ورزش و بانوان

ماهیت بی‌تحرک زندگی ماشینی و افزایش زمان فراغت (بر اثر استفاده از لوازم برقی و غیره)، آگاهی به ضرورت تحرک را در انسان به وجود آورده است. ولی تحرک باید مفید باشد و کم و کیف آن راه گشای زندگی بهتر و سالم‌تری شود: فعالیت‌های جسمی خود به خودی انسان بی‌تحرک، اغلب مناسب نیستند زیرا با افراط و تفریط همراهند و چنین فردی می‌خواهد بدون تقلا، برای دلخوشی خود کاری صورت دهد.

تاریخچه‌ی کوتاه

تاریخ یونان باستان نخستین رویدادها را بازگو می‌کند. گزنفون و پانسانیاس، گزارش اولین رخدادهای ورزشی را به‌ویژه در مورد زنان برای ما یادگار گذاشته‌اند: در اسپارت (یکی از دولت – شهر‌های یونان) فعالیت ورزشی زنان با تشویق مسابقه‌های سرعت و قدرت آغاز شد. از سوی دیگر در بازی‌های المپیک یونان، تبعیض جنسی به شدت اعمال می‌شد و شرکت زنان ممنوع بود و حتی نزدیک شدن به ورزشگاه‌هایی که بازی‌ها انجام می‌گرفت برای آن‌ها مجازات مرگ در پی داشت. در دوران امپراتوری روم، وضع اندکی بهبود پیدا کرد و زن رومی در فعالیت های ورزشی سهم اندکی یافت. ولی زنان فقط در فعالیت‌های ورزشی معمول آن زمان که در گرمابه‌های عمومی متعدد شهرهای بزرگ امپراتوری روم انجام می‌گرفت شرکت می‌کردند، نظیر بازی با توپ، پرتاب دیسک و انواع ژیمناستیک که نوعی فعالیت جسمی سرگرم کننده محسوب می‌شد و جنبه رقابت نداشت. مسیحیت، با مشاهده تحلیل جسم انسانی در فرهنگ یونان و روم، با اصول بنیادی فعالیت جسمی در افتاد و فعالیت جسمی به طور کلی ناپسند تلقی شد، گرچه بازی تنیس تا حدی رواج پیدا کرد. فقط در دوره نوزایی (رنسانس) بود که جنبه‌هایی از فعالیت جسمانی زنان، نظیر ورزش تنیس و اسب سواری، فرصت تجلی یافت. گذشته از این موارد نادر، فعالیت ورزشی به طور عمده در انحصار مردان بود. پیشرفت‌های بعدی فعالیت‌های زنان با دو ورزش زیر مشخص می‌شد:
- رقابت‌های اشرافی مانند اسب سواری و شکار.
- بازی‌های همگانی‌تر مانند تنیس .
سال 1839 مقارن بود با گشایش آموزشگاه ژیمناستیک زنان (در فرانسه) که در آن حرکت‌ها حساب شده و به دوش زنانه انجام می‌شد. ولی با وجود این اقدام‌ها، ورزش زنان از انزوا خارج نشده و امتیاز خاص چند «شیرزن» محسوب می‌شد که در سایه شخصیت و ثروت خود در فعالیت‌هایی مانند شکار روباه و مسابقه اتوموبیل‌رانی شرکت می‌کردند که قبل از آن، تنها به مردان اختصاص داشت. در حقیقت پیشرفت ورزش زنان همگام با اعتلای جایگاه زن تحقق یافت. از همه مهمتر در خلال جنگ 1914-1918، شمار زیادی از زنان، خانه را به قصد کار ترک کردند و تعدادی از آن‌ها عقیده برابری زن و مرد را اشاعه دادند. پس از این جنگ بود که ورزش زنان براستی پیشرفت کرد. موارد زیر شاهد این مدعاست:
در سال 1917 نخستین مسابقه‌های قهرمانی ورزش زنان فرانسه برگزار شد.
در سال 1921 فدراسیون ورزشی زنان فرانسه تشکیل شد.
در سال 1924 صدوسی‌وشش زن در بازی‌های المپیک شرکت کردند.
در سال 1928، زنی نخستین مدال طلای المپیک زنان را برنده شد.

