تفاسير قرن دوم(3)

تفسير ابن ابي هند

از ابـوبـكـر داوود (م 139 ق) فرزند ابي هند دينار قشيري سرخسي متوفي در راه مكه معظمه از مفسرين و محققين و از اصحاب حضرت ابي جعفر محمد الباقر (ع). وي تفسير و حديث را از امام محمد الباقر (ع) اخذ كرد. ابن نديم در فهرست در فصل كتب تفاسير به كتاب تفسير داوود بن ابي هند اشاره مي كند. تفسير وي به زبان عربي به شيوه صدر اول اسلام روائي است و متاسفانه وجود ندارد. مـنـابـع : الذريعة، 4/240؛ رجال، شيخ طوسي، 120؛ جامع الرواة، 1/301؛ الفهرست ابن نديم، 36؛ معجم رجال الحديث، 7/91.

تفسير القرآن

اثر ابي سعيد ابان (م 141 ق) فرزند تغلب بن رباح بكري جريري كوفي شيخ قراء و مفسرين شيعه و از اصـحـاب ائمه ثلاثه حضرت زين العابدين و محمد باقر و جعفر الصادق عليهم السلام بوده و نزد آن بزرگواران مقامي ارجمند داشته است. وي را فريقين عامه و خاصه توثيق كرده اند.
وي بـه امـر حـضـرت صادق (ع) در مدينه كرسي فتوي را به دست گرفت و از مؤسسين در علم قراآت قرآن كريم و از اعاظم علماي شيعه مي باشد كه به تاليف چهار تفسير پرداخته است. تفاسير او در تفسيرهاي چاپي و خطي به تفصيل تا عصر حاضر نقل شده است. تفاسير وي عبارتند از: 1 ـ معاني القرآن اللطيف. 2 ـ تفسير القرآن.
3 ـ الغريب في القرآن. 4 ـ تفسير القراآت. مـنـابـع : اعيان الشيعه، 2/69؛ تاسيس الشيعة، 319 - 343؛ الذريعة الي تصانيف الشيعة، 4/233 - 239؛ تـفـسير فرات كوفي، 90 به بعد؛ تفسير كنز العرفان خطي ؛ بغية الوعاة، 176؛ تنقيح المقال، 1/3؛ تـهـذيـب الـتـهذيب، 1/93؛ جامع الرواة، 1/9؛ رجال، ابن داوود، 9؛ رجال، شيخ طوسي، 82؛ رجال، كشي، 279 - 280؛ رجال نجاشي، 1/73؛ طبقات المفسرين، داودي، 1/1؛ الطبقات الكبري، 6/302 - 360؛ الفهرست، ابن نديم، 276؛ الفهرست، شيخ طوسي، 5؛ معجم الادباء، ياقوت، 1/107؛ مفسران شيعه، 65 - 66؛ ميزان الاعتدال، 1/5.

تفسير الاحمسي

اثر ابوالحسن مالك (م ح 145 ق) فرزند عطية بجلي احمسي كوفي از محدثين و مفسرين شيعه. وي عـلـوم قرآن و تفسير و حديث را از حضرت سجاد زين العابدين (ع) و حضرت ابي جعفر محمد الباقر (ع) و حضرت ابي عبداللّه جعفر الصادق (ع) اخذ كرد. تفسير مورد بحث به زبان عربي و به شيوه روائي است.
فـرات كـوفـي در تفسير خويش معروف به تفسير فرات الكوفي هنگام تفسير آيه 33 سوره محمد (ص) (يا ايها الذين آمنوا اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول و لا تبطلوا اعمالكم). مالك بن عطيه توسط يزيد بن فرقد نهدي از امام صادق (ع) سؤال كرد چه چيزي پس از اطاعت از خـداوند و رسول (ص) اعمال را باطل مي كند؟ امام فرمودند: دشمني با ما باطل كننده عمل آنان است. در كـتـب مـهم حديث شيعه از جمله كتب اربعه و نيز توسط روات بزرگ شيعه از آن روايت شده است. منابع : تفسير فرات الكوفي، 418؛ تفسير القمي، 2/212؛ جامع الرواة، 2/37 - 38؛ رجال، ابن داوود، 283؛ رجـال، نـجـاشي، 2/375؛ الفهرست، شيخ طوسي، 196؛ رجال، كشي، 133 - 314؛ الروضة الكافي، 268؛ الكافي، 1/393 - 394؛ من لا يحضره الفقيه، 3/353؛ معجم رجال الحديث، 14/168 - 172.

