عفّت يوسف (ع)
منبع:سایت اندیشه قم
يوسف كوخ نشين، يوسفِ در به در و اسير و از چاه بيرون آمده، اينك در كاخ به سر ميبرد و روز به روز آثار رشد جسمي و روحي از او پرتو افكن است. بر اثر كمال و جمال، معرفت و عفّت، ملاحت و حسن و وقاري كه دارد نه تنها دل عزيز مصر را تصرّف كرده، بلكه در دلِ همسر عزيز مصر هم جاي گرفته است. بانويي كه ميگويند فرزند نداشته و در بهترين وضع به سر ميبرده و زندگيش را با تفريح و خوشگذراني ميگذراند. اينك عاشقِ دلدادة يوسف گشته و لحظهاي از فكر وي خارج نميشود.
زليخا، در خلوتگاه كاخ رفت و آمد كند و قد و بالاي رعناي يوسف را ميبيند، هر چه در اين باره بيشتر فكر ميكند زيادتر بر شگفتيش افزوده ميشود، عجب جواني كه به آراستگيهاي ظاهري و معنوي قرين شده، يك جهان حيا و عفّت و پاكي است، اصلاً در كارهاي او خيانت نيست.
«وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِيوسُفَ فِي الْأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلى أَمْرِهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يعْلَمُونَ؛ بدين گونه ما يوسف را در زمين (مصر) مكنت و مقام داديم، و از تعبير خوابها به او بياموزيم، خداوند بر كار خود غالب است، ولي اكثر مردم نميدانند».[1]
خداوند اجر نيكوكاران را ضايع نميكند، يوسفي كه در عنفوان جواني آن قدر عفيف و با كمال باشد، شايستة علم لدنّي و مقام نبوّت است كه خداوند به او بخشيد.
«وَ كَذلِكَ نَجْزِي الُْمحْسِنِينَ؛ آري اين چنين نيكوكاران را پاداش ميدهيم».[2]
زليخا شب و روز در فكر يوسف است، ولي با هيچ ترفند و نيرنگي نتوانست از يوسف كام بگيرد. در تمام لحظات او را فرشتة عفّت ميديد تا آن كه در يكي از فرصتهاي مناسب خود را چون عروس حجله با طرز خاصي آراست و با حركات عاشقانه در خلوتگاه قصر خواست يوسف را به طرف خود مايل كند، در حالي كه درهاي قصر را يكي پس از ديگري بسته بود، ولي هر چه طنّازي كرد، يوسف تكان نخورد. تهديدات و تطميعات زليخا، يوسف قهرمان را از پاي در نياورد. زليخا گفت: «زود باش زود باش».
يوسف گفت: «پناه به خدا، من هرگز به سرپرست خود كه از من پرستاري خوبي كرد، خيانت نميكنم، هيچ گاه ستمكار راه رستگاري ندارد.»
زليخا به ستوه آمد. طغيان شهوت و عشق سوزانش به عصبانيت مبدل شد. در چنين لحظهاي ياد خدا و الهام پروردگار به يوسف توانايي داد، او از تمام امور چشم پوشيد فكرش را يكسره كرد و به طرف درِ كاخ به قصد فرار آمد و كاملاً مواظب بود كه در اين حادثه حسّاس نلغزد (و به فرمودة امام سجاد ـ عليه السلام ـ يوسف ديد زليخا پارچهاي روي بت انداخت، يوسف ـ عليه السلام ـ به او گفت: «تو از بتي كه نميشنود و نميبيند و نميفهمد، و خوردن و آشاميدن ندارد حيا ميكني، آيا من از كسي كه انسانها را آفريد و علم به انسانها بخشيد حيا نكنم؟»[3]
اين فكر برهان پروردگار بود كه در دلِ يوسف جرقّه زد، بيدرنگ از كنار زليخا با سرعت تمام رد شد تا از كاخ بگريزد، زليخا به دنبال يوسف آمد، در پشتِ در، زليخا يقة يوسف را از پشت گرفت تا او را به عقب بكشاند، يوسف هم كوشش ميكرد كه در را باز كند. بالاخره يوسف در اين كشمكش، پيروز شد. در را باز كرد، بيرون جهيد، در حالي كه پيراهنش از پشت پاره شده بود. ولي زليخا دست بردار نبود. ديوانه وار دنبال يوسف ميآمد و حتي پس از آن كه يوسف از كاخ بيرون آمد، زليخا هم به دنبال او بود. در همين لحظه، تصادفاً عزيز مصر از آن جا عبور ميكرد. زليخا و يوسف را در آن حال ديد كه داستانش خاطر نشان خواهد شد.
