پل ماري گيسلن . اتله
نويسنده:دبليو. بويد ريوارد
ترجمه: علي‌اصغر شيري
ترجمه: علي‌اصغر شيري
اُتله، پل‌ماري گيسلَن [1] . اُتله حقوقدان بلژيكي، كتابشناس، و طرفدار رابطه مصالحه‌آميز ميان ملت‌ها طي همكاري مادام‌العمر با هانري لافونتن [2] به تأسيس فدراسيون بين‌المللي سندپردازي(فيد) [3]، اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي [4] ، و تدوين رده‌بندي دهدهي جهاني همت گمارد. او پايه‌گذار مطالعات نظام‌يافته سندپردازي [5] در اروپا بود.
اين اصطلاح را اول بار او رايج ساخت و مفهوم تخصصي امروزي اين اصطلاح نيز زاييده انديشه اوست. ابتكار وي و همكاران و پيروانش نقش بسزايي در تأسيس مؤسسه سندآرايي امريكا داشت كه امروزه به نام انجمن اطلاع‌رساني امريكا موسوم است.
اتله در 23 اوت 1868 در خانواده‌اي متموّل و سرشناس در بروكسل چشم به جهان گشود و از همان آغاز از مصاحبت چهره‌هاي سرشناس علمي و هنري و نيز از محافل علمي بروكسل بهره‌مند بود. تحصيلات او در ابتدا به‌صورت خصوصي بود و سپس تحت تعاليم يسوعي‌ها قرار گرفت تا اينكه در سال 1866 از دانشگاه لووَن [6] به دانشگاه آزاد بروكسل انتقال يافت و در سال 1890 مدرك رشته حقوق را از آن دانشگاه دريافت كرد. سپس با دختر عمويش فرناند گلونر [7] ازدواج كرد و با اِميل پيكارد [8] ، دوست خانوادگي قبلي خود، دوره كارآموزي را در كاخ دادگستري گذراند.
اما رشته حقوق تنها علاقه اصلي او نبود، بلكه به‌دنبال كاري الهام‌بخش و داراي ارزش اجتماعي و معنوي بود. در سال 1891، اُتله جايگاه اين دو علاقه خود را در انجمن نوبنياد مطالعات اجتماعي و سياسي يافت. در آن زمان همكاري خود را با هانري لافونتن كارآموز پيشين پيكارد و بعدها حقوقدان بين‌المللي برجسته، كه پانزده سال از اتله بزرگ‌تر بود، آغاز كرد. لافونتن مسئوليت بخش كتابشناسي انجمن را عهده‌دار بود و به نظر مي‌رسيد كه روش‌ها و مسائل كتابشناسي تفكرات اتله را برانگيخت. اتله در سال 1892 مقاله‌اي بنيادي تحت عنوان «مسائلي درباره كتابشناسي» نوشت و در آن اين نكته را مطرح كرد كه "علوم اجتماعي چگونه مي‌تواند همچون علوم طبيعي از ماهيت اثباتي و مستند برخوردار شود". او بر اين باور بود كه برخي پاسخ‌ها را مي‌توان در شكل‌هاي جديد كتابشناختي يافت، كه در عرصه بين‌المللي به‌كار گرفته شده است.
در 1893 اين دو دوست فعاليت‌هاي خود را گسترش داده و به‌عنوان مسئولان "مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي جامعه‌شناختي" فعاليت خود را ادامه دادند. هنگامي كه اتله در 1895 رده‌بندي دهدهي ملويل ديويي را شناخت، اتله و لافونتن به گسترش بيشتر فعاليت‌هاي خود ترغيب شدند. آنها تحت نظارت دولت بلژيك و با حمايت مالي ارنست سولوي [9] ، كارخانه‌دار و نظريه‌پرداز اجتماعي، به برگزاري نخستين همايش بين‌المللي كتابشناسي همت گماشتند؛ تا به مسائل مربوط به گسترش فعاليت‌هاي كتابشناسي بپردازند. قطعنامه اين همايش گام‌هاي زير را ضروري دانست:
تدوين فهرست جهاني، تأسيس مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي به‌منظور گسترش كار، در نظر گرفتن رده‌بندي دهدهي به‌عنوان اساس كار تنظيم موضوعي فهرست، و تشكيل اتحاديه اسناد از كشورهاي مختلف به‌منظور حمايت از فهرست.
دولت بلژيك براي اين مؤسسه ستادي تشكيل داد و دفتر بين‌المللي كتابشناسي را طبق دستور پادشاه در 17 سپتامبر 1895 تأسيس كرد (البته اتحاديه رسمي اسناد هرگز تشكيل نشد، اما اين انديشه در سال‌هاي 1908، 1910، و 1919 مجدداً طرح گرديد).
حجم گنجينه كتابشناسي جهاني به‌سرعت رو به گسترش گذاشت. در 1903 كليه بخش‌هاي مختلف اين گنجينه كتابشناسي بالغ بر شش ميليون فقره بود. در دهه 1930 اين تعداد به‌طور متفاوت بين دوازده تا پانزده ميليون برآورد شده است. در آن زمان خدمات كاوش مبتني بر درخواست ايجاد شد و اين خدمت به‌تدريج از نظر تعداد و نوع درخواست گسترش يافت. دفتر بين‌المللي كتابشناسي انتشارات كتابشناختي خود را آغاز كرد و به هدايت ديگران و متقاعد ساختن ناشران كتابشناسي در انطباق انتشارات خود با حداقل شرايط لازم براي درج اين مدخل‌ها در گنجينه كتابشناسي جهاني (يا آنچه مشاركت در «كتابشناسي جهاني» خوانده مي‌شود) همت گمارد.