تفسير زيد عدوي

اثـر ابوعبداللّه زيد (م 136 يا 140 يا 145 ق) فرزند اسلم عدوي مدني از مفسرين شيعه و محدثين اماميه. شـيـخ الطائفه شيخ طوسي وي را از اصحاب حضرت سجاد (ع) سپس در اصحاب حضرت صادق (ع) ياد كرده است وي از ثقات مفسرين است و فريقين سني و شيعه او را توثيق نموده اند. ابن نديم در كتاب خود الفهرست كتاب تفسير زيد بن اسلم را كه به خط سكري نحوي لغوي بوده جزء كتابهاي تفسير ضبط كرده است. منابع : اعيان الشيعة، 7/91 - 93؛ التفسير و المفسرون، 1/116 - 117؛ تذكرة الحفاظ، 1/132 - 133؛ الـذريـعـة، 4/275؛ الاتـقان في علوم القرآن، 4/240؛ جامع الرواة، 1/340؛ رجال، ابن داوود، 162؛ رجـال، طـوسـي، 90؛ طبقات المفسرين، داوودي، 1/176؛ معجم رجال الحديث، 7/335؛ الكافي، 6/408؛ تفسير فرات الكوفي، 258.

تفسير فضيل بصري

اثـر ابـوالقاسم فضيل (م ح 145 ق) فرزند يسار نهدي عربي بصري از مفسران و محدثين شيعة و اصحاب امام پنجم و امام ششم عليهما السلام. علوم قرآن و حديث را از حضرت امام محمد باقر (ع) و حضرت امام جعفر صادق (ع) اخذ كرد. ابوالعباس نجاشي پس از توثيق وي مي نويسد در حيات حضرت صادق (ع) وفات يافت. ابن حجر عسقلائي در كتاب خود لسان الميزان او را رافضي كذاب و لا يعتمد عليه مي خواند. اما در كتب رجالي اماميه اتفاق كلمه در توثيق اوست. تفسير مورد بحث به زبان عربي و به شيوه روايي است.
و در كتب حديث و تفسيرهاي شيعي منقول است. ابـي الـحسن علي بن ابرهيم قمي در تفسير خود معروف به تفسير القمي در بحث از آيه 71 سوره بـنـي اسـرائيل يوم ندعوا كل اناس بامامهم از فضيل بن يسار به نقل از حضرت ابي جعفر محمد الباقر (ع) نقل مي كند كه : رسول اللّه (ص) و حضرت علي و امام حسن و امام حسين عليهم السلام هريك با فرقه اي مي آيند و همه شيعيان همراه ايشان هستند. شـيخ مفيد در رساله عدديه خود او را از فقهاي اعلام و صاحبان فتوا مي خواند و طريق روايت وي را صحيح دانسته است. مـنـابـع : الاسـتبصار، 1/401؛ تهذيب الاحكام، 3/48؛ تفسير القمي، 2/23؛ جامع الرواة، 2/11 - 13؛ رجال، ابن داوود، 274؛ رجال، شيخ طوسي، 132 - 271؛ رجال، كشي، 185 - 187؛ رجال، نجاشي، 2/172 - 173؛ لسان الميزان، 4/454؛ معجم رجال الحديث، 13/335 - 341؛ من لا يحضره الفقيه، 3/307.

