زیبایی، مطلق است یا نسبی؟ آیا چیزی که زیباست، فی حد ذاته زیباست، قطع نظر از اینکه انسانی آن زیبایی را درک کند یا نکند؟ آیا زیبایی واقعأ حقیقتی است که وجود دارد، یا رابطه ای مرموز میان ادراک کننده و ادراک شده است؟ آیا چیزی (یا کسی) ممکن است از نظر فردی زیبا باشد و از دید دیگری زیبا نباشد؟
 
دیدگاه اندیشمندان: پیش از آنکه در دیدگاه برگزیده خود به جمع بندی و رأی منتخب بپردازیم، ضروری است برای اندیشمندانی را که در این زمینه به صراحت سخن گفته اند، از نظر بگذرانیم. مرحوم مطهری می گوید: «قدر مسلم این است که در خارج، چیزی به نام زیبایی وجود دارد. ... زیبایی، حقیقت است. گیرم حقیقت نسبی هم باشد، باز خودش حقیقتی است». با این جمله، متفکر شهید بر اینکه زیبایی امری حقیقی است، تأکید می کند؛ ولی این حقیقت مطلق است یا نسبی؟ ایشان در اصول فلسفه و روش رئالیسم به بی معنایی حقیقت نسبی تصریح می کند:
 
زیرا در مثالی که دو نفر یک جسم را با دو کیفیت مختلف می بینند، خود آن جسم در واقع و نفس الامر، یا دارای یکی از آن دو کیفیت خواهد بود، یا اینکه هیچ یک از آن دو کیفیت را نخواهد داشت و دارای کیفیت ثالثی خواهد بود، و البته ممکن نیست در آن واحد، دارای هر دو کیفیت مختلف باشد. در صورت اول، ادراک یکی از آن دو نفر خطای مطلق است، و ادراک دیگری حقیقت مطلق، و در صورت دوم، هر دو خطاکارند، و در هر صورت، حقیقت نسبی نامعقول است.
 
 نسبی بودن زیبایی از دو منشأ درون ذات و برون ذات سرچشمه می گیرد؛ زیرا در نمود عینی برون ذاتی، زیبایی یک گل، با یک دسته گل یا یک بوستان متفاوت است. با نظر به قطب درون ذاتی انسانها نیز در می یابیم، به دلیل تنوع فرهنگ‌ها و مانند آن، شرایط مغزی و روانی انسانها در خصوص زیبایی متفاوت است؛ ولی آیا زشتی و زیبایی هم تغییرپذیر است و در زمان ها و مکانهای گوناگون فرق می کند؟ به یقین نمی توان همیشه از زیبایی و زشتی چنین برداشتی ارائه داد؛ چنان که استاد مطهری در این زمینه، با انتساب تحقیقی به علامه طباطبایی می فرماید: «اصول زیباییهای عقلی، و اصول زشتیهای عقلی ثابت است؛ فروعش متغیر است».
 
مطلق یا نسبی بودن حسن و قبح (خوبی و بدی): خوبیها و بدیهای غیرواقعی، نسبی، ولی خوبها و بدهای واقعی، تغییرناپذیرند؛ چون وجدان آدمی ذاتأ متغیر نیست، و همواره خوبها را خوب، و بدها را بد می بیند؛ مگر اینکه از مسیر سلامت، منحرف گردد، و فطرت مسخ شود. متفکر شهید در این زمینه به طور مبسوط بحث کرده است که ملاحظه گزارشی از آن که با بحث ما مرتبط است - ضروری می نماید:
 
وجدان انسانی همیشه به عدالت حکم می کند. کشتن آدم بی تقصیر را، وجدان بشر پنج هزار سال پیش بد می دانسته، وجدان بشر امروز هم بد می داند. بچه کشی را همه افراد بشر در همه زمانها بد می دانند. اگر بنا شود که حسن و قبح مطلقا أمر نسبی و متغیر باشد، باید وجدان بشر هم، مطلقا امر متغیر باشد. در واقع حسن و قبح، و به عبارتی خوبها و بدها، دو قسم‌ا‌ند: بعضی بالذات خوب اند، و برخی از جهت اینکه وسیله خوبها هستند، خوب‌اند؛ چنان که در امور بد، بعضی بالذات بد هستند، و برخی از جهت اینکه مقدمه بدها می باشند، بدند.گاهی ما چیزی را می گوییم خوب، چون مقدمه یک خوب است، و چیزی را می گوییم بد، چون مقدمه یک بد است. آنچه افکار مردم درباره اش در محیطها و زمان‌های مختلف فرق می کند و عوض می شود، خود خوب و بدها نیست، بلکه مقدمه آنهاست؛ زیرا خوب، ذاتا خوب است، و بد هم ذات بد است در همه زمانها و نزد همگان.

مثلا گفته میشود بعضی اقوام و ملتها حجاب را خوب میدانند و بی حجابی را بد، و برخی دیگر بی حجابی را خوب و حجاب را بد؛ پس خوبیها و بدیها امر ثابتی نیستند. در پاسخ باید گفت نباید مسئله را روی حجاب و بی حجابی آورد. چیزی که در فطرت بشر است، مسئله عفت است؛ یعنی خداوند، انسان، و به ویژه زن، را طوری آفریده که به حقوق خانوادگی احترام بگذارد و به شوهرش خیانت نکند، و برعکس. آن که حجاب را خوب میداند، به دلیل اینکه مقدمه و حافظ و نگهبان خوبی برای عفت است، خوب می داند، وگرنه زن باحجاب، ولی بی عفت را کسی خوب نمی داند. بی عفتی نزد همگان بد است. چرا کمونیستها نتوانستند با اشتراک جنسی، و به اصطلاح با کمونیسم جنسی، پیش بروند؟ ابتدا این کار را کردند، ولی چون دیدند این امر برخلاف فطرت و وجدان بشر است، این موضوع را از سال ۱۹۳۶ به کلی کنار گذاشتند و گفتند شرکت فقط در مال است؛ موضوع زن و ناموس باید احترامش محفوظ بماند.
 
یا اینکه میگویند ترک دنیا در گذشته خوب بود و حالا بد است. در پاسخ باید گفت آن ترک دنیایی که بد است، دیروز هم بد بود، و آن ترک دنیایی که خوب بود، امروز هم خوب است. اگر مقصود از ترک دنیا، تنبلی باشد، هم در گذشته و هم امروز بد است. اگر هم مقصود از ترک دنیا، ترک دنیاپرستی باشد، الان هم خوب است. پس تمام چیزهایی که برخی می گویند قضاوت مردم در مورد آنها در زمان‌های گوناگون فرق می کند، مربوط به خوب و بدهای واقعی نیست؛ مربوط به مقدمات یا وسایل خوب و بد است. قضاوت مردم درباره وسایل خوب و بد عوض می شود، ولی درباره خوب و بد تغییر نمی کند.
 
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص129-125، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391