فرهنگ عزاداري، موانع و آسيب‌ها
نويسنده:ميثم شکوهى
دوباره ماه محرم فرا رسيد، با آن شور و حال هميشگي، دوباره شهرهاى ايران زمين سيه پوش شده‌اند و هيئات سينه‌زنى و زنجيرزنى در مساجد و حسينيه‌ها و تکايا آماده برگزارى هر چه باشکوه‌تر مراسم و آئين‌هاى اين ايام و عرض ارادت بر ساحت مقدس آقا اباعبدالله الحسين (ع) و شهداى کربلا شده‌اند. اما مسئله که هميشه دغدغه‌هاى خاطر دوستداران و محبان اهل بيت عليهم السلام بوده کيفيت و نحوه برگزارى اين عزادارى‌ها و سوگوارى‌هاست به گونه‌اى که هم بتوانيم از اين ميراث ارزشمند و سرمايه گرانبها که موجب افتخار عالم اسلام و تشيع است بهره معنوى کافى ببريم و هم آن را از آسيب‌هاى احتمالى که تهديد کننده بقا و استمرار آن خواهد بود حفظ کرده و بر نسل‌هاى بعد از خود منتقل کنيم. بدون شک هر مکتب و فرهنگى هر چند غنى و پرمايه نمى‌تواند از تهديدات، بدايع و دخول انديشه‌هاى مخرب مبرا باشد و فرهنگ عاشورا و نحوه عزادارى و سوگوارى‌ها هم از اين قاعده مستثنى نيست. کما اينکه که مثلا عزادارى‌ها و مجالس بزرگداشت شهداى کربلا که به نوعى مى‌توان گفت احيا کننده مکتب عاشورا است هميشه دستخوش تغييرات و نوآورى‌هايى شده که هر چند بعضى از نوآورى‌ها و تغييرات نگران کننده نيست اما برخى ديگر با شئون اهل بيت عليهم السلام در مغايرت و تضاد بوده خصوصا در چند سال اخير اين روند تهديد کننده رشد قابل توجهى داشته به طورى که در برخى موارد واکنش شديد علما و حتى مردم را در بر داشته است. لذا ضرورى است که با شناخت اين آسيب‌ها و عوامل تهديد کننده و همچنين ارائه راهکارهاى اصولى و اساسى براى مقابله با آنها، اين فرهنگ مقدس را که خود ضامن بقاى اسلام ناب است حفظ کرده و در راه اشاعه هر چه بيشتر و بهتر اين فرهنگ مقدس و غنى گام برداريم.
اما در باب آسيب‌شناسى مراسم سوگوارى و عزا مى‌توانيم اين آسيب‌ها را به دو دسته عوامل داخلى و خارجى تقسيم کنيم. آسيب‌هاى داخلى که بسيار هم خطرناک است عواملى است که بيشتر در اثر جهالت و نادانى و عدم شناخت و معرفت صحيح نسبت به واقعه عاشورا و هدفى که مکتب حسينى آن را دنبال مى‌کند به وجود مى‌آيد تا از روى عدم اخلاص يا خداى ناکرده اغراض شخصى و ... و البته بد نيست که در اينجا به چند نمونه از آن به‌عنوان مثال اشاره کنيم:
-1 کم کردن اصل هدف و مقصود نهضت امام حسين (ع:) بايد گفت متاسفانه بسيارى از ما مقصود اصلى قيام امام حسين(ع) و شهداى کربلا و فلسفه حفظ و احياى نهضت حسينى را در برگزارى مجالس و مراسمات ناديده گرفتيم و اين بسيار خطرناک است. اينکه شيعيان و دوستداران اهل بيت عليهم السلام به نشانه ارادت و اخلاص نسبت به حضرات معصومين عليهم‌السلام اقدام به برگزارى اين گونه مجالس مىکنند بسيار خوب است و البته که اگر با کيفيت صحيح و مطلوب انجام گيرد بنا بر روايات متعدد و صريح مايه خير و برکت چه در دنيا و چه در آخرت و رسيدن به ثواب و پاداش اخروى خواهد شد. اينکه شکى نيست. اما نکته مهم اين است که نبايد تنها به‌شکل حماسى و صورت زيباى اجراى عزادارى‌ها بپردازيم و از اصل غافل شويم. بايستى در نظر داشته باشيم که آن چيزى که نهضت و قيام عاشورا را تا ابد زنده نگاه مى‌دارد هدف مقدسى است که پيامبر (ص) و ائمه معصومين عليهم السلام به خاطر آن مصائب و رنج‌هاى بيشمارى را متحمل شدند. بايد آن اصول و آن اهداف را بشناسيم و مجالس و مراسم‌ها را براساس آن مبانى مديريت کنيم.
-2 خالى بودن مداحى‌ها و عزادارى‌ها از وعظ و نصايح اخلاقى و ديني: مجالس عزاى ايام محرم فرصت خوبى را براى انتقال نکات اخلاقى و همچنين آشنايى مردم و خصوصا جوانان و نوجوانان با حقيقت دين به وجود مى‌آورد. اما با کمال تاسف در بسيارى از اين مجالس، وعاظ و مداحان از اين فرصت به وجود آمده بهره لازم و کافى را نمى‌برند و گاها ديده شده که مجلس چندين ساعت به طول مى‌انجامد اما يک نکته اخلاقي، يک حکم و مسئله دينى و فقهى بر مخاطبان عرضه نمى‌شود. اگر ما معتقديم که امام حسين عليه السلام هدف قيام خود را امر به معروف و نهى از منکر و احياى سنت جدش رسول خدا (ص) مى‌دانست و اگر مدعى هستيم که دنباله روى مسير امامت و ولايت هستيم بايد تمام تلاش خود را براى احياى فريضه امر به معروف و نهى از منکر و تعليم حقايق و احکام دين و اسلام به کار گيريم. اصلا به اعتقاد بنده در اين برهه حساس از زمان بايد استفاده از اين مجالس در جهت امر به معروف و نهى از منکر بخصوص براى قشر جوان و نوجوان ما يکى از اهداف اصلى باشد.
