قرآن در قلب من

براى حفظ قرآن كريم نكات كليدى زير مهم هستند:

قدم اول در اين راه، طلب توفيق خداوند منان است كه اهميتى بسزا در موفقيت قرآن آموز در مراحل بعدى دارد. مواردى مشاهده شده است كه فرد يا افرادى با بى تجربگى يا تجربه اى اندك و تنها با نيت خير و مخلصانه پا در اين راه گذاشته اند و درنهايت به موفقيت هاى چشمگيرى دست يافته اند.استفاده از نوار قاريان برتر به شكل ترتيل به موازات حفظ به صورت معمولى يا سه بار تكرار فوايد بسيارى را براى حافظ به دنبال دارد كه به چند مورد از آنها اشاره مى كنيم:
الف) اگر حداقل يك بار قبل از حفظ، آيات موردنظر به وسيله نوار براى قرآن آموز تكرار شود و او هم از روى خط قرآن، آيات را دنبال كند، موجب تقويت صحت قرائت مى شود. منظور از صحت قرائت، تلاوت صحيح آيات كريم قرآن است يعنى از اشتباه حفظ كردن كلمات جلوگيرى به عمل مى آيد.
ب) تداوم استفاده از نوار چه قبل از حفظ و چه در هنگام حفظ يا دوره كردن محفوظات - كه شرح آن در بندهاى بعدى خواهد آمد - موجب تقويت صوت و لحن، تجويد و وقف ابتداى حافظ مى گردد و چنين فردى براى شركت در مسابقات حفظ قرآن در آينده كاملاً آماده مى شود. اما چنانچه عمل حفظ، منفك از موارد فوق انجام شود سبب پايين آوردن كيفيت كار و اتلاف وقت بيشتر براى يادگيرى موارد ذكر شده مى شود.
ج) استفاده قرآن آموز از نوار ترتيل، منجربه تقويت صوت و لحن وى مى شود كه موجب تشويق بيشتر او براى تداوم حفظ و مرور محفوظات مى شود و نيز در هنگام قرائت قرآن، لذت بيشترى نصيب حافظ مى شود چرا كه با صدايى نيكو به تلاوت قرآن مجيد مى پردازد.

در امر حفظ، رعايت موارد زير سودمند به نظر مى رسد:

