جايگاه مسجد در اسلام(2)

منافقان در غياب پيامبر صلي اللّه عليه و آله و سلّم ساختمان مسجد را به پايان رساندند، پس از جنگ تبوك، نزد حضرت صلي اللّه عليه و آله و سلّم آمدند و گفتند: دوست داريم كه پيش ما بياييد و با ما در آن مسجد نماز گزاريد; حضرت فرمود: «لباس مرا بياوريد تا بپوشم و با آنان بروم».
در اين هنگام آيات فوق نازل شد و پرده از نقشه‎ي پليد آنان برداشت; بي درنگ پيامبر صلي اللّه عليه و آله و سلّم گروهي از اصحاب را خواندند و به آنان دستور دادند كه مسجد را آتش بزنند و بقاياي آن را ويران كنند و جاي آن براي مدتي محل زباله شد.[1]
همان گونه كه از اين آيات بر مي‌آيد، بنيانگذاران اين مسجد در زير نقاب اين نام مقدس، اهداف شومي را دنبال مي‌كردند. بر اين اساس، خداوند به پيامبرش دستور مي‌دهد كه در چنين مسجدي كه براي زيان رساندن به مسلمانان و گستردن كفر و الحاد در جامعه‎ي اسلامي بنا شده است هرگز قيام به عبادت نكند و به جاي آن شايسته است پيامبر صلي اللّه عليه و آله و سلّم در مسجدي به نماز ايستد كه بر اساس تقوا و هدفي الهي بنياد شده است. به اعتقاد مفسران و تأييد روايات معصومين ـ عليهم السلام ـ ، مراد از اين مسجد، همان مسجد «قبا» است كه در مقايسه با مسجد «ضرار» آمده است.[2] هر چند بنا بر روايات كه از رسول اكرم صلي اللّه عليه و آله و سلّم نقل شده است[3]، اين احتمال نيز وجود دارد كه مراد، مسجد رسول اكرم صلي اللّه عليه و آله و سلّم باشد; اما با توجه به تعبير «اوّل يوم» در اين آيه‎ي شريفه و با توجه به اينكه مسجد قبا نخستين مسجدي بود كه پس از هجرت نبوي ساخته شد، احتمال اول، مناسبتر به نظر مي‌رسد.
سپس قرآن به ويژگي ديگر اين مسجد اشاره كرده و فرموده است:
(فيه رجالّ يحبّون ان يتطّهروا...).
در اينكه مراد از طهارت در اين آيه، پاكيزگي صوري و اجتناب از پليدي‌هاي ظاهري است يا پاك شدن از گناهان و طهارت معنوي، در ميان مفسران اختلاف است[4]. پاره اي از روايات طهارت ظاهري را تأييد مي‌كند[5]. البته اين روايات دليل بر منحصر بودن مفهوم آيه به اين مصداق نيست، يعني ممكن است منظور از طهارت در اينجا هر گونه پاكيزگي صوري يا معنوي باشد.
در هر صورت، از اين بحث چنين بر مي‌آيد: مسجد كه كانون ايمان و تقوا و محيط پاكي و قداست و مركز تبلور عبوديت و نيايش در برابر پروردگار جهان است، بايسته است كه شالوده و اساس آن بر تقوا و پاكي بنا شده باشد و پاسداران و دست اندركاران آن افرادي مؤمن، پرهيزكار و مصمم باشند و هر گاه بنايي براي اغراض نا پاك با نام مقدس مسجد به وجود آيد، بايد در هدم و از بين بردن آن كوشيد، چنانكه رسول خدا صلي اللّه عليه و آله و سلّم دستور ويران كردن و به آتش كشيدن مسجد «ضرار» را صادر فرمودند.

