ايران و روسيه ؛غول هاي بزرگ بازار گاز
نويسنده: سجاد ولدی
ايران فعاليت هاي ديپلماتيك خود را در ساير مسائل مهم بين المللي و با توجه به اين موضوع كه رو در رويي غرب با مسئله هسته اي حساسيت و شتاب خود را از دست داده و گزينه نظامي هم ديگر در دستور كار نيست، گسترش داده است. آمريكايي ها هم كه در حال آماده شدن براي انتخابات رياست جمهوري هستند بيشتر نگران عراق و همچنين بحران مسكن هستند تا برخورد نظامي با ايران.
اما هنگام تحليل مسئله از ديدگاه روسيه، بايد ياد آور شويم كه ايران به اقدامات سياسي- ديپلماتيك خود شدت و سرعت بيشتري بخشيده است.
پيشروي سريع ايران به سمت بازارهاي جهاني گاز مي تواند موازنات فعلي حاكم بر اين بازار را برهم بزند.ايران چهارمين توليد كننده بزرگ گاز بعد از عربستان سعودي، عراق و كويت است و بعد از روسيه صاحب غني ترين ذخاير گازي جهان است.
در سالهاي اخير مجموعه مسائلي نظير تحريم هاي بين اللملي و مشكلات فني و سياسي داخلي، توليد گاز و پيشرفت بخش انرژي ايران را با مشكل مواجه كرده بود. اما بهاي فزاينده گاز در بازارهاي جهاني، توجه شركت هاي بزرگ بين المللي را به ذخاير انرژي ايران جلب كرده است. تهران با اعلام آمادگي براي همكاري با اتحاديه اروپا، كه ضمن تلاش براي تنوع بخشيدن به تأمين كنندگان گاز خود، به طور فزاينده خواهان تفكيك مسائل سياسي از اقتصادي در روابط با ايران مي باشد، سياست هاي مربوط به بخش گاز را هر چه پويا تر تعقيب مي كند.
پرتغال از سال 2006 تاكنون در حال مذاكره با ايران است و شركت ايتاليايي اديسون قصد صادرات گاز اين كشور به ايتاليا را دارد.
در نيمه ماه مارس امسال، گروه برق سوئيس (EGL) قراردادي با شركت ملي صادرات گاز ايران (NIGEC) در زمينه تأمين گاز به ارزش 20 ميليارد دلار به امضاء رساند.به فاصله اندكي بعد از آن شركت اكون گاز اتريش توافق نامه اي بر سر توزيع گاز ايران امضاء كرد.اين قرارداد نيز از سال 2013 به اجرا در مي آيد.
پروژه خط لوله نابوكو كه اروپا و آمريكا به آن به منزله شاخه اصلي عمليات تنوع بخشي منابع تأمين گاز اروپا مي نگرند، در وهله اول براي انتقال منابع گازي ايران در درياي خزر به اروپا و از طريق روسيه طراحي شد.
شركت OMV اتريش برنامه ريزي هاي خود را در زمينه گسترش بزرگترين ميدان گازي جهان در پارس جنوبي انجام داده است.اما بعد از وخيم تر شدن روابط ايران و آمريكا ، اين شركت سوي توجه خود را از ايران به سمت آذربايجان تغيير داد. هر چند آذربايجان گاز كافي براي پشتيباني اين خط لوله ،كه براي اقتصادي بودن احتياج به 30 ميليارد مترمكعب گاز در سال دارد،در اختيار ندارد.
به نظر مي رسد موفقيت حمله ديپلماتيك روسيه به حوزه بالكان در اواخر فوريه سر انجام اين پروژه را به كلي به دست فراموشي سپرده باشد.مقامات روسيه عهدنامه اي با كشورهاي بلغارستان و صربستان براي احداث يك خط لوله رقابتي با نام ((جريان جنوب)) براي انتقال گاز آسياي مركزي به اروپا به امضا رسانده اند.
تهران نيز بيكار ننشسته و با توجه به اهميت فراوان طرح روسها و تاثير آن بر روي پروژه ناباكو،فعاليت خود را در بازار گاز افزايش داده است.در همين راستا منوچهر متكي وزير خارجه ايران در يكي از سفرهاي خود كه بلافاصله بعد از امضاي قرارداد جريان جنوب بين روسيه و بلغارستان انجام شد،اظهار داشت:"پروژه نابوكو يكي از حوزه هاي موجود براي همكاري ما با اتحاديه اروپاست."
هرچند به نظر مي رسد ايران تمايل ندارد روسيه اين موضوع را به عنوان چالشي براي استراتژي گاز خود در جنوب اروپا در نظر بگيرد.
