چنانچه تشکیل خانواده براساس آدابی درست صورت گیرد، بسیاری از مشکلاتی که در خانواده ها رخ می نماید، ظهور نمی کند، و یا مشکلات پدید آمده  - که در مواردی طبیعی است - به راحتی حل و فصل می گردد. آنچه در تشکیل خانواده مهم و اساسی است، خوب ازدواج کردن است؛ و در این باره، آزادی و اختیار در انتخاب همسر، نوع نگاه به ازدواج و زندگی خانوادگی، جهت گیری درست، ازدواج کردن با معیارهای روشن و صحیح، پرهیز از تشریفات گرایی، و داشتن برنامه و تدبیر زندگی اموری حیاتی است.
 

آزادی و اختیار در انتخاب همسر

تشکیل خانواده جز بر آزادی و اختیار طرفینی بی معناست و ازدواج اجباری و تحمیلی در منطق دین ملغا و باطل است. راه و رسم پیامبر (صلّی الله علیه و آله) در این باره کاملا گویاست. رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) درباره دختر گرامی خود، زهرا (علیها السلام) چنین عمل کرد.
 
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) خواستگاری علی (علیه السلام) را با دختر گرامی اش در میان گذاشت و پرسید: «فَمَا تَرَینِ؟» نظر تو چیست؟ این بار عکس العمل او چنین بود: «فَسَکَتَت وَ لَم تُوَلَّ وَجهَهَا وَ لَم یَرَ فِیهِ رسول الله (صلّی الله علیه و آله) کَرَاهَةً.» فاطمه (علیها السلام) سکوت کرد و این بار روی خود را برگردانید و رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در چهره او ناخواهی مشاهده نکرد. پس آن حضرت فرمود: «اللهُ اَکبَرُ سُکُوتُهُا إقرارُهَا.» الله اکبر، سکوت او نشانه رضایت اوست.۱
 
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) با ازدواج های اجباری و تحمیلی مخالفت می ورزید و به پیروان خود می آموخت که چنین ازدواج هایی پذیرفته نیست. از ابن عباس نقل شده است که دختر جوانی نزد پیامبر آمد و گفت: «پدر من به قصدی مادی مرا به ازدواج پسر برادرش درآورده است در حالی که من بدان مایل نیستم.» پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «نظر پدرت را بپذیر و اجازه بده این ازدواج سر بگیرد.» دختر گفت: «من هیچ تمایلی بدو ندارم و نمی توانم عمل پدرم را بپذیرم.» رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: پس برو و با هرکه می خواهی ازدواج کن.» دختر گفت:
«من نظر پدرم را پذیرفته ام، ولی می خواستم زنان بدانند که پدرانشان در امر ازدواج سلطه ای بر آنان ندارند.»۲
 
مشخص است که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) چه فضایی فراهم کرده بود که چنین دیدگاه و رفتاری می توانست ظهور و بروز داشته باشد.
 

نگاه به ازدواج و زندگی خانوادگی

نوع نگاه انسان به ازدواج و زندگی خانوادگی، و تلقی آدمی از امور زناشویی در نوع رفتار و مناسبات زن و مرد در درون خانواده، و نیز در رفتار اجتماعی آنان به شدت مؤثر است. هرچه این نگاه مثبت تر، واقعی تر، لطیف تر و متعالی تر باشد، رفتارها مناسب تر خواهد بود.
 
