آیات مهدوی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در دعاها و زیارت ها
نويسنده: اسماعیل حاجیان
منبع:کتاب «جلوه محبوب»
منبع:کتاب «جلوه محبوب»
در این فصل به گزاره هایی از دعاها و زیارت ها اشاره می شود که مضمون آیه ای از قرآن کریم است و آن آیه به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف تفسیر و تأویل شده است . البته آیه هایی که به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف تأویل شده است در قرآن فراوان است . در این جا تنها به آیه هایی که در عاها و زیارت ها آمده اشاره می شود .
1. در دعای افتتاح آمده است : « وَ اهدِنا بهِ لِما اختُلِفَ فیهِ مِنَ الحَقِّ بِاِذنِکَ اِنَّکَ تَهدی مَن تَشاءُ اِلی صِراطٍ مُستقیمٍ؛ خدایا ، ما را به وسیله حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف ، آن جا که در حق دچار اختلاف شده ایم به اذن خود هدایت کن که هر که را بخواهی به راه راست هدایت می کنی».
این عبارت اشاره به آیه 213 سوره ی بقره است : ( فَهَدَی اللهُ الَّذینَ آمَنوا لِما اختلفو فیهِ مِنَ الحَقِّ بِاِذنِهِ و اللهُ یَهدی مَن یَشاءُ اِلی صِراطٍ مستقیم) خدا ، آن هایی را که به حقیقتِ آن چه مورد اختلاف بود ایمان آورده بودند ، به فرمان خود هدایت نمود و خدا هر کس را بخواهد به راه راست هدایت می کند .
2. در زیارت آل یاسین ، به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف می گوییم : « السّلامُ عَلیکَ یا میثاقَ اللهِ الَّذی اَخَذهُ و وَکَّدَهُ ...؛ سلام بر تو ای عهد و پیمان خدا که پروردگار آن را از مردم گرفت و آن را محکم گردانید».
آیه ی 81 سوره ی آل عمران : ( وَ إِذ أَخَذَ اللهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ لَمَا آتَیتُکُم مِن کِتَابٍ وَ حِکمَةٍ ثُمَّ جَاءَکُم رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُم لَتُؤمَنُنَّ بِهِ وَ لَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقرَرتُم وَ أَخَذتُم عَلَی ذَلِکُم إِصرِی قَالُوا أَقرَرنَا قَالَ فَاشهَدُوا وَ أَنّا مَعَکُم مِن الشَّاهِدِینَ ؛ و هنگامی که خدا پیمان پیامبران را گفت که آن چه از کتاب و حکمت بر شما آوردم پس شما را پیامبرِ تصدیق کننده ی آن چه با شماست آمد ، البته به او ایمان آرید و البته یاری اش کنید ، گفت : آیا اقرار کردید و بر این پیمان گرفتید مرا ؟ گفتند : اقرار کردیم ، گفت : پس گواه باشید و من همراه شما از گواهان هستم. که بحث آن در نام ها و صفات امام علیه السلام گذشت.
3. در دعای عهد آمده است : « فَاَظهِر اللّهمَّ لَنا وَلیَّکَ و ابنَ بِنتِ نبیِّکَ المُسَمّی بِاسمِ رسولِکَ حتّی لا یَظفَرَ بِشَیءٍ مِنَ الباطِلِ اِلّا مَزَّقَةُ و یُحِقَّ الحَقَّ و یُحَقَّقَهُ ؛ ( ای خدا) ولیّ خود و زاده ی دخترِ پامبرت که هم نام حضرتش صلی الله علیه و آله و سلم می باشد از پرده غیبت بر ما ظاهر فرما تا آن که بر هر باطلی دست نیابد مگر آن که آن را در هم فرو ریزد و حق را ثابت و پایدار نماید ».
این فراز اشاره به چهار آیه قرآن دارد :
الف. ( لِیُحِقَّ الحَقَّ و یُبطِلَ الباطِلَ و لَو کَرِهَ المُجرِمون ) ؛ تا حق تثبیت شود و باطل از میان برود ، هر چند مجرمان کراهت داشته باشند .1
ب. ( ویُحِقُّ اللهُ الحَقَّ بِکَلِماتِهِ و لَو کَرِهَ المُجرِمون ) ؛ و حق را به کلمات و به وعده خویش تحقق می بخشد ، هر چند مجرمان اکراه داشته باشند.2
ج. ( و یُریدُ اللهُ اَن یُحِقَّ الحَقَّ بِکلِماتِهِ و یَقطَعَ دابِرَ الکافِرین) ؛ خدا می خواهد حق را با کلمات خود تقویت و ریشه کافران را قطع کند.3
د.( وَ یَمحُ اللهُ البَاطِلَ وَ یُحِقُّ الحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ ) ؛ و خدا باطل را نابود کند و حق را به وسیله ی کلماتش تقویت کند.
در دعا و آیات ، سخن از احقاق حق را با اراده خدا و به وسیله کلمات خدا است . امام صادق علیه السلام در روایتی می فرماید: « نَحنُ الکَلِمات؛ کلمات ماییم».
درباره آیه ( وَ إِذ ابتَلَی إِبرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَاماً ) ؛ و هنگامی که ابراهیم را پروردگارش بیازمود با کلمه هایی پس آن ها را به انجام رسانید ، گفت : همانا تو را پیشوایی بر مردم قرار دادم4 ، امام صادق علیه السلام فرموده است : « این کلمه ها همان کلمه هایی است که حضرت آدم علیه السلام از خدای تعالی فرا گرفت ( نام 5 تن آل عبا) و خدا به وسیله آن ها توبه اش را پذیرفت».
نیز درباره کلمه « اَتَمّهُنَّ » می فرماید: « یعنی نُه نام دیگر از اولاد حسین بن علی (علیهما السلام ) تا قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم ) را به پنج تن ملحق نمود ؛ بنابراین کلمه هایی که حضرت ابراهیم (علیه السلام ) به وسیله آن آزموده شد ، کامل تر و بالاتر از کلمه هایی است که حضرت آدم (علیه السلام ) فرا گرفت».
امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف کَلِمَةُ الله است ، و خدا به وسیله او حق را زنده و باطل را نابود خواهد کرد .
4. امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف در دعای قنوت خویش به خدا چنین عرضه می دارد: « فَاِنَّکَ اللّهمَّ قُلتَ و قَولُکَ الحَقَّ ( حتّی اِذا اَخَذتِ الارضُ زُخرُفها وازَّیَّنَت و ظَنَّ اَهلُها اَنَّهُم قادرونَ عَلیها أتیها أمرُنا لَیلاً أو نَهاراً فَجَعَلناها حَصیداً کَأن لَمّ تَغنَ بِالاَمسِ کَذلکَ نُفَصِّلُ الآیاتِ لِقومٍ یَتَفَکَّرونَ ) 5 ؛ پروردگارا ، به درستی که تو فرموده ای و فرموده ات حق است : آن گاه که زمین زیور به خود گرفت و بیاراست خود را و اهل آن پنداشتند بر آن توانا هستند امر ما در شبی یا روزی فرا رسید. پس آن را نابود ساختیم ، گویا که دیروز هیچ سبزه ای وجود نداشته است . این چنین نشانه ها را برای گروهی که اندیشه کنند شرح می دهم.»6
امام صادق علیه السلام می فرماید : « درباره بنی فلان سه آیه نازل شده است : خدای عزَّ و جَلّ فرمود : تا آن گاه که زمین از خرمی و سبزی به خود زیور بسته و آرایش کرده است و مردمش خود را بر آن توانا پندارند ناگاه فرمان ما به شبی یا روزی در رسد0 یعنی حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشّریف با شمشیر آید ) پس آن همه زیور زمین را درو کند و چنان خشک گردد که انگار دیروز در آن هیچ نبوده است ».7
در ادامه حدیث دو آیه دیگر را ذکر می فرماید( سوره انعام ، آیه 44 و 45 و سوره انبیا ، آیه 12 و 13 ) که مورد بحث ما نیست.
5. امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف در دعای عَبرات چنین می فرماید: « اِلهی لا رُکنَ لی اَشَدُّ مِنکَ فَآوی اِلی رُکنٍ شَدیدٍ ؛ خدایا ، دست آویز محکمی جز تو ندارم که بدان چنگ زنم ».8 این عبارن اشاره به آیه 80 سوره هود دارد: ( قالَ لَو اَنَّ لی بِکُم قُوَّةً أو آوی اِلی رُکنٍ شَدیدٍ ) ؛ ( حضرت لوط ) گفت : ای کاش در برابر شما نیرویی داشتم یا تکیه گاه و پشتیبان محکمی در اختیارم بود .
امام صادق علیه السلام درباره این آیه می فرماید : « مقصود از « نیرو» ، قدرت امام قائم علیه السلام و مقصود از « رُکن شَدید» سیصد و سیزده تن یاران حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف است ». در روایت دیگری از امام ششم علیه السلام نقل شده که فرمود : « این که لوط به قومش گفت : ای کاش در برابر شما نیرویی داشتم ... ؛ مقصودش این بود که نیروی قائم علیه السلام را تمنا کند و رکن شدید یاران آن حضرت اند که یک مرد از آن ها توانِ چهل مرد را دارد و دلش از کوه آهنین محکم تر است و اگر به کوه های آهن بگذرند آن ها را از بین می برند ، و شمشیرهایشان را کنار نگذارند مگر هنگامی که خداوند عزو جل راضی شده باشد».9
6. در دعای احتجاب از امام زمان علیه السلام نقل شده است : « وانصُرِ الحَقَّ وأزهِقِ الباطِلَ اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهوقاً ؛ خدایا حق را یاری کن و باطل را نابود ساز که باطل از بین رفتنی و نابود شدنی است».10 مضمون این قسمت از دعا ، در آیه 81 سوره اسراء ( بنی اسراییل ) آمده است : ( قُل جاءَ الحَقُّ و زَهَقَ الباطِلُ اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهوقاً ) ؛ بگو حق آمد و باطل نابود شد . همانا باطل نابود شدنی است . امام صادق علیه السلام درباره این آیه می فرماید : « هرگاه قائم علیه السلام بپا خیزد ، دولت باطل از بین می رود».11
7. در زیارت « السّلامُ عَلی الحَقِّ الجدید » با این عبارت ، امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف را مورد خطاب قرار می دهیم : « السّلامُ عَلی المَهدیِّ الَّذی وَعَدَ اللهُ عَزَّ و جلَّ بهِ الاُمَمَ اَن یَجمَعَ بهِ الکَلِمَ و یَلُمَّ بهِ الشَّعثَ و یَملَأَ بهِ الارضَ قِسطاً و عَدلاً و یُمَکِّنَ لَهُ و یُنجِزَ بهِ وَعدَ المؤمنین ؛ سلام برمهدی آن که خدای صاحب اقتدار و جلال ظهور او را به امت ها وعده داده که باورهای مختلف مردم را به وجود او گرد آورد و مردم را از تفرقه برهاند و زمین را به سب او پر از عدل و داد گرداند و همه موجودات قوی عالم را تحت قدرت او در آورد و وعده خدا به اهل ایمان به سبب حضرتش به وقوع پیوندد».12 هم چنین در « زیارت آل یاسین » است : « السّلامُ عَلَیکَ یا وَعدَ اللهِ الَّذی ضَمِنَه ؛ سلام بر تو وعده خدا که خدا آن را تضمین فرموده است ». در دعای قنوت نماز جمعه ( اللّهمَّ اصلح ...) از امام رضا علیه السلام این مضمون آمده است : « و أبدِلهُ مِن بَعدِ خَوفِهِ أمناً یَعبُدُکَ لا یُشرِکَ بِکَ شَیئاً ؛ خدایا ، خوف او را امنیت و آسایش گردان که تنها تو را می پرستد و چیزی را شریک تو قرار نمی دهد ».13 و در دعای افتتاح می خوانیم : « اللّهمَّ اجعَلهُ الدّاعِیَ اِلی کِتابِکَ و القائِمَ بِدینِکَ إستَخلِفهُ فی الارضِ کَما استَخلَفَت الَّذینَ مِن قَبلِهِ مَکَّن لَهُ دینَهُ الَّذیِ ارتَضَیتَهُ لَهُ اَبدِلهُ مِن بَعدِ خَوفِهِ أمناً یَعبُدُکَ لا یُشرِکُ بِکَ شَیئاً ؛ خدایا مقرر فرما که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف دعوت به کتاب آسمانی تو کند وبه ترویج دین تو قیام فرماید و او را خلیفه خود در زمین قرار ده ، چنان که پیشینیان او را امام و خلیفه گردانیدی و او را برای برپایی دین او که پسندِ توست در زمین جای گزین فرما و خوف او را تبدیل به ایمنی گردان تا تو را بپرستد و هیچ با تو شریک نیاورد ».14 این فرازها و جمله های دیگر از دعاها و زیارت های مختلف 15 بیاتن و مضمون ایه 55 سوره نور است : (وعَدَاللهُ الَّذینَ آمَنوا مِنکُم و عَمِلوا الصّالحاتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فی الأرض کمَا استَخلَفَ الَّذینَ مِن قَبلِهِم و لَیُمَکِّنَنَّ لَهُم دینَهُمُ الَّذی ارتَضی لَهُم و لَیُبَدِّلَنَّهم مِن بعدخَوفِهِم أمناً یَعبُدُوننی لا یُشرِکونَ بی شَیئاً و مَن کَفَرَ بَعدَ ذلِکَ فاولئکَ هُمُ الفاسقون ) ؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل نیک انجام داده اند وعده فرمود که در زمین خلافت دهد ، چنان که امت های صالح پیامبران گذشته را جانشین پیشینیان خود ساخت و دین پسندیده آنان را در همه جا مسلط و نافذ گرداند و بر همه مؤمنان ، پس از ترس و هراس از دشمنان ، ایمنی کامل عطا فرماید که مرا عبادت کنند، هیچ به من شرک نورزند و هر که پس از آن کافر شود پس آن گروه همان فاسقان تبه کارند.
امام صادق علیه السلام می فرماید : « این آیه درباره امام قائم علیه السلام و اصحاب آن حضرت نازل شده است ».16
امام سجاد علیه السلام آیه را تلاوت کرد و فرمود : « به خدا سوگند آن ها شیعیان ما هستند . خدا این کار را به دست مردی از ما انجام خواهد داد و اوست مهدی این امت و هم او که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره اش فرمود : اگر جز یک روز از دنیا باقی نماند ، خدا آن روز را آن قدر طولانی خواهد ساخت تا مردی از خاندانِ من که نامش نام من است بیاید و زمین را پر از عدل و داد کند ، هم چنان که ازظلم و ستم پر شده باشد».17
8. در دعای عَبرات آمده است : « یا مَن لا اِلهَ سِواهُ یا مَن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ ؛ ای کسی که معبودی جز او نیست . ای کسی که جواب انسان را هنگامی که مضطر شده و تو را می خواند می دهی».18
تعبیری که در این دعا آمده بر مبنای آیه 62سوره نمل است : « اَمَّن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ و یَکشِفُ السُّوءَ و یَجعَلُکُم خُلفاءَ الأرضِ ) ؛ آن کیست که دعای بیچاره مضطر را آن گاه که او را بخواند به اجابت می رساند و رنج و اندوه را برطرف می سازد و شما را جانشینان زمین قرار می دهد؟ در توضیح این آیه امام صادق علیه السلام می فرماید : « این آیه درباره ی قائم آل محمد علیهم السلام نازل شده است . هرگاه که خروج کند معمم شود و در کنار مقام ابراهیم نماز گذارد و به درگاه پروردگارش تضرع نماید . پس هیچ چیزی از او ردّ نشود».