آري، خداوند اين گونه يوسف را ياري كرد، تا عمل خلاف عفّت را از او دور كند، زيرا يوسف از بندگان خالص خداوند بود «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الُْمخْلَصِينَ».[4]
به راستي يوسف در اين بحران خطير نيكو مجاهده كرد، چه مجاهدهاي بزرگ كه امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ فرمود:
«مَا الْمُجاهِدُ الشَّهيدُ في سَبيلِ اللهِ بِاَعْظَمِ اَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَكادَ الْعَفيفُ اَنْ يكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلائِكَةِ؛ مجاهدي كه در راهِ خدا شهيد شود پاداش او بيشتر از كسي نيست كه بتواند كار حرامي را انجام دهد ولي عفّت بورزد، حقّاً شخص عفيف و پاكدامن نزديك است فرشتهاي از فرشتگان گردد.»[5]
يوسف با اين مجاهدات و نفس كشيها، عاليترين درسها را به جهانيان آموخت. اينك از اين به بعد ميخوانيد كه خداوند با چه مقدمات و ترتيبي در همين دنيا پاداش اين جوانمرد رشيد را داد.
جمال يوسف ار داري به حُسن خود مشو غرّه كمال يوسفي بايد ترا تا ماه كنعان شد
در اين بحران (كه عزيز، همسر زليخا، سخت عصباني شده بود) يوسف با لحن صادقانه و كمال آرامش گفت: «اين زليخا بود كه ميخواست مرا به سوي فساد بلغزاند. من براي اين كه مرتكب گناهي نشوم و خيانت به سرپرستم نكنم فرار كردم، او به دنبال من آمد. از اين رو، ما را با اين حال ديديد، اينك از اين كودكي[6] كه در گهواره است، و هنوز از سخن گفتن ناتوان است بپرسيد تا او در اين باره داوري كند.»
عزيز رو به كودك كرد و گفت: «در اين باره قضاوت كن.» كودك به اذن خداوند با كمال فصاحت گفت: اگر پيراهن يوسف از جلو دريده شده است، يوسف قصد سوء داشته و مجرم است و اگر از عقب دريده شده، يوسف اين قصد را نداشته است.»
عزيز چون نگاه كرد، ديد پيراهن يوسف از عقب دريده شده است. به همسر خود گفت: «اين تهمت و افترا از مكر زنانة شما است. شما زنان در خدغه و فريب زبر دست هستيد. مكر و نيرنگ شما بزرگ است. تو براي تبرئة خود، اين غلام بيگناه را متهم كردي!»
پس از اين ماجرا، عزيز براي حفظ آبروي خود، به يوسف توصيه كرد كه اين موضوع را مخفي بدار، و كسي از اين جريان مطلع نشود. به همسرش نيز اندرز داد كه از خطاي خود توبه كن، تو خطا كار هستي.[7]
عزيز ميبايست بيش از اينها همسرش را سرزنش و سركوب كند تا تنبيه شود، ولي گويا نميخواست. يا بر او مسلّط نبود كه بيش از اين او را برنجاند، يا بيغيرت بود؛ از اين رو، اين موضوع را دنبال نكرد، و از كنار آن با اغماض و چشم پوشي رد شد.