اين طور نباشد که اگر جوانى وارد مجلسى از مجالس آقا حسين بن على (ع) مى‌شود بدون اينکه بر اطلاعات دينى او افزود شود يا اينکه يک نکته اخلاقى را فرا گيرد از مجلس خارج شود. متاسفانه امروز شاهد آنيم که جايگاه خطابه و منبر و وعظ در مجالس ما کم رنگ شده است و بسيارى از مجالس حتى بدون يک سخنرانى بر پايان مى‌رسد و بايد فکرى به حال آن کرد.
-3 نقل مقتل‌ها و حوادث غير واقعى و غير مستند از حادثه عاشورا: گاها ديده شده که بعضى از مداحان و ذاکران اهل بيت عليهم السلام مطالبى را در مراسمات سوگوارى براى عزاداران و مردم عنوان مىکنند که هيچ گونه سند و مدرکى در کتاب‌هاى موجود دال بر وقوع آن نيامده البته همان طور که مقام معظم رهبرى در يکى از سخنرانى‌هاى خود نقل کردند “نبايد به دنبال مطلبى باشيم که دقيقا در تاريخ اثبات نشده باشد چون در اين صورت هيچ چيز نبايد بگوييم بلکه بايد به دنبال چيزى باشيم که معقول باشد” البته خود ايشان عنوان کردند که “اگر خواستيم به‌طور هنرى پيرايه‌هايى را به آن بدهيم اشکال ندارد اما به شرط اينکه اين پيرايه‌ها همه چيزنشود” .به قول شهيد مطهرى اين طور نباشد که همه چيز را از لسان الذاکرين بگيريم و همان را بگوييم.
-4 رفتارها و عملکردهاى افراطى و ناشايست در هنگام عزادارى‌ها: در اين مورد بايد گفت متاسفانه در چند سال اخير بارها مشاهده شده که در برخى مجالس عزاى اهل بيت عليهم‌السلام رفتارهايى بروز پيدا مى‌کند که برخلاف شئون منزلت حضرات معصومين عليهم السلام بوده و در بسيارى از موارد اسباب تبليغات سو‌ء از جانب دشمنان اسلام و مذهب تشيع گرديده. رفتارهايى مثل آسيب رساندن بر بدن و خون آلود کردن جسم، برهنه شدن هنگام عزادارى‌ها، عزادارى‌هاى بى‌موقع به طورى که باعث آزار و اذيت ديگران شود مثلا در بعضى از شهرها تا نزديک‌هاى اذان صبح به عزادارى مى‌پردازند و براى همسايگان هيئت مزاحمت ايجاد مىکنند و اين مسئله با هدف و فلسفه عزاى امام حسين (ع) در مغايرت است، چشم و هم‌چشمى روساى هيئت‌ها و رقابت‌هاى پوچ و بى‌فايده مثلا چون فلان هيئت فلان سيستم را دارد ما هم بايد داشته باشيم! به کار بردن جملات و کلمات ناشايست توسط بعضى از مداحان که با عظمت خاندان پيامبر (ص) منافات دارد و علما هم اکيدا توصيه کردند که اين گونه عبارات در اين مجالس استفاده نشود يا مداحى با آهنگ و سبک‌هاى مناسب مجالس لهو و لعب که اخيرا مقام معظم رهبريهم توصيه‌هاى زيادى در اين زمينه داشتند، برخى از مداحان به تازگى اشعار يا نوحه‌هاى عزادارى را همراه با سبک‌هاى موسيقى‌ها و ترانه‌هايى که هيچ سنخيتى با مراسم عزادارى ندارد و حتى در برخى موارد با سبک‌هاى مبتذل، به کار مى‌برند که اين کارى فوق‌العاده ناشايست است و موجب وهن مذهب و بى‌احترامى به ساحت مقدس ائمه هدى عليهم السلام خواهد بود. هر چند در اخلاص و صدق نيت بسيارى از کسانى که اين اعمال و رفتار را انجام مى‌دهند شکى نيست اما به هر حال اين گونه رفتارها براى مراسم عزادارى و سوگوارى که از بزرگترين شعاير اسلامى است مخرب و تهديد کننده است.
-5 مسئله دريافت پول و مزد توسط مداحان و ذاکران: متاسفانه اين يکى از بدترين آسيب‌هايى است که در اين ايام وجود دارد. اخيرا برخى از مداحان اقدام به پخش کردن کارت تبليغ براى خود نموده‌اند و حتى در بعضى از جاها دفترهايى تحت عنوان دفتر مداحى دايرگرديده که با دريافت پول از مشتريان و معرفى مداح آقا و خانم! براى خود دکان به راه انداختند. بسيار مايه تأسف است که عده‌اى براى سودآورى مادى مراسمات عظيمى مثل عزادارى سيد و سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) را زير سوال برده‌اند و اين مجالس را که مزين به نام اولياء الله و مقدس‌ترين و آبرومندترين بندگان خداوند است را با مسائل مادى خدشه‌دار کردند.