9. در دعای استغاثه به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف آمده است : « فَعَجَّلَ اللهُ فَرَجَکَ و سَهَّلَ مَخرَجَکَ و قَرَّبَ زَمانَکَ و کَثَّرَ انصارَکَ و أعوانَکَ و أنجَزَلکَ ما وَعَدَکَ فَهُوَ أصدَقُ القائلینَ و نُریدُ أن نَمُنَّ عَلی الَّذینَ استُضعِفوا فی الأرضِ و نَجعَلَهُم أئِمَّةً و نَجعَلَهُمُ الوارِثینَ ؛ خدا در گشایش امر تو عجله فرماید و راه قیام تو را آسان گرداند و زمان تو را نزدیک فرماید و یاران و هم کارانت را فراوان کند و آن چه به تو وعده فرموده است به انجام برساند که خدا بهترین و راستگوترینِ گویندگان است که می فرماید: اراده کرده ایم که بر کسانی که در زمین ضعیف نگه داشته شده اند منت گذاریم و آن ها را پیشوا و وارث زمین قرار دهیم».
مانند همین تعبیر در دعای سلام الله الکامل ذکر شده است.19 در آیه ی 5 سوره ی قصص چنین آمده است : ( وَنُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ استُضعِفُوا فِی الأَرضِ وَ نَجعَلَهُم أَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُم الوَارِثِینَ ) . امام علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید: « کسانی که در روی زمین ضعیف شده اند آل محمدند ، خدای تعالی مهدی ایشان را مبعوث می کند ، پس ایشان را عزیز می گرداند و دشمنان شان را ذلیل»20 . در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام درباره این آیه آمده است : « این آیه جاری است درباره ی ما اهل بیت تا روز قیامت و در هر عصری امامی از ما خواهد بود ».21
10. در دعای عهد و دعای تجدید بیعت با صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف پس از هر نماز می خوانیم : « واَحیِ بهِ عِبادَکَ فَاِنَّکَ قُلتُ و قولُکَ الحَقُّ ( ظَهَرَ الفَسادُ فی البَرِّ و البَحرِ بِما کَسَبَت اَیدی النّاس ) فَاَظهِرِ اللّهمَّ لَنا وَلیِّکَ ؛ خدایا ، به وسیله امام زمان علیه السلام بندگانت را زنده کن ، چون خود فرموده ای و سخن تو بر حق است : فساد در خشکی و دریا ظاهر شده به سبب آن چه مردم کسب می کنند . خدایا ولیّ خودت را بر ما ظاهر فرما»22 .
این عبارت به آیه 41 سوره روم ( ظَهَرَ الفَسَادُ فِی البَرِّ وَ البَحرِ بِمَا کَسَبَت أَیدِی ِ النَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُم یَرجِعُونَ ) ؛ تباهی در دشت و دریا پدیدار شد بواسطه ی آن چه مردم فراهم کرد تا پاره ای از آن چه کردند را به آنان چشاند ، شاید باز گردند.مربوط می شود و مقصود از ذکر آن در این دعاها توجه به دوران پیش از قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف و گسترش فساد و ظلم در دنیا است که عامل آن خود مردم اند . امام صادق علیه السلام می فرماید : « زندگی موجودات دریایی به آب وابسته است . اگر باران نبارد فساد در خشکی و دریا به وجود می آید و آن هنگامی است که گناهان و نافرمانی ها زیاد شود »23 .
با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف فسادها و تباهی ها نابود و زندگی دوباره موجودات و انسان ها در ابعاد ظاهری و باطنی آغاز می شود .
11. در زیارت « آل یاسین» ، با این عبارت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف را مورد خطاب قرار می دهیم: « اَنَّ رَجعَتَکُم حَقٌ لا رَیبَ فیها یَومَ لا یَنعَعُ نفساً ایمانُها لَم تَکُن آمَنَت مِن قَبلُ أوکَسَبَت فی ایمانِها خَیِراً ؛ شهادت می دهم که بازگشت شما بر حق است و شکی در آن نیست ، روزی که ایمان هیچ کس برایش نفعی نخواهد داشت اگر از پیش ایمان نیاورده باشد یا در راه ایمان خود خبری کسب نکرده باشد». این عبارت ، بخشی از آیه 158 سوره انعام است که خدا در آن آیه می فرماید: ( هَل یَنظُرونَ اِلّا اَن تَأتَیَهُمُ الملائِکَةُ او یَأتی رَبُّکَ او یأتی بَعضُ آیاتِ رَبِّکَ یَومَ یأتی بَعضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنفَعُ نفساً ایمانُها لَم تَکُن آمَنت مِن قبلُ او کَسَبَت فی ایمانِها خیراً قُلِ انتَظِروا اِنّا مُنتَظِرونَ ) ؛ آیا منکران جز این انتظار می کشند که فرشتگان بر آنان در آیند یا امر و قضای پروردگارت فرا رسد یا پاره ای از نشانه های پروردگار تو آشکار شود ؟ روزی که پاره ای از نشانه های پروردگارت فرا رسد ، هیچ کس را ایمان سود نبخشد در صورتی که از پیش ایمان نیاورده یا در ایمان خود کسب خیر و سعادت نکرده باشد . بگو شما منتظر باشید ، ما نیز منتظریم. امام صادق علیه السلام درباره این آیه می فرماید: « نشانه ها همان امامان اند و نشانه ای که مورد انتظار است قائم علیه السلام است . پس در آن روز کسانی را که پیش از قیام او به وسیله شمشیر ایمان نداشته اند ایمان سودی نبخشد ، هر چند به امامان دیگر از پدران او علیه السلام ایمان داشته باشند».24
مرحوم طبرسی در مجمع البیان فی تفسیرالقرآن این آیه را مربوط به هنگامی می داند که برخی از نشانه های پروردگار مانند طلوع خورشید از مغرب و ظهور دابّة الأرض از مکه به وقوع بپیوندد ، که دیگر توبه پذیرفته نمی شود و اگر کسی پیش از آن ایمان نیاورده باشد ایمان آوردنش حاصلی ندارد.25
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه فرمود : « هنگامی که خورشید از مغرب طلوع کند دیگر هر کس در آن روز ایمان بیاورد ایمانش او را سودی نبخشند».26 با توجه به متن دعا ، مسأله مربوط به رجعت است و به ویژه درپایان آیه بحث انتظار آن روز هم مطرح شده است که افرادی که برای انتقام و تنبیه بازگردانده می شوند ، هیچ ندامتی از آنان پذیرفته نمی شود .
12. در دعای پس از زیارت آل یاسین این عبارت آمده است: « اللّهمَّ صَلِّ عَلی وَلیِّکَ وابنِ اولیائِکَ الَّذینَ فَرَضتَ طاعَتَهُم و أوجَبتَ حَقَّهُم و اَذهَبتَ عَنهُمُ الرِّجسَ و طَهَّرتَهُم تَطهیراً ؛ خداوندا ، درود و رحمت فرست بر ولیّ خود و فرزند اولیای خود ، آنان که اطاعت شان را واجب ساختی و حق حرمت و اطاعت آنان را واجب نمودی و پلیدی و نقص را از آنان زدودی و پاک و منزه قرار دادی ».27 آیه تطهیر در ادامه آیه 33 سوره ی احزاب است : ( اِنّما یُریدُ الله لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَکُم تَطهیراً) ؛ خدا اراده کرده است که پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاکیزه گرداند . امام رضا علیه السلام می فرماید : « اهل بیت کسانی اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مورد آن ها فرموده است : من بین شما دو چیز گران بها باقی می گذارم : کتاب خدا و خاندانم اهل بیت من . آگاه باشید آن دو از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر به من برسند . بنگرید چگونه در بین شما با آن دو رفتار می کنند . ای مردم ، به آن ها نیاموزید که آن ها آگاه تر از شمایند».28
آیه مربوط به حدیث کساء است و به همان شکل که این پنج وجود مقدس جزو مطهرون اند ، فرزندان آن ها ( ائمه معصوم علیهم السلام) هم جزو مطهرون خواهند بود . آیه شامل همه معصومین علیهم السلام است .