متكي در سخنان خود افزود: "گفته هاي من در مورد خطوط لوله ناباكو با سياست هاي كشور ثالثي تعارض ندارد."
اما آيا چنين است؟ پيشروي ايران به سمت بازارهاي گاز اروپا و برنامه هايش براي گسترش ذخاير گاز خود، به خوبي مي تواند وضعيت ثابت موجود بين منافع كشور ها را،كه به هر حال مصرف كنندگان اروپايي آن را زير سوال ميبرند ،آشفته سازد.
در كنار برنامه هاي آمريكا براي گسترش ذخاير گازي عراق،گاز ايران ميتواند منابع لازم براي تامين گاز پروژه ناباكو را فراهم آورد.اين امر در نظر اول ممكن است فقط در حد تئوري باشد،اما تنها وجود منابع بالقوه گاز براي خط لوله نوباكو، مي تواند روسيه را براي سرعت بخشيدن به پروژه جريان جنوب تشويق كند.
قرارداد انتقال گاز ايران به سوئيس به شرط عقد قرارداد ترنس-آدرياتيك(TAP)،پروژه مشترك EGL سوئيس و استات اويل هيدروي نروژ،خواهد بود. به عبارت ديگر گاز ايران مي تواند بين دو خط لوله صادراتي نابوكو و TAP توزيع شود.اين كار مي تواند به عنوان رقابت بر سر بازار وسيع و به قول برخي بي كران اروپا تعبير شود.تقاضاي اروپا براي گاز روز به روز افزايش مي يابداما كشورهاي اين اتحاديه در تلاشند تا با استفاده از فناوري هاي نوين و صرف هزينه هاي بالا، ميزان مصرف سوخت هاي فسيلي را حداقل ثابت نگه دارند و اميدوارند ظرف 10 تا15 سال آينده اين تلاش ها و هزينه ها به كاهش مصرف گاز بيانجامد.
بااين وجود به نظر مي رسد رقابت در بازار گاز به زودي بر روي قيمت ها اثر بگذارد.اين قبيل تهديدات هنگامي كه تركمنستان ،قزاقستان وازبكستان تصميم خود را براي روي آوردن به قيمتهاي اروپايي در قراردادهاي خود با شركت گاز پروم اعلام كردند،به مرز عملي شدن نزديك شد.
روسيه نيز در نهايت مجبور شد نرخ هاي آنان را بپذيرد.درحالي كه با اين عمل قدرت مانور روسيه در رقابت آتي بازار گاز كاهش مي يابد.
در هر حال فعلا ايران گاز كافي براي تهديد موقعيت گاز پروم در اروپا در اختيار ندارد. اين شركت روسي پاسخگوي 30 درصد از تقاضاي گاز اروپا(حدود150-160 ميليارد متر مكعب در سال) ميباشد و بادر نظر گرفتن مجموع توانايي نابوكو( 31ميليرد متر مكعب)وTAP(20-10 ميليارد متر مكعب)و مهلت تايين شده براي آنها تا سال 2013-2012 به نظر نميرسد اين دو پروژه بتوانند تغييري اساسي در وضعيت بازار گاز اروپا به وجود آورند.
از سوي ديگر نشانه هاي بهبود روابط آمريكا با ايران بدين معني نيست كه آمريكا هيچ اتهامي عليه ايران مطرح نميكند،چون واشنگتن اصرار دارد كه قرارداد گاز ايران-سوئيس بايد به دقت مورد بررسي قرار بگيرد. ژنو و ديگر پايتخت هاي اروپايي هم به طور حتم از مفهوم اين هشدارها آگاهند.
اين وضعيت يك سناريوي محتمل ديگر پيش رو قرار ميدهد كه به نفع گاز پروم است.ايران ممكن است مسير خط لوله خود را به سمت چين،هند و پاكستان تغيير دهد.اگر مشتري هاي بالقوه با ميزان بالاي تقاضا در شرق وجود دارند كه تحت فشار واشنگتن تغيير عقيده نخواهند داد،چرا بايد در انتظار تغيير رويه آمريكا باقي ماند؟
مورلي دئورا وزير نفت هند اخيرا گفته به زودي با پاكستان بر سر مسائل خط لوله صلح به توافق مي رسد و به اين ترتيب مي توان اميدوار بود اين پروژه به روند طبيعي خود بازگردد.هر چند آمريكا بر طبق روال پيشين ،مخالف اين روند است. اما هند به اين مخالفت ها توجهي نمي كند.