آري، يوسف كه در سختترين شرايط هيجان شهوت جنسي، خود را حفظ كند و دامنش را پاك و منزّه نگه دارد، يوسفي كه در معرض خطرناكترين شرايط عمل منافي عفّت قرار گيرد، زن شوهر داري با اطوارها و حركتهاي عاشقانه و التماسها، خود را در اختيار او قرار دهد، ولي او در جواب گويد: «معاذ الله» (خدا نكند به اين عمل منافي عفّت آلوده گردم) و در محيط كاملاً مساعدي، زنجير ضخيم شهوت را پاره كرده و فرار نمايد، خدا پشتيبان او است، او از تهمتهاي ناجوانمردانه حفظ خواهد كرد، حتي كودكي را به سخن گفتن وادار ميكند، تا به عفّت و پاكدامني يوسف داوري كند.
زليخا از اين انتقادات بانوان مطلع شد، ولي نقشة ماهرانهاي در ذهن خود طرح كرد، تا با آن نقشة نيرنگ آميز، بانوان را مجاب كند.
آنان را (كه از بزرگان و اشراف زادگان بودند)[8] به كاخ دعوت كرد. مجلس باشكوهي ترتيب داد؛ متّكاهايي در دور مجلس گذاشت تا به آنها تكيه كنند و به هر يك كاردي براي پاره كردن ميوهها داد. وقتي كه مجلس از هر نظر مرتّب شد، فرمان داد غلامش (يوسف) وارد مجلس شود.
به راستي يوسف در اين بحران چه كند؟ اكنون غلام است؛ بايد از خانم خود اطاعت كند. زليخا هم گويا آزادي مطلق دارد. همسر بيغيرتش اصلاً در قيد اين حرفها نيست تا او را از اين كار منع كند. به فرمان زليخا، يوسفِ ماه چهره وارد آن مجلس شد. بانوان مجلس تا چشمشان به او افتاد، همه چيز را فراموش كردند، حتي با كاردهايي كه در دست داشتند عوض بريدن ميوهها، دستهاي خود را بريدند «وَ قَطَّعْنَ أَيدِيهُنَّ».[9]
اين كه تو داري قيامت است نه قامت وين نه تبسّم، كه معجز است و كرامت
يوسف با يك دنيا حيا و عفّت، در مجلس قرار گرفته و اصلاً به بانوان اعتنا نميكند. بانوان هم دربارة يوسف گفتند:
«حاشَ لِلَّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيمٌ؛ حاشا كه اين بشر باشد، بلكه او فرشتهاي زيبا و باشكوه است.»[10]
وضع مجلس غيرعادي شد. بانوان چون مجسّمهاي بيروح در جاي خود خشك شدند. به قول سعدي:
گرش بيني و دست از ترنج بشناسي روا بود كه ملامت كني زليخا را؟
زليخا از دگرگوني مجلس، بسيار شاد گرديد. ملامت بانوان را به خودشان برگردانيد و گفت:
«فَذلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ؛ اين بود آن جواني كه مرا به خاطر او ملامت ميكرديد.»
هر چه كردم اين غلام كمترين تمايلي به من نشان نداد، كار را به جاي باريكي رساندم، سرانجام فرار كرد تا پيشنهاد مرا رد كند.
اينك ملاحظه كنيد ببينيد بيشرمي تا چه اندازه! زليخا چقدر بيحيايي كرد. در همان مجلس پيش آن بانوان نگفت از آلودگي سابقم پشيمانم، بلكه آشكارا به آلودگي خود اقرار نمود.[11]
زليخا، در خلوتگاه كاخ رفت و آمد كند و قد و بالاي رعناي يوسف را ميبيند، هر چه در اين باره بيشتر فكر ميكند زيادتر بر شگفتيش افزوده ميشود، عجب جواني كه به آراستگيهاي ظاهري و معنوي قرين شده، يك جهان حيا و عفّت و پاكي است، اصلاً در كارهاي او خيانت نيست.
«وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِيوسُفَ فِي الْأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلى أَمْرِهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يعْلَمُونَ؛ بدين گونه ما يوسف را در زمين (مصر) مكنت و مقام داديم، و از تعبير خوابها به او بياموزيم، خداوند بر كار خود غالب است، ولي اكثر مردم نميدانند».[1]
خداوند اجر نيكوكاران را ضايع نميكند، يوسفي كه در عنفوان جواني آن قدر عفيف و با كمال باشد، شايستة علم لدنّي و مقام نبوّت است كه خداوند به او بخشيد.
«وَ كَذلِكَ نَجْزِي الُْمحْسِنِينَ؛ آري اين چنين نيكوكاران را پاداش ميدهيم».[2]
زليخا شب و روز در فكر يوسف است، ولي با هيچ ترفند و نيرنگي نتوانست از يوسف كام بگيرد. در تمام لحظات او را فرشتة عفّت ميديد تا آن كه در يكي از فرصتهاي مناسب خود را چون عروس حجله با طرز خاصي آراست و با حركات عاشقانه در خلوتگاه قصر خواست يوسف را به طرف خود مايل كند، در حالي كه درهاي قصر را يكي پس از ديگري بسته بود، ولي هر چه طنّازي كرد، يوسف تكان نخورد. تهديدات و تطميعات زليخا، يوسف قهرمان را از پاي در نياورد. زليخا گفت: «زود باش زود باش».
يوسف گفت: «پناه به خدا، من هرگز به سرپرست خود كه از من پرستاري خوبي كرد، خيانت نميكنم، هيچ گاه ستمكار راه رستگاري ندارد.»
زليخا به ستوه آمد. طغيان شهوت و عشق سوزانش به عصبانيت مبدل شد. در چنين لحظهاي ياد خدا و الهام پروردگار به يوسف توانايي داد، او از تمام امور چشم پوشيد فكرش را يكسره كرد و به طرف درِ كاخ به قصد فرار آمد و كاملاً مواظب بود كه در اين حادثه حسّاس نلغزد (و به فرمودة امام سجاد ـ عليه السلام ـ يوسف ديد زليخا پارچهاي روي بت انداخت، يوسف ـ عليه السلام ـ به او گفت: «تو از بتي كه نميشنود و نميبيند و نميفهمد، و خوردن و آشاميدن ندارد حيا ميكني، آيا من از كسي كه انسانها را آفريد و علم به انسانها بخشيد حيا نكنم؟»[3]
اين فكر برهان پروردگار بود كه در دلِ يوسف جرقّه زد، بيدرنگ از كنار زليخا با سرعت تمام رد شد تا از كاخ بگريزد، زليخا به دنبال يوسف آمد، در پشتِ در، زليخا يقة يوسف را از پشت گرفت تا او را به عقب بكشاند، يوسف هم كوشش ميكرد كه در را باز كند. بالاخره يوسف در اين كشمكش، پيروز شد. در را باز كرد، بيرون جهيد، در حالي كه پيراهنش از پشت پاره شده بود. ولي زليخا دست بردار نبود. ديوانه وار دنبال يوسف ميآمد و حتي پس از آن كه يوسف از كاخ بيرون آمد، زليخا هم به دنبال او بود. در همين لحظه، تصادفاً عزيز مصر از آن جا عبور ميكرد. زليخا و يوسف را در آن حال ديد كه داستانش خاطر نشان خواهد شد.
آري، خداوند اين گونه يوسف را ياري كرد، تا عمل خلاف عفّت را از او دور كند، زيرا يوسف از بندگان خالص خداوند بود «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الُْمخْلَصِينَ».[4]
به راستي يوسف در اين بحران خطير نيكو مجاهده كرد، چه مجاهدهاي بزرگ كه امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ فرمود:
«مَا الْمُجاهِدُ الشَّهيدُ في سَبيلِ اللهِ بِاَعْظَمِ اَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَكادَ الْعَفيفُ اَنْ يكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلائِكَةِ؛ مجاهدي كه در راهِ خدا شهيد شود پاداش او بيشتر از كسي نيست كه بتواند كار حرامي را انجام دهد ولي عفّت بورزد، حقّاً شخص عفيف و پاكدامن نزديك است فرشتهاي از فرشتگان گردد.»[5]
يوسف با اين مجاهدات و نفس كشيها، عاليترين درسها را به جهانيان آموخت. اينك از اين به بعد ميخوانيد كه خداوند با چه مقدمات و ترتيبي در همين دنيا پاداش اين جوانمرد رشيد را داد.