هدف رده‌بندي دهدهي دسترسي موضوعي به گنجينه كتابشناسي جهاني بود و، همگام با گسترش اين گنجينه، رده‌بندي دهدهي نيز گسترش مي‌يافت. رده‌بندي دهدهي و همچنين برگه‌هاي 5/12×5/7 سانتيمتر كه قابليت برگه‌آرايي‌هاي مجدد را داشت، فن‌آوري نوين را براي اتله و لافونتن به‌وجود آورد كه، براي نخستين‌بار در تاريخ، تدوين فهرست موضوعي جهاني و روزآمد، همراه با قابليت‌هاي گسترش و اصلاح، امكان‌پذير شد. آنان از يك‌سو با بهره‌گيري از گروهي از محققان و دانشمندان برجسته اروپايي به تدوين جدول‌هاي رده‌بندي پرداختند، و از سوي ديگر اتله به‌منظور تبديل آن به نخستين رده‌بندي چهريزه‌اي [10] به تشريح و تكميل ويژگي‌هاي فني آن همت گماشت. اين ويژگي‌ها مجموعه‌اي از تقسيمات فرعي عمومي و روش‌هاي گسترش يا بسط شماره‌هاي رده با استفاده از نمادهاي تركيبي كاركرد يا نظامي معيّن بود. پيشرفت اين نظام رده‌بندي، تبيين آنچه را اتله «ظرايف تحليل مفهومي ـ كتابشناختي» اسناد مي‌ناميد امكان‌پذير مي‌ساخت. نخستين ويرايش كامل رده‌بندي به همراه شرح دقيق اصول، قواعد، و تمرين‌ها تحت عنوان «راهنماي گنجينه كتابشناسي جهاني» [11] در سال 1905 منتشر شد.
فرايند گسترش و بازنگري ويرايش امريكايي اين رده‌بندي در بلژيك با همكاري و مشاوره نزديك ملويل ديويي و همكارانش در ايالات متحده تحت نظارت اتله به‌منظور حفظ هماهنگي ميان هر دو ويرايش صورت گرفت. اما، با گذشت زمان چندين تفاوت بين اين دو پيدا شد. اهداف دو ويرايش رده‌بندي و نظريات حاكم بر گسترش آنها چنان متفاوت بود كه تفاهم متقابل و اتفاق نظر ممكن نمي‌نمود.
در دهه نخست قرن بيستم تحولات متعددي در فعاليت مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي رخ داد. اين مؤسسه در سال‌هاي 1897، 1900، 1908، و 1910، همايش‌هايي برگزار كرد. در سال 1905، گنجينه جهاني شمايل‌نگاري كه گنجينه‌اي مستند از صنايع تصويري بود بر اساس رده‌بندي دهدهي جهاني شكل گرفت و هدف آن تشكيل مجموعه مكمل تصويري براي گنجينه جهاني كتابشناسي بود. در سال 1907 گنجينه‌اي دايره‌المعارفي از اسناد شامل آگاهي‌نامه‌ها، جزوه‌ها، و مقالات نشريات ادواري و روزنامه‌ها گردآوري شد. هدف از تشكيل اين مجموعه، فراهم آوردن جزئي اساسي براي گنجينه كتابشناسي جهاني بود كه از نظر اتله مي‌توانست دايره‌المعارفي از دانش باشد كه گنجينه كتابشناسي جهاني، در واقع، فهرست مطالب آن تلقي شود. علاوه بر اين، در سال 1907، كتابخانه مشتركي از انجمن‌هاي علمي تشكيل شد تا كتابخانه‌هاي انجمن‌ها و مؤسسات ملي و بين‌المللي را، كه مجموعه‌هاي رو به گسترش داشتند، در مجموعه‌اي واحد گردآورد. اين مجموعه‌ها در كل مي‌توانست به عنوان مجموعه‌اي مستند و مكمل گنجينه كتابشناسي جهاني ايفاي نقش كند.
همگام با تلاش‌هاي اتله و لافونتن براي ارتباط بيشتر با سازمان‌هاي علمي بين‌المللي، علاقه آنها به مسائل سازمان‌هاي بين‌المللي نيز فزوني گرفت و، همان‌طور كه اتله معتقد بود، «امروزه سازماندهي صحيح اسناد به‌معناي وسيع آن يكي از وظايف اصلي انجمن‌هاي بين‌المللي تلقي مي‌گردد». در سال 1906 اتله و لافونتن دفتري مركزي براي انجمن‌هاي بين‌المللي تأسيس كردند و در ابتدا درباره انجمن‌هايي كه در بلژيك ستاد داشتند به مطالعه پرداخته و سپس با همكاري سيريل فون اُوربرگ [12] و انجمن جامعه‌شناسي بلژيك به بررسي جامع انجمن‌هاي بين‌المللي همت گماشتند. در سال 1909 اين دو همكار با كمك آلفرد فرايد به تهيه سالنامه بين‌المللي شرح احوال [13] پرداختند. اين راهنما كه در سال 1904 توسط فرايد آغاز شده بود به‌گونه‌اي مبسوط‌تر و با مقدمه تحليلي و جامع اتله درباره ساختار، مديريت، و كاركردهاي سازمان‌هاي بين‌المللي گسترش يافت. اتله و لافونتن ويرايش بعدي اين راهنما را در سال‌هاي 1910 و 1911 بدون مشاركت فرايد منتشر ساختند؛ و افزون بر اين، در سال 1910، نخستين اجلاس جهاني سازمان‌هاي بين‌المللي را برگزار كردند. اين اقدام بسيار موفقيت‌آميز بود و در آن، اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي پايه‌گذاري گرديد و قرار شد كه دفتر مركزي انجمن‌هاي بين‌المللي نقش ستاد اين اتحاديه را ايفا كند.
