برکات تزریق گاز به مخازن نفتی
نويسنده:پیمان بهرام رفیعی
منبع:سایت نفت نیوز
منبع:سایت نفت نیوز
ایران پس از روسیه، دومین کشور از نظر دارا بودن ذخایر گازی است. میزان ذخایر گازی شناخته شده ایران معادل ۱۷۶ میلیارد بشکه نفت خام است که معادل حدود ۵/۱۵ درصد کل ذخایر گاز جهان است. اکنون ایران با تولید ۱۱۵ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال پس از روسیه، آمریکا و کانادا چهارمین تولید کننده گاز طبیعی جهان است. گاز ثروت ملی مردم ایران است بنابراین باید حداکثر استفاده از آن صورت گیرد.
بخش مهمی از سرمایه‌گذاری دولت در جهت مصرف گاز در صنایع پتروشیمی صورت گرفته است. بخش وسیعی از خوراک واحدهای تولید مواد پتروشیمیایی از گاز طبیعی تامین می شود. با احداث واحدهای پتروشیمی که از گاز استفاده می‌کنند می‌توان علاوه بر ارزش افزوده بیشتر و افزایش درآمد کشور، اشتغال‌زایی بیشتری ایجاد کرد. علاوه بر آن محصولات این گونه صنایع به عنوان خوراک واحدهای تولیدی و صنعتی عامل رونق اقتصادی و جذب و حفظ نیروهای متخصص داخلی می شود.
وی عنوان کرد: میزان تولید و واردات گاز کشور در سال ۱۳۸۵ حدود ۴۱۷ میلیون متر مکعب در روز بود. این در حالی است که نیاز کشور برای مصرف و صادرات ۵۲۶ میلیون مترمکعب در روز بوده است، به عبارت دیگر در روزهای سرد سال گذشته روزانه بیش از ۱۰۹ میلیون مترمکعب کمبود گاز داشتیم.
وی افزود: طی پنج سال آینده، تولید و واردات گاز کشور،طبق برنامه باید به رقم ۵۵۲ میلیون مترمکعب در روز برسد، در حالی که مصرف و صادرات گاز کشور قرار است به رقم ۷۴۴ میلیون متر مکعب برسد. بنابراین مصرف گاز باید روزانه ۱۹۲میلیون مترمکعب کاهش یابد.
عضو هیئت علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران گفت: در سال ۱۳۹۸،روزانه یک میلیارد و ۷۱ میلیون متر مکعب تولید و واردات ویک میلیارد و ۱۲۳ میلیون مترمکعب مصرف خواهیم داشت. در حالی که تولید و صادرات در سال گذشته ۵۲۶ میلیون متر مکعب بوده است،گفته می‌شود که سال ۱۳۹۸ قرار است به یک میلیارد و ۳۲۳ میلیون متر مکعب گاز برسیم یعنی تولید گاز حدود ۸۰۰ میلیون متر مکعب افزایش یابد.
وی در ادامه افزود: روشن است که نمی‌توان سرمایه‌گذاری، نیروی انسانی، تکنولوژی و مدیریت مخزن را تنها با ابلاغ بخش‌نامه محقق کرد. امکان ندارد بگوییم قصد داریم ۵۰۰ میلیون متر مکعب تولید را به یک میلیارد و ۳۲۳ میلیون متر مکعب تبدیل کنیم.
وطنی با اعلام این‌که تولید بیشتر، تنها در کنار صیانت از مخازن، معنا پیدا می‌کند، افزود: نقش مدیریت مخرن در این مرحله مشاهده می‌شود. اگر به این صورت پیش برویم، در پایان سال ۱۴۰۳ تولید و واردات کشور به یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون متر مکعب و مصرف و صادرات به یک میلیارد و ۵۲۶ میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید. به عبارت دیگر روزانه ۱۹۶ میلیون متر مکعب کمبود تولید گاز خواهیم داشت.
بر اساس اعلام کارشناسان در حال حاضر میدانهای اصلی کشور نیز غالباً نیمه دوم عمر خود را سپری می کنند و بیشتر مخازن نفتی کشور با کمبود گاز تزریقی مواجه هستند و از طرفی استمرار و افزایش تولید نفت در بلند مدت مشروط به حفظ فشار مخازن از طریق تزریق گاز است. با تزریق گاز ضمن جبران افت فشار مخازن، تولید نفت کشور را برای آینده با کمترین هزینه تامین می کنیم. در صورت تزریق نشدن و یا تاخیر در تزریق گاز به مخازن هیدروکربوری، ایران نخواهد توانست میزان تولید کنونی نفت را در آینده حفظ کند.
با اجرای برنامه تزریق گاز به میادین نفتی، گاز تزریقی برای آینده نیز ذخیره سازی می‌شود و در زمان برداشت آن میعانات گازی هم می توانیم استحصال نماییم که ارزش افزوده بالایی دارد. متاسفانه هم اینک بسیاری از میادین مهم کشور بر اثر تزریق نشدن گاز با کاهش فشار و سطح تولید مواجه شده‌اند که نمونه بارز آن میدان آغاجاری است.
