چرا قرآن در ماه رمضان نازل شده است؟
منبع:سايت انديشه قم
در مورد نزول قرآن، دو نوع لفظ در قرآن به كار برده شده است كه عبارتند از:
1. انزال؛ «انا انزلناه».1
2. تنزيل؛ «ننزّله على قلبك».
بعضى از اهل ادب، درباره تفاوت اين دو لفظ چنين گفتهاند: تنزيل در مواردى گفته مىشود كه چيزى تدريجاً نازل شود؛ در حالى كه انزال، معناى عامى دارد كه هم نزول تدريجى و هم نزول يك مرتبهاى را شامل مىشود. برخى ديگر اين دو را در مقابل يكديگر دانستهاند و معتقدند كه تنزيل فقط نزول تدريجى و انزال فقط نزول دفعى و يك مرتبهاى مىباشد2 و در نتيجه، قرآن داراى دو نزول مىباشد؛ نزول دفعى و تدريجى.
در ابتدا بايد گفت كه مراد از نزول در ماه رمضان نزول تدريجى قرآن نيست؛ زيرا اين با تاريخ مسلم شيعه، كه مىگويد، آغاز بعثت در 27 رجب مىباشد و بعثت هم با نزول اولين سوره قرآن - يعنى سوره علق - شروع شده است، سازگارى ندارد؛ چنانكه يكى از مورخين معاصر مىگويد «دانشمندان شيعه به پيروى از اهلبيت عليهمالسلام، تقريباً متفقند كه پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآله در بيست و هفتم ماه «رجب» مبعوث گرديد و نبوت او، از همان روز شروع شد؛ ولى مشهور ميان دانشمندان سنى اين است كه در ماه رمضان مبعوث شده است...»3 و اگر مراد نزول دفعى باشد، شيعيان هم قبول دارند كه قرآن در ماه رمضان نازل شده است؛ چنانكه در قرآن آمده است: ماه رمضان، همان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است4 و در آيهاى ديگر آمده است: «ما آن را در شب مباركى نازل كرديم»5 و در آيه ديگرى، آن شب، شب قدر معرفى كرده است؛ اما اينكه چرا در ماه رمضان نازل شده است، چند دليل و حكمت مىتوان براى آن برشمرد:
1. كتابهاى آسمانى ديگر نيز در ماه رمضان نازل شدهاند و هماهنگى بين اديان و كتابهاى آسمانى مىطلبد كه تقارن نزول داشته باشند؛ چنانكه امام صادق عليهالسلام در اين باره فرمود: ««تورات» در ششم ماه مبارك رمضان و «انجيل» در دوازدهم و «زبور» در هيجدهم و «قرآن مجيد» در شب قدر نازل گرديدهاند».6
2. ماه رمضان، ماه تربيت است و تربيت و پرورش، بدون تعليم و آموزش صحيح، ممكن نيست؛ از اين رو مناسب است كه برنامه تربيتى روزه نيز با آگاهى هر چه بيشتر و عميقتر از تعليمات آسمانى هماهنگ گردد، تا جسم و جان آدمى را از آلودگى گناه شستوشو دهد و به اين دليل، همواره ماه رمضان، ماه نزول كتابهاى بزرگ آسمانى و به ويژه قرآن بوده است.7
3. ماه رمضان، ماه باعظمتى است؛ چنانكه خود قرآن، شب قدر آن را اينگونه توصيف مىكند: «و تو چه دانى شب قدر چيست؟ شب قدر، بهتر از هزار ماه است»؛8 از اين رو، مناسب است كه قرآن با عظمت، در ماه با عظمت و براى امت پيامبرى كه داراى خلق عظيم است، نازل گردد.
از مطالب گذشته استفاده مىشود كه قرآن در ماه رمضان - آن هم در شب قدر - نازل شده است و از آنجا كه در شب قدر، سرنوشت انسانها براى يك سال، برطبق لياقتها و شايستگىهاى آنان تعيين مىشود، مناسب است كه قرآن، كه يك كتاب سرنوشتساز و هدايتگر است، در شب قدر، يعنى در شب تعيين سرنوشتها نازل گردد و چه زيباست رابطه ميان «قرآن» و «شب قدر» و چه پرمعنى است پيوند اين دو با يكديگر.9
بنابراين، به اين علت كه كتابهاى آسمانى ديگر، در ماه رمضان نازل شدهاند، قرآن نيز در اين ماه نازل شده است و همچنين عظمت ماه رمضان و شب قدر و... مىطلبد كه قرآن به عنوان يك كتاب سرنوشت ساز، در شب قدر نازل شود.
1. انزال؛ «انا انزلناه».1
2. تنزيل؛ «ننزّله على قلبك».