شماري از انجمن‌ها كه در اجلاس سال 1910 شركت داشتند از طرح اتله مبني بر درنظرگرفتن قسمت چپ كاخ سن‌كانتر [14] به‌عنوان موزه بين‌المللي حمايت كردند. دولت بلژيك اين طرح را پذيرفت و اتله اين ساختمان بزرگ را به‌عنوان محل اوليه كاخ مونديال [15] و مركز عظيم فعاليت‌هاي بين‌المللي در نظر گرفت. قرار شد خدمات كتابشناختي مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي، كتابخانه بين‌المللي، موزه بين‌المللي، خدمات دبيرخانه‌اي و انتشارات و انجمن‌ها، و در نهايت دانشگاه بين‌المللي در اين ساختمان متمركز شود. اتله اميد داشت كه اين مجموعه به حمايت دولت‌ها و انجمن‌ها به‌صورت كامل و منسجم گسترش يابد. عمده‌ترين دلمشغولي اتله در باقي حياتش سازماندهي، بهينه‌سازي، و تبليغ كاخ مونديال بود. دومين و بزرگ‌ترين اجلاس انجمن‌هاي بين‌المللي در سال 1913 برگزار شد و برنامه‌ريزي برگزاري سومين اجلاس در سانفرانسيسكو در سال 1915 نيز آغاز گرديد. همگام با اين تلاش‌ها، مجموعه موزه به‌سرعت گسترش يافت و به‌منظور تقويت مجموعه خدمات موجود در كاخ مونديال، كه همگام با گنجينه كتابشناسي جهاني در سال 1895 شكل گرفته بود، گام‌هايي برداشته شد تا اينكه با آغاز جنگ جهاني اول اين فعاليت‌ها متوقف گرديد.
در طي سال‌هاي قبل از جنگ، اتله در ميان مقام‌هاي دولت بلژيك و محافل علمي از شهرتي بين‌المللي برخوردار گشت. با اين حال، دوران زندگي شخصي او نيز بي‌دغدغه نبود. او دو پسر داشت كه يكي در جنگ كشته شد. علاوه بر اين، زندگي مشترك وي سرانجام با شكست مواجه گرديد و در سال 1908 او و فرناند از يكديگر جدا شدند. در نخستين سال‌هاي قرن بيستم، پس از يك رشته بحران‌ها، اقبال از خانواده اتله روي گرداند و او با مشكلات حقوقي و خانوادگي ناشي از جدايي همسرش دست به گريبان شد. در سال 1912 با زن هلندي ثروتمندي به نام كاتو ازدواج كرد و دارايي همسرش باقي عمر حامي او و مؤسساتش بود.
در طي جنگ جهاني اول، بيشتر در پاريس اقامت داشت و به‌عنوان عضوي فعال در جنبش اروپا براي تشكيل اتحاديه ملل ايفاي نقش مي‌كرد. اتله عقيده داشت كه يكي از راه‌هاي تحقق نظم بين‌المللي، پس از جنگ، ايجاد سازماني براي ارتباط علمي با كاخ مونديال توسط اتحاديه است. اتله و لافونتن در ايجاد كميته بين‌المللي همكاري‌هاي علمي اتحاديه ملل نيز سهيم بودند.
پس از جنگ، مهم‌ترين كار اين دو دوست از سرگرفتن فعاليت‌هاي خود در بروكسل بود. آنها دريافتند كه مؤسسات و مجموعه‌هايي كه تشكيل داده بودند توسط حكومت اشغالگر صدمه نديده و، به همت معدود كاركنان صديق، با دقت حفظ شده است. در سال 1920 نخستين نشست از جلسات بين‌المللي دو هفته يك‌بار را برگزار كردند. در طي اين جلسات نشست‌هاي مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي، اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي، و ساير انجمن‌هاي بين‌المللي نيز برگزار گرديد (ساير جلسات در سال‌هاي 1921، 1922، و 1924 تشكيل شد). در اين زمان اتله خواستار تأسيس دانشگاه بين‌المللي با حمايت جامعه ملل گرديد. ليكن، بنيه مالي جامعه رو به ضعف گذاشت و امنيت سياسي خود را از دست داد و تأسيس اين دانشگاه در ژنو در حد تشويق اين اقدام باقي ماند.
اقدامات متعدد اتله و لافونتن، كه بيشتر با نام اتله شناخته مي‌شد، پس از جنگ گسترش يافت و با تأسيس آنچه به‌طور مبالغه‌آميز «دانشگاه بين‌المللي» خوانده مي‌شد، تكميل گرديد. با اين حال، ديري نپاييد كه آنها با مشكلاتي روبه‌رو شدند. اتله نتوانست جامعه ملل را براي كمك مالي به آنها متقاعد سازد. كميته همكاري‌هاي علمي كه در سال 1922 تأسيس شده بود، خيلي زود به سمتي سوق يافت كه از نظر اتله مغاير با فعاليت‌هاي كاخ مونديال و اهداف پيش‌بيني‌شده آن بود. تلاش براي همكاري با كميته و نيز نهاد اجرايي كميته كه همان مؤسسه بين‌المللي همكاري‌هاي علمي در پاريس بود با شكست مواجه شد و به ناخشنودي اتله و بدگماني او نسبت به مقامات جامعه انجاميد. حمايت دولت بلژيك نيز به‌تدريج بي‌ثبات شد تا اينكه در سال 1924، براي مدت كوتاهي، آن دولت كاخ مونديال را براي برپايي نمايشگاه بازرگاني باز پس گرفت.