از سوی دیگر تنها تزریق گاز با حجم مورد نیاز، افزایش بازیافت از مخازن را به همراه ندارد بلکه تزریق گاز باید در زمان مناسب انجام شود. در غیر اینصورت ممکن است تزریق گاز به مخازن نتیجه دلخواه را به حاصل نیاورد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، تزریق نشدن بموقع گاز به مخازن نفتی کشور موجب مدفون شدن بخش عظیمی از نفت خواهد شد. داده‌های شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نشان می‌دهد که تعداد قابل توجهی مخازن نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود به سر می‌برند و تزریق نشدن بموقع گاز به این میادین موجب افت شدید فشار و ضریب بازیافت و در نتیجه مدفون‌شدن بخش عظیمی از نفت درجای این میادین خواهد شد.
۲۴ مخزن از کل مخازن نفتی مناطق نفتخیز جنوب در اولویت تزریق گاز قرار دارند که در۱۶ مخزن زمان تزریق سپری شده و هر چه سریعتر باید از افت فشار آنها جلوگیری شود. ۸ مخزن دیگر نیز ظرف ۲۰ سال آینده نیاز به تزریق خواهند داشت.
به گفته یکی از اقتصاددانان بخش انرژی، نیمی از ذخایر گاز‌کشور، گازهای موجود در کلاهکهای گازی میادین نفتی هستند که تا زمانی که میادین نفتی فعال است، استخراج مغایر با موازین صیانتی است.
دکتر مسعود درخشان، اقتصاددان انرژی و رئیس سابق مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وزارت نفت در لندن، در گفت و گو با خبرنگار سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران، با اشاره به این مطلب توضیح داد: حجم زیادی از گازهای کشور، محلول در نفت است و تا هنگامی که نفت استخراج نشود امکان استخراج آنها نیز وجود ندارد. در طول سالهای گذشته صرفا با توجه به این شعار که ما « دارای دومین ذخایر گاز جهان هستیم و گاز فراوان و ارزان و در دسترس در اختیار داریم» این نتیجه‌گیری صورت گرفته است که ما باید سهم بزرگی در صادرات جهانی گاز داشته باشیم. این در صورتی است که باید بدانیم نیمی از ذخایر گازی فراوان ما، گازهای موجود در کلاهکهای گازی میادین نفتی هستند که تا زمانی که میادین فعال می‌باشند و امید به استحصال نفت وجود دارد امکان استخراج گاز وجود ندارد.
وی توضیح داد: هم اینک برنامه تزریق گاز به حدود ۱۰ مخزن نفتی در محدوده فعالیت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در دست اجراست. این مخازن ۵۳ درصد نفت تولیدی مناطق نفتخیز را تامین می‌کنند. در حال حاضر مخازن در دست بهره‌برداری مناطق نفتخیز روزانه به تزریق حدود ۱۶۰ میلیون متر مکعب گاز نیاز دارند.
مطهر تصریح کرد: تاسیسات مورد نیاز تزریق گاز، پروژه احداث خط لوله و استخراج گاز بسیارگران قیمت هستند بنابراین اگر پروژه‌ای و یا تاسیساتی در رابطه با تزریق گاز به بهره‌برداری برسد و گاز موردنیاز برای تزریق فراهم نشود از بخشی از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده بهره‌گیری نشده است.
وی ادامه داد: این شرایط در حالی است که تاکنون پروژه تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری به بهره‌برداری نرسیده است. در صورت بهره‌برداری از طرح تزریق گاز به میدان آغاجاری شرکت ملی مناطق نفت خیز تنها قادر به تامین ۳۰ درصد گاز مورد نیاز برای پروژه‌های تزریق از میادینی است که هم اینک در دست بهره‌برداری دارد. در نتیجه حدود ۷۰ درصد گاز مورد نیاز برای تزریق به مخازن باید از خارج از مناطق نفتخیز جنوب تامین گردد.
مطهر عنوان کرد: از حدود چند سال پیش تاکنون تزریق گاز به میادین نفت خیز روند نزولی داشته است. به عنوان مثال در سال گذشته حدود ۶۰ درصد از برنامه تزریق گاز به مخازن میادین نفتی در مناطق نفت خیز جنوب تحقق یافت.
وی علت اصلی کمبود گاز برای تزریق به میادین نفتی را رشد بی‌رویه مصرف گاز در بخشهای دیگر مانند خانگی و تجاری دانست و بیان کرد: این موضوع سبب ایجاد تقاضای غیر منطقی در بخش گاز شده است. با توجه به روند تولید و مصارف گاز پیش بینی شده، همچنان نگرانی برای تامین گاز مورد نیاز تزریق وجود داشته باشد.
وی گفت: باید مسائل پیرامون صادرات گاز را به بحث کارشناسانه گذاشت. باید درآمد و ارزش حاصل از صادرات گاز برای کشور بدقت با درآمد حاصل از بازیافت نفت سنجیده شود.
مطهر یادآور شد: تا زمانی که اهمیت و حجم گاز مورد نیاز برای تزریق در مخازن نفتی و برداشت صیانتی از این مخازن مشخص نشود سیاست تشویق صادرات گاز طبیعی را به دیگر کشورها همسو با منافع کشور نمی‌بینم.
وی خاطرنشان کرد: اگر قرن بیستم، قرن نفت خام ارزان برای توسعه صنعت پیشرفته غرب بود، قرن ۲۱ نباید به دوران تامین گاز طبیعی ارزان برای ادامه توسعه کشورهای پیشرفته و صنعتی تبدیل شود، در غیر اینصورت از تجربیات حدود۱۰۰سال گذشته در صنعت نفت کشور چیزی درک نکرده‌ایم.