به هر حال عواملى که ذکر شد مهمترين آسيب‌هاى فرهنگ عاشورا تلقى مى‌شود و البته مسائل ديگرى هم وجود دارد اما مسئله‌اى که ما نبايد به راحتى از کنار آن بگذريم، برنامه‌ريزى‌هاى خطرناکى است که دشمنان اهل بيت عليهم السلام و تشيع و حتى دشمنان اسلام که هميشه به فکر تفرقه در صفوف مسلمانان بودند براى کم رنگ کردن و يا نابودى اين فرهنگ عظيم و مقدس انجام مى‌دهند. آنها به اين مسئله واقفند که تا زمانى که روح نهضت و قيام عاشورا در بين مردم ما خصوصا نسل جوان و فرهيخته ما وجود دارد به هيچ عنوان نمى‌توانند کوچکترين آسيبى بر ساير ارزش‌ها و اعتقادات و نظام و مملکت اسلامى ما وارد آورند، پس بديهى است که آنها برنامه‌ريزى‌هاى فرهنگي، تبليغاتى وسيعى را در جهت خاموش کردن روحيه ظلم ستيزى و عدالتخواهى رهروان حسينى انجام دهند. حضرت امام (ره) فرمودند :“ما هر چه داريم از محرم و صفر است”، يعنى نقطه قوت و اتکا مردم ما همين عاشورا و روحيه شهادت و جانبازى است و همين روحيه باعث شده که ملت ما سال‌ها در مقابل استکبار و دشمنان دين و قرآن سينه سپر کنند. بديهى است دشمنان ما که هميشه به دنبال نابودى نقاط قوت و پايدارى ملت ما بوده‌اند در قبال اين مسئله بى‌کار ننشسته‌اند و ما مى‌توانيم جلوه‌هايى از اين کينه و دشمنى را در انفجارهاى مکرر حرمين شريفين عکسريين عليهما السلام و فتاوى خطرناک و تفرقه‌انگيز بعضى از سران وهابيت و يا در اظهار نظرهاى بى‌شرمانه و وقيحانه يکى از نامزدهاى انتخابات رياست جمهورى ايالات متحده مشاهده کنيم. اما چيزى که مهم است اين است که مردم ما و دوستداران اهل بيت عليهم السلام نسبت به اين توطئه‌هاى شوم آگاه باشند و آنها را دفع نمايند و البته يکى از مهمترين راهکارها، حفظ وحدت بين فرقه‌ها و مذاهب اسلامى است. مسئله‌اى که بارها و بارها رهبرمعظم انقلاب بر آن تاکيد داشتند و در فرصت‌هاى گوناگون آن را يادآورى کردند.
بنا به گفته ايشان ما نبايد روى نقاط اعتقادى حساس يکديگر دست بگذاريم، يعنى نه ما شيعيان کارى کنيم که احساسات آنها جريحه‌دار شود و نه آنها عملکردى برخلاف اعتقادات ما داشته باشند. بزرگترين نيازى که در دنياى امروز براى مسلمين احساس مى‌شود حفظ وحدت و يکپارچگى و صلابت امت اسلامى است و تنها با چنگ زدن به اين مهم است که ما مى‌توانيم اقتدار و قاطعيت خود را در مقابل دشمنان قسم خورده دين و قرآن حفظ کنيم و در مقابل زياده‌خواهى‌ها و مطامع نامشروع جبهه استکبار بايستيم.
-1 جهت‌دار کردن مجالس در راستاى اهداف عزاداري: همان طور که قبلا ذکر شد بايد اهداف عزادارى‌ها و فلسفه تجديد آن را شناخت و مجالس را در راستاى رسيدن به آن اهداف مديريت کرد و لازمه اين کار معرفت ، شناخت و بصيرت کافى داشتن در مورد قيام عاشورا است. يعنى بايد ديد امام حسين (ع) در قيام و نهضت عاشورا به دنبال چه اهداف و مقاصدى بود، همان را اصل قرار داده و مجالس و مراسمات را حول محور همان اصول اداره نماييم.
-2 ايجاد بستر مناسب براى جذب جوانان و نوجوانان: البته در اين باب بايد گفت: که عشق و ارادت به اهل بيت عليهم السلام و خصوصا حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) در روح و جان جوانان و نوجوانان ما از بدو تولد نهادينه شده، اما با اين حال بايد اين نکته را توجه داشت که امروز دشمنان قسم خورده اسلام و مذهب، نوک پيکان زهرآلوده خود را به سمت انديشه، افکار و عقايد پاک و مقدس قشر جوان و نوجوان ما نشانه گرفته‌اند و با در اختيار داشتن قدرت رسانه‌اى و تبليغاتى هجوم فرهنگى عظيمى را براى تضعيف ريشه‌هاى ايماني، اعتقادى و فرهنگى نسل جوان ما به راه انداختند. لذا در چنين شرايطى مى‌بايست اين مراسمات و مجالس را به سنگرى امن براى جوانان و نوجوانان تبديل کرد و با استفاده از شيوه‌هاى اصولى و راهکارهاى منطقي، آنها را به سمت اين مجالس جذب کنيم و از هجمه فرهنگى و تبليغات مسموم و نامشروع دشمن بکاهيم.