وضع امروز و آینده

پیش‌بینی روزی که زنان بر تمامی رکوردهای مردان دست یابند دشوار به نظر می‌رسد، اما هم اکنون رکوردهای دیروز مردان از فعالیت‌های عادی زنان محسوب می‌شود. تأثیر روانی ورزش زنان را نمی‌توان از زمینه اجتماعی آن جدا کرد. هنوز هم جنبه تفریحی بیش از ضرورت تلاش برای پیروزی، مد نظر است.
تعدد جنبه‌های فعالیت ورزشی، نشانه اهمیت آن در جامعه امروز است. اما زنان تنها در صورتی می‌توانند جای خود را به دست آورند که بتوانند از چارچوبی که جامعه مرد سالار تعیین کرده است فراتر روند. در راستای برابری زنان با مردان، موانعی وجود دارد که باید از میان برداشته شود. مردان در ورزش جویای تصویر بهتری از خود هستند و گاه نیز آن را می‌یابند. ورزش برای آن‌ها نوعی تخلیه خشونت ذاتی و والایش یا تصعید غریزه‌ی جنسی محسوب می‌شود. و به نظر آن‌ها، زنان که در نهادشان مهر مادری و پرورش کودک وجود دارد، نمی‌توانند دارای انگیزه‌هایی نظیر مردان باشند، و تا جایی می‌توانند در مسابقات ورزشی شرکت کنند که وظایف اساسی آن‌ها به عنوان همسر و مادر خدشه دار نشود. اما مجموعه فعالیت‌های زنان، که اکنون در بعضی از ورزش‌ها با مردان برابری می‌کند، مدت‌هاست وجود افراد استثنایی را مطرح ساخته است. شماری از زنان به علت ساختار بدنی خود متمایز از دیگران هستند. بهره گیری طبیعی یا مصنوعی از تکامل این نمودهای ساختاری خاص، پرسش‌ها و بحث‌های بیشماری را بر می‌انگیزد. این مسئله مشکل‌های دوپینگ را نیز در برمی‌گیرد. یعنی کاربرد داروها و هورمون ها به منظور تغییر عوامل جسمانی، رفع خستگی، تغییر امکان‌های زیستی، سوخت و سازی و ساختاری برای دستیابی به فعالیت هایی که در شرایط عادی امکان پذیر نیست. بعضی از نتایج مسابقه‌های شنا را به یاد آوریم تا به مسائلی که موجب بروز تردید در کارایی زنان شده است پی ببریم. چنین اعمالی مخالفت صریح با هدف اساسی ورزش که تکامل هماهنگ بدن است، محسوب می‌شود.
دختران جوان و زنان به منظور پرورش موزون و حفظ صفات جسمانی و روانی نیاز به تربیت بدنی و ورزشی منطقی دارند. تربیت بدنی زنان باید با شرایط ویژه جسمی زن و محیط اجتماعی او سازگار باشد. در مرحله آشنایی با ورزش، میزان فعالیت باید متناسب باشد. تا دوره بلوغ، دختران و پسران ساختمان بدنی مشابه دارند و کم و بیش از رشد یکسان برخوردار هستند. در دوره بلوغ، صفات جسمی زنانه مانند رشد سینه و بزرگی لگن در دختران بروز می‌کند و قد نیز از مردان کوتاهتر می‌شود. نسبت طبیعی ماهیچه به چربی بدن، در مردان 33 درصد و در زنان 25 درصد است. بعضی مردان گفته‌اند دو نوع جنس وجود دارد: «جنس قوی و جنس چاق» به نظر می‌رشد این قبیل زنان به دو کاستی دچار هستند: عضله کم و چربی زیاد.

