هر انسان یک نهال

طبیعت یکی از باارزش‌ترین مواهب خدادادی است که ادامه حیات موجودات زنده در روی کره زمین به آن وابسته است. حفظ منابع طبیعی برای بقای نسل بشر امری ضروری است. یکی از منابع طبیعی موجود، درختان هستند که از زیباترین جلوه‌های آفرینش و نمودی از تجلیات آفریننده جهان و نماد آبادانی و سرسبزی و مظهر زندگی و آسایش مردم و پاکی طبیعت هستند. جنگل‌ و درخت علاوه بر این‌که ازنظر اقتصادی و تصفیه هوا اهمیت زیادی دارند، بلکه ازنظر اجتماعی و فرهنگی و روانشناسی نیز دارای جایگاه و ارزش بالایی هستند.
 

اهمیت منابع طبیعی تجدید‌شونده

منابع طبیعی تجدیدشونده مانند آب، خاک، جنگل و مرتع زیربنای توسعه پایدار جوامع هستند که نه‌تنها به نسل حاضر، بلکه به‌تمامی نسل‌های آینده کشور تعلق دارند و باید در حفظ آن کوشا بود تا به آیندگان سپرده شود. جنگل‌ها و مراتع، تکیه‌گاهی مطمئن برای توسعه اقتصادی و اجتماعی، بستری برای رونق کشاورزی، عرصه‌ای برای تولید چوب، زیستگاهی برای گونه‌های گیاهی و جانوری، منبعی برای تولید اکسیژن، گردشگاهی برای تفریح و محل مناسبی برای سپری کردن اوقات فراغت است. با استفاده از این موهبت الهی، می‌توان محصولات بسیار متنوع و باارزشی را تولید کرد و زمینه اشتغال بسیاری از افراد جامعه را فراهم ساخت و اقتصاد ملی کشور را رونق بخشید.

توجه به منابع طبیعی و محیط‌زیست طی دوره کنونی در جوامع بشری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چراکه در جلوگیری از بروز بحران‌های زیست‌محیطی نقش مهمی ایفا می‌کند که از آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه پایدار یاد می‌شود.

هنگامی‌که صحبت از منابع طبیعی به میان می‌آید، بسیاری از افراد به یاد جنگل، مرتع، سیر و گردش می‌افتند، عده‌ای نیز شکار حیوانات به فکرشان خطور می‌کند و تعدادی نیز طبیعت را زیستگاه حیوانات وحشی می‌دانند و منابع طبیعی را محلی برای چرای دام‌ها به‌حساب می‌آورند. عده‌ای از افراد نیز قصد دارند از منابع طبیعی کسب درآمد کنند و به جنگل‌ها و مراتع به‌عنوان یک منبع اقتصادی نگاه می‌کنند که می‌تواند منافع زیادی برای آن‌ها داشته باشد، ولی کمتر کسی به این موضوع توجه می‌کند که کوچک‌ترین صدمه به منابع طبیعی، سبب خسران این سرمایه ارزشمند که متعلق به نسل کنونی و نسل آینده است، می‌شود.

اگر از منابع طبیعی تجدید پذیر به‌صورت صحیح و علمی استفاده شود، برای همیشه می‌توان از آن‌ها استفاده کرد بدون این‌که از بین بروند. کاملاً روشن است درصورتی‌که منابع تجدید پذیر به شکل اصولی مورداستفاده قرار نگیرند و مورد بهره‌برداری بی‌رویه و اشتباه قرار بگیرند و امکان باز زیستی را به آن‌ها ندهیم، باعث از بین رفتن این منابع خدادادی خواهیم شد. از بین رفتن پوشش گیاهی سبب افزایش بیابان می‌شود.

اهمیت منابع طبیعی وقتی برای ما روشن می‌شود که بدانیم درصورتی‌که قسمتی از آن تخریب شود، آسیب آن متوجه همه افراد است چراکه این دنیا به‌مثابه یک کشتی است و تخریب قسمتی از آن‌همه مارا غرق می‌کند. پس بهتر است بادید وسیع‌تری به این ثروت گران‌بها نگاه کنیم. کاشت درخت در روز درخت‌کاری، ترغیب و تشویق اقوام و دوستان به افزایش اطلاعات و آگاهی درزمینهٔ منابع طبیعی، اصلاح الگوی مصرف، تمیز نگه‌داشتن طبیعت هنگام گردشگری و عضویت در سازمان فعال مردم‌نهاد در حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست از عمومی‌ترین و متداول‌ترین اقدامات طبیعت دوستان است.
 

تاریخچه روز درختکاری

روز درختکاری برای نخستین بار در سال 1872 در ایالت نبراسکای آمریکا در تاریخ 10 آوریل (21 فروردین) توسط فردی به نام J.Sterling Morton برگزار شد. در ایالات‌متحده بعدها این تاریخ تغییر کرد و چهارمین جمعه آوریل روز درختکاری نامیده شد. در اغلب کشورهای جهان روز درخت‌کاری برگزار می‌شود در این روز افراد به کاشتن درخت و نهال‌های گوناگون مبادرت می‌ورزند. البته تاریخ این روز در کشورهای مختلف با توجه به شرایط آب‌وهوا متفاوت است و معمولاً کاشت درخت درزمانی انجام می‌شود که امکان رشد درخت وجود داشته باشد. درختکاری سنتی تاریخی است ویکی از کارهای موردعلاقه ایرانیان باستان بوده و برای آن جشن‌های خاصی داشتند. در ایران روز 15 تا 22 اسفندماه به‌عنوان هفته منابع طبیعی و گرامیداشت گیاهان نام نهاده شده است که روز 15 اسفند روز درختکاری است. البته توجه به محیط‌زیست و منابع طبیعی نباید به این تاریخ محدود شود و همواره باید به محیط پیرامون خود اهمیت بدهیم.
 

