با نزول کتاب مقدس تورات و شکلگیری و رسمیّت یافتن آیین یهود به پیامبری یکی از شخصیتهای بزرگوار و فداکار عالم بشریت، یعنی حضرت موسی (ع) هدف از زندگی که همانا «تکامل روح و تقرب به ذات اقدس الهی است» مشخص شد و راههای گوناگونی برای رسیدن به این مقصود برای آنان روشن گشت و موضوع وقف که در زبان عبری از آن با واژه (مقدس برای حدـ اوند) یاد میشود،
یکی از راههای مهم برای آمرزش در روز آخرت و از موارد حائز اهمیت در بین پیروان این مکتب شناخته شد. یهودیان عقیده دارند که با وقف کردن دارایی خود در راه حدـ ا، دارایی مادی خویش را به دارایی معنوی تبدیل میکنند و این سرمایه روحانی یکی از راههایی است که میتواند پشتوانهای برای انسان
-این مقاله به قلم جمعی از پژوهشگران جامعه کلیمیان اصفهان نوشته شده و در پارهای از موارد ـ مثل کلمه خداوند ـ رسمالخط مقاله حفظ شده است.
در جهان آخرت باشد و او را نزد حدـ ا سرافراز نماید و از عذاب دوزخ رهایی بخشد انسان را به آمرزش ابدی برساند.
اگر بخواهیم بر ابنیه مقدسی که در اصفهان توسط افراد خیّر یهودی ایجاد شده است، مروری کنیم متوجه میشویم که این آثار به دو دسته کلی تقسیم میشوند:
دسته اول: آثاری است که شخص بهطور خصوصی در ایجاد آن دخالت داشته و با همت شخصی خود، آن را به وجود آورده است؛ بهطور مثال کنیسای «کتر داوید» واقع در فلکه فلسطین، از مکانهای مقدسی است که بنیانگذار آن شخصی خیّر و نیکوکار به نام «اسحاق ساسون» بوده است،
که لوح یادبودی نیز از ایشان در دیوار این کنیسا موجود است متن لوح نصب شده بر کتیبه مرمرین این کتیبه که به دو زبان عبری و فارسی نوشته و حک شده این چنین است:
«نام نیکـو گـر بمانـد ز آدمـی
به کزو ماند سرای زرنگار
به رسم یادبود و تجلیل از مرحوم حاج اسحق ساسون رادمرد خیّر و نیکوکار جامعه ایسرائل اصفهان اهداکننده زمین و بنیانگذار کنیسای کِتِر داوید تاریخ 1323 شمسی.»
همچنین کنیسای «مُلا نیسان» در محله جهانباره، به همت یکی از روحانیون خیرخواه و نوعدوست به نام ملا نیسان بنا شده است که تابلویی از این دانشمند نیکوکار همراه با تاریخچه مختصری از ساخت این مکان مقدس در محل این کنیسا موجود است.
دسته دوم: ابنیه مقدسی است که به همّت جماعت ایجاد شدهاند و در حقیقت با جمعآوری کمکهای مالی از قشرهای مردم ـ بهطوری که هر کس بنا به استطاعت مالی خویش در این راه خیر قدم برداشته ـ ساخته شدهاند. از بارزترین این آثار میتوان به کنیسای بزرگ و دو کنیسای دیگر در مجاورت آن اشاره کرد که در محله جهانباره واقع شدهاند (1)
و همچنین مدارس قدیم اتحاد که مخارج بناهای این مدارس با کمک یهودیان اصفهان فراهم شده است و توسط مؤسسه آلیانس جهانی (2) اداره میگردید. علاوه بر موارد گفتهشده مورد دیگری که به عنوان وقف در میان کلیمیان مرسوم است،
اهدای متعلقات و وسایل لازمِ امکنه مقدس است؛ مثلاً تورات دستنویس بر روی پوست حیوان حلالگوشت؛ کتاب نمازهای روزانه به نام «صیدور(3)»و سایر کتب مقدّسه توسط افراد خیّر و نیکوکار تهیه میگردد و معمولاً بر روی این کتب موقوفه متونی به زبان عبری یا فارسی که نام وقفکننده و علت وقف ـ معمولاً درخواست آرامش روح برای فرد متوفی و یا امثال آن ـ ذکر میگردد. از جمله این موارد به کتاب مقدسی با نام «طومار استر» میتوان اشاره نمود.