شکراله زاده، مدیر امور فنی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب نیز با تاکید بر ضرورت توجه به مقدار واقعی ذخایر گاز در دسترس کشور درباره ذخایر گازی قابل تولید کشور خاطرنشان کرد: بر اساس بررسیهای انجام شده، حدود ۵۰ درصد از ذخایر گازی کشور، محلول در نفت و یا در گنبدهای گازی قرار دارد که نه تنها نباید از آن برداشت کرد بلکه باید برای فشار افزایی مخازن به آنها گاز تزریق کرد.
وی با اشاره به ضرورت توجه به میزان گاز در دسترس کشور تصریح کرد: باید دانست چه میزان از گاز موجود در مخازن کشور با امکانات کنونی قابل تولید است.
مدیر امور فنی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب یادآورشد: باید بر اهمیت تزریق گاز در مخازن نفتی توجه کرد. هم اکنون ۲۰ سال است که در صورت بروز مشکل در بخش گاز و کمبود آن، تزریق گاز به مخازن قطع می‌شود. باید توجه داشت که در صورت قطع تزریق گاز به مخازن نفتی تولید نفت کشور با مشکل روبرو می‌شود.
حسن شکراله زاده با بیان این مطلب توضیح داد: باید ببینیم نگاه به نفت و گاز چگونه است. باید بدنبال تولید کالای نهایی در کشور باشیم و از خام فروشی نفت و گاز به سایر کشورها خودداری شود.
شکراله زاده اظهار داشت: هم اینک در بسیاری از موارد، نفت، گاز و یا مواد پتروشیمی، برای تولید کالا به کشورهای دیگر فروخته می‌شود. آنها پس از انجام عملیات‌های گوناگون برروی این مواد اولیه، کالای نهایی را تولید و دوباره با چندین برابر قیمت به ما می‌فروشند.
وی با تاکید بر ضرورت توجه به تولید کالاهای نهایی در کشور، عنوان کرد: در صورت تولید کالاهای نهایی در کشور درآمد حاصل از صادرات کالای نهایی بسیار بیشتر از درآمد حاصل از صادرات کالاهای خام است.
وی افزود: در صورتی که تناسب تولیدنفت با تزریق گاز رعایت نشود در آینده دچار مشکل شده و با تولید غیر متناسب صورت گرفته، کاهش انرژی مخزن و در نهایت از دست دادن قسمتی از ذخایر نفت را شاهد خواهیم بود. بنابراین برای جلوگیری از کاهش تولید و از دست دادن قسمتی از ذخایر نفت کشور باید گاز مورد نیاز تزریق در مخازن نفتی کشور فراهم شود.
وی بیان کرد: هم اینک برای تمام مخازن نفتی در دو حالت تثبیت فشار و فشار افزایی برای تزریق گاز به درون آنها محاسباتی انجام شده است. قطعا در صورت توجه به مقدار نیاز واقعی برای تزریق در مخازن و تشخیص میزان گاز در دسترس، مسئولان سیاستگذار هیچ گاه به سمت سیاست صادرات گاز نخواهند رفت. باید هشدار داد که اگر مسئولان سیاسی بر اساس اطلاعات نادرست تصمیم بر صادرات گاز می‌گیرند اطلاعات مورد استفاده را تصحیح کنند. اگر صادرات گاز بر این اساس انجام می‌گیرد که گاز مورد نیاز برای مصارف داخلی و تزریق در دسترس وجود دارد و این گاز بیش از نیاز است می‌گوییم که چنین نیست. البته مسئولان کشور حق دارند در مورد صادرات گاز تصمیم بگیرند.
بر اساس اعلام کارشناسان تراز گاز کشور در قبال میزان مصرف کنونی و آینده تا چند سال آینده منفی است اما با این وجود وزارت نفت با کشورهای مختلف برای صادرات گاز وارد مذاکره و قرارداد شده است. علت اصلی لزوم توجه بیشتر به‌توقف صادرات گاز را باید در کمبود گاز برای تزریق و برای مصارف داخلی دانست. از سوی دیگر با توجه به کاهش نفت تولیدی درجهان و نیاز بیش از پیش مصرف کننده بزرگی مانند اروپایی ها، هند و پاکستان و دیگر کشورهای منطقه به گاز ایران در ۱۰ سال آینده به بعد، قیمت گاز صادراتی را چندین برابر خواهد کرد. از نظر اقتصادی نیز از آنجا که صدور گاز موجب افزایش نیاز کشور به حفر چاههای جدید به منظور جبران افت فشار چاهها و به دنبال آن افزایش سرمایه گذاری برای ایجاد تاسیسات نمک زدایی خواهد شد لذا درآمدهای حاصله از صادرات باید برای این بخش هزینه شود.
وی افزود: گازی را که امروز به مخزن نفتی تزریق می‌کنیم از بین نرفته و هدر نمی‌رود بلکه به سرمایه‌ای برای آینده تبدیل می‌شود. بر اساس گزارشها و پیش‌بینیهای علمی،قیمت و ارزش آن در سالهای آینده بسیار بیشتر خواهد شد و لزومی ندارد بیش از نیاز از مخازن هیدروکربوری برداشت کنیم.
وی عنوان کرد: اگر ما گاز را به صورت خام و برای تولید محصول در کشورهای دیگر به آنجا صادر می‌کنیم، چرا خود در ایران از آن استفاده نکنیم. می‌توانیم در ایران کالا تولید کنیم و بجای گاز صادر کنیم.
سجادیان با انتقاد از خام فروشی منابع کشور یادآور شد: امیدواریم روزی فرا رسد که دیگر حتی قطره‌ای نفت و ذره‌ای گاز به صورت خام به کشور دیگر صادر نشود.