کارایی ورزشی زنان

نگاهی به رویداد‌های ورزشی که در آن‌ها زنان با مردان برابر یا برتر هستند می‌تواند راه‌گشای حقایق بسیار باشد. زنان از نظر استقامت، مهارت، تمرکز و همچنین اراده و اشتیاق برای پیروزی همپای مردان هستند. افزون بر آن، به طور کلی زنان از نظر انعطاف پذیری، ظرافت، شکیبایی، استنباط و درک سریع تغییرات روانی شریکان و رقیبان، برتر به شمار می‌روند.
در زمینه‌ی شرکت در مسابقه‌های ورزشی، می‌توان گفت صرف نظر از بعضی ورزش‌های سنگین و رزمی خاص، در تمامی ورزش‌ها از حضور زنان استقبال می‌شود. ورزش‌هایی مانند راهپیمایی، دو، پرش، شنا، دوچرخه سواری و ورزش‌های گروهی در شرایط مشابه برگزار می‌شود. در دیگر ورزش‌ها مانند پرتاب وزنه و دیسک از ابزارهای متفاوت استفاده می‌شود، یا مقررات زمان مختلفی را برای مسابقات تعیین می‌کند و غیره.
در بیشتر ورزش‌ها، مسابقه‌ها مجزا برگزار می‌شوند. یگانه ورزش المپیک که در آن مردان و زنان در کنار هم رقابت می‌کنند، سوارکاری است. با این حال افزون بر ورزش‌هایی که برای زنان بسیار مناسب است اکنون برنده مسابقه‌هایی شده‌اند که قبلاً در انحصار مردان بود و از این رو ورزش زنان گسترش چشمگیری یافته است. از آن‌جا که به طور کلی نیروی عضلانی زنان کمتر است، به منظور ترمیم این تفاوت تمری‌های افزایش وزن انجام می‌گیرد. شاید این مسئله خوشایند نباشد اما واقعیت دارد. زنان می‌توانند با حفظ صفات زنانه، در ورزش رده بالا فعالیت کنند. می‌توانند در ورزش‌های مورد علاقه خود به شکوفایی برسند. تمامی زنان در انتخاب ورزش مورد نظر حتی اگر مردانه باشد، آزادی عمل دارند. ورزش‌های رده بالا فرصت‌های نادری در اختیار زنان می‌گذارد بدون آن‌که به زندگی، دوست داشتن و امرار معاش خللی وارد سازد. دوران ورزشکاری حرفه‌ای بسیار کوتاه و تنها 3 تا 5 سال است. از قهرمانان ورزشی اخیر می‌توان جنی لانگو، قهرمان دوچرخه سواری جهان، فلورانس کولا در جودو و بریژیت ردیه قهرمان سه دوره ماراتن جهان را نام برد.

ورزش و عادت ماهانه

زنان در تمام مراحل و دفعات دوره ماهانه می‌توانند ورزش کنند. در گذشته این مسئله نقض انگاشته می‌شد و مراحل متوالی آن موقعیتی بود برای هشدار علیه فعالیت‌های جسمی یا ممنوعیت آن. اما اکنون این باورها به طور چشمگیری متحول سده‌اند. علایم قبل از قاعدگی به صورت تورم پستان‌ها و شکم، سستی، کج خلقی، و افزایش وزن بروز می‌کند. به هر حال، شمار بسیار زیادی از زنان ورزشکار، آغاز دوره‌ی قاعدگی را کمتر حس می‌کنند، با مشکلی مواجه نمی‌شوند و تغییری در فعالیت‌هایشان به وجود نمی‌آید. دوره‌های دردناک، گذشته از موارد حاد، تناقضی با ورزش ندارد مع‌هذا باید درمان شوند. در چنین شرایطی، ورزش می‌تواند برای برخی زنان تسکین دهنده باشد. اختلال قاعدگی، مشکلی است که اغلب بروز می‌کند و ارتباط نزدیک با تمرین‌های ورزشی سخت و مستمر دارد، و می‌تواند موجب توقف قاعدگی شود که احتمالاً ماه‌ها و حتی سال‌ها ادامه می‌یابد. دلایل هورمونی این مسئله کاملاً شناخته نشده است. بعضی از متخصصان افزایش هورمون مردانه، ترشح آدرنالین به علت تشویش و عوامل متعدد روانی را مطرح می‌کنند. این قطع قاعدگی همیشه با کاهش فعالیت جسمانی ورزشکار زن یا دختر جوان خاتمه می‌یابد.