براي آنكه مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي صدمه نبيند و به تعبيري در كاخ مونديال مدفون نگردد، لازم بود اقداماتي صورت گيرد. اين مؤسسه به كمك لافونتن تلاش كرد تا هويتي مستقل كسب كند. شخصيت‌هاي جديد تلاش كردند تا اين مؤسسه را به افق‌هاي جديد نزديك سازند، حتي در سال 1932 نام آن را به مؤسسه بين‌المللي اسناد تغيير دادند. اتله مخالف كليه تغييراتي بود كه نسل جديد طرفداران مؤسسه اعمال مي‌كردند و در مقابل اين تحولات نيز ايستادگي مي‌كرد. بهترين كاري كه اتله مي‌توانست پس از اين آشفتگي‌ها انجام دهد، بازسازي كاخ مونديال ـ كه در آن زمان آن را گنجينه جهاني [16] مي‌ناميد ـ و همچنين يافتن منبعي براي حمايت كاخ مونديال بود. مخالفت اتله با گرايش‌هاي جديد مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي مبني بر تمركززدايي و مديريت فدرالي در سال 1934 متوقف شد و اين زماني بود كه دولت بلژيك براي بار ديگر كاخ مونديال را بنا به مصالحي بست. آخرين نشست اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي در سال 1924 برگزار شد و اتله نيز به انتشار آثاري به نام خود ادامه داد و آلماني‌ها هم در طي اشغال بروكسل در جنگ جهاني دوم از آثار او براي هدف‌هاي خود استفاده كردند.
در همه سال‌هاي تلاش و نااميدي در ميان دو جنگ، اتله به‌همراه لافونتن و بعدها با همكاري فريتز دونكر دُويويس [17] به عنوان دبير كل مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي ادامه فعاليت داد. پس از بازگشايي كاخ مونديال، وي به‌طور منظم به ايراد سخنراني در آنجا پرداخت و كار بازنگري رده‌بندي دهدهي جهاني را به‌گونه‌اي ناكار آمد و بحث‌انگيز انجام داد و ويرايش دوم كامل اين رده‌بندي سرانجام در سال 1932 منتشر شد. او درس‌هايي از كتابداري و سندپردازي را در بروكسل تدريس كرد و پيوسته در مورد مسائل بين‌المللي و عام مورد علاقه‌اش مطالبي مي‌نگاشت. در «اجلاس جهاني فعاليت‌هاي سندپردازي در دنيا» كه در سال 1937 با همكاري مؤسسه بين‌المللي همكاري‌هاي علمي در پاريس تشكيل شد، اتله و لافونتن به عنوان دو بزرگمرد كهنسال سندپردازي در اروپا مورد قدرداني قرار گرفتند. در اين اجلاس بود كه نام مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي، به فدراسيون بين‌المللي سندپردازي (فيد) تغيير يافت. با اين حال، اتله پيوسته از اين مؤسسه به عنوان بخشي از بناي عظيم علمي مونديال، يا آنچه او گنجينه جهاني مي‌ناميد، سخن مي‌راند؛ بنايي كه او بيشتر عمرش را وقف تشريح وظايف آن كرد، و در اعتراض به تغييراتي كه در مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي صورت گرفته بود، در وصيت‌نامه خود ذكري از آن به ميان نياورد.
فعاليت‌هاي پژوهشي و نگارشي اتله به انتشار «رساله سندپردازي» [18] در سال 1934 و «جهان: رساله‌اي درباب اصل جهان‌گرايي» در سال 1935 انجاميد. اين آثار، متون دايره‌المعارفي بلندپروازانه و شايد قدري دور از ذهن بود كه تحقق موارد معدودي از آنها ميسر مي‌نمود. با اين حال، نخستين نوشته‌هاي او راهنماي تحقيقات منظم سندپردازي و انديشه جانبداري از مسائل بين‌المللي بود كه بسيار مورد غفلت قرار گرفت.
اتله يك سال پس از لافونتن در 10 دسامبر 1944 در بروكسل چشم از جهان فرو بست. پس از جنگ جهاني دوم، فدراسيون بين‌المللي سندپردازي (فيد) و اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي احيا شد. در حال حاضر فيد به دور از تمركز مكاني پيوسته اقدام به انتشار ترجمه‌ها و ويرايش‌هاي مختلف رده‌بندي دهدهي جهاني مي‌كند. اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي نيز مسئوليت انتشار «سالنامه سازمان‌هاي بين‌المللي» [19] را به‌عنوان وظيفه عمده خود برعهده دارد و اين مجموعه را به مرجع مهمي مبدل ساخته است.
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
اين اصطلاح را اول بار او رايج ساخت و مفهوم تخصصي امروزي اين اصطلاح نيز زاييده انديشه اوست. ابتكار وي و همكاران و پيروانش نقش بسزايي در تأسيس مؤسسه سندآرايي امريكا داشت كه امروزه به نام انجمن اطلاع‌رساني امريكا موسوم است.