مدیر امور فنی شرکت نفت اروندان درباره میزان ذخایر واقعی و در دسترس گاز کشور، تصریح کرد: بر اساس مطالعات ۵۰ درصد حجم گازهای ذخایر هیدروکربوری کشور از گازهای محلول در نفت و گازهای موجود در کلاهک گازی است. دست‌یابی به این حجم گاز به مرور زمان امکان پذیر است و رابطه مستقیم با دانش تولید از مخزن و تولید نفت دارد. گازهای محلول در نفت بر اثر تولید نفت و گازهای موجود در کلاهک گازی در اثر متروکه شدن مخزن که بر اساس برخی بررسی‌ها عملا هیچ گاه مخزن متروکه نمی‌شود، بدست می‌آید.
سجادیان یادآور شد: در مخازن نفتی نیرویی به نام مویندگی وجود دارد که مانع خروج نفت از مخزن می‌شود. اگر فشار مخازن بدلیل خروج نفت و دیگر هیدروکربورها کاهش یابد و گاز و یا جایگزین آن برای بازیابی فشار قبلی به مخزن تزریق نشود، نیروی مویندگی که متناسب با کشش سطحی است افزایش می‌یابد و سبب باقی ماندن نفت در مخزن و تولید نشدن آن می‌شود.
معاون امور فنی شرکت نفت و گاز اروندان با اشاره به برخی فواید تزریق به مخازن هیدروکربوری، خاطرنشان کرد: افزایش میزان تولید نفت از مخزن، ایجاد مخزن مناسب نفت برای آینده و کسب سود اقتصادی بیشتر از مخزن از جمله فواید تزریق گاز به مخازن است.
اما متخصصان مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی با ارزیابی سرعت اجرای طرح‌های توسعه میادین گازی کشور و حجم نیازهای داخلی از جمله مصارف خانگی، تجاری، نیروگاه‌های برق و پتروشیمی، بر این باورند که حداقل در۱۰ سال آینده گاز اضافی جهت صادرات وجود ندارد. بر این اساس به دست اندرکاران توصیه می کنند" با توجه محدودیت ظرفیت تولید و انتقال گاز طبیعی کشور (تراز منفی آن ) و ضرورت نگاه اقتصادی به فرصتهای مختلف مصرف گاز بهتر است صادرات گاز از اولویتهای تصمیم‌گیری کشور خارج شود."
اما پاسخ بسیاری از پرسشهایی که تاکنون بی پاسخ مانده است می‌توان در سخنان مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در نشست خبری با نمایندگان رسانه های گروهی در اهواز یافت.
وی با اشاره به لزوم صرفه جویی در مصرف گاز در کشور، گفت: باید با تزریق گاز به مخازن نیاز آنها را برآورده کنیم. باید تلاش کرد که مصرف گاز را در کشور مدیریت و از گاز استفاده بهینه کنیم. همچنین باید برای صارات گاز تلاش کنیم زیرا این موضوع مزیت سیاسی و اقتصادی برای ما دارد.
کسایی زاده ادامه داد: مذاکرات زیادی در رابطه با صادرات گاز کشور با کشورهای دیگر انجام شده است. در حال حاضر تنها صادرات گاز به ترکیه را در دست اجرا داریم. امیدواریم به زودی صادرات گاز به ارمنستان با آمادگی این کشور آغاز شود.
وی تصریح کرد: مذاکرات انجام شده در خصوص صادرات گاز به روند اجرایی پروژه‌های تولید گاز از مخازن بستگی دارد و اجرایی کردن صادرات گاز مربوط به بعد از سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ است.
کسایی زاده با اشاره به مصرف بی‌رویه گاز در کشور گفت: هم اینک در کشور مصرف صحیح گاز صورت نمی‌گیرد. میزان گازی که امروز در کشور مصرف می‌شود حدود دو برابر نیاز واقعی کشور است.
وی درباره سهم ایران در بازار گاز جهان، گفت: سهم کشور در تجارت گاز جهان کمتر از یک درصد است. در واقع در دنیا سهمی ناچیز داریم. در افق سند چشم انداز سهم ایران در بازار گاز جهان باید به ده درصد برسد. برای تحقق این مهم باید تلاش کرد.
مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران توضیح داد: صادرات گاز طبیعی به دیگر کشورها سیاست نظام است. البته باید دانست تامین گاز صنایع پتروشیمی برای ما اولویت دارد و شرکت ملی گاز تامین گاز این صنایع را با اشتیاق دنبال می‌کند. صادرات گاز متناسب با تولید گاز و براساس زمانبندی اجرای پروژه‌های تولید گاز خواهد بود.
کسایی زاده درباره تعهد شرکت ملی گاز ایران برای تامین گاز مورد نیاز برای تزریق در مخازن نفتی، تصریح کرد: تامین تمام گاز مورد نیاز برای تزریق گاز به مخازن نفتی بر عهده شرکت ملی گاز ایران نیست.
وی ادامه داد: کل میزان تعهد شرکت ملی گاز ایران برای تزریق در مخازن نفتی روزانه حدود ۱۷ میلیون متر مکعب است. در زمستان امسال شرکت ملی گاز ایران نتوانست به تعهد خود در قبال تامین گاز مورد نیاز تزریق در مخازن عمل کند.
