عوامل گرايش نوجوانان و جوانان به نماز(2)

مدرسه

در مدرسه هنگامي كه نوجوانان و جوانان، در موقعيت هاي مختلف اوقات تحصيل، هنگام شنيدن اذان، در كلاس يا در راهرو مدرسه بدون هيچ تكلفي، مشاهده كنند كه معلمان و مربيان مشتاقانه به سوي نماز مي‎شتابند، در اثر احساس همانند سازي به شوق و رغبت در مي‎آيند و به اقامه نماز گرايش فزون تري پيدا مي‎كنند. بهتر است در مدرسه قبل از شروع نماز يا حتي قبل از رفتن به نماز هفتگي جمعه، برنامه هايي تدارك ديده شود كه زمينه ساز احساسي خوشايند براي دانش آموزان باشد، تا عزم و اراده و رغبت و انگيزه لازم براي انجام اين فريضه، با طيب خاطر در آنان پديد آيد. هر قدر شخصيت الگوهاي تربيتي و پرورشي براي دانش آموزان، محبوب و دوست داشتني تر باشد، تأثير پذيري آنها افزايش مي‎يابد. روشن است كه هرگز نبايد به اجبار و تحميل و فشار، دانش آموزان را به انجام فريضه نماز وادار كنيم. در عوض شايسته است بيش از هر چيز، جاذبه هاي رفتار خود را در بيان ارزش ها، با فراهم كردن مقدمات نماز افزايش دهيم.
اگر چنين فضايي بر مدارس حاكم باشد، روحيه معنوي دانش آموزان افزايش مي‎يابد و در نمازخانه مدرسه ارتباط شوق آميز همسالان گسترش مي‎يابد. سالن نمازخانه مدرسه كه مثلا با موكت سبز رنگي آراسته شده، تميزي، سادگي و زيبايي در آن موج مي‌زند، محيط مناسب و دلپذيري را براي اقامه نماز فراهم مي‎سازد. استفاده از رنگ هاي آرامش بخش، همچون آبي و نيلي و فيروزه‌اي، بهره‌گيري از خطوط منحني ديوارها و محراب، فضاي نمازخانه را گيرا و دلنشين مي‌سازد. استشمام بوي عطر و گلاب و نورپردازي جالب با رنگ هاي سبز و پخش ملايم نواي گوش نواز تواشيح مربوط به اسماء اللّه، قبل از شروع نماز، محيط را سرشار از حال و هوايي معنوي و روحاني مي‎كند. بيان قصه هاي لطيف و خاطره‌هاي زيبا و اجراي نمايشنامه‌هاي دل‌انگيز با زباني شيرين و دوست داشتني، براي ارائه احكام و روش‌هاي اخلاقي و نماز سازي و تصوير سازي از ارزش ها و رفتار انسان هاي وارسته و رهبران و اسوه هاي مذهبي، تأثيرات بسيار مؤثري در يادگيري و گرايش و پايداري نسبت به ارزش هاي مذهبي و فهم درست از اقامه حقيقي نماز، در بين دانش آموزان به جاي خواهد گذاشت.
برپايي نماز در مدارس، همراه با معلمان و مربيان و مدير و همچنين اقامه نماز در پارك ها و يا برگزاري آن در ميدان هاي ورزشي، اردوها و مجامع عمومي، مي‎تواند براي دانش آموزان دل انگيز و به ياد ماندني باشد. توجه به سرويس هاي بهداشتي و وضو خانه مدارس و پاكي و تميزي آن، در ترغيب دانش آموزان براي گرفتن وضو و شركت در جمع دانش آموزان در نماز خانه مدرسه، برخورد با چهره گشاده و باز در اين هنگام، همه و همه زمينه هاي آماده سازي و تقويت و افزايش گرايش به نماز را در دانش آموزان فراهم مي‎سازد. قران در اين باره با صراحت تمام مي‎فرمايد: «و أمر اهلك بالصّلاة و اصطبر عليها» و تو اهلت را به برپايي نماز بخوان و در اين امر پايداري و صبوري پيشه كن. به همين جهت، در خانواده بزرگ مدرسه نيز، قدرت و تحمل و صبر و حوصله مدير، ناظم و مربي پرورشي و معلم راهنما براي برپايي نماز بايد بالا باشد و از سخت گيري هاي بي مورد و تحقير دانش آموزان در فراخواني به اين امر الهي، جداً بايد خود داري شود، براي نماز از بهترين مكان ها و بهترين لباس ها استفاده شود و از محل تنگ و تاريك و كثيف و مخروبه پرهيز گردد. براي شركت دادن دانش آموزان كلاس اول و دوم دبستان در نماز جماعت بايد توسط معلم به تدريج در كلاس زمينه سازي شود و در آنان تشنگي لازم را براي ورود در جمع ساير همكلاسي ها در نماز خانه فراهم كرد و نيز لازم است به عنوان تشويق، گاه گاهي به همراهي معلم در نماز جماعت مدرسه حضور يابند. محل نماز خانه بايد به قدري جذاب و دوست داشتني و خاطره انگيز باشد كه دانش آموزان قبل از شروع ساعت نماز، هميشه در انتظار وقت نماز لحظه شماري كنند. ناظم نبايد با تند خويي و عتاب و خطاب، زمينه آزردگي رواني دانش آموزان را فراهم آورد. مراقبت بايد غير مستقيم باشد و اگر احياناً دانش آموزي در انجام نماز كاهلي نشان مي‎دهد، بايد در مرحله اول علت آن بررسي شود و سپس زمينه شركت وي در جمع دوستان و همسالان در نماز خانه فراهم آيد. برگزاري مراسم و دعوت براي ناهار و يا افطار در نماز خانه، به مناسبت هاي مختلف، جزء خاطرات فراموش نشدني دانش آموزان خواهد بود. صبر و بردباري و رفتاري متين و معقول مسؤولان مدرسه، اگر همراه با عطوفت و مهرباني باشد، در دانش آموزان احساس و نگرشي مثبت نسبت به اقامه نماز پديد مي‎آورد.