اتله در 23 اوت 1868 در خانواده‌اي متموّل و سرشناس در بروكسل چشم به جهان گشود و از همان آغاز از مصاحبت چهره‌هاي سرشناس علمي و هنري و نيز از محافل علمي بروكسل بهره‌مند بود. تحصيلات او در ابتدا به‌صورت خصوصي بود و سپس تحت تعاليم يسوعي‌ها قرار گرفت تا اينكه در سال 1866 از دانشگاه لووَن [6] به دانشگاه آزاد بروكسل انتقال يافت و در سال 1890 مدرك رشته حقوق را از آن دانشگاه دريافت كرد. سپس با دختر عمويش فرناند گلونر [7] ازدواج كرد و با اِميل پيكارد [8] ، دوست خانوادگي قبلي خود، دوره كارآموزي را در كاخ دادگستري گذراند.
اما رشته حقوق تنها علاقه اصلي او نبود، بلكه به‌دنبال كاري الهام‌بخش و داراي ارزش اجتماعي و معنوي بود. در سال 1891، اُتله جايگاه اين دو علاقه خود را در انجمن نوبنياد مطالعات اجتماعي و سياسي يافت. در آن زمان همكاري خود را با هانري لافونتن كارآموز پيشين پيكارد و بعدها حقوقدان بين‌المللي برجسته، كه پانزده سال از اتله بزرگ‌تر بود، آغاز كرد. لافونتن مسئوليت بخش كتابشناسي انجمن را عهده‌دار بود و به نظر مي‌رسيد كه روش‌ها و مسائل كتابشناسي تفكرات اتله را برانگيخت. اتله در سال 1892 مقاله‌اي بنيادي تحت عنوان «مسائلي درباره كتابشناسي» نوشت و در آن اين نكته را مطرح كرد كه "علوم اجتماعي چگونه مي‌تواند همچون علوم طبيعي از ماهيت اثباتي و مستند برخوردار شود". او بر اين باور بود كه برخي پاسخ‌ها را مي‌توان در شكل‌هاي جديد كتابشناختي يافت، كه در عرصه بين‌المللي به‌كار گرفته شده است.
در 1893 اين دو دوست فعاليت‌هاي خود را گسترش داده و به‌عنوان مسئولان "مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي جامعه‌شناختي" فعاليت خود را ادامه دادند. هنگامي كه اتله در 1895 رده‌بندي دهدهي ملويل ديويي را شناخت، اتله و لافونتن به گسترش بيشتر فعاليت‌هاي خود ترغيب شدند. آنها تحت نظارت دولت بلژيك و با حمايت مالي ارنست سولوي [9] ، كارخانه‌دار و نظريه‌پرداز اجتماعي، به برگزاري نخستين همايش بين‌المللي كتابشناسي همت گماشتند؛ تا به مسائل مربوط به گسترش فعاليت‌هاي كتابشناسي بپردازند. قطعنامه اين همايش گام‌هاي زير را ضروري دانست:
تدوين فهرست جهاني، تأسيس مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي به‌منظور گسترش كار، در نظر گرفتن رده‌بندي دهدهي به‌عنوان اساس كار تنظيم موضوعي فهرست، و تشكيل اتحاديه اسناد از كشورهاي مختلف به‌منظور حمايت از فهرست.
دولت بلژيك براي اين مؤسسه ستادي تشكيل داد و دفتر بين‌المللي كتابشناسي را طبق دستور پادشاه در 17 سپتامبر 1895 تأسيس كرد (البته اتحاديه رسمي اسناد هرگز تشكيل نشد، اما اين انديشه در سال‌هاي 1908، 1910، و 1919 مجدداً طرح گرديد).
حجم گنجينه كتابشناسي جهاني به‌سرعت رو به گسترش گذاشت. در 1903 كليه بخش‌هاي مختلف اين گنجينه كتابشناسي بالغ بر شش ميليون فقره بود. در دهه 1930 اين تعداد به‌طور متفاوت بين دوازده تا پانزده ميليون برآورد شده است. در آن زمان خدمات كاوش مبتني بر درخواست ايجاد شد و اين خدمت به‌تدريج از نظر تعداد و نوع درخواست گسترش يافت. دفتر بين‌المللي كتابشناسي انتشارات كتابشناختي خود را آغاز كرد و به هدايت ديگران و متقاعد ساختن ناشران كتابشناسي در انطباق انتشارات خود با حداقل شرايط لازم براي درج اين مدخل‌ها در گنجينه كتابشناسي جهاني (يا آنچه مشاركت در «كتابشناسي جهاني» خوانده مي‌شود) همت گمارد.