تولید روزانه حدود ۴۶۹ میلیون متر مکعب گاز در کشور
بخش مهمی از سرمایه‌گذاری دولت در جهت مصرف گاز در صنایع پتروشیمی صورت گرفته است. بخش وسیعی از خوراک واحدهای تولید مواد پتروشیمیایی از گاز طبیعی تامین می شود. با احداث واحدهای پتروشیمی که از گاز استفاده می‌کنند می‌توان علاوه بر ارزش افزوده بیشتر و افزایش درآمد کشور، اشتغال‌زایی بیشتری ایجاد کرد. علاوه بر آن محصولات این گونه صنایع به عنوان خوراک واحدهای تولیدی و صنعتی عامل رونق اقتصادی و جذب و حفظ نیروهای متخصص داخلی می شود.
افزایش تولید گاز به ۵۵۲ میلیون متر مکعب در روز تا پنج سال آینده
وی عنوان کرد: میزان تولید و واردات گاز کشور در سال ۱۳۸۵ حدود ۴۱۷ میلیون متر مکعب در روز بود. این در حالی است که نیاز کشور برای مصرف و صادرات ۵۲۶ میلیون مترمکعب در روز بوده است، به عبارت دیگر در روزهای سرد سال گذشته روزانه بیش از ۱۰۹ میلیون مترمکعب کمبود گاز داشتیم.
وی افزود: طی پنج سال آینده، تولید و واردات گاز کشور،طبق برنامه باید به رقم ۵۵۲ میلیون مترمکعب در روز برسد، در حالی که مصرف و صادرات گاز کشور قرار است به رقم ۷۴۴ میلیون متر مکعب برسد. بنابراین مصرف گاز باید روزانه ۱۹۲میلیون مترمکعب کاهش یابد.
عضو هیئت علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران گفت: در سال ۱۳۹۸،روزانه یک میلیارد و ۷۱ میلیون متر مکعب تولید و واردات ویک میلیارد و ۱۲۳ میلیون مترمکعب مصرف خواهیم داشت. در حالی که تولید و صادرات در سال گذشته ۵۲۶ میلیون متر مکعب بوده است،گفته می‌شود که سال ۱۳۹۸ قرار است به یک میلیارد و ۳۲۳ میلیون متر مکعب گاز برسیم یعنی تولید گاز حدود ۸۰۰ میلیون متر مکعب افزایش یابد.
وی در ادامه افزود: روشن است که نمی‌توان سرمایه‌گذاری، نیروی انسانی، تکنولوژی و مدیریت مخزن را تنها با ابلاغ بخش‌نامه محقق کرد. امکان ندارد بگوییم قصد داریم ۵۰۰ میلیون متر مکعب تولید را به یک میلیارد و ۳۲۳ میلیون متر مکعب تبدیل کنیم.
وطنی با اعلام این‌که تولید بیشتر، تنها در کنار صیانت از مخازن، معنا پیدا می‌کند، افزود: نقش مدیریت مخرن در این مرحله مشاهده می‌شود. اگر به این صورت پیش برویم، در پایان سال ۱۴۰۳ تولید و واردات کشور به یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون متر مکعب و مصرف و صادرات به یک میلیارد و ۵۲۶ میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید. به عبارت دیگر روزانه ۱۹۶ میلیون متر مکعب کمبود تولید گاز خواهیم داشت.
کمبود گاز تزریقی در بیشتر مخازن نفتی کشور
بر اساس اعلام کارشناسان در حال حاضر میدانهای اصلی کشور نیز غالباً نیمه دوم عمر خود را سپری می کنند و بیشتر مخازن نفتی کشور با کمبود گاز تزریقی مواجه هستند و از طرفی استمرار و افزایش تولید نفت در بلند مدت مشروط به حفظ فشار مخازن از طریق تزریق گاز است. با تزریق گاز ضمن جبران افت فشار مخازن، تولید نفت کشور را برای آینده با کمترین هزینه تامین می کنیم. در صورت تزریق نشدن و یا تاخیر در تزریق گاز به مخازن هیدروکربوری، ایران نخواهد توانست میزان تولید کنونی نفت را در آینده حفظ کند.
با اجرای برنامه تزریق گاز به میادین نفتی، گاز تزریقی برای آینده نیز ذخیره سازی می‌شود و در زمان برداشت آن میعانات گازی هم می توانیم استحصال نماییم که ارزش افزوده بالایی دارد. متاسفانه هم اینک بسیاری از میادین مهم کشور بر اثر تزریق نشدن گاز با کاهش فشار و سطح تولید مواجه شده‌اند که نمونه بارز آن میدان آغاجاری است.
از سوی دیگر تنها تزریق گاز با حجم مورد نیاز، افزایش بازیافت از مخازن را به همراه ندارد بلکه تزریق گاز باید در زمان مناسب انجام شود. در غیر اینصورت ممکن است تزریق گاز به مخازن نتیجه دلخواه را به حاصل نیاورد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، تزریق نشدن بموقع گاز به مخازن نفتی کشور موجب مدفون شدن بخش عظیمی از نفت خواهد شد. داده‌های شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نشان می‌دهد که تعداد قابل توجهی مخازن نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود به سر می‌برند و تزریق نشدن بموقع گاز به این میادین موجب افت شدید فشار و ضریب بازیافت و در نتیجه مدفون‌شدن بخش عظیمی از نفت درجای این میادین خواهد شد.
۲۴ مخزن از کل مخازن نفتی مناطق نفتخیز جنوب در اولویت تزریق گاز قرار دارند که در۱۶ مخزن زمان تزریق سپری شده و هر چه سریعتر باید از افت فشار آنها جلوگیری شود. ۸ مخزن دیگر نیز ظرف ۲۰ سال آینده نیاز به تزریق خواهند داشت.
