عوارض مصرف خودسرانه قرص آهن

علایم کم خونی فقر آهن

از علایم کم خونی فقر آهن رنگ پریدگی پوست، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها و حالت تهوع از علائم کم خونی است که در کم خونی های شدید گود شدن روی ناخن هم مشاهده می‌شود.

میزان نیاز خانم ها به قرص آهن

خانم‌ها در سنین ۱۵ تا ۵۰ سالگی به دلیل خونریزی‌های ماهانه، مستعد کم شدن آهن بدن هستند.

اگر فرض کنیم یک خانم به طور متوسط ۸۰ سی‌سی خون را در یک سیکل ماهانه از دست بدهد، این میزان خون معادل حدود ۵۰ میلی‌گرم آهن است که باعث می‌شود نیاز او دو برابر فردی شود که خونریزی ماهانه ندارد.

به این ترتیب این دسته از خانم‌ها نیازمند مصرف غذاهای حاوی آهن بیشتری هستند. این غذاها شامل جگر سیاه، قلوه و نیز گوشت‌های قرمز می‌شود. البته سبزیجاتی مثل جعفری، عدس و اسفناج نیز حاوی آهن است که چندان قابل توجه نیست.

کمبود آهن در دوران بارداری می تواند منجر به زایمان زودرس شود. مکمل‌های آهن می‌تواند برای افرادی که از طریق رژیم غذایی قادر به دریافت آهن نیستند مناسب باشد.

انواع قرص آهن

۱- قرص آهن فیفول

فیفول (fefol) یک فرآورده­ خون‌ساز می‌باشد که شامل سولفات آهن و مقداری فولیک اسید است.  این دارو به تدریج و در طی چند ساعت در دستگاه گوارش آزاد می‌شود، به گونه‌ای که بیشترین آهن موجود در آن در بخش فوقانی روده کوچک (جایی که بیشترین جذب در آنجا صورت می‌پذیرد) به تدریج آزاد می‌شود. توجه داشته باشید که زنان باردار خصوصا در سه ماه اول بارداری نمی‌توانند از قرص فیفول استفاده کنند چراکه در دوران بارداری میزان آهن و اسید فولیک بدن افزایش پیدا می‌کند که با مصرف این دارو باعث بروز مسمویت و حساسیت دارویی می‌شود.

از عوارض این دارو می‌توان به اختلالات گوارشی، یبوست، تهوع و اسهال اشاره کرد.

۲- قرص اسید فولیک

اسید فولیک (Folic Acid) از ویتامین‌های گروه B و از مواد لازم برای تولید گلبول‌های قرمز است. معمولا بدن افراد بزرگسال روزانه به میزان ۴۰۰ میلی‌گرم اسید فولیک نیاز دارد. این ماده برای رشد سلول‌ها و متابولیسم بدن و همچنین برای بسیاری از اعمال بدن از جمله سلامتی سیستم عصبی، خون و یاخته‌ها حیاتی و اساسی است. این ماده ضروری بدن را در مقابل بیماری‌های قلبی، نقص‌های مادرزادی، پوکی استخوان و سرطان‌های مشخصی حفظ می‌کند. علاوه بر مصرف این ماده به صورت قرص مواد غذایی طبیعی هم وجود دارند که شامل اسید فولیک می باشند. این مواد شامل جگر، عدس، سبوس برنج، مخمر آبجو، آرد سویا، نخود چشم سیاه، لوبیای مرمری، لوبیا قرمز، بادام زمینی، اسفناج، برگ شلغم، گندم، کدو تنبل (کدو حلوایی) و مارچوبه می‌باشد. زمانیکه اسید فولیک برای درمان کمبود آن مصرف می‌شود، باید به همراه ویتامین B12 مصرف گردد، این دو مکمل به علاوه درمان کم خونی ناشی از آنها برای بهبود سلامت اعصاب نیز مفید می‌باشند.

عوارض مصرف قرص اسید فولیک شامل تهوع، نفخ شکم، باد معده و بی‌خوابی می‌باشد.

مکمل‌های آهن می‌تواند با داروهای مختلفی همچون لوودوپا ( در درمان سندرم بی قراری پا و پارکینسون مورد استفاده قرار می‌گیرد) و لووتیروکسین ( برای درمان کم کاری تیروئید، گواتر و سرطان تیروئید استفاده می‌شود ) تداخل داشته باشد.

زمان مصرف قرص آهن

مصرف قرص آهن بهتر است در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابد. ویتامین C نیز جذب آهن را افزایش می‌دهد به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می‌شود.

بهتر است بعد از مصرف قرص آهن تا یک ساعت از نوشیدن چای و نوشابه خودداری کنند.

میزان نیاز بدن افراد مختلف به قرص آهن

معمولا مقدار مجاز مصرف آهن در روز به سن و جنسیت فرد بستگی دارد.

نوزادان:
۰ الی ۶ ماهه: ۰.۲۷ میلی گرم
۷ الی ۱۲ ماهه: ۱۱ میلی گرم

کودکان:
یک الی سه ساله: ۷ میلی گرم
چهار الی هشت ساله: ۱۰ میلی گرم

مردان:
۹ الی ۱۳ ساله: ۸ میلی گرم
۱۴ الی ۱۸ ساله: ۱۱ میلی گرم
۱۹ سال و بیشتر:۸ میلی گرم

زنان:
۹ الی ۱۳ ساله:۸ میلی گرم
۱۴ الی ۱۸ ساله: ۱۵ میلی گرم
۱۹ تا ۵۰ ساله: ۱۸ میلی گرم
۵۱ به بالا: ۸ میلی گرم
دوران بارداری:۲۷ میلی گرم

عوارض کمبود آهن

نداشتن آهن کافی در رژیم غذایی می‌تواند سطح انرژی بدن را کاهش دهد. همانطور که می‌دانید آهن، اکسیژن مورد نیاز را به عضلات و مغز حمل می‌کند و برای عملکرد ذهنی و فیزیکی ضروری است. کمبود سطح آهن منجر به کمبود تمرکز، افزایش تحریک پذیری و کاهش استقامت می‌شود.1

مضرات مصرف زیاد مکمل آهن

آهن و خطر ابتلا به سرطان

تردیدی وجود ندارد که تجمع آهن می‌تواند منجر به بروز سرطان، هم در انسان و هم در حیوانات، گردد.