13. در دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در قنوت به این آیه اشاره شده است : ( فَلَمّا آسَفونا انتَقَمنا مِنهُم ) ؛ چون ما را به خشم آوردند از آن ها انتقام گرفتیم .29 یکی از ویژگی های حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف صفت « منتقم » می باشد : « أنا بقیّة الله فی أرضه و المنتقم من أعدائه ؛ من ذخیره ی خدا در زمین هستم و انتقام گیرنده از دشمنانش ».30 آیه فوق در ادامه داستان فرعون و فرعونیان است که انتقام خدا از آن ها در غرق شدن شان تجلی کرد . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه می فرماید: « خشم خدا و تأسف او مانند ما نیست . او اولیایی برای خویش آفریده است که خشم و رضا دارند و با این که آن ها آفریده ی اویند و پرورده ی او ، رضای آن ها را رضای خود قرار داده است و خشم آن ها را خشم خود ».31
14. در زیارت امام زمان علیه السلام هر روز صبح پس از نماز چنین با خدا سخن می گوییم : « و اجعَلنی مِن المُستَشهدینَ بَینَ یَدیهِ طالِعاً غَیرَ مُکرَهٍ فی الصَّفِّ الَّذی نَعَتَ أهلَهُ فی کِتابِکَ فَقُلتَ صفّاً کَأنَّهُم بُنیانٌ مرصوصٌ عَلی طاعَتِکَ و طاعَةِ رسُولِکَ ؛ خدایا ، مرا از آنان قرار ده که در رکاب حضرتش به درجه رفیع شهادت می رسند ، با کمال شوق و بی هیچ گونه کراهت در آن صفی که در کتابت از اهل آن صف مدح و ستایش فرمودی که در راه اطاعت تو و رسول تو مانند بنیان آهنین اند».32 بیان دعا شامل مضمونی از آیه 4 سوره صف است که می فرماید : « اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلونَ فی سَبیلهِ صَفّاً کَأَنَّهُم بُنیانٌ مَرصوصٌ) ؛ خدا کسانی را که در راه او ، هم چون بنایی آهنین پیکار می کنند ، دوست می دارد.
آیه ، مجاهدان در راه حق را در راه مبارزه با باطل صف می کشند ، مانند بنای مستحکمی که هرگز ویران نمی شود معرفی می کند . ما دراین زیارت از خدا می خواهیم ما را از مجاهدان و شهیدان رکاب امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف قرار دهد ؛ مجاهدانی آهنین اراده . در وصف یاوران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف آمده است : « مردانی که قلب هایشان مانند پاره های آهن- پولادین – و وجودشان یقین به خداست . مردانی سخت تر از صخره ها ... هم چون عقاب ها بر مرکب ها یشان سوارند.. راهبان شب و شیران روزند.»33
15. در دعای عهد می خوانیم : « اللّهمَّ اکشِف هذِهِ الغُمَّةَ عَن هذِهِ الاُمَّة بحُضورِهِ و عجِّل لَنا ظُهورَهُ اِنَّهم یَرَونَهُ بعیداً و نَریهُ قریباً ؛ خداوندا ، این اندوه غیبت ولی ات را از این امت به حضورش بردار و ظهورش را برای ما نزدیک کن که مخالفان آن را دور می دانند و ما آن را نزدیک می دانیم». تعبیری که در این دعا به کار رفته در آیه 6و 7 سوره معارج ، پس از طرح مسأله قیامت مطرح شده است : ( سَألَ سائلٌ بعذابٍ واقعٍ (1)... إِنَّهُم یَرَونَهُ بَعِیداً (6) وَ نَرَاهُ قَرِیباً(7))؛ پرسش گری از عذابِ فرود آینده پرسید ...که آنان آن را دور ببینند و ما آن را نزدیک ببینیم. چون قیام امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف ، مانند عالم آخرت ، زمان مشخصی ندارند و برخی منکر هر دو هستند همین تعبیر به کار رفته است.
16. در زیارت سرداب مقدس مس خوانیم : « السّلامُ علی النُّورِ الَّذی اَرادَ اهلُ الکُفرِ اِطفائَهُ فَاَبَی اللهُ اِلّا اِن یُتِمَّ نُورَهُ بِکُرهِهِم ؛ سلام بر نوری که اهل کفر اراده کرده اند آن را خاموش سازند و خدا می خواهد نور را کامل کند ، هر چند آن ها را ناخوش آید».34
آیه 32 سوره توبه : ( یُریدونَ آن یُطفِؤوا نُورَاللهِ بِاَفواهِهِم و یَأبَی اللهُ اِلّا اِن یُتِمَّ نُورَهُ و لَو کَرِهَ الکافِرونَ) ؛ اراده کرده اند که نور خدا را با دهان هاشان خاموش کنند ، اما خدا می خواهد نورش را کامل گرداند ، اگر چه کافران را خوش نیاید.
امام صادق علیه السلام در حدیث مفصلی می فرماید: « فرعون شکم زن های حامله را برای یافتن موسی علیه السلام شکافت ، و هم چنین بنی امیه و بنی عباس هنگامی که آگاهی یافتند زوال قدرت آن ها و پادشاهان و جباران شان به دست قائم علیه السلام خواهد بود ، عداوت و دشمنی را علیه ما به کار بردند و شمشیرهای شان را در کشتار خاندان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کشیدند و خواستند نسل اهل بیت علیهم السلام را به طمع دست یابی و کشتن قائم علیه السلام نابود سازند. اما خدا نخواسته است کار خویش را برای ستمگران آشکار سازد تا نورش را کامل گرداند ، اگر چه مشرکین را ناخوش آید».
1. در دعای افتتاح آمده است : « وَ اهدِنا بهِ لِما اختُلِفَ فیهِ مِنَ الحَقِّ بِاِذنِکَ اِنَّکَ تَهدی مَن تَشاءُ اِلی صِراطٍ مُستقیمٍ؛ خدایا ، ما را به وسیله حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف ، آن جا که در حق دچار اختلاف شده ایم به اذن خود هدایت کن که هر که را بخواهی به راه راست هدایت می کنی».
این عبارت اشاره به آیه 213 سوره ی بقره است : ( فَهَدَی اللهُ الَّذینَ آمَنوا لِما اختلفو فیهِ مِنَ الحَقِّ بِاِذنِهِ و اللهُ یَهدی مَن یَشاءُ اِلی صِراطٍ مستقیم) خدا ، آن هایی را که به حقیقتِ آن چه مورد اختلاف بود ایمان آورده بودند ، به فرمان خود هدایت نمود و خدا هر کس را بخواهد به راه راست هدایت می کند .
2. در زیارت آل یاسین ، به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف می گوییم : « السّلامُ عَلیکَ یا میثاقَ اللهِ الَّذی اَخَذهُ و وَکَّدَهُ ...؛ سلام بر تو ای عهد و پیمان خدا که پروردگار آن را از مردم گرفت و آن را محکم گردانید».