تأثیر درختان در زندگی انسان‌ها

تأثیر درختان بر زندگی انسان بر کسی پوشیده نیست ولی تأکید این مسئله می‌تواند تلنگری باشد تا افرادی که در طبیعت حضور پیدا می‌کنند نسبت به آن مهربان باشند و درختان را به آتش نکشند و زباله‌های خود را در جنگل رها نکنند. درختان در تلطیف و تعدیل هوا نقش بسزایی دارند. جلوگیری از فرسایش خاک، مبارزه با گازهای گلخانه‌ای، پیشگیری از ایجاد گردوخاک، دفع آلودگی صوتی و فراهم کردن آسایش و ایجاد حس آرامش از دیگر فواید درختان برای انسان‌ها هستند. در عصر جدید کارخانه‌های صنعتی افزایش‌یافته‌اند و وسایل نقلیه و فعالیت روزانه آن‌ها زیاد شده است همین امر سبب شده است گازهای خطرناکی مانند دی‌اکسید کربن در هوای شهرهای بزرگ افزایش یابد و آلودگی هوا سلامت افراد را تهدید کند. هرچقدر میزان آلاینده‌ها در هوا افزایش پیدا کند، اکسیژن موجود در آن کاهش می‌یابد. وضعیت نامساعد هوا بیشتر بیماران ریوی و قلبی، سالخوردگان و کودکان را در معرض خطر قرار می‌دهد. کاشت درخت برای کاهش آلودگی هوا راه‌حل مناسبی است. می‌توان در سطح شهر فضای سبز ایجاد کرد تا این درختان اکسیژن موردنیاز انسان را تأمین کنند.
 

درختکاری در آموزه‌های اسلامی

درخت، یکی از نعمت‌های الهی است که در قرآن کریم مورد تأکید قرارگرفته و در جای‌جای آن متناسب با موضوعات مختلف، مصداق‌هایی از درخت و درختکاری و توجه به آن بیان‌شده است. یکی از مواهب و نعمت‌های خداوند در آخرت و یکی از ویژگی‌های بهشت که درآیات قرآن کریم و روایات مشهور بارها به آن اشاره‌شده است، درخت بوده و برای توصیف بهشت و فضای زیبای آن از جلوه‌های طبیعی درخت استفاده می‌کند:

«وَ بَشِّرِ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فی‌ها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فی‌ها خالِدُونَ»؛

«به کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند، بشارت‌ده که باغ‌هایی از بهشت براى آن‌ها است که نهر‌ها از زیر درختانش جاری است. هر زمان که میوه‌ای از آن، به آنان داده شود، می‌گویند: این همان است که قبلاً به ما روزى داده‌شده بود. [ولى این‌ها چقدر از آن‌ها بهتر و عالی‌تر است.] و میوه‌هایی که براى آن‌ها آورده می‌شود، همه (ازنظر خوبى و زیبایى) یکسان‌اند و براى آنان همسرانى پاک و پاکیزه است و جاودانه در آن خواهند بود.»

در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده است که شخصی از حضرت علیه‌السلام پرسید: برخی می‌گویند کشاورزی مکروه است. آن حضرت علیه‌السلام در پاسخ فرمود: «درخت بکارید و کشاورزی کنید که هیچ عملی از آن حلال‌تر و پاکیزه‌تر نیست. سوگند به خدا که هنگام ظهور حضرت ولی‌عصر عجل‌الله تعالی فرجه، درختکاری و کشاورزی بسیار گسترده می‌شود».[1]

همچنین از امام کاظم علیه‌السلام نقل‌شده است که فرمود: «ثَلَاثٌ یَجْلِینَ الْبَصَرَ: النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِی وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ؛ سه چیز، چشم را جلا می‌بخشد [و بر روشنایی آن می‌افزاید]: نگریستن به گیاهان خرم و سرسبز، نگاه به آب جاری و نظاره کردن صورت زیبا.»[2]

کاشت درخت مفید به قدری ارزشمند است که صدقه‌ای به‌حساب کسی که درخت را می‌کارد نوشته می‌شود طبق روایتی از پیامبر گرامی اسلام صلی علیه و اله که می‌فرمایند: «هر مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی کشت کند که از آن پرندگان و انسان‌ها و یا حیوانی بخورند، چنین کاری برای او صدقه محسوب می‌شود».[3]

همچنین در کنزُالعُمّال از آن حضرت روایت‌شده است که فرمود: «هر کس درختی بکارد و از آن حفاظت کند تا ثمر دهد، خداوند به‌اندازه ثمره آن، به وی پاداش خواهد داد.»[4]

روایات زیادی در موردتوجه به درخت و درختکاری بیان‌شده است که نشان از اهمیت این موضوع دارد. حفظ و حراست از منابع طبیعی یک وظیفه دینی و ملی است تا شکر گذار این نعمت الهی باشیم و آن را گسترش دهیم.
 
روز درختکاری درواقع به ما یادآوری می‌کند که به منابع طبیعی و محیط‌زیست خود احترام بگذاریم و قدردان آن باشیم و در جهت حفظ و احیای آن برآییم. به امید آن‌که هرکدام از ما حتی با کاشتن یک نهال کوچک، کشوری سرسبز و آباد را برای خویش فراهم کنیم.
 
 

پی‌نوشت

[1] فروع کافی، کلینی، ج 5، دارالاضواء بیروت ص 260. وسائل‌الشیعه، ج 13، ص 193
[2] وسایل‌الشیعه، جلد 3، ص 589
[3] مستدرک‌الوسائل، ج 13، ص 460. صحیح بخاری، ج 13، ص 192
[4] کنزالعمال، ج 12، ص 341