تفسير محمد بن فرات

از محمد (م 145 ق) فرزند فرات از روات و محدثين اماميه. وي عـلـوم قـرآن و تـفـسير و حديث را از حضرت ابي جعفر محمد الباقر (ع) اخذ كرد؛ و نيز عصر حضرت ابي عبداللّه جعفر الصادق (ع) را درك كرد و از حضرت صادق (ع) روايت مي نمايد. كتب رجالي وي را توثيق نموده اند.
كشي در رجال خود مي نويسد كه او اصبغ بن نباته را ملاقات نموده بود. سـپـس حـديـثـي را كه وي از اصبغ بن نباته و او از حضرت اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (ع) شنيده بود ياد مي كند. وي غير از محمد بن فرات جعفي مي باشد كه در عصر حضرت رضا (ع) مي زيست و كتب رجالي او را تضعيف كرده و كذاب مي خوانند و امام هشتم (ع) او را ذم نموده است. تـفـسير مورد بحث به زبان عربي و به شيوه روائي است و در طي كتب تفسيرهاي شيعي و اسناد كتب معتبر حديث اماميه نقل گرديده است. اكثر تفسير او در فضائل حضرت اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (ع) و خاندان عصمت و طهارت مي باشد. فـرات كوفي در تفسير خويش در تفسير آيه 14 سوره واقعة ثلة من الاولين و قليل من الاخرين مي نويسد كه محمد بن فرات از امام جعفر صادق (ع) در تفسير آيه مذكور سؤال مي كند. امـام (ع) مـي فـرمايند قال : ثلة من الاولين : ابن آدم المقتول و مؤمن آل فرعون و حبيب النجار صاحب يس، و قليل من الخرين : اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (ع) مي باشند. وي بـا محمد بن فرات حرامي كه شيخ طوسي در كتاب رجال خود از اصحاب حضرت ابي عبداللّه جـعـفـر الـصادق (ع) ياد كرده است متحد هستند و آيت اللّه خوئي نيز همين احتمال را در معجم رجال الحديث داده است. منابع : تفسير الفرات، 465؛ تفسير القمي، 2/125؛ رجال، شيخ طوسي، 298؛ معجم رجال الحديث، 17/126 - 128؛ الكافي، 2/349؛ تهذيب الاحكام، 10/50.

آيات الاحكام، تفسير احكام القرآن

اثـر ابـوالـنـصر محمد بن السائب بن بشر كلبي (م 146 ق) از مفسران معروف شيعه و از اصحاب حضرت امام محمد الباقر وامام جعفر الصادق (ع). ابـن نديم در كتاب الفهرست خود هنگام ذكر كتابهائي كه درباره علوم قرآن تاليف گرديده است از اين تفسير به نام احكام القرآن كلبي ياد كرده است و جمعي به نام آيات الاحكام ضبط كرده اند و هر دو تفسير متحد هستند. آقـابزرگ تهراني در الذريعة از اين تفسير به نام آيات الاحكام نام برده و از قول ابن عدي مي نويسد كلبي صاحب تفسير كبير است كه از بزرگترين تفاسير معروف مي باشد. با اين ترتيب كلبي صاحب دو تفسير مي باشد به نام تفسير كبير و تفسير آيات الاحكام. گـفـتـه اند كه نخستين كسي است كه در اين فن در اسلام كتابي تاليف نموده است، و ابن حجر عسقلاني در كتاب خويش تهذيب التهذيب پاي خود را فراتر گذاشته و ابوالنصر كلبي را به خاطر تشيع اش به كفر و زندقه متهم كرده است. تـفسيرهاي مورد بحث به زبان عربي و چنانچه از متون تاريخ استفاده مي گردد در تفسير آيات و در فقه و آيات احكام قرآن كريم و به شيوه روائي است و متاسفانه اكنون موجود نمي باشد.
مـنـابـع : الاعـلام، زركلي، 6/133؛ اعيان الشيعة، 9/339؛ تاسيس الشيعة، 321 و 325؛ الاتقان في عـلـوم الـقـرآن، 4/239؛ الذريعة، 1/40، 4/311؛ تهذيب، ابن حجر، 9/157؛ رجال، ابن داوود، 312؛ رجال، شيخ طوسي، 136؛ شذرات الذهب، 1/217؛ طبقات المفسرين، داوودي، 2/144؛ الفهرست، ابـن نـديـم، 41، 107؛ كـشف الظنون، 1/429؛ مفسران شيعة، 65؛ وفيات الاعيان، 4/309؛ الوافي بالوفيات، 3/83؛ المعارف، ابن قتبية، 233.
www.andisheqom.com