مترجم: مجید ملکان
[šārl de tanso dāmondā n]
Charls de Tinseau d’Amondans
فرانسه، اول فروردین 1201/ 21 مارس 1822)، ریاضیات.
تنسو، که ششمین فرزند از هفت فرزند ماری نیکولا دو / تنسو، خاوند ژن، و ژان پترامان وله‌ای بود، به طبقه‌ی اشراف فرانش کونته تعلق داشت. در 1148 در مدرسه‌ی سلطنتی مهندسی در مزیئر پذیرفته شد و در اواخر پاییز 1150 به عنوان مهندس نظامی فارغ التحصیل شد و تا 1170 افسر رسته‌ی مهندسی بود. گاسپار مونژ، استاد ریاضی او در مزیئر، علاقه به پژوهش‌های ریاضی را در تنسو برانگیخت. او در 1151 دو مقاله به فرهنگستان علوم تقدیم کرد که یکی در مورد هندسه‌ی بی‌نهایت کوچک‌ها و دیگری در مورد اخترشناسی بود. سال بعد او به عنوان طرف مکاتبه‌ی بوسو در فرهنگستان برگزیده شد؛ ولی به نظر می‌رسد که پس از آن تنها یک مقاله، در مورد هندسه‌ی بی‌نهایت کوچک‌ها، نوشته باشد؛ با وجود این، چند بندی که از مکاتبات قبل از انقلاب او با مونژ باقی مانده است بر علاقه مداوم او به پژوهش‌های ریاضی گواهی می‌دهد.
تنسو، که در تلاش‌های طبقه‌ی اشراف برای دفاع از «رژیم سابق» در 1167 سهیم بود، در 1170 به مهاجرینی پیوست که تحت رهبری شاهزاده کونده در وورمس گرد آمده بودند. از آن پس، او در اجتماعات مختلف مهاجرین بسر برد و به هدایت مبارزه‌ی تبلیغاتی بسیار فعّالی علیه انقلاب و بعدها علیه امپراتوری دست زد. وی کوشید که قیام‌هائی را در فرانسه سازمان دهد، و نیروهای متفق را در جنگ علیه ارتش‌های فرانسه تشویق و کمک کرد. تنسو در چندین نبرد نیز جنگید و، بنا به اظهار زندگینامه نویس وی، در تدارک نقشه‌های استراتژیک برای تمامی ائتلافهائی که تا 1192 علیه ارتش فرانسه ایجاد شده بود دست داشت. راسخ بودن عقاید ضدانقلابی وی از دوازده جزوه سیاسی که بین 1171 و 1184 در وورمس و لندن منتشر ساخت آشکار است.
تنسو، که به بوربونها وفادار بود و آنها را تنها سلسله‌ی قانونی می‌دانست، پیشنهاد عفو ناپولئون را رد کرد و پیشنهادهای قبول تابعیت را که از جانب دولت بریتانیا به وی شده بود نپذیرفت. تنسو با درجه‌ی سرتیپی در رسته‌ی مهندسی به عنوان آجودان مخصوص کسی که بعداً شارل دهم شد خدمت کرد و تا 1195، که در آن زمان فوراً بازنشسته شد، به فرانسه بازنگشت.
تنسو سه بار ازدواج کرد. اولین ازدواج او در فرانسه و قبل از انقلاب و دو ازدواج دیگر طی دوران تبعید در انگلستان بود. هر چهار فرزندی که از ازدواج اول داشت بدون برجای گذاشتن فرزندی درگذشتند. از ازدواج سوم پسرى داشت که در افریقا درگذشت و دختری که با مهندس و ریاضیدانی به نام فرانسواواله (1184-1266) ازدواج کرد.
دو مقاله از سه مقاله‌ای که «آثار» تنسو را تشکیل می‌دهند به موضوعاتی در نظریه‌ی سطوح و منحنی‌های دو خم مربوطند: صفحه‌های مماس بر یک سطح، منحنی‌های تماس مخروطها یا استوانه‌های محیطی، سطوح مختلف چسبیده به یک منحنی فضایی، تعیین صفحه‌ی بوسان در نقطه‌ای از یک منحنی فضایی، مسائل تربیع و تثلیث متضمن سطوح خط دار، بررسی خواصی برخی از سطوح خط دار خاصی (بویژه مخروط گونها)، و نتایج متعدد در هندسه‌ی تحلیلی فضا. در این دو مقاله برای اولین بار معادله‌ی صفحه‌ی مماس بر نقطه‌ای از یک سطح بتفصیل بررسی شد [این معادله از زمان پاران شناخته شده بود]، از روش‌های هندسه‌ی ترسیمی در تعیین عمود مشترک دو خط راست در فضا استفاده شد، و قضیه‌ی فیثاغورس به فضا تعمیم یافت (مجذور مساحت یک صفحه برابر است با مجموع مجذورات تصویرهای این سطح بر دو صفحه‌ی عمود بر هم).
هرچند تنسو مطالب چندانی انتشار نداد، مقالات او به عنوان ضمایم آثار اولیه‌ی مونژ از اهمیت فراوان برخوردارند. در واقع به نظر می‌رسد که تنسو اولین شاگرد مونژ بوده باشد.
کتابشناسی
یکم. کارهای اصلی.
دو مقاله‌ی تنسو درباره‌ی هندسه‌ی بی‌نهایت خُرد با عنوان‌های زیر چاپ رسیدند: «Solution de quelques problèms relatifs à la théorie des surfaces courfaces courbes et des lignes à double courbure»، در MMPS، 9 (1780)، 593-624؛ و «Sur quelques propriétiés des solides renfermés par des surfaces composées des lignes droites Solution»، همان، 625-642. مقاله‌ی چاپ نشده‌ای به تاریخ 1772 با عنوان «Solution de quelques questions d’astronomie»، در بایگانی‌های فرهنگستان علوم موجود است.
بین سالهای 1792 و 1805، تنسو نوشته‌های ضدانقلابی و ضدناپولئونی شدیداللحن متعددی منتشر کرد، که از یازده تای آنها در اثر میشو (-> پایین) یاد شده است.
دوم. خواندنی‌های فرعی.
تنها مقاله‌ای درباره‌ی تنسو که تا حدی مفصّل است نوشته‌ی وِس است در Biographie universelle ، از میشو، چهل و ششم (پاریس، 1826)، 100-102، که به زندگی سیاسی و نظامی او می‌پردازد.
چند اظهار نظر درباره‌ی کارش در زمینه‌ی ریاضیات عبارتند از L’oeuvre scientifique de Gaspard Monge، از ر.تاتون (پاریس، 1951)، - فهرست راهنما؛ و History of Analytic Geometry، از ش، ب. بوایه (نیویورک، 1956)، 207. مدارک مختلف مربوط به تنسو در پرونده‌هایش در بایگانی‌های فرهنگستان علوم و بخش «خدمات تاریخی ارتش» موجود است.
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
/م