-3 پرداختن به مسائل و معضلات اجتماعى و فرهنگى و شبهات دينى و اعتقادى مردم: يکى از مواردى که مى‌توان براى برگزارى مجالس عزادارى استفاده مفيد برد همين موضوع است که نيازها و دردهاى کنونى جامعه در زمينه مسائل اعتقادي، ديني، فرهنگى و اخلاقى را بشناسيم و در همين فرصت‌هاى به وجود آمده به آنها پاسخ گوييم. متاسفانه کسانى که متصدى امور فرهنگى و دينى جامعه هستند مقدارى در اين مهم سهل‌انگارى مىکنند. سوال اين است که در کدام ايام سال مى‌شود اين جمعيت‌هاى عظيم را با اين شور و شوق در مساجد و حسينيه‌ها و تکايا جمع‌آورى کرد؟ در چه ايام ديگرى غير از دهه اول محرم چنين فرصتى براى پاسخ به شبهات دينى و حل معضلات اجتماعى و فرهنگى پيش مى‌آيد؟ پس بايد فرصت را مغتنم بشماريم و اين نيازها و دردهاى اجتماع را به طور علمى تجزيه و تحليل و مورد کنکاش قرار دهيم و آنگاه آنها را در سخنرانى‌ها و خطابه و منبرهاى ايام محرم مطرح کرده و راهکارهاى اساسى ارائه کنيم. اگر ما اين کار را کرده بوديم و مى‌کرديم چه بسا بسيارى از اين معضلات و چالش‌هاى امروز اجتماع که خصوصا گريبانگير نسل جوان ما شده است مرتفع مى‌شد. البته راهکارهاى ما هم بايد علمى و منطقى و منطبق با استدلال باشد تا اثر بخشى داشته باشد و براى نسل فهيم و فرهيخته امروز جامعه ما قابل پذيرش باشد.
-4 افزودن معرفت، محبت و ارادت مردم بر ائمه هدى عليهم السلام: در اين مراسمات بايد شوق و اشتياق و ارادت مردم را به ائمه اطهار عليهم السلام تقويت کنيم. مقام معظم رهبرى در يکى از سخنرانى‌هاى خود مى‌فرمايند: “حال شما که موسس يا گوينده چنين مجالسى هستيد ببينيد چه کارى مى‌توانيد بکنيد که عواطف مردم بر اثر حضور در اين مجالس نسبت به حسين‌بن على عليه‌السلام واهل بيت پيغمبر روز به روز بيشتر شود يا ايشان در باب افزايش معرفت به مردم مى‌فرمايند: ويژگى که بايددراين مجالس به وجود آيد اين است که مردم نسبت به اصل حادثه عاشورا معرفت روشن‌تر و واضح‌ترى پيدا کنند اين طور نباشد که ما در مجلس حسين‌بن على عليه السلام بر منبر برويم يا سخنرانى کنيم اما موضوع سخنرانى حضارآن مجلس اعم از جوان و غيرجوان و زن ومرد اهل فکر وتامل را به اين فکر فرو ببرد که ما به اين مجلس آمديم و گريه هم کرديم اما براى چه؟ قضيه چه بود؟ چرا بايد براى امام حسين عليه السلام گريه کرد؟... اصلا چرا امام حسين عليه السلام به کربلا آمد وعاشورا را به‌وجود آورد؟ بنابراين به‌عنوان منبرى يا سخنران، بايد به موضوعاتى بپردازيد که جوابگوى چنين سوالاتى باشد.”
و بالاخره نکته آخر اينکه از رفتارهاى غيرمعقول و ناصحيحى که به وجهه اين مجالس مقدس آسيب مى‌زند و موجب بدبينى مردم مى‌شود دورى کنيم . يعنى همان مواردى را که در قسمت رفتارهاى افراطى گفته شد را ترک کنيم تا روز به روز برشکوه وعظمت اين مجالس افزوده شود وان‌شاءالله وجود نازنين حضرت ولى عصرارواحنا له الفدا از ما راضى و خشنود باشد.
فلسفه تکرار و تجديد عزادارى‌ها: يکى از مهمترين سوالاتى که براى ما پيش مى‌آيد اين است کهآيا لزومى دارد که ما هرسال اين مراسمات را انجام دهيم؟آيا احياى اين مجالس سود و فايده‌اى دارد ؟ و سوالاتى از اين قبيل و در اين مورد بايد گفت در احياى اين عزادارى‌ها به منزله احياى بسيارى از ارزش‌هاى الهى ودينى و حتى ارزش‌هاى انسانى است .يعنى وقتى ما امام حسين (ع) را به‌عنوان نماد و سمبل ظلم ستيزي، عدالتخواهى،شهادت و جانبازى فى سبيل‌الله مى‌شناسيم. با عزادارى وسوگوارى واحياى پيام‌هاى عاشورا در واقع اولا اعلام مى‌داريم که ما امتى ظلم ستيز و عدالتخواه هستيم و به دنبال اين ارزش‌ها هستيم و مى‌خواهيم اين مفاهيم ارزشى ومقدس را زنده کنيم. ثانيا به دنبال آن هستيم که ديگران را هم نسبت به اين ارزش‌ها متنبه وآ‌گاه کنيم . امروز بر کسى پوشيده نيست که ما انقلاب‌اسلامى خود را با شعارهاى ظلم‌ستيزى ،عدالتخواهى و زير بار ذلت نرفتن به پيروزى رسانديم که همگى اين ارزش‌ها را از واقعه عاشورا و قيام امام حسين (ع) آموخته بوديم يا در جنگ تحميلي8 ساله يگانه الگوهاى ما شهداى کربلا بودند که توانستيم در مقابل دنياى استکبار و زياده خواهان بايستيم ، خوب وقتى ملل ديگر دنيا چه مسلمان،چه غيرمسلمان ديدند که ما با تکيه بر چه اصول وارزش‌هايى توانستيم بر مشکلات و موانع فايق آييم و آن کارهاى عظيم را انجام داديم کم کم به فکر افتادند و از آن غفلت هميشگى بيدار شدند و توانستند از پيام‌ها و درس‌هاى عاشورا برعليه استکبار و زياده خواهان و قلدران دنيا استفاده کنند و خود را از بند حقارت و اسارت و سقوط بيگانگان رها کنند بايداين نکته را در نظر داشته باشيم که احياى نهضت عاشورا يعنى پايدارى واستمرار استقلال ما مملکت ما وحيثيت وآبروى ما در دنيا. بى‌دليل نبوده که حضرت امام(ره) همه چيز را از محرم دانستند. ما عاشورا راحفظ مى‌کنيم يعنى اسلام اصيل و ناب را حفظ مى‌کنيم .
