سیستم ایمنی بیش از حد فعال

سیستم ایمنی بیش از حد فعال (Overactive Immune System) وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور غلط عمل کرده و به سلول‌ها و بافتهای خود بدن حمله می‌کند. این امر منجر به درد و التهاب در ناحیه‌ی مورد حمله واقع شده، می‌گردد و حمله‌ی مزمن و دائمی به بخشهای بدن منجر به ایجاد آلرژی‌های مختلف و بیماری‌های خود ایمنی می‌شود.
سیستم ایمنی بدن ما بخش مهمی از بدن می‌باشد به این دلیل که مسئول دفاع از بدن در مقابل حملات انواع ویروس‌های مضر، باکتری‌ها و دیگر میکروارگانیسم‌ها است. سیستم ایمنی بدن شامل شبکه‌ای پیچیده از سلول‌های سفید خون، آنتی‌بادی‌ها و فاکتورهای ایمنی است که در زمان آسیب دیدگی، بدن را درمان و التیام بخشیده و از آن در مقابل سرطان و عفونت محافظت می‌نماید. این سیستم مانند حصار یک خانه عمل می‌کند و بدن را از مهمانهای ناخوانده‌ای مانند میکروب‌ها و آلاینده‌ها دور نگه می‌دارد. با این حال، زمان‌هایی وجود دارد که این خط دفاعی از مسیر خود منحرف شده و شروع به حمله به خود بدن می‌کند. این حالت مانند آن می‌ماند که شما سربازانی در اختیار دارید که برای کشورتان می‌جنگند و به دلایل عجیبی متزلزل گشته و شروع به آتش گشودن به مردمان کشور خود می‌کنند. این وضعیت که در آن سیستم ایمنی، بدن را با دشمن اشتباه گرفته و شروع به حمله به آن می‌کند، سیستم ایمنی بیش از حد فعال نامند. که یکی از نگران‌ کننده‌ترین مسائل مربوط به سلامت در کشورهایی مانند نیوزیلند و استرالیا به شمار می‌رود.

علل بیش از حد فعال شدن سیستم ایمنی

سیستم ایمنی بیش از حد فعال چیزی جز سوء عملکرد سیستم ایمنی بدن نیست که همچنین به آن خود ایمنی یا بیماری خود ایمنی گویند. یک سیستم ایمنی بیش از حد فعال شده منجر به ایجاد آلرژی و اختلالات خود ایمنی به دلیل عدم تعادل در سلول‌های سفید خون بدن و سایر فاکتورهای ایمنی می‌شود. این عدم تعادل ناشی از بیش فعالی اجزاء و مؤلفه‌های ایمنی و به هنگام عدم موفقیت این مؤلفه‌ها در تمایز بین دشمن و سلول‌های بدن خود می‌باشد. این بیش فعالی منجر به تخریب بافت‌های مختلف بدن، تغییراتی در عملکرد اندام‌ها و حتی رشد غیر طبیعی این اندامها می‌شود.
سیستم ایمنی بیش از حد فعال، پس از مدتی، منجر به بروز بیماری‌های خود ایمنی همچون ام اس، که در آن سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین حمله می‌کند، و نیز ورم مفاصل، که در آن سیستم ایمنی به غشاء سینوویال واقع در بین مفاصل حمله‌ور می‌شود، می‌گردد. بیماری‌های خود ایمنی دیگر، لوپوس، پسوریازیس فیبرومیالژیا، بیماریهای التهابی روده، و غیره را شامل می‌شود. با این حال، علت دقیق اینکه چرا عملکرد سیستم ایمنی مختل می‌شود، هنوز ناشناخته است. اگرچه ژنتیک یکی از دلایل آن است، اما تمامی کسانی که دچار این بیماری می‌شوند، دارای علت پیشین سیستم ایمنی بیش از حد فعال در خانواده نبوده‌اند. داشتن استرس، مسمومیت شیمیایی، هورمون‌ها و عفونتها، از عوامل دیگری هستند که تصور می‌شود به این مشکل منجر می‌شود. با این حال، تاکنون نتایج قطعی از تحقیقات صورت گرفته، بدست نیامده است.

بیماری‌های ناشی از سیستم ایمنی بیش از حد فعال

انتشار اتوآنتی بادی‌ها یا خودپادتن‌ها، که به بافت‌ها و اندام‌های خود بدن حمله می‌کنند منجر به ایجاد بیماری‌های سیستم ایمنی بیش از حد فعال می‌شود.که همچنین تحت عنوان بیماری‌های خود ایمنی شناخته می‌شوند، و بیش از 80 بیماری مختلف مزمن در اثر سیستم ایمنی بیش از حد فعال رخ می‌دهد. این بیماری‌ها همچنین می‌توانند به دو دسته طبقه‌بندی شوند: بیماری‌ خود ایمنی سیستمتیک و بیماری خود ایمنی موضعی.

بیماری‌های خود ایمنی سیستمیک

این بیماری‌ها جزء آندسته بیماری‌های خود ایمنی بوده که چندین اندام مختلف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند و تنها به یک دستگاه محدود نمی‌شوند. نمونه‌های بیماری‌های خود ایمنی سیستمتیک به قرار ذیل است:

آرتریت روماتوئید

این بیماری خود ایمنی شامل آسیب بخش‌های مختلف بدن، به خصوص مفاصل است. این بیماری موجب التهاب مزمن مفاصل و در نتیجه تخریب دائمی خود شده، و بدین طریق فرد در دراز مدت دامنه‌ی حرکتی خود را از دست می‌دهد. با این حال، آرتریت روماتوئید تنها به آسیب مفاصل محدود نمی‌شود. این بیماری همچنین پوست، خون، ریه‌ها، کلیه‌ها، و غیره را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائمی که معمولاً از این بیماری مشاهده می‌شود عبارتند از: خستگی، درد و خشکی مفاصل، از دست دادن اشتها، و غیره. علائم این بیماری ممکن است با گذشت زمان ظاهر و ناپدید شوند. هنگامی که این علائم ناپدید می‌شوند، گفته می‌شود که این بیماری در حال بهبودی است. با این حال، این بهبودی‌ها دیده می‌شود که با خود فاز یا مرحله‌ی عود را به همراه دارند به گونه‌ای که در این فاز بیماری مجدداً فعال می‌شود.

لوپوس اریتماتوس سیستمیک

این بیماری خود ایمنی دیده شده است که بافت‌های مختلف و اندام‌های داخلی مانند کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها، مفاصل، و غیره را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مشاهده شده است که این بیماری معمولاً در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد و موجب التهاب مفاصل، پوست، سلول‌های خون و سایر بخش‌های بدن می‌شود. تشخیص این بیماری کار بسیار دشواری است، تنها به این دلیل که با علائم دیگر بیماری‌ها تطابق دارد. این علائم آنقدر عمومی و کلی می‌باشند که متخصص زمانی بیشتری را صرف تشخیص آن خواهد کرد. گمانه زنی‌هایی وجود دارد که لوپوس اریتماتوس سیستمیک و آرتریت روماتوئید نیز با یکدیگر مرتبط می‌باشند. به منظور کنترل این علائم کورتیکواستروئیدها و داروهای ضد مالاریا تجویز می‌شود.

سندرم شوگرن

این بیماری خود ایمنی بوسیله‌ی آسیب غدد تولید کننده‌ی رطوبت مانند غدد بزاقی، غدد اشک آور، و غیره مشخص می‌شود. نوع خاصی از سلول‌های سفید خون (لنفوسیتها) به طرز غیرعادی در این غدد تجمع یافته و از انجام عملکرد آنها در تولید اشک، بزاق، و غیره جلوگیری می‌کنند. به همین علت است که افرادی که مبتلا به این سندرم می‌باشند، از خشکی دهان و خشکی چشم رنج می‌برند. همچنین دیده شده است که مهبل (واژن)، پوست و بینی نیز خشک می‌شوند. مجدداً این عارضه زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد. در آزمایشات تشخیصی، میزان تولید اشک مورد بررسی قرار می‌گیرد، هرچند، تشخیص این بیماری بسیار دشوار است.

اسکلرودرمی

دیده می‌شود که در این بیماری خود ایمنی، پوست و بافت‌های همبند سخت می‌شوند. روی پوست تکه‌های خشک ایجاد می‌شود که با گذشت زمان ضخیم‌تر و سخت‌تر می‌شوند. این اختلال بافت همبند، شامل تولید بیش از حد تارهای کلاژن می‌باشد که در نتیجه منجر به زخم پوست و ضخیم شدن آن می‌گردد. هنگامی که تکه‌های پوست توسط این بیماری شکل گیرند تحت عنوان اسکلرودرمی موضعی شناخته می‌شود، با این حال، هنگامی که اندامی مانند قلب، کلیه‌ها، ریه‌ها، و غیره تحت تاثیر قرار بگیرند به آن اسکلرودرمی سیستمیک گویند. زنان در سنین باروری دیده شده است که بیشتر از مردان تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند.

سندرم گیلن باره

این سندرم بر سیستم عصبی محیطی تأثیر می‌گذارد. به این دلیل که سیستم عصبی محیطی، مغز و نخاع را به مابقی بدن متصل می‌سازد، آسیب وارده به سیستم عصبی محیطی مانع از انتقال سیگنال‌های عصبی می‌شود. بنابراین، پیام‌ها از مغز موفق نمی‌شوند به عضلات رفته و شخص قادر به انجام عملکردهای حرکتی نخواهد بود. بنابراین، افراد حس خارش و بی‌حسی را در دست‌ها، پاها، و غیره تجربه می‌کند. این سندرم بیماری خود ایمنی نادری است و دیده می‌شود که منجر به فلج بدن می‌گردد.
علاوه بر بیماری‌های مذکور، دیگر بیماری‌های خود ایمنی، واسکولیت سیستمیک، گرانولوماتوز وگنر و تب روماتیسمی می‌باشند.

بیماری‌های خود ایمنی موضعی

این بیماری‌ها آندسته بیماری‌های خود ایمنی هستند که مشاهده گشته به طور خاص یک اندام و یا ناحیه‌ی موضعی بدن انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

بیماری آدیسون

گاهی اوقات اتفاق می‌افتد که غدد آدرنال واقع در بالای کلیه‌ها، به مقدار کافی هورمون‌های آدرنال (کورتیزول و آلدوسترون) را به دلیل آسیب‌ در ساختار آنها (قشر آدرنال) تولید نمی‌کنند. این آسیب‌دیدگی قشر آدرنال می‌تواند توسط اتو آنتی‌بادی (پادتن مضر) یا عفونت، خونریزی، سرطان، و غیره بوجود آمده باشد. دیده می‌شود که این بیماری هم مردان و هم زنان را به طور یکسان تحت تأثیر قرار می‌دهد. مشکل اصلی با این بیماری آن است که اغلب زمانی تشخیص داده می‌شود که 70 تا 80 درصد از قشر خارجی از بین رفته باشد، به این دلیل که این زمان مبین بیماری است. جهت کنترل علائم این بیماری کورتیکواستروئیدهای جایگزین به بیمار داده می‌شود.

مالتیپل اسکلروزیس

در این بیماری، غلاف میلین اطراف سلول‌های عصبی آسیب دیده، در نتیجه بر انتقال پیام‌های عصبی در مغز، نخاع و مابقی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. از آنجا که انتقال عصبی کند می‌شود، فرد با مشکلاتی در رابطه با حرکت، از دست دادن بینایی، بی‌حسی، سرگیجه، و غیره مواجه می‌شود. به منظور تشخیص این بیماری، ممکن است پزشک پونکسیون کمری و اسکن MRI را بر روی بیمار انجام دهد. در حالی که هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد، به منظور کنترل علائم آن دارو به بیمار داده می‌شود. دیده می‌شود که این بیماری زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد.

میاستنی گراویس

برای آنکه حرکات عضلانی و مکانیکی اتفاق افتند، سلول‌های عصبی نیاز است که پیامهای عصبی را از مغز به سلول‌های عضلانی برده و سبب وقوع عمل مورد نظر شوند. در این اختلال عصبی و عضلانی، سلول‌های عضلانی قادر به دریافت پیامها و سیگنال‌ها از سلول‌های عصبی نبوده و در نتیجه موجب ضعف عضلانی می‌گردد. ارتباط‌هایی میان غده تیموس و این بیماری وجود دارد، با این حال، هنوز مشخص نگردیده که دقیقاً این بیماری چیست. اگرچه این اختلال عمدتاً عضلات مخطط یا ارادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما دیده می‌شود که برخی عضلات غیر ارادی چشم، دهان، و غیره نیز تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند.

دیابت نوع 1

گفته می‌شود افرادی که بدن‌شان به مقدار کافی انسولین تولید نمی‌کند، از دیابت نوع 1 رنج می‌برند. این بیماری خود ایمنی سلول‌های بتا تولید کننده انسولین در لوزالمعده را از بین می‌برد و در طول یک دهه یا بیشتر، تمام سلول‌های بتا توسط اتو آنتی‌بادیها نابود می‌شوند. بنابراین، افرادی که مبتلا به این نوع دیابت می‌باشند بایستی مادام‌العمر انسولین دریافت نمایند. معمولاً، دیده می‌شود که دیابت نوع 1 در دوران کودکی رخ داده و درمان مادام‌العمر پیش می‌رود.

بیماری گودپاسچر

در این بیماری خود ایمنی، اتوآنتی بادی‌ها، کلاژن موجود در آلوئول ریه‌ها و گلومرول کلیه را از بین می‌برند. این امر منجر به آسیب ریوی و کلیوی می‌شود. بسیاری از موارد، هر دو اندام تحت تأثیر قرار می‌گیرند، با این حال، در برخی از افراد یک اندام تحت تأثیر قرار گرفته و آسیب می‌بیند. مشاهده می‌شود که بیماری گودپاسچر مردان را بیشتر از زنان تحت تأثیر قرار می‌دهد. تشخیص این بیماری مستلزم بررسی صداهای غیرعادی ریه بوده که بیانگر آسیب ریوی است و یا احتباس مایعات، وجود خون یا پروتئین در ادرار، و غیره که نشان از آسیب کلیوی می‌دهد. اقدامات درمانی در قالب پلاسما و تجویز داروی کورتیکواستروئید انجام می‌گیرد.
برخی بیماری‌های خود ایمنی موضعی دیگر، کولیت اولسراتیو، بیماری کرون، بیماری گریوز، تیروئیدیت هاشیموتو، کم خونی خطرناک، و غیره را شامل می‌شود.
با این حال، بیماری‌هایی وجود دارند که در هر دو دسته قرار می‌گیرند، به این دلیل که به یک دستگاه حمله کرده، اما این توانایی را دارند که به اندام‌های همسایه نیز حمله‌ور شوند. اغلب دیده می‌شود که افراد تحت تأثیر بیش از یک بیماری خود ایمنی قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، بیماری که از کلانژیت اسکلروزان رنج می‌برد، همچنین در او دیده شده است که تحت تأثیر کولیت اولسراتیو نیز قرار گرفته است و یا فردی که مبتلا به بیماری آدیسون است عمدتاً دیده می‌شود که تحت تأثیر دیابت نوع 1 نیز قرار می‌گیرد.

علائم سیستم ایمنی بیش از حد فعال

هنگامی که اندام‌های سیستم ایمنی بدن به سلول‌ها و بافت‌های خود بدن حمله می‌کنند، منجر به التهاب موضعی در ناحیه‌ای می‌شود که حمله در آنجا واقع شده و ممکن است به علائم مختلف مرتبط بیانجامد. به عنوان مثال، چنانچه سیستم ایمنی بدن در حالت ناکارآمدی خود به غشاء سینوویال در مفاصل حمله کند، آنگاه التهاب در این مفاصل همراه با درد رخ می‌دهد. با ادامه یافتن حمله، منجر به آرتریت گشته و فرد علائم آرتروز زودرس را تجربه خواهد کرد. بنابراین اصولاً علائم شامل درد و التهاب در ناحیه‌ی مورد حمله واقع شده است. تب، درد عضلانی، سرگیجه و خستگی نیز معمولا جزء علائمی هستند که در بیماری خود ایمنی مشاهده می‌شوند.

درمان سیستم ایمنی بیش از حد فعال

بیماری‌های سیستم ایمنی با ترکیبی از آزمایشات خون و یافته‌هایی از معاینات فیزیکی، سابقه بیمار و روش‌های مبتنی بر تحقیق مانند عکس برداری اشعه X، و غیره تشخیص داده می‌شوند. با این حال، تشخیص این بیماری‌ها به خصوص در مراحل اولیه بیماری بسیار دشوار است، به این دلیل که علائم و اطلاعات بدست آمده از آزمایشات ممکن است برای رسیدن به هرگونه نتیجه‌گیری، به اندازه کافی مشخص و روشن نباشند.
تا همین اواخر، متداول‌ترین درمان‌هایی که برای سیستم ایمنی بیش از حد فعال بکارگرفته می‌شد، تجویز استروئید، شیمی درمانی و داروهای مهم سرکوب کننده ایمنی بودند. با این حال، این داروها عوارض جانبی مختلفی دربرداشته و مضر بودن آنها برای بدن به اثبات رسیده بود. جدیدترین، درمان‌های مؤثر تنها آن قسمت از سیستم ایمنی بدن را مورد هدف قرار می‌دهند که دچار نقص عملکردی شده‌اند. آنها این کار را با مسدود کردن مولکول‌های خاصی در مسیر التهابی انجام می‌دهند. پیوند سلول‌های بنیادی خونساز اتولوگ (HSCTs) مشخص گردیده است که امیدوار کننده‌ترین اقدام جهت رسیدن به بهبودی طولانی مدت از این بیماری‌های خود ایمنی است. این پیوند شامل از بین بردن سلول‌های ناکارآمد از سیستم ایمنی بدن و جایگزینی آنها توسط سلول‌های تازه است.
بیماری‌های خود ایمنی حدود 5٪ تا 8٪ از مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهند، که در حدود 75% بیماری‌های خود ایمنی در زنان رخ می‌دهد و چهارمین دلیل منجر به ناتوانی در زنان به شمار می‌روند. علاوه بر این، محققان دانشگاه لستر عنوان می‌کنند که سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال می‌تواند موجب آغاز سرطان شود. از آنجا که بیماری‌های خود ایمنی تاکنون هیچ درمان خاصی ندارند، تمام این زنان تا پایان عمر خود این بیماری دردناک را به دوش می‌کشند. تنها کاری که این بیماران می‌توانند انجام دهند، پیروی از یک رژیم غذایی مخصوص سیستم ایمنی بیش از حد فعال و مصرف داروهایی مانند داروهای ضد التهابی و استروئید برای کاهش درد می‌باشد.