ايران و روسيه مي توانند در عوض رقابت بر سر بازار گاز، با يكديگر متحد شوند.رئيس جمهور ايران چندين بار پيشنهاد كرده كه اين دو كشور در سياست هاي گازي هماهنگ عمل كنند.به علاوه در حالي كه روسيه براي تامين گاز اروپا قرارداد مي بندد،ايران گاز خود را به شرق صادر خواهد كرد.شواهد نيز نشان مي دهند كه در بين سران كشورهاي بزرگ صادر كننده گاز ، اعتقادي قوي براي تشكيل كارتلي بزرگ مانند اوپك وجود دارد.ايران حتي پيش نويسي براي ساختار اوليه اين سازمان جديد پيشنهاد داده است.تاييد اين پيش نويس،به توافقات شبه نيمه رسمي كه بنا به برخي اظهارات به امضارسيده بود،جنبه رسمي خواهد داد. موضوعي كه مي تواند با اتحاد كشورهاي بزرگ توليد كننده گاز، بازار اين سوخت مهم را در كنترل صادر كنندگان بزرگ قرار دهد .
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
اما هنگام تحليل مسئله از ديدگاه روسيه، بايد ياد آور شويم كه ايران به اقدامات سياسي- ديپلماتيك خود شدت و سرعت بيشتري بخشيده است.
پيشروي سريع ايران به سمت بازارهاي جهاني گاز مي تواند موازنات فعلي حاكم بر اين بازار را برهم بزند.ايران چهارمين توليد كننده بزرگ گاز بعد از عربستان سعودي، عراق و كويت است و بعد از روسيه صاحب غني ترين ذخاير گازي جهان است.
در سالهاي اخير مجموعه مسائلي نظير تحريم هاي بين اللملي و مشكلات فني و سياسي داخلي، توليد گاز و پيشرفت بخش انرژي ايران را با مشكل مواجه كرده بود. اما بهاي فزاينده گاز در بازارهاي جهاني، توجه شركت هاي بزرگ بين المللي را به ذخاير انرژي ايران جلب كرده است. تهران با اعلام آمادگي براي همكاري با اتحاديه اروپا، كه ضمن تلاش براي تنوع بخشيدن به تأمين كنندگان گاز خود، به طور فزاينده خواهان تفكيك مسائل سياسي از اقتصادي در روابط با ايران مي باشد، سياست هاي مربوط به بخش گاز را هر چه پويا تر تعقيب مي كند.
پرتغال از سال 2006 تاكنون در حال مذاكره با ايران است و شركت ايتاليايي اديسون قصد صادرات گاز اين كشور به ايتاليا را دارد.
در نيمه ماه مارس امسال، گروه برق سوئيس (EGL) قراردادي با شركت ملي صادرات گاز ايران (NIGEC) در زمينه تأمين گاز به ارزش 20 ميليارد دلار به امضاء رساند.به فاصله اندكي بعد از آن شركت اكون گاز اتريش توافق نامه اي بر سر توزيع گاز ايران امضاء كرد.اين قرارداد نيز از سال 2013 به اجرا در مي آيد.
پروژه خط لوله نابوكو كه اروپا و آمريكا به آن به منزله شاخه اصلي عمليات تنوع بخشي منابع تأمين گاز اروپا مي نگرند، در وهله اول براي انتقال منابع گازي ايران در درياي خزر به اروپا و از طريق روسيه طراحي شد.
شركت OMV اتريش برنامه ريزي هاي خود را در زمينه گسترش بزرگترين ميدان گازي جهان در پارس جنوبي انجام داده است.اما بعد از وخيم تر شدن روابط ايران و آمريكا ، اين شركت سوي توجه خود را از ايران به سمت آذربايجان تغيير داد. هر چند آذربايجان گاز كافي براي پشتيباني اين خط لوله ،كه براي اقتصادي بودن احتياج به 30 ميليارد مترمكعب گاز در سال دارد،در اختيار ندارد.
به نظر مي رسد موفقيت حمله ديپلماتيك روسيه به حوزه بالكان در اواخر فوريه سر انجام اين پروژه را به كلي به دست فراموشي سپرده باشد.مقامات روسيه عهدنامه اي با كشورهاي بلغارستان و صربستان براي احداث يك خط لوله رقابتي با نام ((جريان جنوب)) براي انتقال گاز آسياي مركزي به اروپا به امضا رسانده اند.
تهران نيز بيكار ننشسته و با توجه به اهميت فراوان طرح روسها و تاثير آن بر روي پروژه ناباكو،فعاليت خود را در بازار گاز افزايش داده است.در همين راستا منوچهر متكي وزير خارجه ايران در يكي از سفرهاي خود كه بلافاصله بعد از امضاي قرارداد جريان جنوب بين روسيه و بلغارستان انجام شد،اظهار داشت:"پروژه نابوكو يكي از حوزه هاي موجود براي همكاري ما با اتحاديه اروپاست."