به گفته یکی از اقتصاددانان بخش انرژی، نیمی از ذخایر گاز‌کشور، گازهای موجود در کلاهکهای گازی میادین نفتی هستند که تا زمانی که میادین نفتی فعال است، استخراج مغایر با موازین صیانتی است.
دکتر مسعود درخشان، اقتصاددان انرژی و رئیس سابق مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وزارت نفت در لندن، در گفت و گو با خبرنگار سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران، با اشاره به این مطلب توضیح داد: حجم زیادی از گازهای کشور، محلول در نفت است و تا هنگامی که نفت استخراج نشود امکان استخراج آنها نیز وجود ندارد. در طول سالهای گذشته صرفا با توجه به این شعار که ما « دارای دومین ذخایر گاز جهان هستیم و گاز فراوان و ارزان و در دسترس در اختیار داریم» این نتیجه‌گیری صورت گرفته است که ما باید سهم بزرگی در صادرات جهانی گاز داشته باشیم. این در صورتی است که باید بدانیم نیمی از ذخایر گازی فراوان ما، گازهای موجود در کلاهکهای گازی میادین نفتی هستند که تا زمانی که میادین فعال می‌باشند و امید به استحصال نفت وجود دارد امکان استخراج گاز وجود ندارد.
خسارات جبران ناپذیر ناشی از کمبود تزریق گاز به مخازن
منفی بودن موازنه میان تزریق گاز و تامین گاز تزریق تا ۱۷ سال آینده
وی توضیح داد: هم اینک برنامه تزریق گاز به حدود ۱۰ مخزن نفتی در محدوده فعالیت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در دست اجراست. این مخازن ۵۳ درصد نفت تولیدی مناطق نفتخیز را تامین می‌کنند. در حال حاضر مخازن در دست بهره‌برداری مناطق نفتخیز روزانه به تزریق حدود ۱۶۰ میلیون متر مکعب گاز نیاز دارند.
مطهر تصریح کرد: تاسیسات مورد نیاز تزریق گاز، پروژه احداث خط لوله و استخراج گاز بسیارگران قیمت هستند بنابراین اگر پروژه‌ای و یا تاسیساتی در رابطه با تزریق گاز به بهره‌برداری برسد و گاز موردنیاز برای تزریق فراهم نشود از بخشی از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده بهره‌گیری نشده است.
محقق نشدن حدود ۴۰ درصد از برنامه تزریق به مخازن نفتی در سال گذشته
وی ادامه داد: این شرایط در حالی است که تاکنون پروژه تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری به بهره‌برداری نرسیده است. در صورت بهره‌برداری از طرح تزریق گاز به میدان آغاجاری شرکت ملی مناطق نفت خیز تنها قادر به تامین ۳۰ درصد گاز مورد نیاز برای پروژه‌های تزریق از میادینی است که هم اینک در دست بهره‌برداری دارد. در نتیجه حدود ۷۰ درصد گاز مورد نیاز برای تزریق به مخازن باید از خارج از مناطق نفتخیز جنوب تامین گردد.
مطهر عنوان کرد: از حدود چند سال پیش تاکنون تزریق گاز به میادین نفت خیز روند نزولی داشته است. به عنوان مثال در سال گذشته حدود ۶۰ درصد از برنامه تزریق گاز به مخازن میادین نفتی در مناطق نفت خیز جنوب تحقق یافت.
وی علت اصلی کمبود گاز برای تزریق به میادین نفتی را رشد بی‌رویه مصرف گاز در بخشهای دیگر مانند خانگی و تجاری دانست و بیان کرد: این موضوع سبب ایجاد تقاضای غیر منطقی در بخش گاز شده است. با توجه به روند تولید و مصارف گاز پیش بینی شده، همچنان نگرانی برای تامین گاز مورد نیاز تزریق وجود داشته باشد.
وی گفت: باید مسائل پیرامون صادرات گاز را به بحث کارشناسانه گذاشت. باید درآمد و ارزش حاصل از صادرات گاز برای کشور بدقت با درآمد حاصل از بازیافت نفت سنجیده شود.
کمتر بودن درآمد حاصل از صادرات گاز در مقایسه با صادرات نفت خام
همسو نبودن سیاست تشویق صادرات گاز طبیعی با منافع کشور
مطهر یادآور شد: تا زمانی که اهمیت و حجم گاز مورد نیاز برای تزریق در مخازن نفتی و برداشت صیانتی از این مخازن مشخص نشود سیاست تشویق صادرات گاز طبیعی را به دیگر کشورها همسو با منافع کشور نمی‌بینم.
وی خاطرنشان کرد: اگر قرن بیستم، قرن نفت خام ارزان برای توسعه صنعت پیشرفته غرب بود، قرن ۲۱ نباید به دوران تامین گاز طبیعی ارزان برای ادامه توسعه کشورهای پیشرفته و صنعتی تبدیل شود، در غیر اینصورت از تجربیات حدود۱۰۰سال گذشته در صنعت نفت کشور چیزی درک نکرده‌ایم.
شکراله زاده، مدیر امور فنی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب نیز با تاکید بر ضرورت توجه به مقدار واقعی ذخایر گاز در دسترس کشور درباره ذخایر گازی قابل تولید کشور خاطرنشان کرد: بر اساس بررسیهای انجام شده، حدود ۵۰ درصد از ذخایر گازی کشور، محلول در نفت و یا در گنبدهای گازی قرار دارد که نه تنها نباید از آن برداشت کرد بلکه باید برای فشار افزایی مخازن به آنها گاز تزریق کرد.