رسانه

رسانه ها تكنولوژي عظيمي هستند كه دنياي ما را به تسخير خود در آورده اند و پس از خانه و مدرسه از ديگر عوامل تأثير گذار بر روح كودك و نوجوان هستند.[1] رسانه ها از نخستين دوران زندگي تا پايان حيات انسان، به عنوان عامل آموزنده و تأثير گذارنده بسيار قوي نقش دارند.بنابراين، ظهور رسانه ها، تولد دنياي نويني است كه بدون توجه به آثار تربيتي آن، توفيق در آموزش و گرايش به نماز امكان پذير نيست. رسانه ها آموزشگاه ميلياردها انسان است و در اعماق دل و ذهن اعضاي خانواده ها رسوخ كرده است. رسانه‌ها معلم و كلاس همگاني و همه جايي و بدون انحصاري است كه تمام لحظات خالي و غير رسمي انسان امروز را پر كرده و در ايجاد انگيزه و پذيرش يك عمل و شكل دادن عادت هاي خوب يا بد، نقش بسيار مؤثري ايفا مي‎كند. اگر برنامه ها و زمان پيام رسانه ها با تفكر و ارزش هاي معنوي و مذهبي جامعه و خانه و خانواده انطباق نداشته باشد، آموزش و القاي پيام هاي ديني و تربيتي اثري نخواهد داشت و هر پيامي از طرف پدر، مادر، معلم، همانند يخي در مقابل حرارت شديد و همه جانبه ذوب خواهد شد و از بين خواهد رفت. در اين شرايط، جوانان شخصيت دو گانه اي پيدا مي‎كنند، دچار بحران عاطفي و فكري مي‎شوند و بعدها طي همنوايي با سيل اين بحران، به هر سمت و سويي سوق پيدا مي‎كنند و بدون اراده و انديشه بدان سو روانه مي‎شوند.
در تهيه و توليد پخش برنامه از طريق رسانه ها براي كودكان و نوجوانان بايد بسيار دقت كرد و براي اين مسأله مهم آموزش و پرورش، يعني احساسات و گرايشات ديني به ويژه نماز، بيشترين اهميت را قائل شد.[2]
برنامه هاي تلويزيوني اگر با ارزش ها و تفكر جامعه هماهنگ نباشد در انديشه فرد بحران و تناقض ايجاد خواهد كرد و انتخاب بهتر را برايش مشكل خواهد ساخت. در لحظاتي كه پدر و مادر و مدرسه و مسجد، همه به نماز اول وقت اهتمام نشان مي‎دهند، پخش سريال هاي خارجي و داستاني جذاب و دلربا از تلويزيون به چه معناست؟
بزرگترين تأثير ناخودآگاه مشاهده روابط بسيار نزديك و گرم دختر و پسر در برخي از فيلم هاي خارجي و داخلي، عدم شوق و رغبت به نماز و ايجاد كسالت در انجام فرايض است. اين نحوه نمايش روابط دختر و پسر در فرهنگ اسلامي جايي ندارد، از اين رو، به طور طبيعي و تدريجي اثر تخريبي خود را در روحيه جوان باقي خواهد گذاشت و خود نوعي تهاجم فرهنگي از طريق رسانه هاست. رسانه يكي از عوامل مؤثر مهم زندگي است و بايد با خواست و ارزش هاي معنوي خانه و خانواده و جامعه همسو و هماهنگ باشد، تا بتواند گرايش به نماز اول وقت را در نوجوانان و جوانان زنده نگه دارد. بنابراين، براي رسيدن به روح و پيام معنوي نماز و درك فضيلت وقت نماز، تأكيد بر ضرورت ايجاد يك سيستم سه گانه (خانه، مدرسه، رسانه) به صورت عناصر هماهنگ و حركت كننده در يك جهت واحد، امري منطقي و اجتناب ناپذير مي‎نمايد. بايد اين مجموعه به هم پيوسته، براي انتقال فرهنگ نماز، هماهنگ و ـ از همه بالاتر ـ همدل باشند. اگر شيوه هاي تربيتي مربوط به نماز و برنامه هاي زمينه ساز و جانبي اوقات فراغت در خانه، مدرسه و راديو تلويزيون با هم متناقض باشند، كودكان و نوجوانان به شكل صحيح به نماز گرايش پيدا نخواهند كرد و روح حقيقي نماز در وجود آنان تحقق نخواهد يافت.

پی نوشت ها:

[1]. تلويزيون نبايد در محل عمومي خانواده و در منظر ديد همگان گذاشته شود و هميشه روشن و قابل دسترس براي همه نباشد، بلكه بايد محل مناسب و متمايزي داشته باشد تا اعضاي خانواده گاه گاه براي تماشاي برنامه هاي مفيد انتخابي به آن محل بروند.
[2]. به ويژه هنگام اقامه نماز در خانه و مدرسه برنامه هاي راديو و تلويزيون نبايد به گونه اي باشد كه قطع برنامه موجب دلخوري و بدبيني كودك يا نوجوان نسبت به نماز شود. به همين جهت، بايد قبل و بعد از نماز از پخش سريال هاي پر بيننده خودداري گردد و اين محدوده زماني را به زمينه سازي رواني و عاطفي براي برپايي فريضه نماز اختصاص داد و حتي اگر لازم باشد، در هنگام اقامه نماز به طور موقت برنامه رسانه ها قطع شود.