كانون هدايت

(في بيوت أذن اللّه أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها بالغدوّ و الآصال)[6]
«در خانه‌هايي كه خداوند اجازه داده است كه رفعت يا بند و در آنها نام او به بزرگي ياد شود، در اين خانه‌ها هر صبح و شام مردان با ايمان به تسبيح او مشغولند».
«زمشخري»در ذيل اين آيه‎ي كريمه گفته است: «كلمه‎ي في بيوت» در اين آيه به كلمه «كَمِشْكاةٍ» در آيه‎ي قبل:
(اللّه نور السّموات و الأرض مثل نوره كمشكاة فيها مصباح المصباح في زجاجة...).
وابسته است و مراد از «بيوت» در اينجا مساجد است.[7]
«علاّمه طباطبايي»[8] كلمه «في بيوت» را به «كمشكاةٍ» يا به جمله‎ي «يهدي» در آيه بعد متعلق دانسته است و باز گشت هر دو را به يك معنا مي‌داند، كه از مصاديق يقيني اين بيوت، مساجدند كه صرفاً براي اين كار ساخته شده اند.
همچنان كه فرمود:
(و مساجد يذكر فيها اسم اللّه كثيرا).[9]
«و مساجدي كه نام خدا در آنها بسيار برده مي‌شود».
در «كشف الاسرار» در ذيل اين آيه آمده است كه «ابن عباس» گفت:
«المساجد بيوت اللّه في الارض و هي تضيء لاهل السماء كما تضيء النجوم لأهل الأرض».[10]
«مساجد خانه‌هاي خدا در زمين است. همان گونه كه ستارگان براي اهل زمين مي‌درخشند، مساجد نيز براي ملكوتيان نور افشاني مي‌كنند».
بنابراين، از مصاديق بارز اين بيوت، مساجدند كه چنين ويژگي‌هايي دارند.

پايگاه ضد ستم

(و من أظلم ممّن منع مساجد اللّه أن يذكر فيها اسمه و سعي في خرابها...).[11]
«و كيست ستمكارتر از آن كه منع كرد و باز داشت مردم را از مساجد و در خرابي آنها كوشيد، تا نام خدا را در آنجا بر زبان نيايد و بزرگ نشود».
بعضي از مفسران، نزول اين آيه را در پيشامد «حديبيه» دانسته‌اند كه مشركان عرب نگذاشتند رسول اكرم صلي اللّه عليه و آله و سلّم و اصحابش به مكه وارد شوند.[12] برخي ديگر گفته‌اند كه اين آيه اشاره به خرابي بيت المقدس (70 سال بعد از ميلاد مسيح) به دست سپاه «تيطس» رومي دارد، كه شهر و مجسمه‎ي سليمان را به كلي ويران كرد و آثار يهود و اوراق تورات را سوزاند.[13]
از مضمون اين آيه چنين استفاده مي‌شود كه چون مساجد در طول تاريخ همواره پايگاه‌هاي وحدت و همدلي و سنگرهاي مبارزه عليه طاغوت و فساد بوده است، كافران و اهل شرك و نفاق با ترس از اين مراكز آنها را براي خويش خطري جدي به حساب آورده‌اند.

خانه‌ي خدا در زمين

از پيامبر اكرم- صلي اللّه عليه و آله- روايت شده است كه خداوند فرمود:
«الا ان بيوتي في الارض، المساجد، تضيء لأهل السماء كما تضيء النجوم لأهل الارض.»[14]
«مساجد خانه‌هاي من در زمينند، همانگونه كه ستارگان براي اهل زمين مي‌درخشند، مساجد نيز براي اهل آسمان نور افشاني مي‌كنند.»

محبوب‌ترين مكان

رسول گرامي اسلام- صلي اللّه عليه و آله- فرمود: «المساجد مجالس الأنبياء : مساجد، جايگاه پيامران است». [15]
در خبري ديگر، پيامبر- صلي الله عليه و آله- مي‌فرمايند:
«المساجد بيوت المّتقين، و من كانت المساجد بيته ضمن الله له بالروح و الراحة و الجواز علي الصراط».[16]

پی نوشت ها:

[1]. واحدي نيشابوري، علي: اسباب النزول، ترجمه محمد جعفر اسلامي، انتشارات بنياد علوم اسلامي، تهران، صص 175 و 176.
[2]. الميزان، ج 9، ص 622.
[3]. تفسير الضوح رازي، ج 5، ص 253.
[4]. مجمع البيان، ج 5، ص 73.
[5]. الميزان، ج 9، ص 622.
[6]. نور / 36.
[7]. الكشاف، ج 3، ص 68.
[8]. الميزان، ج 15، ص 178.
[9]. حج / 41.
[10]. كشف الاسرار، ج 6، ص 536.
[11]. بقره / 114.
[12]. المنار، ج 1، ص 431.
[13]. المنار، ج 1، ص 431.
[14]. مستدرك الوسائل، صص 213 و 359
[15] . مستدرك الوسائل، صص313 و 359.
[16] . هال ناقة: صص 359 و 554.