بارداری

سه ماهه‌ی اول دوران حاملگی، مانعی برای فعالیت‌های ورزشی نیست، به شرط آن‌که هیچ خطری در زمینه‌ی ضربه شکمی یا لگنی در کار نباشد. بعضی فعالیت‌ها مانند راهپیمایی، تمرین‌های قلبی – تنفسی، استقامت و حرکات بدنسازی می‌توانند در سراسر حاملگی ادامه پیدا کنند. در سه ماهه‌ی اول، رقابت حرفه‌ای بیش از حد غالباً متوقف می‌شود، گرچه می‌توان خانم تنیس بازی را مثال زد که حدود 5 ماهه حامله بود و قهرمان فرانسه شد. بعضی ورزش‌ها دیگر مانند سواری و اسکی برای دوران حاملگی مناسب نیستند. فواید تمرین‌های ورزشی برای بارداری، دیگر بر کسی پوشیده نیست. زن ورزشکار توانایی حرکت عضلات و تسلط بر آن‌ها را دارد که برای او بسیار مفید است. فعالیت‌های قلبی – تنفسی و سخت کوشی او را برای روش‌های فعال زایمان آماده می‌سازد. افزون بر آن زن ورزشکار در قیاس با فرد بی‌تحرک، آمادگی بیشتری برای ترمیم ناحیه شکم پس از زایمان دارد و بهتر از عهده بر خواهد آمد.

یائسگی

در دوران یائسگی، سستی بافت‌های پیوندی و کمبود مواد معدنی که مبین پوکی استخوان هستند، به طور محسوس شدت می‌یابند. در زمینه کارایی، وضعیت عضلات و در نتیجه، میزان نیرو، تحمل و تطبیق با فعالیت‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. در این دوره، ورزش می‌تواند سرچشمه مهم فواید ساختاری، جسمانی و بویژه روانی باشد.

آزمایشگاه پزشکی

مسئولیت پزشک به قرار زیر است: نخست باید سلامت فرد پیش از آغاز ورزش تأیید شود، که با بهره‌گیری از آزمایش‌های تقلا، فشار خون، وضعیت اعضای حرکتی و قلب و عروق بررسی می‌شود و سپس ارزیابی زیستی به‌ویژه در مورد میزان قند و چربی خون به عمل می‌آید. آغاز مجدد ورزش که مدتی وقفه پیدا کرده باشد باید تدریجی باشد. زنان در سال‌های پنجاه باید از فعالیت خیلی سنگین که به نیت کاهش وزن و بدون پیروی از رژیمی صحیح انجام می‌گیرد، خودداری کنند. ئر این دوره سنی، بهتر است زنان را به جای راه پیمایی به پیاده‌روی و ورزش‌هایی مانند شنا و ژیمناستیک زیر نظر مربی تشویق کرد. تنها پس از چنین تمرین‌هایی می‌توانند در فعالیت‌های ورزشی سنگین مانند اسکی طولانی، دوچرخه سواری، قایقرانی بادبانی، قایق‌رانی با پاروو گلف که نیازمند سازگاری قلب و عروق است، شرکت کنند. همیشه فرصت آن هست که بتوان به تنهایی ده دقیقه به نرمش پرداخت یا همراه یکی دو نفر از دوستان حرکات ورزشی را در اتاقی انجام داد، چرا که «کار گروهی بهتر پیش می‌رود تا به تنهایی».

نتیجه

در خاتمه باید اذعان کرد بدن هنگامی که فعالیت می‌کند و در وضعیت مناسب قرار می‌گیرد سالم‌تر خواهد بود به شرط آن‌که ارزیابی اولیه پزشکی انجام شده باشد. در شرایط تمرین، عضلات کمتر سست می‌شوند، و نیروی عضلانی با سرعت کمتری کاهش می‌یابد. تمرین منظم ورزشی بهترین راه کاهش آثار گریز ناپذیر اما ناراحت کننده پیروی است. حتی زمانی که فردی کمبودی دارد می‌تواند فعالیت جسمی مناسب با وضع خود را پیدا نماید. فعالیت جسمی این امکان را برای دستگاه قلبی – تنفسی فراهم می‌کند که به بالاترین ظرفیت مصرف اکسیژن برسد و همچنین تأثیر بسزایی بر دستگاه عصبی و هماهنگی حرکت‌ها دارد. همان گونه که فیلسوفان می‌گویند:«عقل سالم در بدن سالم است».