جمال يوسف ار داري به حُسن خود مشو غرّه كمال يوسفي بايد ترا تا ماه كنعان شد
گواهي كودك شيرخوار بر عفّت يوسف ـ عليه السلام ـ
در اين بحران (كه عزيز، همسر زليخا، سخت عصباني شده بود) يوسف با لحن صادقانه و كمال آرامش گفت: «اين زليخا بود كه ميخواست مرا به سوي فساد بلغزاند. من براي اين كه مرتكب گناهي نشوم و خيانت به سرپرستم نكنم فرار كردم، او به دنبال من آمد. از اين رو، ما را با اين حال ديديد، اينك از اين كودكي[6] كه در گهواره است، و هنوز از سخن گفتن ناتوان است بپرسيد تا او در اين باره داوري كند.»
عزيز رو به كودك كرد و گفت: «در اين باره قضاوت كن.» كودك به اذن خداوند با كمال فصاحت گفت: اگر پيراهن يوسف از جلو دريده شده است، يوسف قصد سوء داشته و مجرم است و اگر از عقب دريده شده، يوسف اين قصد را نداشته است.»
عزيز چون نگاه كرد، ديد پيراهن يوسف از عقب دريده شده است. به همسر خود گفت: «اين تهمت و افترا از مكر زنانة شما است. شما زنان در خدغه و فريب زبر دست هستيد. مكر و نيرنگ شما بزرگ است. تو براي تبرئة خود، اين غلام بيگناه را متهم كردي!»
پس از اين ماجرا، عزيز براي حفظ آبروي خود، به يوسف توصيه كرد كه اين موضوع را مخفي بدار، و كسي از اين جريان مطلع نشود. به همسرش نيز اندرز داد كه از خطاي خود توبه كن، تو خطا كار هستي.[7]
عزيز ميبايست بيش از اينها همسرش را سرزنش و سركوب كند تا تنبيه شود، ولي گويا نميخواست. يا بر او مسلّط نبود كه بيش از اين او را برنجاند، يا بيغيرت بود؛ از اين رو، اين موضوع را دنبال نكرد، و از كنار آن با اغماض و چشم پوشي رد شد.
آري، يوسف كه در سختترين شرايط هيجان شهوت جنسي، خود را حفظ كند و دامنش را پاك و منزّه نگه دارد، يوسفي كه در معرض خطرناكترين شرايط عمل منافي عفّت قرار گيرد، زن شوهر داري با اطوارها و حركتهاي عاشقانه و التماسها، خود را در اختيار او قرار دهد، ولي او در جواب گويد: «معاذ الله» (خدا نكند به اين عمل منافي عفّت آلوده گردم) و در محيط كاملاً مساعدي، زنجير ضخيم شهوت را پاره كرده و فرار نمايد، خدا پشتيبان او است، او از تهمتهاي ناجوانمردانه حفظ خواهد كرد، حتي كودكي را به سخن گفتن وادار ميكند، تا به عفّت و پاكدامني يوسف داوري كند.
بيشرمي زليخا در پاسخ به اعتراض زنان مشهور
زليخا از اين انتقادات بانوان مطلع شد، ولي نقشة ماهرانهاي در ذهن خود طرح كرد، تا با آن نقشة نيرنگ آميز، بانوان را مجاب كند.
آنان را (كه از بزرگان و اشراف زادگان بودند)[8] به كاخ دعوت كرد. مجلس باشكوهي ترتيب داد؛ متّكاهايي در دور مجلس گذاشت تا به آنها تكيه كنند و به هر يك كاردي براي پاره كردن ميوهها داد. وقتي كه مجلس از هر نظر مرتّب شد، فرمان داد غلامش (يوسف) وارد مجلس شود.