بعضى از اهل ادب، درباره تفاوت اين دو لفظ چنين گفتهاند: تنزيل در مواردى گفته مىشود كه چيزى تدريجاً نازل شود؛ در حالى كه انزال، معناى عامى دارد كه هم نزول تدريجى و هم نزول يك مرتبهاى را شامل مىشود. برخى ديگر اين دو را در مقابل يكديگر دانستهاند و معتقدند كه تنزيل فقط نزول تدريجى و انزال فقط نزول دفعى و يك مرتبهاى مىباشد2 و در نتيجه، قرآن داراى دو نزول مىباشد؛ نزول دفعى و تدريجى.
در ابتدا بايد گفت كه مراد از نزول در ماه رمضان نزول تدريجى قرآن نيست؛ زيرا اين با تاريخ مسلم شيعه، كه مىگويد، آغاز بعثت در 27 رجب مىباشد و بعثت هم با نزول اولين سوره قرآن - يعنى سوره علق - شروع شده است، سازگارى ندارد؛ چنانكه يكى از مورخين معاصر مىگويد «دانشمندان شيعه به پيروى از اهلبيت عليهمالسلام، تقريباً متفقند كه پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآله در بيست و هفتم ماه «رجب» مبعوث گرديد و نبوت او، از همان روز شروع شد؛ ولى مشهور ميان دانشمندان سنى اين است كه در ماه رمضان مبعوث شده است...»3 و اگر مراد نزول دفعى باشد، شيعيان هم قبول دارند كه قرآن در ماه رمضان نازل شده است؛ چنانكه در قرآن آمده است: ماه رمضان، همان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است4 و در آيهاى ديگر آمده است: «ما آن را در شب مباركى نازل كرديم»5 و در آيه ديگرى، آن شب، شب قدر معرفى كرده است؛ اما اينكه چرا در ماه رمضان نازل شده است، چند دليل و حكمت مىتوان براى آن برشمرد:
1. كتابهاى آسمانى ديگر نيز در ماه رمضان نازل شدهاند و هماهنگى بين اديان و كتابهاى آسمانى مىطلبد كه تقارن نزول داشته باشند؛ چنانكه امام صادق عليهالسلام در اين باره فرمود: ««تورات» در ششم ماه مبارك رمضان و «انجيل» در دوازدهم و «زبور» در هيجدهم و «قرآن مجيد» در شب قدر نازل گرديدهاند».6
2. ماه رمضان، ماه تربيت است و تربيت و پرورش، بدون تعليم و آموزش صحيح، ممكن نيست؛ از اين رو مناسب است كه برنامه تربيتى روزه نيز با آگاهى هر چه بيشتر و عميقتر از تعليمات آسمانى هماهنگ گردد، تا جسم و جان آدمى را از آلودگى گناه شستوشو دهد و به اين دليل، همواره ماه رمضان، ماه نزول كتابهاى بزرگ آسمانى و به ويژه قرآن بوده است.7
3. ماه رمضان، ماه باعظمتى است؛ چنانكه خود قرآن، شب قدر آن را اينگونه توصيف مىكند: «و تو چه دانى شب قدر چيست؟ شب قدر، بهتر از هزار ماه است»؛8 از اين رو، مناسب است كه قرآن با عظمت، در ماه با عظمت و براى امت پيامبرى كه داراى خلق عظيم است، نازل گردد.
از مطالب گذشته استفاده مىشود كه قرآن در ماه رمضان - آن هم در شب قدر - نازل شده است و از آنجا كه در شب قدر، سرنوشت انسانها براى يك سال، برطبق لياقتها و شايستگىهاى آنان تعيين مىشود، مناسب است كه قرآن، كه يك كتاب سرنوشتساز و هدايتگر است، در شب قدر، يعنى در شب تعيين سرنوشتها نازل گردد و چه زيباست رابطه ميان «قرآن» و «شب قدر» و چه پرمعنى است پيوند اين دو با يكديگر.9
بنابراين، به اين علت كه كتابهاى آسمانى ديگر، در ماه رمضان نازل شدهاند، قرآن نيز در اين ماه نازل شده است و همچنين عظمت ماه رمضان و شب قدر و... مىطلبد كه قرآن به عنوان يك كتاب سرنوشت ساز، در شب قدر نازل شود.
پی نوشت ها
1. محمد راغب اصفهانى، المفردات فى غريب القرآن (دفتر نشر الكتاب، دوم، 1404) ص 488.
2. ر.ك، آيت الله مكارم شيرازى و همكاران، تفسير نمونه (تهران: دارالكتب الاسلاميه)، نهم، 1370، ج19، ص 370، به نقل از تفسير فخررازى.
3. جعفر سبحانى، فروغ ابديت (قم: نشر عمار، نهم، 1370، ج19، ص 370، به نقل از تفسير فخررازى.
4. سوره بقره، آيه 185.
5. سوره دخان، آيه 3.
6. سوره قدر، آيه 1.
7. برگرفته از تفسير نمونه (پيشين) ج 1، ص 635.
8. سوره قدر، آيه 2-3.
9. تفسير نمونه (پيشين) ج 27، ص 192.