آیه ی 81 سوره ی آل عمران : ( وَ إِذ أَخَذَ اللهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ لَمَا آتَیتُکُم مِن کِتَابٍ وَ حِکمَةٍ ثُمَّ جَاءَکُم رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُم لَتُؤمَنُنَّ بِهِ وَ لَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقرَرتُم وَ أَخَذتُم عَلَی ذَلِکُم إِصرِی قَالُوا أَقرَرنَا قَالَ فَاشهَدُوا وَ أَنّا مَعَکُم مِن الشَّاهِدِینَ ؛ و هنگامی که خدا پیمان پیامبران را گفت که آن چه از کتاب و حکمت بر شما آوردم پس شما را پیامبرِ تصدیق کننده ی آن چه با شماست آمد ، البته به او ایمان آرید و البته یاری اش کنید ، گفت : آیا اقرار کردید و بر این پیمان گرفتید مرا ؟ گفتند : اقرار کردیم ، گفت : پس گواه باشید و من همراه شما از گواهان هستم. که بحث آن در نام ها و صفات امام علیه السلام گذشت.
3. در دعای عهد آمده است : « فَاَظهِر اللّهمَّ لَنا وَلیَّکَ و ابنَ بِنتِ نبیِّکَ المُسَمّی بِاسمِ رسولِکَ حتّی لا یَظفَرَ بِشَیءٍ مِنَ الباطِلِ اِلّا مَزَّقَةُ و یُحِقَّ الحَقَّ و یُحَقَّقَهُ ؛ ( ای خدا) ولیّ خود و زاده ی دخترِ پامبرت که هم نام حضرتش صلی الله علیه و آله و سلم می باشد از پرده غیبت بر ما ظاهر فرما تا آن که بر هر باطلی دست نیابد مگر آن که آن را در هم فرو ریزد و حق را ثابت و پایدار نماید ».
این فراز اشاره به چهار آیه قرآن دارد :
الف. ( لِیُحِقَّ الحَقَّ و یُبطِلَ الباطِلَ و لَو کَرِهَ المُجرِمون ) ؛ تا حق تثبیت شود و باطل از میان برود ، هر چند مجرمان کراهت داشته باشند .1
ب. ( ویُحِقُّ اللهُ الحَقَّ بِکَلِماتِهِ و لَو کَرِهَ المُجرِمون ) ؛ و حق را به کلمات و به وعده خویش تحقق می بخشد ، هر چند مجرمان اکراه داشته باشند.2
ج. ( و یُریدُ اللهُ اَن یُحِقَّ الحَقَّ بِکلِماتِهِ و یَقطَعَ دابِرَ الکافِرین) ؛ خدا می خواهد حق را با کلمات خود تقویت و ریشه کافران را قطع کند.3
د.( وَ یَمحُ اللهُ البَاطِلَ وَ یُحِقُّ الحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ ) ؛ و خدا باطل را نابود کند و حق را به وسیله ی کلماتش تقویت کند.
در دعا و آیات ، سخن از احقاق حق را با اراده خدا و به وسیله کلمات خدا است . امام صادق علیه السلام در روایتی می فرماید: « نَحنُ الکَلِمات؛ کلمات ماییم».
درباره آیه ( وَ إِذ ابتَلَی إِبرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَاماً ) ؛ و هنگامی که ابراهیم را پروردگارش بیازمود با کلمه هایی پس آن ها را به انجام رسانید ، گفت : همانا تو را پیشوایی بر مردم قرار دادم4 ، امام صادق علیه السلام فرموده است : « این کلمه ها همان کلمه هایی است که حضرت آدم علیه السلام از خدای تعالی فرا گرفت ( نام 5 تن آل عبا) و خدا به وسیله آن ها توبه اش را پذیرفت».
نیز درباره کلمه « اَتَمّهُنَّ » می فرماید: « یعنی نُه نام دیگر از اولاد حسین بن علی (علیهما السلام ) تا قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم ) را به پنج تن ملحق نمود ؛ بنابراین کلمه هایی که حضرت ابراهیم (علیه السلام ) به وسیله آن آزموده شد ، کامل تر و بالاتر از کلمه هایی است که حضرت آدم (علیه السلام ) فرا گرفت».
امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف کَلِمَةُ الله است ، و خدا به وسیله او حق را زنده و باطل را نابود خواهد کرد .
4. امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف در دعای قنوت خویش به خدا چنین عرضه می دارد: « فَاِنَّکَ اللّهمَّ قُلتَ و قَولُکَ الحَقَّ ( حتّی اِذا اَخَذتِ الارضُ زُخرُفها وازَّیَّنَت و ظَنَّ اَهلُها اَنَّهُم قادرونَ عَلیها أتیها أمرُنا لَیلاً أو نَهاراً فَجَعَلناها حَصیداً کَأن لَمّ تَغنَ بِالاَمسِ کَذلکَ نُفَصِّلُ الآیاتِ لِقومٍ یَتَفَکَّرونَ ) 5 ؛ پروردگارا ، به درستی که تو فرموده ای و فرموده ات حق است : آن گاه که زمین زیور به خود گرفت و بیاراست خود را و اهل آن پنداشتند بر آن توانا هستند امر ما در شبی یا روزی فرا رسید. پس آن را نابود ساختیم ، گویا که دیروز هیچ سبزه ای وجود نداشته است . این چنین نشانه ها را برای گروهی که اندیشه کنند شرح می دهم.»6
امام صادق علیه السلام می فرماید : « درباره بنی فلان سه آیه نازل شده است : خدای عزَّ و جَلّ فرمود : تا آن گاه که زمین از خرمی و سبزی به خود زیور بسته و آرایش کرده است و مردمش خود را بر آن توانا پندارند ناگاه فرمان ما به شبی یا روزی در رسد0 یعنی حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشّریف با شمشیر آید ) پس آن همه زیور زمین را درو کند و چنان خشک گردد که انگار دیروز در آن هیچ نبوده است ».7
در ادامه حدیث دو آیه دیگر را ذکر می فرماید( سوره انعام ، آیه 44 و 45 و سوره انبیا ، آیه 12 و 13 ) که مورد بحث ما نیست.
5. امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف در دعای عَبرات چنین می فرماید: « اِلهی لا رُکنَ لی اَشَدُّ مِنکَ فَآوی اِلی رُکنٍ شَدیدٍ ؛ خدایا ، دست آویز محکمی جز تو ندارم که بدان چنگ زنم ».8 این عبارن اشاره به آیه 80 سوره هود دارد: ( قالَ لَو اَنَّ لی بِکُم قُوَّةً أو آوی اِلی رُکنٍ شَدیدٍ ) ؛ ( حضرت لوط ) گفت : ای کاش در برابر شما نیرویی داشتم یا تکیه گاه و پشتیبان محکمی در اختیارم بود .