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) تلاش می کرد تا نوع نگاه پیروان خود را به زندگی خانوادگی، به زن، و به روابط زناشویی تصحیح کند. تا نگاه و فهم و دریافت انسان از امور اصلاح نشود، رفتار آدمی اصلاح نخواهد شد. از این روست که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در آموزه های لطیف خویش به تصحیح نگاه پیروان خود به زن و زندگی خانوادگی و ازدواج و روابط زناشویی پرداخته و لطایف بسیار در این باره فرموده است. آن پیام آور خوبی ها و زیبایی ها چنان نگاه لطیفی به زن و خانواده داشت که موجب شگفتی است. حدیث مشهور نبوی بیانگر این حقیقت است:
«از دنیا زن و بوی خوش محبوب من قرار داده شده و نور چشم من در نماز است.»۳
 
نگاه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) به زن و همسر نگاهی این گونه لطیف و معنوی است. آن حضرت زن و همسر را چون بوی خوش نگریسته و در کنار نماز دیده و چنین محبوب معرفی کرده است. در نگاه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) زندگی خانوادگی و روابط زناشویی چنان والا و زیبا، و شیرین و کمال آفرین دیده شده است که مبتنی بر آن تعابیری این گونه آمده است:
«نشستن مرد در کنار همسرش، نزد خدای متعال از اعتکاف او در این مسجد من محبوب تر است.»۴
 
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به روابط زناشویی این گونه لطیف و معنوی می نگریست و روابط صحیح خانوادگی را آخرتی می دید و بدان سفارش می فرمود.
 

جهت گیری درست

جهت گیری درست برای زندگی مشترک از آداب اساسی در ازدواج است. اینکه انسان با چه جهت گیری ای ازدواج کند و خانواده را در کدام سمت و سو ببیند در روابط خانوادگی نقشی کلیدی دارد.

مرد حجی همرهِ حاجی طلب / خواه هندو، خواه ترک و یا عرب۵
 
در آموزه های نبوی تشکیل خانواده با جهت گیری ظاهربینانه، مالدوستانه و شهوت پرستانه سخت پرهیز داده شده است که بنا کردن بنیان مهم ترین پایگاه انسانی و مالی بر این امور ساختن خانه بر آب است. از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) روایت شده است که فرمودند:
«هرکه با زنی تنها به خاطر زیبایی او ازدواج کند، آن چه را که دوست دارد در او نمی یابد، و هرکه با زنی فقط به خاطر دارایی او ازدواج کند، خدا او را به همان وامی گذارد. پس بر شما باد که به دینداری توجه کنید.»۶
 
اصل قرار گرفتن ظاهر اشخاص و غفلت از معیارهای اساسی برای زندگی خانوادگی زمینه اشتباهات بزرگ در تشکیل خانواده را فراهم می کند. امور ظاهری اصل نیست، زیرا به شدت در معرض آسیب و دگرگونی است و چنانچه بنای زندگی بر اموری لرزان قرار گیرد، خانواده پیوسته در معرض فروپاشی واقع می شود. رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در رهنمودی در این باره فرموده اند:
«با زنان صرفا به خاطر زیبایی آنان ازدواج نکنید که چه بسا زیبایی آنان هلاکشان سازد، و با آنان به جهت ثروتشان ازدواج نکنید که چه بسا ثروت آنان سبب طغیانشان شود. با زنان به خاطر دین و ایمان آنان ازدواج کنید.»۷
 
پی‌نوشت‌ها:
١. امالى الطوسی، ج ۱، ص ۳۸؛ بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۹۵.
٢. مسند ابن راهویه، ج ۳، ص ۷۴۷؛ مسند احمد بن حنبل، ج ۶، ص ۱۳۶.
۳. مصنف عبدالرزاق، ج ۴، ص ۳۲۱ ، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۹۸
۴. تنبیه الخواطر، ج ۲، ص ۱۲۱.
۵. مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت ۲۸۹۴.
۶. تهذیب الاحکام، ج ۷، ص ۳۹۹؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۳۱.
۷. سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۹۷: الجامع لاحکام القرآن، ج ۴، ص ۲۹، کنز العمال، ج ۱۶، ص ۳۰۴.
 
منبع: درسنامه اخلاق خانوادگی، مصطفی دلشاد تهرانی، انتشارات دریا، چاپ اول، ۱۳۸۸، صص ۲١-۱۸.