الف) زمان حفظ بايد بسيار مناسب باشد و بهترين وقت آن، زمانى كه انسان استراحت كافى كرده است، مثلاً صبح ها بعد يا قبل از اداى فريضه صبح، چرا كه در اين حالت حافظ توانايى زيادى در پذيرش و به خاطر سپردن آيات دارد. از حفظ قرآن كريم در اوقاتى كه حافظ احساس خستگى يا پريشانى مى كند حتى المقدور پرهيز شود، چون كه انجام عمل حفظ در اين ساعات معمولاً موجب پايين آوردن كيفيت عمل حفظ مى شود.
ب) مكان حفظ در روند پيشرفت حفظ بسيار تأثيرگذار است. سعى شود مكانى عارى از هرگونه سر و صدا و ديگر عوامل خارجى نامطلوب براى حفظ انتخاب شود، البته خود حافظ هم بايد تمركز خود را متوجه حفظ آيات كند و از توجه به اطراف بپرهيزد.
ج) سعى شود يك جلد قرآن كريم براى هميشه يا مدتى طولانى به حفظ، اختصاص داده شود و در صورت نياز به تعويض قرآن كريم ، از همان رسم الخط استفاده شود. (كه در اين باب استفاده از قرآن به خط عثمان طه مناسب به نظر مى رسد) تغيير رسم الخط قرآن مجيد، موجب آشفتگى محفوظات حافظ مى شود.
حال به شرح انجام عمل حفظ مى پردازيم:
بعد از مرور آيات با نوار، شروع به حفظ مى كنيم بدين ترتيب كه از ابتداى آيات هربار چند كلمه (مثلاً ۲ يا ۳ يا حتى يك كلمه) را انتخاب و آنها را چندين بار تكرار مى كنيم تا به خوبى در حافظه جاى گيرند؛ بعد، از اول آيه تا آخرين كلمه اى كه حفظ شده است مى خوانيم در صورتى كه اشكالى پيش آمد بهتر است تكرار را بيشتر كنيم و به همين ترتيب ادامه مى دهيم تا آيه تمام شود، بعد از اتمام هر آيه از نخستين آيه اى كه در آن روز شروع به حفظ كرديم دوباره مى خوانيم تا آيات و كلمات به صورت سلسله وار در ذهن جاى گيرند.
فرآيند دوره كردن محفوظات، نقش مهمى در نگهدارى آيات حفظ شده دارد و چنانچه اين عمل به خوبى و به طور دقيق انجام نشود بيم از دست رفتن محفوظات مى رود.
(به قول يكى از حفاظ معروف، نگهدارى حفظ قرآن مجيد از كار يك پزشك هم مشكل تر است) و عقيده بسيارى از صاحب نظران نيز مؤيد اين مطلب است كه مراقبت از محفوظات و اجزاى حفظ شده از خود حفظ مهمتر و به مراتب مشكل تر است.
نكته مهمى كه در اين زمينه مى توان به آن اشاره كرد اين است كه مرور محفوظات قرآنى حتماً بايد به صورت مستمر و مداوم باشد. اگر روزى حافظ موفق به حفظ نشد چندان مهم نيست ولى استمرار دوره محفوظات بخصوص در آغاز راه بسيار، حائز اهميت است و به هيچ وجه نبايد ترك شود.
بى توجهى به اين مطلب، موجب مى شود كه زحمات حافظ، هدر رود و ممكن است موجب يأس و نااميدى او نيز شود.
مى توان دوره محفوظات را در قالب سه بخش زير انجام داد كه به ترتيب اهميت، آنها را بيان مى كنيم:
الف) مرور آياتى كه در همان روز حفظ شده اند (بين ۵ تا ۱۰ بار از فواصل زمانى مناسب و مساوى) مثلاً اگر كسى صبح، ۵ آيه را حفظ كرده است بايد در تمامى طول روز تا آخر شب اين پنج آيه را در فواصل زمانى مناسب و تقريباً مساوى تكرار كند و اين تكرار بايد تا جايى كه امكان دارد زياد باشد (مثلاً بين ۵ تا ۱۰ مرتبه)
عدم توجه به اين مرحله ممكن است سبب فراموش شدن تمام يا بخش عمده اى از محفوظات جديد شود.
ب) هر سرى از آيات (مثلاً هر صفحه) كه حفظ مى شود بعد از مرور روزانه در خطر فراموشى قرار دارد و بايد بين ۷ تا ۱۰ روز بعد از روزى كه عمل حفظ آنها انجام شده است تكرار شوند.
ج) دوره محفوظاتى كه قبل از آيات گفته شده در بندهاى الف و ب حفظ شده اند و اين قسمت، براى تحكيم حفظ است، مثلاً كسى كه حافظ ۵ جزء قرآن كريم است (البته بجز آياتى كه اخيراً حفظ كرده است) مى تواند هر روز، يك جزء يا بيشتر را در اين قسمت مرور كند كه البته مقدار آن بيشتر بستگى به وقت و موقعيت حافظ دارد.

نكاتى تكميلى در دوره كردن محفوظات:

ـ سعى شود براى دوره محفوظات هم، از يك يا دو جلد، قرآن مخصوص استفاده شود. مثلاً يك قرآن معمولى و يك قرآن جيبى كه از قرآن جيبى مى توان در اوقات مرده مثلاً در هنگام تردد استفاده كرد.
ـ اگر دوره محفوظات به صورت ارائه به فردى ديگر يا شركت در كلاس حفظ و ارائه به استاد باشد، داراى كيفيت بالاترى است. همچنين افراد مى توانند به صورت گروهى و هماهنگ اقدام به حفظ كنند و در هنگام مرور محفوظات هم، به نوبت، هر يك وظيفه بررسى محفوظات افراد ديگر را با استفاده از قرآن برعهده بگيرد.
ـ  بهتر است كه در هنگام دوره محفوظات چه به صورت ارائه به فرد ديگر يا به صورت منفرد، در جاهايى كه به اشكالى برخورد مى شود يادداشت شود و حافظ هم بايد وقتى جداگانه را براى مرور دوباره و رفع اين اشكالات صرف كند.
ـ سعى شود حداقل بخشى از دوره محفوظات با استفاده از نوار ترتيل صورت گيرد كه مى توان همراه يا بعد از نوار، آيات را تلاوت كرد.
ـ در كنار حفظ قرآن مجيد و بعد از اتمام حفظ، حضور در جلسات و مسابقات قرآنى چه به عنوان حافظ در جلسه و يا به عنوان اجرا كننده برنامه حفظ يا شركت كننده در مسابقات، بسيار مفيد و حتى لازم به نظر مى رسد. چرا كه با هر جلسه يا مسابقه حتى اگر با موفقيتى هم همراه نباشد حافظ يك قدم به جلو حركت مى كند و در كيفيت يا كميت كار او تأثيرى مثبت گذاشته مى شود.