امام صادق علیه السلام درباره این آیه می فرماید : « مقصود از « نیرو» ، قدرت امام قائم علیه السلام و مقصود از « رُکن شَدید» سیصد و سیزده تن یاران حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف است ». در روایت دیگری از امام ششم علیه السلام نقل شده که فرمود : « این که لوط به قومش گفت : ای کاش در برابر شما نیرویی داشتم ... ؛ مقصودش این بود که نیروی قائم علیه السلام را تمنا کند و رکن شدید یاران آن حضرت اند که یک مرد از آن ها توانِ چهل مرد را دارد و دلش از کوه آهنین محکم تر است و اگر به کوه های آهن بگذرند آن ها را از بین می برند ، و شمشیرهایشان را کنار نگذارند مگر هنگامی که خداوند عزو جل راضی شده باشد».9
6. در دعای احتجاب از امام زمان علیه السلام نقل شده است : « وانصُرِ الحَقَّ وأزهِقِ الباطِلَ اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهوقاً ؛ خدایا حق را یاری کن و باطل را نابود ساز که باطل از بین رفتنی و نابود شدنی است».10 مضمون این قسمت از دعا ، در آیه 81 سوره اسراء ( بنی اسراییل ) آمده است : ( قُل جاءَ الحَقُّ و زَهَقَ الباطِلُ اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهوقاً ) ؛ بگو حق آمد و باطل نابود شد . همانا باطل نابود شدنی است . امام صادق علیه السلام درباره این آیه می فرماید : « هرگاه قائم علیه السلام بپا خیزد ، دولت باطل از بین می رود».11
7. در زیارت « السّلامُ عَلی الحَقِّ الجدید » با این عبارت ، امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف را مورد خطاب قرار می دهیم : « السّلامُ عَلی المَهدیِّ الَّذی وَعَدَ اللهُ عَزَّ و جلَّ بهِ الاُمَمَ اَن یَجمَعَ بهِ الکَلِمَ و یَلُمَّ بهِ الشَّعثَ و یَملَأَ بهِ الارضَ قِسطاً و عَدلاً و یُمَکِّنَ لَهُ و یُنجِزَ بهِ وَعدَ المؤمنین ؛ سلام برمهدی آن که خدای صاحب اقتدار و جلال ظهور او را به امت ها وعده داده که باورهای مختلف مردم را به وجود او گرد آورد و مردم را از تفرقه برهاند و زمین را به سب او پر از عدل و داد گرداند و همه موجودات قوی عالم را تحت قدرت او در آورد و وعده خدا به اهل ایمان به سبب حضرتش به وقوع پیوندد».12 هم چنین در « زیارت آل یاسین » است : « السّلامُ عَلَیکَ یا وَعدَ اللهِ الَّذی ضَمِنَه ؛ سلام بر تو وعده خدا که خدا آن را تضمین فرموده است ». در دعای قنوت نماز جمعه ( اللّهمَّ اصلح ...) از امام رضا علیه السلام این مضمون آمده است : « و أبدِلهُ مِن بَعدِ خَوفِهِ أمناً یَعبُدُکَ لا یُشرِکَ بِکَ شَیئاً ؛ خدایا ، خوف او را امنیت و آسایش گردان که تنها تو را می پرستد و چیزی را شریک تو قرار نمی دهد ».13 و در دعای افتتاح می خوانیم : « اللّهمَّ اجعَلهُ الدّاعِیَ اِلی کِتابِکَ و القائِمَ بِدینِکَ إستَخلِفهُ فی الارضِ کَما استَخلَفَت الَّذینَ مِن قَبلِهِ مَکَّن لَهُ دینَهُ الَّذیِ ارتَضَیتَهُ لَهُ اَبدِلهُ مِن بَعدِ خَوفِهِ أمناً یَعبُدُکَ لا یُشرِکُ بِکَ شَیئاً ؛ خدایا مقرر فرما که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف دعوت به کتاب آسمانی تو کند وبه ترویج دین تو قیام فرماید و او را خلیفه خود در زمین قرار ده ، چنان که پیشینیان او را امام و خلیفه گردانیدی و او را برای برپایی دین او که پسندِ توست در زمین جای گزین فرما و خوف او را تبدیل به ایمنی گردان تا تو را بپرستد و هیچ با تو شریک نیاورد ».14 این فرازها و جمله های دیگر از دعاها و زیارت های مختلف 15 بیاتن و مضمون ایه 55 سوره نور است : (وعَدَاللهُ الَّذینَ آمَنوا مِنکُم و عَمِلوا الصّالحاتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فی الأرض کمَا استَخلَفَ الَّذینَ مِن قَبلِهِم و لَیُمَکِّنَنَّ لَهُم دینَهُمُ الَّذی ارتَضی لَهُم و لَیُبَدِّلَنَّهم مِن بعدخَوفِهِم أمناً یَعبُدُوننی لا یُشرِکونَ بی شَیئاً و مَن کَفَرَ بَعدَ ذلِکَ فاولئکَ هُمُ الفاسقون ) ؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل نیک انجام داده اند وعده فرمود که در زمین خلافت دهد ، چنان که امت های صالح پیامبران گذشته را جانشین پیشینیان خود ساخت و دین پسندیده آنان را در همه جا مسلط و نافذ گرداند و بر همه مؤمنان ، پس از ترس و هراس از دشمنان ، ایمنی کامل عطا فرماید که مرا عبادت کنند، هیچ به من شرک نورزند و هر که پس از آن کافر شود پس آن گروه همان فاسقان تبه کارند.
امام صادق علیه السلام می فرماید : « این آیه درباره امام قائم علیه السلام و اصحاب آن حضرت نازل شده است ».16
امام سجاد علیه السلام آیه را تلاوت کرد و فرمود : « به خدا سوگند آن ها شیعیان ما هستند . خدا این کار را به دست مردی از ما انجام خواهد داد و اوست مهدی این امت و هم او که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره اش فرمود : اگر جز یک روز از دنیا باقی نماند ، خدا آن روز را آن قدر طولانی خواهد ساخت تا مردی از خاندانِ من که نامش نام من است بیاید و زمین را پر از عدل و داد کند ، هم چنان که ازظلم و ستم پر شده باشد».17
8. در دعای عَبرات آمده است : « یا مَن لا اِلهَ سِواهُ یا مَن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ ؛ ای کسی که معبودی جز او نیست . ای کسی که جواب انسان را هنگامی که مضطر شده و تو را می خواند می دهی».18
تعبیری که در این دعا آمده بر مبنای آیه 62سوره نمل است : « اَمَّن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ و یَکشِفُ السُّوءَ و یَجعَلُکُم خُلفاءَ الأرضِ ) ؛ آن کیست که دعای بیچاره مضطر را آن گاه که او را بخواند به اجابت می رساند و رنج و اندوه را برطرف می سازد و شما را جانشینان زمین قرار می دهد؟ در توضیح این آیه امام صادق علیه السلام می فرماید : « این آیه درباره ی قائم آل محمد علیهم السلام نازل شده است . هرگاه که خروج کند معمم شود و در کنار مقام ابراهیم نماز گذارد و به درگاه پروردگارش تضرع نماید . پس هیچ چیزی از او ردّ نشود».
9. در دعای استغاثه به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف آمده است : « فَعَجَّلَ اللهُ فَرَجَکَ و سَهَّلَ مَخرَجَکَ و قَرَّبَ زَمانَکَ و کَثَّرَ انصارَکَ و أعوانَکَ و أنجَزَلکَ ما وَعَدَکَ فَهُوَ أصدَقُ القائلینَ و نُریدُ أن نَمُنَّ عَلی الَّذینَ استُضعِفوا فی الأرضِ و نَجعَلَهُم أئِمَّةً و نَجعَلَهُمُ الوارِثینَ ؛ خدا در گشایش امر تو عجله فرماید و راه قیام تو را آسان گرداند و زمان تو را نزدیک فرماید و یاران و هم کارانت را فراوان کند و آن چه به تو وعده فرموده است به انجام برساند که خدا بهترین و راستگوترینِ گویندگان است که می فرماید: اراده کرده ایم که بر کسانی که در زمین ضعیف نگه داشته شده اند منت گذاریم و آن ها را پیشوا و وارث زمین قرار دهیم».