به راستي يوسف در اين بحران چه كند؟ اكنون غلام است؛ بايد از خانم خود اطاعت كند. زليخا هم گويا آزادي مطلق دارد. همسر بيغيرتش اصلاً در قيد اين حرفها نيست تا او را از اين كار منع كند. به فرمان زليخا، يوسفِ ماه چهره وارد آن مجلس شد. بانوان مجلس تا چشمشان به او افتاد، همه چيز را فراموش كردند، حتي با كاردهايي كه در دست داشتند عوض بريدن ميوهها، دستهاي خود را بريدند «وَ قَطَّعْنَ أَيدِيهُنَّ».[9]
اين كه تو داري قيامت است نه قامت وين نه تبسّم، كه معجز است و كرامت
يوسف با يك دنيا حيا و عفّت، در مجلس قرار گرفته و اصلاً به بانوان اعتنا نميكند. بانوان هم دربارة يوسف گفتند:
«حاشَ لِلَّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيمٌ؛ حاشا كه اين بشر باشد، بلكه او فرشتهاي زيبا و باشكوه است.»[10]
وضع مجلس غيرعادي شد. بانوان چون مجسّمهاي بيروح در جاي خود خشك شدند. به قول سعدي:
گرش بيني و دست از ترنج بشناسي روا بود كه ملامت كني زليخا را؟
زليخا از دگرگوني مجلس، بسيار شاد گرديد. ملامت بانوان را به خودشان برگردانيد و گفت:
«فَذلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ؛ اين بود آن جواني كه مرا به خاطر او ملامت ميكرديد.»
هر چه كردم اين غلام كمترين تمايلي به من نشان نداد، كار را به جاي باريكي رساندم، سرانجام فرار كرد تا پيشنهاد مرا رد كند.
اينك ملاحظه كنيد ببينيد بيشرمي تا چه اندازه! زليخا چقدر بيحيايي كرد. در همان مجلس پيش آن بانوان نگفت از آلودگي سابقم پشيمانم، بلكه آشكارا به آلودگي خود اقرار نمود.[11]
پی نوشت
[1] . سورة يوسف، آية 21.
[2] . سورة يوسف، آية 22.
[3] . تفسير صافي، ذيل آية 23 سوره يوسف. اين روايت از امام صادق ـ عليه السلام ـ هم نقل شده است، با اين اضافه كه يوسف گفت: چرا جامه بر روي آن بت انداختي؟ زليخا گفت: براي اين كه بت در اين حال ما را نبيند! يوسف فرمود: تو از بت حيا ميكني من از خدا حيا نكنم (عيون الاخبار الرضا، ج 2، ص 45).
[4] . يوسف، 24.
[5] . نهج البلاغه، حكمت 474.
[6] . بعضي گفتهاند: آن داور، مردي بود كه پسر عموي زليخا بود و با شوهر زليخا وقت خروج يوسف و زليخا از كاخ؛ جلو درِ كاخ نشسته بودند. ولي مشهور اين است كه اين داور، پسر بچهاي بود كه خواهر زادة زليخا بود. خداوند در بحران محاكمه، به يوسف الهام كرد كه به عزيز بگو اين طفل شاهد من است. از اين رو يوسف از طفل استمداد كرد (بحار، ج 12، ص 226).
[7] . حيوة القلوب، ج 1، ص 250 (سورة يوسف، آيات 23 تا 29).
[8] . بعضي نوشتهاند: اين بانوان، پنج نفر بودند كه عبارتند از: 1. همسر ساقي شاه 2. همسر رئيس نانواها 3. همسر رئيس نگهبانان چهار پايان 4. همسر رئيس زندان 5. همسر وزير دربار (بحار، ج 12، ص 226).
[9] . سورة يوسف، آية 31.
[10] . سورة يوسف، آية 31.
[11] . مجمع البيان، ذيل آيات 30 تا 33 سورة يوسف.