هدف رده‌بندي دهدهي دسترسي موضوعي به گنجينه كتابشناسي جهاني بود و، همگام با گسترش اين گنجينه، رده‌بندي دهدهي نيز گسترش مي‌يافت. رده‌بندي دهدهي و همچنين برگه‌هاي 5/12×5/7 سانتيمتر كه قابليت برگه‌آرايي‌هاي مجدد را داشت، فن‌آوري نوين را براي اتله و لافونتن به‌وجود آورد كه، براي نخستين‌بار در تاريخ، تدوين فهرست موضوعي جهاني و روزآمد، همراه با قابليت‌هاي گسترش و اصلاح، امكان‌پذير شد. آنان از يك‌سو با بهره‌گيري از گروهي از محققان و دانشمندان برجسته اروپايي به تدوين جدول‌هاي رده‌بندي پرداختند، و از سوي ديگر اتله به‌منظور تبديل آن به نخستين رده‌بندي چهريزه‌اي [10] به تشريح و تكميل ويژگي‌هاي فني آن همت گماشت. اين ويژگي‌ها مجموعه‌اي از تقسيمات فرعي عمومي و روش‌هاي گسترش يا بسط شماره‌هاي رده با استفاده از نمادهاي تركيبي كاركرد يا نظامي معيّن بود. پيشرفت اين نظام رده‌بندي، تبيين آنچه را اتله «ظرايف تحليل مفهومي ـ كتابشناختي» اسناد مي‌ناميد امكان‌پذير مي‌ساخت. نخستين ويرايش كامل رده‌بندي به همراه شرح دقيق اصول، قواعد، و تمرين‌ها تحت عنوان «راهنماي گنجينه كتابشناسي جهاني» [11] در سال 1905 منتشر شد.
فرايند گسترش و بازنگري ويرايش امريكايي اين رده‌بندي در بلژيك با همكاري و مشاوره نزديك ملويل ديويي و همكارانش در ايالات متحده تحت نظارت اتله به‌منظور حفظ هماهنگي ميان هر دو ويرايش صورت گرفت. اما، با گذشت زمان چندين تفاوت بين اين دو پيدا شد. اهداف دو ويرايش رده‌بندي و نظريات حاكم بر گسترش آنها چنان متفاوت بود كه تفاهم متقابل و اتفاق نظر ممكن نمي‌نمود.
در دهه نخست قرن بيستم تحولات متعددي در فعاليت مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي رخ داد. اين مؤسسه در سال‌هاي 1897، 1900، 1908، و 1910، همايش‌هايي برگزار كرد. در سال 1905، گنجينه جهاني شمايل‌نگاري كه گنجينه‌اي مستند از صنايع تصويري بود بر اساس رده‌بندي دهدهي جهاني شكل گرفت و هدف آن تشكيل مجموعه مكمل تصويري براي گنجينه جهاني كتابشناسي بود. در سال 1907 گنجينه‌اي دايره‌المعارفي از اسناد شامل آگاهي‌نامه‌ها، جزوه‌ها، و مقالات نشريات ادواري و روزنامه‌ها گردآوري شد. هدف از تشكيل اين مجموعه، فراهم آوردن جزئي اساسي براي گنجينه كتابشناسي جهاني بود كه از نظر اتله مي‌توانست دايره‌المعارفي از دانش باشد كه گنجينه كتابشناسي جهاني، در واقع، فهرست مطالب آن تلقي شود. علاوه بر اين، در سال 1907، كتابخانه مشتركي از انجمن‌هاي علمي تشكيل شد تا كتابخانه‌هاي انجمن‌ها و مؤسسات ملي و بين‌المللي را، كه مجموعه‌هاي رو به گسترش داشتند، در مجموعه‌اي واحد گردآورد. اين مجموعه‌ها در كل مي‌توانست به عنوان مجموعه‌اي مستند و مكمل گنجينه كتابشناسي جهاني ايفاي نقش كند.
همگام با تلاش‌هاي اتله و لافونتن براي ارتباط بيشتر با سازمان‌هاي علمي بين‌المللي، علاقه آنها به مسائل سازمان‌هاي بين‌المللي نيز فزوني گرفت و، همان‌طور كه اتله معتقد بود، «امروزه سازماندهي صحيح اسناد به‌معناي وسيع آن يكي از وظايف اصلي انجمن‌هاي بين‌المللي تلقي مي‌گردد». در سال 1906 اتله و لافونتن دفتري مركزي براي انجمن‌هاي بين‌المللي تأسيس كردند و در ابتدا درباره انجمن‌هايي كه در بلژيك ستاد داشتند به مطالعه پرداخته و سپس با همكاري سيريل فون اُوربرگ [12] و انجمن جامعه‌شناسي بلژيك به بررسي جامع انجمن‌هاي بين‌المللي همت گماشتند. در سال 1909 اين دو همكار با كمك آلفرد فرايد به تهيه سالنامه بين‌المللي شرح احوال [13] پرداختند. اين راهنما كه در سال 1904 توسط فرايد آغاز شده بود به‌گونه‌اي مبسوط‌تر و با مقدمه تحليلي و جامع اتله درباره ساختار، مديريت، و كاركردهاي سازمان‌هاي بين‌المللي گسترش يافت. اتله و لافونتن ويرايش بعدي اين راهنما را در سال‌هاي 1910 و 1911 بدون مشاركت فرايد منتشر ساختند؛ و افزون بر اين، در سال 1910، نخستين اجلاس جهاني سازمان‌هاي بين‌المللي را برگزار كردند. اين اقدام بسيار موفقيت‌آميز بود و در آن، اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي پايه‌گذاري گرديد و قرار شد كه دفتر مركزي انجمن‌هاي بين‌المللي نقش ستاد اين اتحاديه را ايفا كند.