مانند همین تعبیر در دعای سلام الله الکامل ذکر شده است.19 در آیه ی 5 سوره ی قصص چنین آمده است : ( وَنُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ استُضعِفُوا فِی الأَرضِ وَ نَجعَلَهُم أَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُم الوَارِثِینَ ) . امام علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید: « کسانی که در روی زمین ضعیف شده اند آل محمدند ، خدای تعالی مهدی ایشان را مبعوث می کند ، پس ایشان را عزیز می گرداند و دشمنان شان را ذلیل»20 . در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام درباره این آیه آمده است : « این آیه جاری است درباره ی ما اهل بیت تا روز قیامت و در هر عصری امامی از ما خواهد بود ».21
10. در دعای عهد و دعای تجدید بیعت با صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف پس از هر نماز می خوانیم : « واَحیِ بهِ عِبادَکَ فَاِنَّکَ قُلتُ و قولُکَ الحَقُّ ( ظَهَرَ الفَسادُ فی البَرِّ و البَحرِ بِما کَسَبَت اَیدی النّاس ) فَاَظهِرِ اللّهمَّ لَنا وَلیِّکَ ؛ خدایا ، به وسیله امام زمان علیه السلام بندگانت را زنده کن ، چون خود فرموده ای و سخن تو بر حق است : فساد در خشکی و دریا ظاهر شده به سبب آن چه مردم کسب می کنند . خدایا ولیّ خودت را بر ما ظاهر فرما»22 .
این عبارت به آیه 41 سوره روم ( ظَهَرَ الفَسَادُ فِی البَرِّ وَ البَحرِ بِمَا کَسَبَت أَیدِی ِ النَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُم یَرجِعُونَ ) ؛ تباهی در دشت و دریا پدیدار شد بواسطه ی آن چه مردم فراهم کرد تا پاره ای از آن چه کردند را به آنان چشاند ، شاید باز گردند.مربوط می شود و مقصود از ذکر آن در این دعاها توجه به دوران پیش از قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف و گسترش فساد و ظلم در دنیا است که عامل آن خود مردم اند . امام صادق علیه السلام می فرماید : « زندگی موجودات دریایی به آب وابسته است . اگر باران نبارد فساد در خشکی و دریا به وجود می آید و آن هنگامی است که گناهان و نافرمانی ها زیاد شود »23 .
با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف فسادها و تباهی ها نابود و زندگی دوباره موجودات و انسان ها در ابعاد ظاهری و باطنی آغاز می شود .
11. در زیارت « آل یاسین» ، با این عبارت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف را مورد خطاب قرار می دهیم: « اَنَّ رَجعَتَکُم حَقٌ لا رَیبَ فیها یَومَ لا یَنعَعُ نفساً ایمانُها لَم تَکُن آمَنَت مِن قَبلُ أوکَسَبَت فی ایمانِها خَیِراً ؛ شهادت می دهم که بازگشت شما بر حق است و شکی در آن نیست ، روزی که ایمان هیچ کس برایش نفعی نخواهد داشت اگر از پیش ایمان نیاورده باشد یا در راه ایمان خود خبری کسب نکرده باشد». این عبارت ، بخشی از آیه 158 سوره انعام است که خدا در آن آیه می فرماید: ( هَل یَنظُرونَ اِلّا اَن تَأتَیَهُمُ الملائِکَةُ او یَأتی رَبُّکَ او یأتی بَعضُ آیاتِ رَبِّکَ یَومَ یأتی بَعضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنفَعُ نفساً ایمانُها لَم تَکُن آمَنت مِن قبلُ او کَسَبَت فی ایمانِها خیراً قُلِ انتَظِروا اِنّا مُنتَظِرونَ ) ؛ آیا منکران جز این انتظار می کشند که فرشتگان بر آنان در آیند یا امر و قضای پروردگارت فرا رسد یا پاره ای از نشانه های پروردگار تو آشکار شود ؟ روزی که پاره ای از نشانه های پروردگارت فرا رسد ، هیچ کس را ایمان سود نبخشد در صورتی که از پیش ایمان نیاورده یا در ایمان خود کسب خیر و سعادت نکرده باشد . بگو شما منتظر باشید ، ما نیز منتظریم. امام صادق علیه السلام درباره این آیه می فرماید: « نشانه ها همان امامان اند و نشانه ای که مورد انتظار است قائم علیه السلام است . پس در آن روز کسانی را که پیش از قیام او به وسیله شمشیر ایمان نداشته اند ایمان سودی نبخشد ، هر چند به امامان دیگر از پدران او علیه السلام ایمان داشته باشند».24
مرحوم طبرسی در مجمع البیان فی تفسیرالقرآن این آیه را مربوط به هنگامی می داند که برخی از نشانه های پروردگار مانند طلوع خورشید از مغرب و ظهور دابّة الأرض از مکه به وقوع بپیوندد ، که دیگر توبه پذیرفته نمی شود و اگر کسی پیش از آن ایمان نیاورده باشد ایمان آوردنش حاصلی ندارد.25
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه فرمود : « هنگامی که خورشید از مغرب طلوع کند دیگر هر کس در آن روز ایمان بیاورد ایمانش او را سودی نبخشند».26 با توجه به متن دعا ، مسأله مربوط به رجعت است و به ویژه درپایان آیه بحث انتظار آن روز هم مطرح شده است که افرادی که برای انتقام و تنبیه بازگردانده می شوند ، هیچ ندامتی از آنان پذیرفته نمی شود .
12. در دعای پس از زیارت آل یاسین این عبارت آمده است: « اللّهمَّ صَلِّ عَلی وَلیِّکَ وابنِ اولیائِکَ الَّذینَ فَرَضتَ طاعَتَهُم و أوجَبتَ حَقَّهُم و اَذهَبتَ عَنهُمُ الرِّجسَ و طَهَّرتَهُم تَطهیراً ؛ خداوندا ، درود و رحمت فرست بر ولیّ خود و فرزند اولیای خود ، آنان که اطاعت شان را واجب ساختی و حق حرمت و اطاعت آنان را واجب نمودی و پلیدی و نقص را از آنان زدودی و پاک و منزه قرار دادی ».27 آیه تطهیر در ادامه آیه 33 سوره ی احزاب است : ( اِنّما یُریدُ الله لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَکُم تَطهیراً) ؛ خدا اراده کرده است که پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاکیزه گرداند . امام رضا علیه السلام می فرماید : « اهل بیت کسانی اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مورد آن ها فرموده است : من بین شما دو چیز گران بها باقی می گذارم : کتاب خدا و خاندانم اهل بیت من . آگاه باشید آن دو از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر به من برسند . بنگرید چگونه در بین شما با آن دو رفتار می کنند . ای مردم ، به آن ها نیاموزید که آن ها آگاه تر از شمایند».28
آیه مربوط به حدیث کساء است و به همان شکل که این پنج وجود مقدس جزو مطهرون اند ، فرزندان آن ها ( ائمه معصوم علیهم السلام) هم جزو مطهرون خواهند بود . آیه شامل همه معصومین علیهم السلام است .
13. در دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در قنوت به این آیه اشاره شده است : ( فَلَمّا آسَفونا انتَقَمنا مِنهُم ) ؛ چون ما را به خشم آوردند از آن ها انتقام گرفتیم .29 یکی از ویژگی های حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف صفت « منتقم » می باشد : « أنا بقیّة الله فی أرضه و المنتقم من أعدائه ؛ من ذخیره ی خدا در زمین هستم و انتقام گیرنده از دشمنانش ».30 آیه فوق در ادامه داستان فرعون و فرعونیان است که انتقام خدا از آن ها در غرق شدن شان تجلی کرد . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه می فرماید: « خشم خدا و تأسف او مانند ما نیست . او اولیایی برای خویش آفریده است که خشم و رضا دارند و با این که آن ها آفریده ی اویند و پرورده ی او ، رضای آن ها را رضای خود قرار داده است و خشم آن ها را خشم خود ».31
14. در زیارت امام زمان علیه السلام هر روز صبح پس از نماز چنین با خدا سخن می گوییم : « و اجعَلنی مِن المُستَشهدینَ بَینَ یَدیهِ طالِعاً غَیرَ مُکرَهٍ فی الصَّفِّ الَّذی نَعَتَ أهلَهُ فی کِتابِکَ فَقُلتَ صفّاً کَأنَّهُم بُنیانٌ مرصوصٌ عَلی طاعَتِکَ و طاعَةِ رسُولِکَ ؛ خدایا ، مرا از آنان قرار ده که در رکاب حضرتش به درجه رفیع شهادت می رسند ، با کمال شوق و بی هیچ گونه کراهت در آن صفی که در کتابت از اهل آن صف مدح و ستایش فرمودی که در راه اطاعت تو و رسول تو مانند بنیان آهنین اند».32 بیان دعا شامل مضمونی از آیه 4 سوره صف است که می فرماید : « اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلونَ فی سَبیلهِ صَفّاً کَأَنَّهُم بُنیانٌ مَرصوصٌ) ؛ خدا کسانی را که در راه او ، هم چون بنایی آهنین پیکار می کنند ، دوست می دارد.