نكته آخر:

همه مهارت هاى قرآنى از جمله حفظ و قرائت قرآن و روخوانى و تجويد و ... همه بايد مقدمه اى براى آشنايى با مفاهيم و تفسير اين كتاب مقدس باشند تا درنهايت منتج به عمل به اين كتاب مقدس و آسمانى و انسان ساز شوند. دانستن اين مطلب، انگيزه حافظ را به شدت تقويت مى كند.
«بل هو آيات بينات فى صدور الذين اوتوا العلم و ما يجحد بآياتنا الا الظالمون»
(بلكه قرآن آيات روشنى است در سينه عالمان و آيات ما را جز ستمكاران انكار نمى كنند) (آيه ۴۹ از سوره مباركه عنكبوت)
* دوره محفوظات حتماً بايد از حفظ انجام شود (حداقل در مراحل ابتدايى تا مسلط نشدن بطور كامل) .
* حفظ قرآن كريم را مى توان عمل نسبتاً مشكلى دانست چرا كه نياز به پشتكار و همت زيادى دارد. در حديث از معصوم آمده است كه «ارزش انسان به همت اوست» پس بايد در اين كار تلاش و پشتكار را هيچ وقت فراموش نكرد. ممكن است در بعضى اوقات، يأس و نااميدى به سراغ انسان بيايد كه حافظ بايد در اين مراحل در درجه اول اتكا و توكل به خداوند داشته باشد و ثانياً به خود قرآن كريم و ائمه اطهار تمسك جويد تا بتواند اين راه پرفراز و نشيب را با موفقيت پشت سر بگذارد. ان شاءالله.
* يادگيرى و حفظ قرآن مجيد اختصاص به گروهى خاص ندارد و هر فردى حتى با مشغله هاى فكرى و كار زياد متناسب با وقت خود مى تواند زمانى هرچند اندك را صرف انجام مراحل فوق كند. هميشه بايد سعى شود كيفيت كار بالا برده شود نه فقط كميت.
* يادگيرى بعضى از قواعد عربى مى تواند در تحكيم حفظ، انسان را يارى دهد و مى تواند مانع بسيارى از غلط هاى اعرابى شود. توجه به ترجمه آيات و شأن نزول و تفسير نيز در جاگيرى بلندمدت آيات در ذهن، نقشى منحصربه فرد دارد چرا كه مفهوم آيه با روح و فكر حافظ عجين مى شود، از طرفى توجه به ترجمه و تفسير، راه را بر عمل به مفاهيم قرآن هموارتر مى كند.
* در اثر حفظ قرآن كريم، حافظه فرد به شدت تقويت مى شود. اين موضوع را همه حافظان قرآن، تأييد مى كنند؛ حتى افرادى كه يك يا دو جزء حفظ كرده اند اين مطلب را درك مى كنند.
مهمترين نكته آنكه؛ تجربه چشيدن شيرينى حفظ قرآن كه پس از مدتى استمرار بر حفظ و تلاش برنامه ريزى شده به دست مى آيد، از زيباترين تجربيات عمر هر كسى است و انصافاً حيف است كه دانشجويان مستعد و خوش حافظه با سستى و بى برنامگى اين شيرينى را نچشند. خدا نيز قول همراهى وكمك و هدايت قرآن دوستان را داده است.