وی با اشاره به ضرورت توجه به میزان گاز در دسترس کشور تصریح کرد: باید دانست چه میزان از گاز موجود در مخازن کشور با امکانات کنونی قابل تولید است.
مدیر امور فنی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب یادآورشد: باید بر اهمیت تزریق گاز در مخازن نفتی توجه کرد. هم اکنون ۲۰ سال است که در صورت بروز مشکل در بخش گاز و کمبود آن، تزریق گاز به مخازن قطع می‌شود. باید توجه داشت که در صورت قطع تزریق گاز به مخازن نفتی تولید نفت کشور با مشکل روبرو می‌شود.
خودداری از خام فروشی نفت و گاز به سایر کشورها
حسن شکراله زاده با بیان این مطلب توضیح داد: باید ببینیم نگاه به نفت و گاز چگونه است. باید بدنبال تولید کالای نهایی در کشور باشیم و از خام فروشی نفت و گاز به سایر کشورها خودداری شود.
شکراله زاده اظهار داشت: هم اینک در بسیاری از موارد، نفت، گاز و یا مواد پتروشیمی، برای تولید کالا به کشورهای دیگر فروخته می‌شود. آنها پس از انجام عملیات‌های گوناگون برروی این مواد اولیه، کالای نهایی را تولید و دوباره با چندین برابر قیمت به ما می‌فروشند.
وی با تاکید بر ضرورت توجه به تولید کالاهای نهایی در کشور، عنوان کرد: در صورت تولید کالاهای نهایی در کشور درآمد حاصل از صادرات کالای نهایی بسیار بیشتر از درآمد حاصل از صادرات کالاهای خام است.
متناسب نبودن تولید نفت از مخزن متناسب با گاز تزریق شده به مخزن
وی افزود: در صورتی که تناسب تولیدنفت با تزریق گاز رعایت نشود در آینده دچار مشکل شده و با تولید غیر متناسب صورت گرفته، کاهش انرژی مخزن و در نهایت از دست دادن قسمتی از ذخایر نفت را شاهد خواهیم بود. بنابراین برای جلوگیری از کاهش تولید و از دست دادن قسمتی از ذخایر نفت کشور باید گاز مورد نیاز تزریق در مخازن نفتی کشور فراهم شود.
وی بیان کرد: هم اینک برای تمام مخازن نفتی در دو حالت تثبیت فشار و فشار افزایی برای تزریق گاز به درون آنها محاسباتی انجام شده است. قطعا در صورت توجه به مقدار نیاز واقعی برای تزریق در مخازن و تشخیص میزان گاز در دسترس، مسئولان سیاستگذار هیچ گاه به سمت سیاست صادرات گاز نخواهند رفت. باید هشدار داد که اگر مسئولان سیاسی بر اساس اطلاعات نادرست تصمیم بر صادرات گاز می‌گیرند اطلاعات مورد استفاده را تصحیح کنند. اگر صادرات گاز بر این اساس انجام می‌گیرد که گاز مورد نیاز برای مصارف داخلی و تزریق در دسترس وجود دارد و این گاز بیش از نیاز است می‌گوییم که چنین نیست. البته مسئولان کشور حق دارند در مورد صادرات گاز تصمیم بگیرند.
بر اساس اعلام کارشناسان تراز گاز کشور در قبال میزان مصرف کنونی و آینده تا چند سال آینده منفی است اما با این وجود وزارت نفت با کشورهای مختلف برای صادرات گاز وارد مذاکره و قرارداد شده است. علت اصلی لزوم توجه بیشتر به‌توقف صادرات گاز را باید در کمبود گاز برای تزریق و برای مصارف داخلی دانست. از سوی دیگر با توجه به کاهش نفت تولیدی درجهان و نیاز بیش از پیش مصرف کننده بزرگی مانند اروپایی ها، هند و پاکستان و دیگر کشورهای منطقه به گاز ایران در ۱۰ سال آینده به بعد، قیمت گاز صادراتی را چندین برابر خواهد کرد. از نظر اقتصادی نیز از آنجا که صدور گاز موجب افزایش نیاز کشور به حفر چاههای جدید به منظور جبران افت فشار چاهها و به دنبال آن افزایش سرمایه گذاری برای ایجاد تاسیسات نمک زدایی خواهد شد لذا درآمدهای حاصله از صادرات باید برای این بخش هزینه شود.
وجود نداشتن گاز برای صادرات
وی افزود: گازی را که امروز به مخزن نفتی تزریق می‌کنیم از بین نرفته و هدر نمی‌رود بلکه به سرمایه‌ای برای آینده تبدیل می‌شود. بر اساس گزارشها و پیش‌بینیهای علمی،قیمت و ارزش آن در سالهای آینده بسیار بیشتر خواهد شد و لزومی ندارد بیش از نیاز از مخازن هیدروکربوری برداشت کنیم.
وی عنوان کرد: اگر ما گاز را به صورت خام و برای تولید محصول در کشورهای دیگر به آنجا صادر می‌کنیم، چرا خود در ایران از آن استفاده نکنیم. می‌توانیم در ایران کالا تولید کنیم و بجای گاز صادر کنیم.
سجادیان با انتقاد از خام فروشی منابع کشور یادآور شد: امیدواریم روزی فرا رسد که دیگر حتی قطره‌ای نفت و ذره‌ای گاز به صورت خام به کشور دیگر صادر نشود.
مدیر امور فنی شرکت نفت اروندان درباره میزان ذخایر واقعی و در دسترس گاز کشور، تصریح کرد: بر اساس مطالعات ۵۰ درصد حجم گازهای ذخایر هیدروکربوری کشور از گازهای محلول در نفت و گازهای موجود در کلاهک گازی است. دست‌یابی به این حجم گاز به مرور زمان امکان پذیر است و رابطه مستقیم با دانش تولید از مخزن و تولید نفت دارد. گازهای محلول در نفت بر اثر تولید نفت و گازهای موجود در کلاهک گازی در اثر متروکه شدن مخزن که بر اساس برخی بررسی‌ها عملا هیچ گاه مخزن متروکه نمی‌شود، بدست می‌آید.
سجادیان یادآور شد: در مخازن نفتی نیرویی به نام مویندگی وجود دارد که مانع خروج نفت از مخزن می‌شود. اگر فشار مخازن بدلیل خروج نفت و دیگر هیدروکربورها کاهش یابد و گاز و یا جایگزین آن برای بازیابی فشار قبلی به مخزن تزریق نشود، نیروی مویندگی که متناسب با کشش سطحی است افزایش می‌یابد و سبب باقی ماندن نفت در مخزن و تولید نشدن آن می‌شود.
معاون امور فنی شرکت نفت و گاز اروندان با اشاره به برخی فواید تزریق به مخازن هیدروکربوری، خاطرنشان کرد: افزایش میزان تولید نفت از مخزن، ایجاد مخزن مناسب نفت برای آینده و کسب سود اقتصادی بیشتر از مخزن از جمله فواید تزریق گاز به مخازن است.
اما متخصصان مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی با ارزیابی سرعت اجرای طرح‌های توسعه میادین گازی کشور و حجم نیازهای داخلی از جمله مصارف خانگی، تجاری، نیروگاه‌های برق و پتروشیمی، بر این باورند که حداقل در۱۰ سال آینده گاز اضافی جهت صادرات وجود ندارد. بر این اساس به دست اندرکاران توصیه می کنند" با توجه محدودیت ظرفیت تولید و انتقال گاز طبیعی کشور (تراز منفی آن ) و ضرورت نگاه اقتصادی به فرصتهای مختلف مصرف گاز بهتر است صادرات گاز از اولویتهای تصمیم‌گیری کشور خارج شود."
اما پاسخ بسیاری از پرسشهایی که تاکنون بی پاسخ مانده است می‌توان در سخنان مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در نشست خبری با نمایندگان رسانه های گروهی در اهواز یافت.
صادرات گاز مزیت اقتصادی و سیاسی دارد
وی با اشاره به لزوم صرفه جویی در مصرف گاز در کشور، گفت: باید با تزریق گاز به مخازن نیاز آنها را برآورده کنیم. باید تلاش کرد که مصرف گاز را در کشور مدیریت و از گاز استفاده بهینه کنیم. همچنین باید برای صارات گاز تلاش کنیم زیرا این موضوع مزیت سیاسی و اقتصادی برای ما دارد.
کسایی زاده ادامه داد: مذاکرات زیادی در رابطه با صادرات گاز کشور با کشورهای دیگر انجام شده است. در حال حاضر تنها صادرات گاز به ترکیه را در دست اجرا داریم. امیدواریم به زودی صادرات گاز به ارمنستان با آمادگی این کشور آغاز شود.
وی تصریح کرد: مذاکرات انجام شده در خصوص صادرات گاز به روند اجرایی پروژه‌های تولید گاز از مخازن بستگی دارد و اجرایی کردن صادرات گاز مربوط به بعد از سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ است.
کسایی زاده با اشاره به مصرف بی‌رویه گاز در کشور گفت: هم اینک در کشور مصرف صحیح گاز صورت نمی‌گیرد. میزان گازی که امروز در کشور مصرف می‌شود حدود دو برابر نیاز واقعی کشور است.
وی درباره سهم ایران در بازار گاز جهان، گفت: سهم کشور در تجارت گاز جهان کمتر از یک درصد است. در واقع در دنیا سهمی ناچیز داریم. در افق سند چشم انداز سهم ایران در بازار گاز جهان باید به ده درصد برسد. برای تحقق این مهم باید تلاش کرد.
مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران توضیح داد: صادرات گاز طبیعی به دیگر کشورها سیاست نظام است. البته باید دانست تامین گاز صنایع پتروشیمی برای ما اولویت دارد و شرکت ملی گاز تامین گاز این صنایع را با اشتیاق دنبال می‌کند. صادرات گاز متناسب با تولید گاز و براساس زمانبندی اجرای پروژه‌های تولید گاز خواهد بود.
کسایی زاده درباره تعهد شرکت ملی گاز ایران برای تامین گاز مورد نیاز برای تزریق در مخازن نفتی، تصریح کرد: تامین تمام گاز مورد نیاز برای تزریق گاز به مخازن نفتی بر عهده شرکت ملی گاز ایران نیست.
وی ادامه داد: کل میزان تعهد شرکت ملی گاز ایران برای تزریق در مخازن نفتی روزانه حدود ۱۷ میلیون متر مکعب است. در زمستان امسال شرکت ملی گاز ایران نتوانست به تعهد خود در قبال تامین گاز مورد نیاز تزریق در مخازن عمل کند.