آیه ، مجاهدان در راه حق را در راه مبارزه با باطل صف می کشند ، مانند بنای مستحکمی که هرگز ویران نمی شود معرفی می کند . ما دراین زیارت از خدا می خواهیم ما را از مجاهدان و شهیدان رکاب امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف قرار دهد ؛ مجاهدانی آهنین اراده . در وصف یاوران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف آمده است : « مردانی که قلب هایشان مانند پاره های آهن- پولادین – و وجودشان یقین به خداست . مردانی سخت تر از صخره ها ... هم چون عقاب ها بر مرکب ها یشان سوارند.. راهبان شب و شیران روزند.»33
15. در دعای عهد می خوانیم : « اللّهمَّ اکشِف هذِهِ الغُمَّةَ عَن هذِهِ الاُمَّة بحُضورِهِ و عجِّل لَنا ظُهورَهُ اِنَّهم یَرَونَهُ بعیداً و نَریهُ قریباً ؛ خداوندا ، این اندوه غیبت ولی ات را از این امت به حضورش بردار و ظهورش را برای ما نزدیک کن که مخالفان آن را دور می دانند و ما آن را نزدیک می دانیم». تعبیری که در این دعا به کار رفته در آیه 6و 7 سوره معارج ، پس از طرح مسأله قیامت مطرح شده است : ( سَألَ سائلٌ بعذابٍ واقعٍ (1)... إِنَّهُم یَرَونَهُ بَعِیداً (6) وَ نَرَاهُ قَرِیباً(7))؛ پرسش گری از عذابِ فرود آینده پرسید ...که آنان آن را دور ببینند و ما آن را نزدیک ببینیم. چون قیام امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف ، مانند عالم آخرت ، زمان مشخصی ندارند و برخی منکر هر دو هستند همین تعبیر به کار رفته است.
16. در زیارت سرداب مقدس مس خوانیم : « السّلامُ علی النُّورِ الَّذی اَرادَ اهلُ الکُفرِ اِطفائَهُ فَاَبَی اللهُ اِلّا اِن یُتِمَّ نُورَهُ بِکُرهِهِم ؛ سلام بر نوری که اهل کفر اراده کرده اند آن را خاموش سازند و خدا می خواهد نور را کامل کند ، هر چند آن ها را ناخوش آید».34
آیه 32 سوره توبه : ( یُریدونَ آن یُطفِؤوا نُورَاللهِ بِاَفواهِهِم و یَأبَی اللهُ اِلّا اِن یُتِمَّ نُورَهُ و لَو کَرِهَ الکافِرونَ) ؛ اراده کرده اند که نور خدا را با دهان هاشان خاموش کنند ، اما خدا می خواهد نورش را کامل گرداند ، اگر چه کافران را خوش نیاید.
امام صادق علیه السلام در حدیث مفصلی می فرماید: « فرعون شکم زن های حامله را برای یافتن موسی علیه السلام شکافت ، و هم چنین بنی امیه و بنی عباس هنگامی که آگاهی یافتند زوال قدرت آن ها و پادشاهان و جباران شان به دست قائم علیه السلام خواهد بود ، عداوت و دشمنی را علیه ما به کار بردند و شمشیرهای شان را در کشتار خاندان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کشیدند و خواستند نسل اهل بیت علیهم السلام را به طمع دست یابی و کشتن قائم علیه السلام نابود سازند. اما خدا نخواسته است کار خویش را برای ستمگران آشکار سازد تا نورش را کامل گرداند ، اگر چه مشرکین را ناخوش آید».
پی نوشت ها :
1- سوره انفال ، آیه 8.
2- سوره یونس ، آیه 82.
3- سوره ی انفال ، آیه ی 7.
4- سوره ی بقره، آیه 124.
5- سوره ی یونس ، آیه ی 24.
6- قیومی اصفهانی ، جواد(گردآوری ) ، صحیفة المهدی ، ص65
7- بحرانی ، سید هاشم ، سیمای حضرت مهدی در قرآن ، ص171.
8- قیومی اصفهانی ، جواد( گرد آوری ) ، صحیفة المهدی ، ص152.
9- بحرانی ، سید هاشم ، سیمای حضرت مهدی در قرآن ، ص185و186.
10- الطالعی ، عبدالحسین ، ربیع الانام فی ادعیة خیر الانام ، ص258.
11- بحرانی ، سید هاشم ، سیمای حضرت مهدی در قرآن ، ص231.
12- الطالعی ، عبدالحسین ، ربیع الانام فی ادعیة خیرالانام ، ص381.
13- همان ، ص92.
14- قمی ، [ شیخ ] عباس ( گردآوری ) ، مفاتیح الجنان ، ص326.
15- ر.ک: الطالعی ، عبدالحسین ، ربیع الانام فی ادعیة خیرالانام ، دعای روز عاشورا ، ص254.
16- بحرانی ، سید هاشم ، سیمای حضرت مهدی در قرآن ، ص263.
17- همان .
18- الطالعی ، عبدالحسین ، ربیع الانام فی ادعیة خیرالانام ، ص283 ؛ قیومی اصفهانی ، جواد(گردآوری ) ، صحیفة المهدی ، ص152.
19- الطالعی ، عبدالحسین ،ربیع الانام فی ادعیة خیر الانام ، ص270.
20- الطوسی ، [ الشیخ ] ابی جعفر محمد بن الحسن ، الغیبة ، ص193.
21- مجلسی ، محمد باقر ، حیوة القلوب ، ج3 ، ص176.
22- الطالعی ، عبدالحسین ، ربیع الانام فی ادعیة خیر الانام ، ص122.
23- القمی المشهدی ، [ شیخ] محمد بن محمدرضا ، تفسیر کنز الدقائق و بحرالغرائب ، ج10 ، ص212.
24- بحرانی ، سید هاشم ، سیمای حضرت مهدی در قرآن ، ص124.
25- طبرسی ، فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، ج4 ، ص598.
26- العروسی الحویزی ، ابن جمعة ، تفسیرنورالثقلین ، ج1 ، ص782.
27- قمی ، [ شیخ] عباس (گردآوری ) ، مفاتیح الجنان ؛ ص866 ، الطالعی ، عبدالحسین ، ربیع الانام فی ادعیة خیر الانام ، ص387.
28- القمی المشهدی ، [ شیخ ] محمد بن محمد رضا ، تفسیر کنز الدقائق و بحرالغرائب ، ج10 ، ص374.
29- سوره ی زخرف ، آیه 55.
30- المجلسی ، [ العلامة] محمد باقر ، بحارالانوار ، ج52 ، ص24.
31- الکلینی ،[ثقة الاسلام] محمد بن یعقوب (ابوجعفر) ، اصول کافی ، ج1 ، ص259.
32- قمی ، [شیخ ] عباس (گردآوری) ، مفاتیح الجنان ، بعد از دعاء ندبه ، ص889.
33- جمعی از نویسندگان ، خصال یاوران مهدی ، ص21.
34- قمی،[ شیخ] عباس (گردآوری ) ، مفاتیح الجنان ، ص892.