شماري از انجمن‌ها كه در اجلاس سال 1910 شركت داشتند از طرح اتله مبني بر درنظرگرفتن قسمت چپ كاخ سن‌كانتر [14] به‌عنوان موزه بين‌المللي حمايت كردند. دولت بلژيك اين طرح را پذيرفت و اتله اين ساختمان بزرگ را به‌عنوان محل اوليه كاخ مونديال [15] و مركز عظيم فعاليت‌هاي بين‌المللي در نظر گرفت. قرار شد خدمات كتابشناختي مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي، كتابخانه بين‌المللي، موزه بين‌المللي، خدمات دبيرخانه‌اي و انتشارات و انجمن‌ها، و در نهايت دانشگاه بين‌المللي در اين ساختمان متمركز شود. اتله اميد داشت كه اين مجموعه به حمايت دولت‌ها و انجمن‌ها به‌صورت كامل و منسجم گسترش يابد. عمده‌ترين دلمشغولي اتله در باقي حياتش سازماندهي، بهينه‌سازي، و تبليغ كاخ مونديال بود. دومين و بزرگ‌ترين اجلاس انجمن‌هاي بين‌المللي در سال 1913 برگزار شد و برنامه‌ريزي برگزاري سومين اجلاس در سانفرانسيسكو در سال 1915 نيز آغاز گرديد. همگام با اين تلاش‌ها، مجموعه موزه به‌سرعت گسترش يافت و به‌منظور تقويت مجموعه خدمات موجود در كاخ مونديال، كه همگام با گنجينه كتابشناسي جهاني در سال 1895 شكل گرفته بود، گام‌هايي برداشته شد تا اينكه با آغاز جنگ جهاني اول اين فعاليت‌ها متوقف گرديد.
در طي سال‌هاي قبل از جنگ، اتله در ميان مقام‌هاي دولت بلژيك و محافل علمي از شهرتي بين‌المللي برخوردار گشت. با اين حال، دوران زندگي شخصي او نيز بي‌دغدغه نبود. او دو پسر داشت كه يكي در جنگ كشته شد. علاوه بر اين، زندگي مشترك وي سرانجام با شكست مواجه گرديد و در سال 1908 او و فرناند از يكديگر جدا شدند. در نخستين سال‌هاي قرن بيستم، پس از يك رشته بحران‌ها، اقبال از خانواده اتله روي گرداند و او با مشكلات حقوقي و خانوادگي ناشي از جدايي همسرش دست به گريبان شد. در سال 1912 با زن هلندي ثروتمندي به نام كاتو ازدواج كرد و دارايي همسرش باقي عمر حامي او و مؤسساتش بود.
در طي جنگ جهاني اول، بيشتر در پاريس اقامت داشت و به‌عنوان عضوي فعال در جنبش اروپا براي تشكيل اتحاديه ملل ايفاي نقش مي‌كرد. اتله عقيده داشت كه يكي از راه‌هاي تحقق نظم بين‌المللي، پس از جنگ، ايجاد سازماني براي ارتباط علمي با كاخ مونديال توسط اتحاديه است. اتله و لافونتن در ايجاد كميته بين‌المللي همكاري‌هاي علمي اتحاديه ملل نيز سهيم بودند.
پس از جنگ، مهم‌ترين كار اين دو دوست از سرگرفتن فعاليت‌هاي خود در بروكسل بود. آنها دريافتند كه مؤسسات و مجموعه‌هايي كه تشكيل داده بودند توسط حكومت اشغالگر صدمه نديده و، به همت معدود كاركنان صديق، با دقت حفظ شده است. در سال 1920 نخستين نشست از جلسات بين‌المللي دو هفته يك‌بار را برگزار كردند. در طي اين جلسات نشست‌هاي مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي، اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي، و ساير انجمن‌هاي بين‌المللي نيز برگزار گرديد (ساير جلسات در سال‌هاي 1921، 1922، و 1924 تشكيل شد). در اين زمان اتله خواستار تأسيس دانشگاه بين‌المللي با حمايت جامعه ملل گرديد. ليكن، بنيه مالي جامعه رو به ضعف گذاشت و امنيت سياسي خود را از دست داد و تأسيس اين دانشگاه در ژنو در حد تشويق اين اقدام باقي ماند.
اقدامات متعدد اتله و لافونتن، كه بيشتر با نام اتله شناخته مي‌شد، پس از جنگ گسترش يافت و با تأسيس آنچه به‌طور مبالغه‌آميز «دانشگاه بين‌المللي» خوانده مي‌شد، تكميل گرديد. با اين حال، ديري نپاييد كه آنها با مشكلاتي روبه‌رو شدند. اتله نتوانست جامعه ملل را براي كمك مالي به آنها متقاعد سازد. كميته همكاري‌هاي علمي كه در سال 1922 تأسيس شده بود، خيلي زود به سمتي سوق يافت كه از نظر اتله مغاير با فعاليت‌هاي كاخ مونديال و اهداف پيش‌بيني‌شده آن بود. تلاش براي همكاري با كميته و نيز نهاد اجرايي كميته كه همان مؤسسه بين‌المللي همكاري‌هاي علمي در پاريس بود با شكست مواجه شد و به ناخشنودي اتله و بدگماني او نسبت به مقامات جامعه انجاميد. حمايت دولت بلژيك نيز به‌تدريج بي‌ثبات شد تا اينكه در سال 1924، براي مدت كوتاهي، آن دولت كاخ مونديال را براي برپايي نمايشگاه بازرگاني باز پس گرفت.