در پشت این طومار متنی درباره «وقف» نوشته شده و برای شخص اهداکننده آن طلب آمرزش شده است (4)
در دیباچه این طومار با خط عبری با اشاره به وقفی بودن طومار آمده است: «این طومار مقدس در سال 5693 عبری، مطابق با 1311هـ.ش، توسط یهودا فرزند یوسف جهت شادی روح و روان پدرش مرحوم یوسف شموئل، فرزند مرحوم شمعون، وقف کنیسا شد»
همچنین توراتی وقفی در کنیسه کِتِر داوید به صورت طومار وجود دارد که در محفظهای بسیار شکیل و زیبا نگهداری میشود. بر لبه دریچه محفظه این تورات دو پلاک فلزی، که روی آن عبارت وقف حک شده، نصب گردیده است ترجمه متن عبارت وقفنامه که به خط عبری است اینچنین است: «این تورات مقدس توسط اسحاق، فرزند موسی، در سال 5661 عبری، برابر با 1279هـ.ش، برای شادی ارواح تمام اعضای خانوادهاش وقف شد.»
آنچه موضوع وقف را تحت تأثیر قرار میدهد و نتایج آن برای روز آخرت بسیار مهم تلقی شده است، موضوع آموزش است؛ بخصوص آموزش تورات مقدس. در دین حضرت موسی کلیماللّه تعلیم و تربیت از مهمترین وظائف بشری اعلام شده است،
بهطوری که حضرت داود (ع) میگوید: من بنده آنم که کلمهای به من بیاموزاند. در زمانی که جهل و بیسوادی زمین را فرا گرفته بود یهودیان همگی قادر به خواندن تورات مقدس بودند. تکلیف هر فرد یهودی است که در روز شبات (شنبه) تورات مقدس را علاوه بر روزهای دیگر مطالعه کند و به فرزندانش تعلیم دهد،
در حالی که هر کار دیگری در روز شبات (شنبه) ممنوع است. بدینترتیب فقهای بزرگ یهود، فروش اموال وقفی و به کار بردن وجوه آن را در راه تعلیم و تربیت مجاز دانسته و در این مورد دارالشرع وقت جامعه یهود میتواند حکم به فروش اموال و داراییهای وقفشده بدهد و مبالغ بهدستآمده را فقط در راه ترویج دانش تورات هزینه نماید.
در خاتمه گفتنی است که حفظ و نگهداری موقوفات و کلاً تمام ابنیه و آثاری که در راه تقرّب به پروردگار یکتا از آنها استفاده میگردد، وظیفه مهمّی است بر عهده حق باوران و حد ـ اجویان. باشد که در راه صیانت از این اماکن و اموال مقدس هرچه بیشتر کوشا باشیم.
پی نوشت :
1-یهودیان اصفهان، بیست کنیسه دارند که در محلات شهر به شرح زیر واقع شدهاند:
محله دردشت (دو کنیسه)؛ محله گلبار یا گلبهار (یک کنیسه)؛ محله جوباره، یعنی قدیمیترین ناحیه یهودینشین اصفهان (شانزده کنیسه)؛ در یکی از میدانهای جدید شهر (یک کنیسه نوساز)؛ کنیسههای یهودیان اصفهان به نام بانیان آنهاست و قدیمیترین آنها در جوباره کنیسه (عمو شعیا) میباشد
.2-مؤسسه آلیانس یک مؤسسه خیریه جهانی است که در تمام کشورهای جهان مخصوصا کشورهای جهان سوم، که نیازمند تعلیم و تربیت رایگاناند، شعبی تأسیس کرده است. مدارس اتحاد اصفهان یکی از آن مدارس است. مرکز این مؤسسه خیریه جهانی در فرانسه است.
3-پیروان حضرت موسی کلیماللّه در هر روز موظف به برگزاری سه نماز یعنی: نماز شَحَریت (نماز صبحگاهی)، نماز مینحا (نماز بعدازظهر) و نماز عَرْویت (نماز شب) میباشند و در روزهای شنبه و اعیاد مختلف نماز دیگری اضافه بر نمازهای ذکرشده به نام نماز موصاف (فوقالعاده) بعد از نماز شحریت (نماز صبحگاهی) خوانده میشود. در واقع نمازهای روزانه در کتابی به نام سیدور (= صیدور) جمعآوری و نگاشته شده است که افراد برای اجرای فریضه مهم نماز از این کتاب استفاده مینمایند. علاوه بــر ایــن قابــل ذکـر است چون متون نماز در اعیاد و ایام یاد بود و روزهها تا حدودی با هم تفاوت دارند، برای هر کدام از اعیاد و ایام یادبود و روزهها سیدورهای خاصی وجود دارند، اما مهمترین سیدور که در حقیقت در اکثر اوقات سال از آن استفاده میشود، سیدوری است که نماز روزهای معمولی و روز شنبه در آن درج شده است.
4-این طومار (= مقیلا) هماکنون به کنیسای کتر داوید تعلق دارد. متن این مقیلا در شب و صبح عید پوریم، که روز احسان و جشن و نیکوکاری در بین یهودیان و مطابق با چهاردهم ماه ادار (به تاریخ عبری) است بهدقت خوانده میشود. همچنین 3 دعای دیگر و یک دعا پس از خاتمه آن قرائت میشود.
میراث جاویدان