يعني، اعتقادات را حفظ مى‌کنيم، انسانيت را حفظ مى‌کنيم. همان کسانى که امروز به دنبال حقوق بشر هستند،. بايد بدانند تمام حقوق بشر در پيام‌هاى عاشورا خلاصه مى‌شود. کسانى که امروز به دنبال عدالت مى‌‌گردند بايد آن را در پيام نهضت حسينى بجويند. اصلا به قول شهيد مطهرى “عزادارى بر امام حسين يکى از شعارهاى ماست” شعارى که اگر به فراموشى سپرده شود آزادى و آزاديخواهي، عدالت و عدالتخواهي، ظلم ستيزى و دادخواهى و بسيارى ديگر از اين مفاهيم که بشر امروز بيش از هر زمان ديگر به آنها راغب است فراموش مى‌شود.
اما در باب آسيب‌شناسى مراسم سوگوارى و عزا مى‌توانيم اين آسيب‌ها را به دو دسته عوامل داخلى و خارجى تقسيم کنيم. آسيب‌هاى داخلى که بسيار هم خطرناک است عواملى است که بيشتر در اثر جهالت و نادانى و عدم شناخت و معرفت صحيح نسبت به واقعه عاشورا و هدفى که مکتب حسينى آن را دنبال مى‌کند به وجود مى‌آيد تا از روى عدم اخلاص يا خداى ناکرده اغراض شخصى و ... و البته بد نيست که در اينجا به چند نمونه از آن به‌عنوان مثال اشاره کنيم:
-1 کم کردن اصل هدف و مقصود نهضت امام حسين (ع:) بايد گفت متاسفانه بسيارى از ما مقصود اصلى قيام امام حسين(ع) و شهداى کربلا و فلسفه حفظ و احياى نهضت حسينى را در برگزارى مجالس و مراسمات ناديده گرفتيم و اين بسيار خطرناک است. اينکه شيعيان و دوستداران اهل بيت عليهم السلام به نشانه ارادت و اخلاص نسبت به حضرات معصومين عليهم‌السلام اقدام به برگزارى اين گونه مجالس مىکنند بسيار خوب است و البته که اگر با کيفيت صحيح و مطلوب انجام گيرد بنا بر روايات متعدد و صريح مايه خير و برکت چه در دنيا و چه در آخرت و رسيدن به ثواب و پاداش اخروى خواهد شد. اينکه شکى نيست. اما نکته مهم اين است که نبايد تنها به‌شکل حماسى و صورت زيباى اجراى عزادارى‌ها بپردازيم و از اصل غافل شويم. بايستى در نظر داشته باشيم که آن چيزى که نهضت و قيام عاشورا را تا ابد زنده نگاه مى‌دارد هدف مقدسى است که پيامبر (ص) و ائمه معصومين عليهم السلام به خاطر آن مصائب و رنج‌هاى بيشمارى را متحمل شدند. بايد آن اصول و آن اهداف را بشناسيم و مجالس و مراسم‌ها را براساس آن مبانى مديريت کنيم.
-2 خالى بودن مداحى‌ها و عزادارى‌ها از وعظ و نصايح اخلاقى و ديني: مجالس عزاى ايام محرم فرصت خوبى را براى انتقال نکات اخلاقى و همچنين آشنايى مردم و خصوصا جوانان و نوجوانان با حقيقت دين به وجود مى‌آورد. اما با کمال تاسف در بسيارى از اين مجالس، وعاظ و مداحان از اين فرصت به وجود آمده بهره لازم و کافى را نمى‌برند و گاها ديده شده که مجلس چندين ساعت به طول مى‌انجامد اما يک نکته اخلاقي، يک حکم و مسئله دينى و فقهى بر مخاطبان عرضه نمى‌شود. اگر ما معتقديم که امام حسين عليه السلام هدف قيام خود را امر به معروف و نهى از منکر و احياى سنت جدش رسول خدا (ص) مى‌دانست و اگر مدعى هستيم که دنباله روى مسير امامت و ولايت هستيم بايد تمام تلاش خود را براى احياى فريضه امر به معروف و نهى از منکر و تعليم حقايق و احکام دين و اسلام به کار گيريم. اصلا به اعتقاد بنده در اين برهه حساس از زمان بايد استفاده از اين مجالس در جهت امر به معروف و نهى از منکر بخصوص براى قشر جوان و نوجوان ما يکى از اهداف اصلى باشد.
اين طور نباشد که اگر جوانى وارد مجلسى از مجالس آقا حسين بن على (ع) مى‌شود بدون اينکه بر اطلاعات دينى او افزود شود يا اينکه يک نکته اخلاقى را فرا گيرد از مجلس خارج شود. متاسفانه امروز شاهد آنيم که جايگاه خطابه و منبر و وعظ در مجالس ما کم رنگ شده است و بسيارى از مجالس حتى بدون يک سخنرانى بر پايان مى‌رسد و بايد فکرى به حال آن کرد.
