تیخوف، گاوریئیل آدریانویچ

[gāvriil ādriānevič tixof]
Gavriil Adrianovich Tikhov
(ت. اسمولویچی، نزدیک مینسک، روسیه، 11 اردیبهشت 1254/ اول مه‌ی 1875؛ و، آلماآتا، جمهوری قزاقستان، 4 بهمن 1338/ 25 ژانویه‌ی 1960)، اخترفیزیک، اخترشناسی.
تیخوف فرزند رئیس ایستگاه راه آهن بود. وی در سال 1272 با نشان طلا از دبیرستان شهر سیمفروپول فارغ التحصیل شد و به بخش ریاضی دانشگاه مسکو راه یافت. در 1276 با دانشنامه‌ی رتبه‌ی اول فارغ التحصیل شد. از 1277 تا 1279 در سوربون پاریس به تحصیل پرداخت و به عنوان کارآموز در رصدخانه اخترفیزیک ژول ژانسن واقع در مودون مشغول به کار شد. تیخوف، بنا به پیشنهاد ژانسن، در 24 آبان 1278، رگباری از سنگهای آسمانی را از بالونی مشاهده کرد. وی دوبار بر فراز مون بلان رفت تا در رصدخانه‌ی کوهستانی ژانسن کار کند.
تیخوف، پس از بازگشت به روسیه، ابتدا در یکی از دبیرستانهای مسکو و سپس در مدرسه عالی معدن یکاتریناسلاف به تدریس ریاضیات پرداخت. وی همچنین اقدام به مطالعه سنگهای آسمانی و ستارگان متغیر کرد. در 1285 در رصدخانه‌ی پولکوو کمک اخترشناس غیررسمی نام گرفت. تیخوف، با بکار بردن باصطلاح اخترنگار کوته کانون بردیخین، کاربر روی اختررنگ سنجی تصویری (photographic aStrocolorimetry) را آغاز کرد، و در این امر از دو بخش طیف، که با صافیهای رنگی مخصوص از هم جدا می‌شدند، استفاده کرد. وی فیلمها را نسبت به قسمتهای مورد نیاز طیف حساس کرد و صافیهائی ژلاتینی با رنگهای گوناگون فراهم ساخت. در 1292 از پایاننامه‌ی خویش برای درجه‌ی فوق لیسانس در اخترشناسی و زمین پیمایی، پیروزمندانه دفاع کرد.
تیخوف از 1293 تا 1296 در «ایستگاه دریایی مرکزی هوانوردی» وابسته به «مدرسه‌ی نظامی دیده بانی» به کار در مورد روشهای اصلاح رؤیت پذیری از هواپیماها پرداخت و صافیهای نوری و فیلم عکاسی ویژه برای عکسبرداری هوایی را کامل کرد. نخستین تکنگاشت وی درباره‌ی عکسبرداری هوایی (1296) به بحث در روشهای اصلاح اکتشاف هوایی دیدگانی و تصویری می‌پرداخت. این تکنگاشت مورد استفاده گسترده خلبانان ارتشهای متفقین قرار گرفت.
تیخوف پس از جنگ به پولکوو بازگشت و از 1298 تا 1310 به تدریس اخترشناسی در دانشگاه لنینگراد نیز پرداخت. از 1298 تا 1320 مدیر رصدخانه‌ی اخترفیزیک «مؤسسه علمی پ. ف. لسگافت» بود.
تیخوف در 1306 به عضویت مکاتبه‌ای فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی انتخاب گردید، و در 1314 به دریافت درجه دکتری در علوم فیزیک و ریاضیات نایل آمد. وی خورشیدگرفت (کسوف) کامل 30 شهریور 1320 را در آسیای مرکزی رصد کرد و متعاقب آن در یکی از شعبه‌های فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی به کار پرداخت. هنگامی که فرهنگستان علوم جمهوری قزاقستان تشکیل شد، وی به صورت یکی از اعضای فعال آن درآمد. تیخوف در 1326 رئیس بخش اخترگیاه‌شناسی، که خود آن را سازماندهی کرده بود، شد. در 1328 استاد اخترشناسی شد. وی عضو اتحادیه بین المللی اخترشناسی، انجمن اخترشناسی امریکا، و تعدادی از مجامع علمی شوروی بود.
تیخوف به کمک رنگ سنجی به بررسی پراکندگی نور در فضای بین ستاره‌ای، یعنی آهنگ پخش نور در طول موجهای گوناگون، پرداخت. وی، در این بررسی، ستارگان متغیر رأس الغول را برگزید که در امواج کوتاهتر، در مقایسه با امواج بلندتر، تأخیری را در لحظه گرفتگی نشان می‌داد. این پدیده اینک به «اثر تیخوف-نوردمان» مشهور است. (چارلز نوردمان چندی بعد این اثر را کشف کرد.) بعداً اخترفیزیکدان شوروی، ا.ر. موستل، آن را برحسب کژدیسی شکل مؤلفه‌ها و وجود امواج جزر و مدّی مربوط به دمای کاهش یافته توضیح داد.
تیخوف بعداً روش «طیف نگار طولی» (longitudinal Spectrograph) را ابداع کرد، که در آن برای تخمین سریع و درست رنگ ستارگان از نارساییهای نورشناختی یک عدسی شیئی که اندکی نافام شده بود، استفاده می‌شد؛ این شیوه به انتشار فهرستنامه‌های بزرگ رنگهای ستارگان منجر گردید.
مجموعه‌ای تفصیلی از کارهای مربوط به رصد خورشیدگرفت کامل سالهای 1306، 1315 و 1320 به اثبات دو ویژگی ساختاری تاج خورشیدی منجر گردید- تاج «کروی» یا «پخش شده» و تاج «تابان» که در قسمتهای مرئی خورشید به هنگام کسوف داخل می‌شود.
تیخوف همچنین با بهره گیری از دوربین انکساری هفتاد و پنج سانتیمتری همراه با صافیهای نوری در رصدخانه‌ی پولکوو، به رصد تصویری مریخ پرداخت. بعداً رشته‌های تازه اخترگیاه‌شناسی و اخترزیست‌‌شناسی از این تحقیق پدید آمدند. تیخوف اندیشه‌ی مقایسه‌ی خواص طیف-نورسنجی سازندهای طبیعی زمین (کوهها، خاکها، ماسه‌ها، یخ، برف، و زندگی گیاهی) با خواصی متناظر سازندهای گوناگون مریخ را در سر می‌پرورد. پژوهشهای تخصصی درباره قابلیتهای انعکاسی دوران رشد گیاه در شرایط سخت و در ارتفاعات زیاد نشان دهنده‌ی میزان زیادی از قابلیت انعطاف و انطباق حیات بود و بر وجود احتمالی زندگی گیاهی روی مریخ دلالت می‌کرد. تیخوف خود در طرفداری از این اندیشه‌ها در پانزده هیأت اعزامی به مناطق کوهستانی گوناگون و قطب شمال شرکت جست.
کار تیخوف در مورد نورشناسی جوی پیوندی نزدیک با این تحقیق داشت. وی در 1291 وسیله‌ای برای ثبت چشمک زنی ستارگان و روشی برای اندازه گیری قطر زاویه‌ای ستارگان بر پایه چشمک زنی آنها ابداع کرد. بعداً «درخش سبز» را که به هنگام غروب پدیدار می‌شود مورد بررسی قرار داد و به پراکندگی غیرعادی نور در جو زمین پی برد. در کوششی به منظور تعیین این که نور زمین به عنوان یک سیاره از فضای خارج چگونه دیده می‌شود، به بررسی نور خاکستری ماه پرداخت. تیخوف به منظور بررسی نورشناسی جوی در نور روز، در آسمانی روشن، یک آبی سنج (cyanometer) ابتکاری و یک رنگ سنج تک بعدی با یک منشور گوه‌ای به رنگ کبود طراحی کرد.