از ظواهر امر پیداست که اهدای خون و از دست دادن خون این خطر را کاهش می‌دهد.

مطالعات مشاهده‌ایی حاکی از آن است که جذب بیش از حد آهن خون‌رنگزا خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را افزایش می‌دهد.

آزمایشات بالینی دال بر آن است که آهن خون‌رنگزای مکمل‌ها و گوشت قرمز شکل‌گیری ترکیبات سرطان‌زا موسوم به ان-نیتروسیل را در سیستم گوارشی افزایش می‌دهند.

ارتباط بین گوشت قرمز و ابتلا به سرطان از موضوعاتیست که نقل محافل علمی به شمار می‌رود. گرچه برخی از مکانیزم‌ها در توجیه این ارتباط محتمل به نظر می‌رسد، اما اغلب شواهد بر اساس مطالعات مشاهده‌ایی ارائه می‌گردد.

آهن و خطر ابتلا به عفونت

به نظر می‌رسد هم تجمع افراطی آهن در بدن و هم کمبود آن افراد را بیش از حد مستعد ابتلا به بیماری‌های عفونی می‌نماید.

علت آن در دو مورد خلاصه می‌گردد:

سیستم ایمنی بدن از آهن کمک می‌گیرد تا باکتری‌های مضر را نابود سازد، بنابراین بدن مقداری آهن برای مبارزه با عفونت‌ها نیاز دارد.

افزایش سطح آهن آزاد منجر به تحریک باکتری‌ها و ویروس‌ها برای رشد می‌گردد، بنابراین آهن بیش از حد می‌تواند نتایج معکوسی در بر داشته باشد و خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.

چندین مطالعه در این زمینه حاکی از آن است که مکمل‌های آهن تکرر و شدت عفونت را افزایش می‌دهد، حال آنکه برخی مطالعات ادعا می‌کنند ارتباطی بین آنها وجود ندارد.

افرادی که از هموکروماتوز ارثی رنج می‌برند، بیش از دیگران در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند.

پیش از مصرف هرگونه مکمل آهن از سوی افرادی که در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند، تمام جوانب امر باید مد نظر گرفته شود و باید به تمام موارد خطرآفرین توجه گردد.

به طور خلاصه، مصرف آهن زیاد می‌تواند خطرآفرین باشد.2

لطفا خودسرانه قرص آهن نخورید

پزشکان توصیه می کنند در صورتی که بدن نیاز به آهن اضافی ندارد، به طور خودسرانه و بی دلیل قرص آهن مصرف نشود. مصرف قرص آهن در مواردی که فرد به هر علتی کمبود آهن داشته و دچار کم خونی فقر آهن باشد، توصیه می شود. در برخی موارد نیز در شرایط و سن خاص بدون وجود کمبود آهن برای پیشگیری از کمبود آهن مصرف قرص آهن توصیه می شود، مثلا توصیه می شود شیرخواران از شش ماهگی تا دو سالگی برای پیشگیری از فقر آهن از قطره آهن استفاده کنند. علت این موضوع این است که در این سن، آهن مورد نیاز بدن شیرخوار از راه غذاهایی که مصرف می کند، تامین نمی شود.

نکته: در دوران بارداری هم به دلیل اینکه نیاز آهن در این دوران افزایش پیدا می کند، مصرف قرص آهن توصیه می شود، در غیر اینصورت مصرف آن توصیه نمی شود. اگر خانمی با توجه به سنشان تغذیه ی درستی داشته باشند، نیازی نیست آهن را به شکل قرص به رژیم غذایی شان اضافه کنند. 3

برای تامین آهن مورد نیاز بدن ، چه غذاهایی را باید خورد ؟

ما منابع حیوانی و گیاهی آهن را داریم که هر دو مزایا و محدودیت های خاص خودشان را دارند. منابع حیوانی، انواع گوشت های سفید و قرمز هستند که هر دو آهن، قابلیت جذب بالایی دارند. البته بنا به دلایلی که هنوز شناخته شده نیست، بازده جذب آهن گوشت قرمز کمی بیشتر از گوشت سفید است .

در منابع گیاهی حبوبات، به ویژه عدس و لوبیای سویا از نظر آهن نسبتا غنی هستند. البته در برخی حبوبات، به ویژه لوبیای سویا عوامل مقاوم به جذب هم وجود دارند . ولی اگر عوامل مهار کننده را در یک کفه و عوامل نافع جذب آهن را در کفه دیگر ترازو بگذاریم، نتیجه مجموعا به نفع جذب آهن است و به همین علت حبوبات منبع خوب آهن هستند .

آهن در برخی سبزی ها نیز به مقدار کم و با جذب پایین وجود دارد و شما میتوانید آهن مورد نیاز بدنتان را از این منابع تامین کنید .4


پی نوشت:
1.www.mojnews.com
2.www.yjc.ir
3.www.rastineh.com
4.www.asriran.com