-3 نقل مقتل‌ها و حوادث غير واقعى و غير مستند از حادثه عاشورا: گاها ديده شده که بعضى از مداحان و ذاکران اهل بيت عليهم السلام مطالبى را در مراسمات سوگوارى براى عزاداران و مردم عنوان مىکنند که هيچ گونه سند و مدرکى در کتاب‌هاى موجود دال بر وقوع آن نيامده البته همان طور که مقام معظم رهبرى در يکى از سخنرانى‌هاى خود نقل کردند “نبايد به دنبال مطلبى باشيم که دقيقا در تاريخ اثبات نشده باشد چون در اين صورت هيچ چيز نبايد بگوييم بلکه بايد به دنبال چيزى باشيم که معقول باشد” البته خود ايشان عنوان کردند که “اگر خواستيم به‌طور هنرى پيرايه‌هايى را به آن بدهيم اشکال ندارد اما به شرط اينکه اين پيرايه‌ها همه چيزنشود” .به قول شهيد مطهرى اين طور نباشد که همه چيز را از لسان الذاکرين بگيريم و همان را بگوييم.
-4 رفتارها و عملکردهاى افراطى و ناشايست در هنگام عزادارى‌ها: در اين مورد بايد گفت متاسفانه در چند سال اخير بارها مشاهده شده که در برخى مجالس عزاى اهل بيت عليهم‌السلام رفتارهايى بروز پيدا مى‌کند که برخلاف شئون منزلت حضرات معصومين عليهم السلام بوده و در بسيارى از موارد اسباب تبليغات سو‌ء از جانب دشمنان اسلام و مذهب تشيع گرديده. رفتارهايى مثل آسيب رساندن بر بدن و خون آلود کردن جسم، برهنه شدن هنگام عزادارى‌ها، عزادارى‌هاى بى‌موقع به طورى که باعث آزار و اذيت ديگران شود مثلا در بعضى از شهرها تا نزديک‌هاى اذان صبح به عزادارى مى‌پردازند و براى همسايگان هيئت مزاحمت ايجاد مىکنند و اين مسئله با هدف و فلسفه عزاى امام حسين (ع) در مغايرت است، چشم و هم‌چشمى روساى هيئت‌ها و رقابت‌هاى پوچ و بى‌فايده مثلا چون فلان هيئت فلان سيستم را دارد ما هم بايد داشته باشيم! به کار بردن جملات و کلمات ناشايست توسط بعضى از مداحان که با عظمت خاندان پيامبر (ص) منافات دارد و علما هم اکيدا توصيه کردند که اين گونه عبارات در اين مجالس استفاده نشود يا مداحى با آهنگ و سبک‌هاى مناسب مجالس لهو و لعب که اخيرا مقام معظم رهبريهم توصيه‌هاى زيادى در اين زمينه داشتند، برخى از مداحان به تازگى اشعار يا نوحه‌هاى عزادارى را همراه با سبک‌هاى موسيقى‌ها و ترانه‌هايى که هيچ سنخيتى با مراسم عزادارى ندارد و حتى در برخى موارد با سبک‌هاى مبتذل، به کار مى‌برند که اين کارى فوق‌العاده ناشايست است و موجب وهن مذهب و بى‌احترامى به ساحت مقدس ائمه هدى عليهم السلام خواهد بود. هر چند در اخلاص و صدق نيت بسيارى از کسانى که اين اعمال و رفتار را انجام مى‌دهند شکى نيست اما به هر حال اين گونه رفتارها براى مراسم عزادارى و سوگوارى که از بزرگترين شعاير اسلامى است مخرب و تهديد کننده است.
-5 مسئله دريافت پول و مزد توسط مداحان و ذاکران: متاسفانه اين يکى از بدترين آسيب‌هايى است که در اين ايام وجود دارد. اخيرا برخى از مداحان اقدام به پخش کردن کارت تبليغ براى خود نموده‌اند و حتى در بعضى از جاها دفترهايى تحت عنوان دفتر مداحى دايرگرديده که با دريافت پول از مشتريان و معرفى مداح آقا و خانم! براى خود دکان به راه انداختند. بسيار مايه تأسف است که عده‌اى براى سودآورى مادى مراسمات عظيمى مثل عزادارى سيد و سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) را زير سوال برده‌اند و اين مجالس را که مزين به نام اولياء الله و مقدس‌ترين و آبرومندترين بندگان خداوند است را با مسائل مادى خدشه‌دار کردند.
به هر حال عواملى که ذکر شد مهمترين آسيب‌هاى فرهنگ عاشورا تلقى مى‌شود و البته مسائل ديگرى هم وجود دارد اما مسئله‌اى که ما نبايد به راحتى از کنار آن بگذريم، برنامه‌ريزى‌هاى خطرناکى است که دشمنان اهل بيت عليهم السلام و تشيع و حتى دشمنان اسلام که هميشه به فکر تفرقه در صفوف مسلمانان بودند براى کم رنگ کردن و يا نابودى اين فرهنگ عظيم و مقدس انجام مى‌دهند. آنها به اين مسئله واقفند که تا زمانى که روح نهضت و قيام عاشورا در بين مردم ما خصوصا نسل جوان و فرهيخته ما وجود دارد به هيچ عنوان نمى‌توانند کوچکترين آسيبى بر ساير ارزش‌ها و اعتقادات و نظام و مملکت اسلامى ما وارد آورند، پس بديهى است که آنها برنامه‌ريزى‌هاى فرهنگي، تبليغاتى وسيعى را در جهت خاموش کردن روحيه ظلم ستيزى و عدالتخواهى رهروان حسينى انجام دهند. حضرت امام (ره) فرمودند :“ما هر چه داريم از محرم و صفر است”، يعنى نقطه قوت و اتکا مردم ما همين عاشورا و روحيه شهادت و جانبازى است و همين روحيه باعث شده که ملت ما سال‌ها در مقابل استکبار و دشمنان دين و قرآن سينه سپر کنند. بديهى است دشمنان ما که هميشه به دنبال نابودى نقاط قوت و پايدارى ملت ما بوده‌اند در قبال اين مسئله بى‌کار ننشسته‌اند و ما مى‌توانيم جلوه‌هايى از اين کينه و دشمنى را در انفجارهاى مکرر حرمين شريفين عکسريين عليهما السلام و فتاوى خطرناک و تفرقه‌انگيز بعضى از سران وهابيت و يا در اظهار نظرهاى بى‌شرمانه و وقيحانه يکى از نامزدهاى انتخابات رياست جمهورى ايالات متحده مشاهده کنيم. اما چيزى که مهم است اين است که مردم ما و دوستداران اهل بيت عليهم السلام نسبت به اين توطئه‌هاى شوم آگاه باشند و آنها را دفع نمايند و البته يکى از مهمترين راهکارها، حفظ وحدت بين فرقه‌ها و مذاهب اسلامى است. مسئله‌اى که بارها و بارها رهبرمعظم انقلاب بر آن تاکيد داشتند و در فرصت‌هاى گوناگون آن را يادآورى کردند.