کتابشناسی

یکم، کارهای اصلی.

آثار اصلی تیخوف (از 165 نوشته‌ی او) در Osnownye trudy، 5 جلد (آلماآنا، 1954-1960) منتشر شد. زندگینامه‌ی شخصی تیخوف کتابی است به نام Shestdesyat let u teleskopa («شصت سال در کنار دوربین»، مسکو، 1959). آثار عمده‌ی او در زمینه‌ی اخترگیاه‌شناسی و اخترفیزیک (1912-1957) در دو جلد به انگلیسی ترجمه شد (نیویورک، 1960).

دوم. خواندنیهای فرعی.

برای آگاهی از زندگی و آثار تیخوف، فهرست 165 نوشته‌ی منتشر شده‌ی او در lzvestiya Akademiinauk Kazakhskoi SSR، شماره‌ی 90، دوره‌ی اخترگیاه‌شناسی، شماره‌های 1-2 (1950)، 5-13؛ «G.A.Tikhov»، از ن. ای. کوچروف، در IGAO، 22، چاپ دوم (1961)، 2-5؛ «Gvriil Adrianovich Tikhov»، از م. آ. میلخیکر و ما. داسکال، در BVAO، شماره‌ی 28 (1960)، 56-59؛ «Gavriil Adrianovich Tikhov»، از و، و. شارونف، در Pri (1950)، شماره‌ی 8، 85-88؛ و « Osnovnye cherty nauchnogo tvorchestva G. A. Tikhova po lichnym vpechatleniam za 40 let» («ویژگیهای اساسی کار علمی گ آ. تیخوف از خلال احساسات شخصی در طول چهل سال»)، از ن.م. اشتاوده، در LAN، شماره‌ی 90، دوره‌ی مربوط به اخترگیاه‌شناسی، شماره‌های 1-2 (1950)، 19-24.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول