تمرین تحسین و توجّه به کودک

تحسین و توجّه، به عنوان بنیادی برای بسیاری از مهارتهای بعدی عمل می‌کند. هنگامی که والدین بر کاربرد تحسین و توجّه مسلط شدند، آنها همچنین مفاهیم کلی را می‌آموزند که شالوده‌ی سایر مهارتهای والدینی محسوب می‌شوند. مهمتر این که، آنها یاد می‌گیرند که توجهشان می‌تواند بر رفتار کودکشان اثرات نیرومندی داشته باشد. می‌فهمند چگونه این توجه نیرومند را به طور انتخابی، در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلند اغلب اوقات وجود داشته باشد، به کار ببرند.

توصیف مهارت:

تحسین و توجه شامل اظهارات مثبت، توصیفهای رفتار، و ناز و نوازش است.

توجیه منطقی در مورد کاربرد تحسین و توجه:

مطالعات مختلفی اثربخشی تحسین و توجه را در تغییر رفتار اثبات کرده‌اند. محققان نشان داده‌اند هنگامی که والدین رفتار کودکشان را با توجه کردن به آن دنبال می‌کنند، بسامد رفتار افزایش می‌یابد (دوبی (1) و کافمن (2)، 1977؛ هربرت (3) و بیر (4)، 1972؛ واهلر (5)، 1969). محققان دیگری دریافتند هنگامی که والدین مخصوصاً آموزش دیدند تا رفتار مطلوبی را که کودکانشان انجام می‌دهند برجسته کنند، و توصیف رفتار را با توجه مثبت دنبال کنند رفتارهای مناسب کودک افزایش می‌یابد (دانگل و پولستر، 1984؛ فورهند (6) و کینگ (7)، 1977).
برای درک این که چرا والدین باید از تحسین و توجه استفاده کنند، فهرست نتایج مثبت زیر برایشان مفید است:
1- تحسین و توجه، رفتار مناسب را آموزش می‌دهد، در حالی که تنبیه تنها چگونگی عدم انجام آنرا آموزش می‌دهد: تنبیه رفتارهای مناسب جایگزین را آموزش نمی‌دهد.
2- تحسین و ستایش به کودکان کمک می‌کند تا درباره خودشان احساس خوبی داشته باشند.
3- تحسین و توجه به ایجاد هماهنگی ارتباطهای خانوادگی کمک می‌کند.
4- هنگامی که کودکان تلاش می‌کنند رفتار جدیدی یاد بگیرند، تحسین و توجه به کسب مهارتهای جدیدشان کمک می‌کند.

تمرین تحسین و توجه

توصیه‌های ما در مورد تمرین مهارت و چگونگی کاربرد مؤثر تحسین و توجه را به والدین گوشزد می‌کند. تحسین و توجه را تنها در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلید اغلب اوقات انجام شود به کار ببرید. هنگامی که والدین در زمان مناسبی از تحسین و توجه استفاده کنند اثربخشی آن را به حداکثر می‌رسانند. برای مثال، هنگامی که آقای جکسون پسر هفت ساله‌اش، گری، را به خاطر جواب دادن به تلفن تحسین کرد، او از تحسین و توجه استفاده نموده است. پسر به تلفن پاسخ داد. «سلام، منزل جکسون است» می‌توانم به شما کمکی بکنم؟» تلفن کننده پرسید، «لطفاً، اگر ممکن است با پدرتان صحبت کنم؟» گری پاسخ داد، «لطفاً، گوشی خدمتتان» و سپس به پدرش گفت، «باباجان، با شما کار دارند». قبل از این که آقای جکسون با تلفن کننده صحبت کند، به پسرش گفت، «گری، آفرین پسرم، بسیار مؤدبانه به تلفن جواب دادی. واقعاً سپاسگزارم». آقای جکسون بلافاصله پسرش را به خاطر رفتار مناسب در پاسخ دادن به تلفن تحسین کرد. با این تحسین احتمالِ این که گری در دفعات بعد نیز مؤدبانه پشت تلفن صحبت کند بیشتر می‌شود.
هنگامی که کودکان بدرفتاری می‌کنند از تحسین و توجه خودداری کنید. حتی خیره شدن، چشم غره رفتن، آه کشیدن، دیگر صداهای آرام حاکی از اوقات تلخی (مانند، «بچه‌ی بی‌ادب») می‌تواند رفتاری را که والدین واقعاً مایل به حذف آن هستند افزایش دهد.
برخی والدین اظهار می‌کنند که کودکانشان «گستاخانه صحبت می‌کنند» یا نافرمانی می‌کنند از توجه به آنها خودداری می‌کنند. هنگامی که والدین اصرار دارند که باید تلاش کنند بی‌انضباطی و بدرفتاری را متوقف کنند با آنها همدلی کنید، و توضیح دهید که در جلسات بعدی روشهایی را برای از بین بردن مشکلات به آنان آموزش خواهید داد. این نکته را خاطرنشان سازید که هرگونه توجهی موجب افزایش رفتارهای مختلف می‌شود، رفتار مطلوب و نامطلوب، بنابراین والدین، باید در توجهشان دقیق باشند. خاطرنشان کنید که آنها تلاش نمایند از توجه به رفتاری که مایل نیستند اتفاق بیفتد خودداری کنند، امّا اگر به هیچ وجه قادر به انجام این کار نیستند، روشهایی که قبلاً استفاده می‌کرده‌اند به کار ببندند.
تحسین‌تان باید توصیفی باشد. هنگامی که والدین تحسین‌شان توصیفی است دو وظیفه مهم را انجام می‌دهند، اوّل، توجه والدین کودکانشان را تشویق می‌کند تا آنچه را انجام می‌دهند ادامه دهند. دوّم، توصیف والدین به کودکانشان کمک می‌کند تا آنچه را که باید آنها انجام دهند تا توجه مثبت را دوباره کسب کنند یاد بگیرند. تحسین توصیفی می‌تواند شامل اظهاراتی درباره‌ی رفتار کودک باشد مانند، «کنی (8)، به نظر این طور میاد که از بازی با اسباب بازیهایت لذّت می‌بری» یا تحسین توصیفی جبنه‌های یک تکلیف یا بازی را که کودک در آن درگیر شده است مشخص می‌کند، مانند، «دورین (9)، داری کبوتر را آب و دانه می‌دهی و لانه‌اش را تمیز می‌کنی».
تلاشهای اولیه والدین برای توصیف رفتار گاهی اوقات ناشیانه و ناقص است. برخی افراد تعریف رفتار به عنوان یک سری رویدادهای مجزا را دشوار تلقی می‌کنند. هنگامی که والدین یاد گرفتند آنچه را که کودکانشان انجام می‌دهند توصیف نمایند می‌توانند توانایی‌شان برای تحسین را بهبود ببخشند. توصیفهایشان شالوده‌ای است که بر آن می‌توانند اظهارات کاملتر و تحسین مؤثرتری را بنا کنند.
اظهارات مثبت و تشویق را در تحسین‌تان بگنجانید. والدین می‌توانند با اضافه نمودن محتوایی که رفتار کودکانشان را تعریف می‌کند توصیفهای آشکار و صریحی را در تحسین بگنجانند. آنها می‌توانند این اظهارات را در ارزشیابی مثبت یک تکلیف یا بازی که کودکانشان در آن درگیر هستند مورد استفاده قرار دهند. برای مثال، «تامی (10) ریاضی را خوب تمرین می‌کنی. شماره‌‌گذاریهایت پاکیزه و مرتب است و ردیف‌ها همه سطربندی شده‌اند. خواندن آن بسیار آسان است». والدین می‌توانند اظهارات مثبت را برای ترغیب کودکانشان به ادامه آنچه انجام می‌دهند مورد استفاده قرار دهند. آقای دراموند (11) پسر ده ساله‌اش را تشویق کرد تا به تمرین پیانو ادامه بدهد هنگامی که او گفت، «دیوید، امروز واقعاً خوب پیانو نواختی. بدون وقفه سی دقیقه تمرین کردی و تقریباً هر نتی درست بود. به نظر می‌رسد که امروز می‌توانی تمرینت را به موقع انجام دهی».
رفتار کم‌اهمیت مطلوب را تحسین کنید. یک جنبه بسیار دشوار، امّا مهم، آموزش والدین برای استفاده از تحسین این است که آنها را آموزش بدهیم تا آن دسته از فعالیتهای جزئی کودکانشان را که هر روزه انجام می‌شود شناسایی و مورد توجه قرار دهند. بسیاری از والدین نسبت به کودکانشان به خاطر انجام «آنچه از آنها انتظار دارند» نظیر مطالعه و خواندن آرام، تلاش برای بستن بند کفش، استفاده مناسب از چنگال، یا محدود کردن مدّت مکالمات تلفنی بی‌توجه هستند. درست در این مواقع، هنگامی که کودکان کارهای کم اهمیت، امّا مطلوبی را انجام می‌دهند، والدین باید تحسین و توجهشان را مورد استفاده قرار دهند.
به خاطر این که تحسین رفتار کم اهمیت برای والدین دشوار است، بر اهمیت این جنبه از مهارت تأکید کنید. اگر والدین منتظر بروز رفتار مهمی قبل از این که تحسینی ارائه کنند بمانند، موارد کمی برای تمرین دارند. همچنین اگر والدین بندرت رفتار مطلوب کم اهمیت را تحسین کنند، احتمالاً کودکانشان این رفتارها را با بسامد بیشتر انجام نخواهند داد. افزایش رفتارهای کم اهمیت بسیار مهم است به خاطر این که معمولاً بسیاری از رفتارهای مناسب کم اهمیت و نه تعدادی از اعمال مثبت مهم است که میان والدینی که کودکانشان را خوش رفتار می‌شناسند و والدینی که کودکانشان را مؤاخذه می‌کنند و همیشه شکایت دارند که «هرگز کاری را به طور صحیح انجام نمی‌دهند» تفاوت ایجاد می‌کند.
تحسین‌تان را صادقانه ابراز کنید. والدینی که تجربه محدودی در استفاده از تحسین دارند یا آنهایی که در ارتباط با کودکانشان مشکلات زیادی دارند، ممکن است تحسین رفتاری را که از گذشته تصور می‌کرده‌اند «کودک موظف به انجام دادن آن است» بسیار دشوار بدانند. هنگامی که والدین به توضیحات ما درباره تحسین با شک و تردید پاسخ می‌دهند، در ارتباط با تواناییشان برای تحسین صادقانه رفتار کم اهمیت به آنها خاطرنشان می‌کنیم که از آنها نمی‌خواهیم که تمام رفتارها را تحسین کنند، بلکه از آنها می‌خواهیم که تنها رفتارهایی را که واقعاً می‌پسندند و مایلند مجدداً انجام شود تحسین نمایند.
برخی از والدین ادعا می‌کنند که قادر به تحسین صادقانه نیستند به خاطر این که کودکانشان هرگز «خوب» نیستند. آنها را تشویق کنید تا کودکانشان را کراراً و در موقعیتهای بیشتری مشاهده کنند. هنگامی که والدین بسامد و زمان تحت نظر گرفتن کودکانشان را بیشتر می‌کنند، معمولاً متوجه می‌شوند که کودکانشان در طول روز کارهای خوب و متعددی انجام می‌دهند و، در حقیقت، رفتارهای زیادی وجود دارد که متضمن تحسین و توجه هستند. با وجود این، حتی بعد از این که والدین رفتارهای مناسب بیشتری را شناختند، بسامد تحسین برای آنها یک مهارت محسوب می‌شود و ممکن است نتواند صادقانه آن را ابراز کنند. والدین باید خودشان را تقویت کنند تا آهنگ صدای خوشایندی را به کار ببرند و از طعنه و ریشخند اجتناب نمایند، مانند، «بالاخره رختخواب را جمع کردی» یا «باب (12)، می‎توانی تکلیف خودت را بدون این که من عیبی بگیرم انجام بدهی. باور نمی‌کنم بتوانی». هنگامی که والدین تمرین کنند، آنها یاد می‌گیرند صادقانه تحسین کنند.
همراه با تحسین کودکتان را ناز و نوازش کنید. به استفاده از ناز و نوازش همراه با تحسین یا به تنهایی تلاشهای والدین برای آموزش رفتار مناسب به کودکانشان را افزایش می‌دهد. ناز و نوازش می‌تواند در آغوزش گرفتن، آهسته با دست به پشت زدن برای تشویق، بوسیدن، غلغلک دادن، یا سایر تظاهرات جسمانی مناسبی باشد که والدین می‌دانند کودکانشان آنها را دوست دارند.
تحسین باید با آنچه کودک دوست دارد و آنچه بیزار است متناسب باشد. برخی از والدین با انواع تحسین و توجهی که کودکانشان ترجیح می‌دهند کاملاً آشنا هستند. بعضی از کودکان دوست دارند در آغوش گرفته شوند، برخی دیگر مایلند آنها را ببوسید، برخی ترجیح می‌دهند به موهایشان دست بکشید و برخی نیز از این کار تنفر دارند، و بعضی از شنیدن تحسین فراوان لذّت می‌برند، در حالی که برای بعضی دیگر یک توصیف ساده یا سپاسگزاری کلامی مختصر بسیار خوشایند است. بعضی از این رجحانها در طول دره‌های سنی مشخص بسیار برجسته هستند، برای مثال نوجوانان ترجیح می‌دهند والدینشان جلوی چشم دیگران نسبت به آنها محبت نکنند. برخی دیگر چیزهایی را خاص خودشان می‌پسندند مثلاً کودکی دوست دارد با نام خاصی او را صدا بزنند. والدین با تجربه نوع توجهی را که کودکانشان بیشتر دوست دارند مورد استفاده قرار می‌دهند. اگر چه بسیاری از والدین رجحانهای ویژه کودکانشان را به خوبی می‌دانند، بسیاری از آنها نیز از آنچه کودکانشان دوست دارند و متنفرند آگاهی کمی دارند.
والدین می‌توانند با استفاده از نوع توجهی که برای کودکانشان مناسب است و سپس مشاهده واکنشهای آنها رجحانهای کودکانشان را بشناسند. هنگامی که کودکان پاسخ منفی بدهند، والدین باید از کاربرد این نوع توجه خودداری کنند. امّا هنگامی که کودکان پاسخ مثبت می‌دهند، والدین باید به خاطر داشته باشند که این نوع توجه مؤثر و مناسب است و تلاش کنند که مجدداً از آن استفاده نمایند. برخی از کودکان هنگامی که والدینشان برای اولین بار شروع به تحسین می‌کنند ابراز ناراحتی می‌کنند یا خجالت می‌کشند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، والدین تشویق می‌شوند تا نسبت به رجحانهای کودکانشان در موقع تحسین و توجه به طور ویژه‌ای حساس باشند. بتدریج، والدین درمی‌یابند که کودکانشان انتظار تحسین دارند و با دریافت آن خوب رفتار می‎‌کنند. با وجود این، والدین باید توجه داشته باشند که اگر کودکانشان به هنگام تحسین خجالت می‌کشند، باید تلاش کنند انواع مختلف توجه را به کار ببرند تا جایی که نوعی توجهی را که کودکانشان دوست دارند کشف کنند.
هر بار، تحسین متفاوتی را به کار ببرید. تحسین یا توجهی را که به طور مکرر مورد استفاده قرار گیرد، اثرش از بین می‌رود. هنگامی که کودکان بارها «دختر خوب»، «پسر خوب»، یا «کار خوبی انجام دادید» را می‌شنوند، خیلی زود نسبت به آن بی‌توجه می‌شوند. والدین می‌توانند با تغییر ترکیب مؤلفه‌های مهارت تحسین و توجهشان را تغییر دهند. گاهی بهتر است والدین از چند کلمه‌ی تحسین‌آمیز و تشویق کننده استفاده کنند، مانند «ژانت (13)، خوب کردید که موهای عروسک را شانه کردید. شرط می‌بندم که او این را دوست دارد». در مواقع دیگر، والدین می‌توانند تحسینهای دقیقتری را به کار ببرند نظیر، شانیکا (14)، به نظر می‌رسد که از لاک زدن به انگشتانت لذت می‌بری. خیلی خوب است که سعی می‌کنی ذوق هنری خودت را محک بزنی. رنگهایی که استفاده می‌کنی بسیار زیبا هستند و تصاویری که می‌کشی قشنگ و زیبا به نظر می‌رسند. من تصویر تو را دوست دارم»
تمرین مهارت توسط والدین را تشویق و تحسین کنید. اگر ما نتوانیم تلاشهای والدین را تشخیص بدهیم یا تأکید بر اهمیت تمرینهای مکرر والدین را فراموش کنیم، خیلی زود از تلاش و کوشش دست می‌کشند. توجه شما به کار والدین آنها را دلگرم‌تر می‌کند. هنگامی که به والدین کمک می‌کنید تا به طور مداوم تحسین و توجه را به کار ببرند، رفتار کودکانشان بهبود می‌یابد و آنها فرصتها و دلایل بیشتری برای استفاده از آن پیدا می‌کنند.
نکته‌های اصلی که باید درباره‌ی تحسین و توجه خاطرنشان شود:
1- تحسین و توجه را تنها در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلید اغلب اوقات انجام شود به کار ببرید.
2- هنگامی که کودکان بدرفتاری می‌کنند از تحسین و توجه خودداری کنید.
3- از تحسین توصیفی استفاده کنید.
4- اظهارات مثبت و تشویق را در تحسین‌تان بگنجانید.
5- رفتار کم اهمیت مطلوب را تحسین کنید.
6- تحسین‌تان را صادقانه ابراز کنید.
7- همراه با تحسین از ناز و نوازش استفاده کنید.
8- تحسین باید با آنچه کودک دوست دارد و آنچه از آن بیزار است متناسب باشد.
9- هر بار، تحسین متفاوتی را به کار ببرید.

پی‌نوشت‌ها:

1. Dubey
2. kaufman
3. Herbert
4. Baer.
5. Wahler.
6. Forehand
7. king.
8. kenny
9. Doreen.
10. Tammy.
11. Mr. Drummond.
12. Bob
13. Janet.
14. Shanika.

منبع مقاله :
اف. دانگل، ریچارد، ا. پولستر، ریچارد؛ (1387)، آموزش مهارتهای کنترل کودک، مشهد: به نشر، چاپ سوم