بنا به گفته ايشان ما نبايد روى نقاط اعتقادى حساس يکديگر دست بگذاريم، يعنى نه ما شيعيان کارى کنيم که احساسات آنها جريحه‌دار شود و نه آنها عملکردى برخلاف اعتقادات ما داشته باشند. بزرگترين نيازى که در دنياى امروز براى مسلمين احساس مى‌شود حفظ وحدت و يکپارچگى و صلابت امت اسلامى است و تنها با چنگ زدن به اين مهم است که ما مى‌توانيم اقتدار و قاطعيت خود را در مقابل دشمنان قسم خورده دين و قرآن حفظ کنيم و در مقابل زياده‌خواهى‌ها و مطامع نامشروع جبهه استکبار بايستيم.
توصيه‌ها:
-1 جهت‌دار کردن مجالس در راستاى اهداف عزاداري: همان طور که قبلا ذکر شد بايد اهداف عزادارى‌ها و فلسفه تجديد آن را شناخت و مجالس را در راستاى رسيدن به آن اهداف مديريت کرد و لازمه اين کار معرفت ، شناخت و بصيرت کافى داشتن در مورد قيام عاشورا است. يعنى بايد ديد امام حسين (ع) در قيام و نهضت عاشورا به دنبال چه اهداف و مقاصدى بود، همان را اصل قرار داده و مجالس و مراسمات را حول محور همان اصول اداره نماييم.
-2 ايجاد بستر مناسب براى جذب جوانان و نوجوانان: البته در اين باب بايد گفت: که عشق و ارادت به اهل بيت عليهم السلام و خصوصا حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) در روح و جان جوانان و نوجوانان ما از بدو تولد نهادينه شده، اما با اين حال بايد اين نکته را توجه داشت که امروز دشمنان قسم خورده اسلام و مذهب، نوک پيکان زهرآلوده خود را به سمت انديشه، افکار و عقايد پاک و مقدس قشر جوان و نوجوان ما نشانه گرفته‌اند و با در اختيار داشتن قدرت رسانه‌اى و تبليغاتى هجوم فرهنگى عظيمى را براى تضعيف ريشه‌هاى ايماني، اعتقادى و فرهنگى نسل جوان ما به راه انداختند. لذا در چنين شرايطى مى‌بايست اين مراسمات و مجالس را به سنگرى امن براى جوانان و نوجوانان تبديل کرد و با استفاده از شيوه‌هاى اصولى و راهکارهاى منطقي، آنها را به سمت اين مجالس جذب کنيم و از هجمه فرهنگى و تبليغات مسموم و نامشروع دشمن بکاهيم.
-3 پرداختن به مسائل و معضلات اجتماعى و فرهنگى و شبهات دينى و اعتقادى مردم: يکى از مواردى که مى‌توان براى برگزارى مجالس عزادارى استفاده مفيد برد همين موضوع است که نيازها و دردهاى کنونى جامعه در زمينه مسائل اعتقادي، ديني، فرهنگى و اخلاقى را بشناسيم و در همين فرصت‌هاى به وجود آمده به آنها پاسخ گوييم. متاسفانه کسانى که متصدى امور فرهنگى و دينى جامعه هستند مقدارى در اين مهم سهل‌انگارى مىکنند. سوال اين است که در کدام ايام سال مى‌شود اين جمعيت‌هاى عظيم را با اين شور و شوق در مساجد و حسينيه‌ها و تکايا جمع‌آورى کرد؟ در چه ايام ديگرى غير از دهه اول محرم چنين فرصتى براى پاسخ به شبهات دينى و حل معضلات اجتماعى و فرهنگى پيش مى‌آيد؟ پس بايد فرصت را مغتنم بشماريم و اين نيازها و دردهاى اجتماع را به طور علمى تجزيه و تحليل و مورد کنکاش قرار دهيم و آنگاه آنها را در سخنرانى‌ها و خطابه و منبرهاى ايام محرم مطرح کرده و راهکارهاى اساسى ارائه کنيم. اگر ما اين کار را کرده بوديم و مى‌کرديم چه بسا بسيارى از اين معضلات و چالش‌هاى امروز اجتماع که خصوصا گريبانگير نسل جوان ما شده است مرتفع مى‌شد. البته راهکارهاى ما هم بايد علمى و منطقى و منطبق با استدلال باشد تا اثر بخشى داشته باشد و براى نسل فهيم و فرهيخته امروز جامعه ما قابل پذيرش باشد.