براي آنكه مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي صدمه نبيند و به تعبيري در كاخ مونديال مدفون نگردد، لازم بود اقداماتي صورت گيرد. اين مؤسسه به كمك لافونتن تلاش كرد تا هويتي مستقل كسب كند. شخصيت‌هاي جديد تلاش كردند تا اين مؤسسه را به افق‌هاي جديد نزديك سازند، حتي در سال 1932 نام آن را به مؤسسه بين‌المللي اسناد تغيير دادند. اتله مخالف كليه تغييراتي بود كه نسل جديد طرفداران مؤسسه اعمال مي‌كردند و در مقابل اين تحولات نيز ايستادگي مي‌كرد. بهترين كاري كه اتله مي‌توانست پس از اين آشفتگي‌ها انجام دهد، بازسازي كاخ مونديال ـ كه در آن زمان آن را گنجينه جهاني [16] مي‌ناميد ـ و همچنين يافتن منبعي براي حمايت كاخ مونديال بود. مخالفت اتله با گرايش‌هاي جديد مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي مبني بر تمركززدايي و مديريت فدرالي در سال 1934 متوقف شد و اين زماني بود كه دولت بلژيك براي بار ديگر كاخ مونديال را بنا به مصالحي بست. آخرين نشست اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي در سال 1924 برگزار شد و اتله نيز به انتشار آثاري به نام خود ادامه داد و آلماني‌ها هم در طي اشغال بروكسل در جنگ جهاني دوم از آثار او براي هدف‌هاي خود استفاده كردند.
در همه سال‌هاي تلاش و نااميدي در ميان دو جنگ، اتله به‌همراه لافونتن و بعدها با همكاري فريتز دونكر دُويويس [17] به عنوان دبير كل مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي ادامه فعاليت داد. پس از بازگشايي كاخ مونديال، وي به‌طور منظم به ايراد سخنراني در آنجا پرداخت و كار بازنگري رده‌بندي دهدهي جهاني را به‌گونه‌اي ناكار آمد و بحث‌انگيز انجام داد و ويرايش دوم كامل اين رده‌بندي سرانجام در سال 1932 منتشر شد. او درس‌هايي از كتابداري و سندپردازي را در بروكسل تدريس كرد و پيوسته در مورد مسائل بين‌المللي و عام مورد علاقه‌اش مطالبي مي‌نگاشت. در «اجلاس جهاني فعاليت‌هاي سندپردازي در دنيا» كه در سال 1937 با همكاري مؤسسه بين‌المللي همكاري‌هاي علمي در پاريس تشكيل شد، اتله و لافونتن به عنوان دو بزرگمرد كهنسال سندپردازي در اروپا مورد قدرداني قرار گرفتند. در اين اجلاس بود كه نام مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي، به فدراسيون بين‌المللي سندپردازي (فيد) تغيير يافت. با اين حال، اتله پيوسته از اين مؤسسه به عنوان بخشي از بناي عظيم علمي مونديال، يا آنچه او گنجينه جهاني مي‌ناميد، سخن مي‌راند؛ بنايي كه او بيشتر عمرش را وقف تشريح وظايف آن كرد، و در اعتراض به تغييراتي كه در مؤسسه بين‌المللي كتابشناسي صورت گرفته بود، در وصيت‌نامه خود ذكري از آن به ميان نياورد.
فعاليت‌هاي پژوهشي و نگارشي اتله به انتشار «رساله سندپردازي» [18] در سال 1934 و «جهان: رساله‌اي درباب اصل جهان‌گرايي» در سال 1935 انجاميد. اين آثار، متون دايره‌المعارفي بلندپروازانه و شايد قدري دور از ذهن بود كه تحقق موارد معدودي از آنها ميسر مي‌نمود. با اين حال، نخستين نوشته‌هاي او راهنماي تحقيقات منظم سندپردازي و انديشه جانبداري از مسائل بين‌المللي بود كه بسيار مورد غفلت قرار گرفت.
اتله يك سال پس از لافونتن در 10 دسامبر 1944 در بروكسل چشم از جهان فرو بست. پس از جنگ جهاني دوم، فدراسيون بين‌المللي سندپردازي (فيد) و اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي احيا شد. در حال حاضر فيد به دور از تمركز مكاني پيوسته اقدام به انتشار ترجمه‌ها و ويرايش‌هاي مختلف رده‌بندي دهدهي جهاني مي‌كند. اتحاديه انجمن‌هاي بين‌المللي نيز مسئوليت انتشار «سالنامه سازمان‌هاي بين‌المللي» [19] را به‌عنوان وظيفه عمده خود برعهده دارد و اين مجموعه را به مرجع مهمي مبدل ساخته است.
منابع :
1) Bradford, Samuel. Fifty Years of Documentation, 1948;
2) Duyvis, Donker. "International Federation for Documentation". Journal of Documentary Reproduction (1940);
3) Rayward, W. Boyd. "The Case of Paul Otlet, Pioneer of Information Science, Internationalist, Visionary". Journal of Librarianship and Information Science (1991).
پی نوشت :
[1]. Otlet, Paul-Marie-Ghislain
[2]. Henri La Fontaine
[3]. International Federation for Documentation (FID)
[4]. Union of International Associations (UIA)
[5]. Documentation
[6]. Louvain
[7]. Fernande Gloner
[8]. Emile Picard
[9]. Ernest Solvay
[10]. Faceted Classification
[11]. Manual of the Repertoire of Universal Bibliography
[12]. Cyril Van Overbergh
[13]. Annuaire de la Vie Internationale
[14]. Palais du Cinquantenaire
[15]. Palais Mondial
[16]. Mundaneum
[17]. Frits Donker Duyvis
[18]. Treatise on Documantation
[19]. Yearbook of International Organizations
[20]. W. Boyd Rayward
منبع: دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