-4 افزودن معرفت، محبت و ارادت مردم بر ائمه هدى عليهم السلام: در اين مراسمات بايد شوق و اشتياق و ارادت مردم را به ائمه اطهار عليهم السلام تقويت کنيم. مقام معظم رهبرى در يکى از سخنرانى‌هاى خود مى‌فرمايند: “حال شما که موسس يا گوينده چنين مجالسى هستيد ببينيد چه کارى مى‌توانيد بکنيد که عواطف مردم بر اثر حضور در اين مجالس نسبت به حسين‌بن على عليه‌السلام واهل بيت پيغمبر روز به روز بيشتر شود يا ايشان در باب افزايش معرفت به مردم مى‌فرمايند: ويژگى که بايددراين مجالس به وجود آيد اين است که مردم نسبت به اصل حادثه عاشورا معرفت روشن‌تر و واضح‌ترى پيدا کنند اين طور نباشد که ما در مجلس حسين‌بن على عليه السلام بر منبر برويم يا سخنرانى کنيم اما موضوع سخنرانى حضارآن مجلس اعم از جوان و غيرجوان و زن ومرد اهل فکر وتامل را به اين فکر فرو ببرد که ما به اين مجلس آمديم و گريه هم کرديم اما براى چه؟ قضيه چه بود؟ چرا بايد براى امام حسين عليه السلام گريه کرد؟... اصلا چرا امام حسين عليه السلام به کربلا آمد وعاشورا را به‌وجود آورد؟ بنابراين به‌عنوان منبرى يا سخنران، بايد به موضوعاتى بپردازيد که جوابگوى چنين سوالاتى باشد.”
و بالاخره نکته آخر اينکه از رفتارهاى غيرمعقول و ناصحيحى که به وجهه اين مجالس مقدس آسيب مى‌زند و موجب بدبينى مردم مى‌شود دورى کنيم . يعنى همان مواردى را که در قسمت رفتارهاى افراطى گفته شد را ترک کنيم تا روز به روز برشکوه وعظمت اين مجالس افزوده شود وان‌شاءالله وجود نازنين حضرت ولى عصرارواحنا له الفدا از ما راضى و خشنود باشد.
فلسفه تکرار و تجديد عزادارى‌ها: يکى از مهمترين سوالاتى که براى ما پيش مى‌آيد اين است کهآيا لزومى دارد که ما هرسال اين مراسمات را انجام دهيم؟آيا احياى اين مجالس سود و فايده‌اى دارد ؟ و سوالاتى از اين قبيل و در اين مورد بايد گفت در احياى اين عزادارى‌ها به منزله احياى بسيارى از ارزش‌هاى الهى ودينى و حتى ارزش‌هاى انسانى است .يعنى وقتى ما امام حسين (ع) را به‌عنوان نماد و سمبل ظلم ستيزي، عدالتخواهى،شهادت و جانبازى فى سبيل‌الله مى‌شناسيم. با عزادارى وسوگوارى واحياى پيام‌هاى عاشورا در واقع اولا اعلام مى‌داريم که ما امتى ظلم ستيز و عدالتخواه هستيم و به دنبال اين ارزش‌ها هستيم و مى‌خواهيم اين مفاهيم ارزشى ومقدس را زنده کنيم. ثانيا به دنبال آن هستيم که ديگران را هم نسبت به اين ارزش‌ها متنبه وآ‌گاه کنيم . امروز بر کسى پوشيده نيست که ما انقلاب‌اسلامى خود را با شعارهاى ظلم‌ستيزى ،عدالتخواهى و زير بار ذلت نرفتن به پيروزى رسانديم که همگى اين ارزش‌ها را از واقعه عاشورا و قيام امام حسين (ع) آموخته بوديم يا در جنگ تحميلي8 ساله يگانه الگوهاى ما شهداى کربلا بودند که توانستيم در مقابل دنياى استکبار و زياده خواهان بايستيم ، خوب وقتى ملل ديگر دنيا چه مسلمان،چه غيرمسلمان ديدند که ما با تکيه بر چه اصول وارزش‌هايى توانستيم بر مشکلات و موانع فايق آييم و آن کارهاى عظيم را انجام داديم کم کم به فکر افتادند و از آن غفلت هميشگى بيدار شدند و توانستند از پيام‌ها و درس‌هاى عاشورا برعليه استکبار و زياده خواهان و قلدران دنيا استفاده کنند و خود را از بند حقارت و اسارت و سقوط بيگانگان رها کنند بايداين نکته را در نظر داشته باشيم که احياى نهضت عاشورا يعنى پايدارى واستمرار استقلال ما مملکت ما وحيثيت وآبروى ما در دنيا. بى‌دليل نبوده که حضرت امام(ره) همه چيز را از محرم دانستند. ما عاشورا راحفظ مى‌کنيم يعنى اسلام اصيل و ناب را حفظ مى‌کنيم .
يعني، اعتقادات را حفظ مى‌کنيم، انسانيت را حفظ مى‌کنيم. همان کسانى که امروز به دنبال حقوق بشر هستند،. بايد بدانند تمام حقوق بشر در پيام‌هاى عاشورا خلاصه مى‌شود. کسانى که امروز به دنبال عدالت مى‌‌گردند بايد آن را در پيام نهضت حسينى بجويند. اصلا به قول شهيد مطهرى “عزادارى بر امام حسين يکى از شعارهاى ماست” شعارى که اگر به فراموشى سپرده شود آزادى و آزاديخواهي، عدالت و عدالتخواهي، ظلم ستيزى و دادخواهى و بسيارى ديگر از اين مفاهيم که بشر امروز بيش از هر زمان ديگر به آنها راغب است فراموش مى‌شود.