هرچند به نظر مي رسد ايران تمايل ندارد روسيه اين موضوع را به عنوان چالشي براي استراتژي گاز خود در جنوب اروپا در نظر بگيرد.
متكي در سخنان خود افزود: "گفته هاي من در مورد خطوط لوله ناباكو با سياست هاي كشور ثالثي تعارض ندارد."
اما آيا چنين است؟ پيشروي ايران به سمت بازارهاي گاز اروپا و برنامه هايش براي گسترش ذخاير گاز خود، به خوبي مي تواند وضعيت ثابت موجود بين منافع كشور ها را،كه به هر حال مصرف كنندگان اروپايي آن را زير سوال ميبرند ،آشفته سازد.
در كنار برنامه هاي آمريكا براي گسترش ذخاير گازي عراق،گاز ايران ميتواند منابع لازم براي تامين گاز پروژه ناباكو را فراهم آورد.اين امر در نظر اول ممكن است فقط در حد تئوري باشد،اما تنها وجود منابع بالقوه گاز براي خط لوله نوباكو، مي تواند روسيه را براي سرعت بخشيدن به پروژه جريان جنوب تشويق كند.
قرارداد انتقال گاز ايران به سوئيس به شرط عقد قرارداد ترنس-آدرياتيك(TAP)،پروژه مشترك EGL سوئيس و استات اويل هيدروي نروژ،خواهد بود. به عبارت ديگر گاز ايران مي تواند بين دو خط لوله صادراتي نابوكو و TAP توزيع شود.اين كار مي تواند به عنوان رقابت بر سر بازار وسيع و به قول برخي بي كران اروپا تعبير شود.تقاضاي اروپا براي گاز روز به روز افزايش مي يابداما كشورهاي اين اتحاديه در تلاشند تا با استفاده از فناوري هاي نوين و صرف هزينه هاي بالا، ميزان مصرف سوخت هاي فسيلي را حداقل ثابت نگه دارند و اميدوارند ظرف 10 تا15 سال آينده اين تلاش ها و هزينه ها به كاهش مصرف گاز بيانجامد.
بااين وجود به نظر مي رسد رقابت در بازار گاز به زودي بر روي قيمت ها اثر بگذارد.اين قبيل تهديدات هنگامي كه تركمنستان ،قزاقستان وازبكستان تصميم خود را براي روي آوردن به قيمتهاي اروپايي در قراردادهاي خود با شركت گاز پروم اعلام كردند،به مرز عملي شدن نزديك شد.
روسيه نيز در نهايت مجبور شد نرخ هاي آنان را بپذيرد.درحالي كه با اين عمل قدرت مانور روسيه در رقابت آتي بازار گاز كاهش مي يابد.
در هر حال فعلا ايران گاز كافي براي تهديد موقعيت گاز پروم در اروپا در اختيار ندارد. اين شركت روسي پاسخگوي 30 درصد از تقاضاي گاز اروپا(حدود150-160 ميليارد متر مكعب در سال) ميباشد و بادر نظر گرفتن مجموع توانايي نابوكو( 31ميليرد متر مكعب)وTAP(20-10 ميليارد متر مكعب)و مهلت تايين شده براي آنها تا سال 2013-2012 به نظر نميرسد اين دو پروژه بتوانند تغييري اساسي در وضعيت بازار گاز اروپا به وجود آورند.
از سوي ديگر نشانه هاي بهبود روابط آمريكا با ايران بدين معني نيست كه آمريكا هيچ اتهامي عليه ايران مطرح نميكند،چون واشنگتن اصرار دارد كه قرارداد گاز ايران-سوئيس بايد به دقت مورد بررسي قرار بگيرد. ژنو و ديگر پايتخت هاي اروپايي هم به طور حتم از مفهوم اين هشدارها آگاهند.
اين وضعيت يك سناريوي محتمل ديگر پيش رو قرار ميدهد كه به نفع گاز پروم است.ايران ممكن است مسير خط لوله خود را به سمت چين،هند و پاكستان تغيير دهد.اگر مشتري هاي بالقوه با ميزان بالاي تقاضا در شرق وجود دارند كه تحت فشار واشنگتن تغيير عقيده نخواهند داد،چرا بايد در انتظار تغيير رويه آمريكا باقي ماند؟
مورلي دئورا وزير نفت هند اخيرا گفته به زودي با پاكستان بر سر مسائل خط لوله صلح به توافق مي رسد و به اين ترتيب مي توان اميدوار بود اين پروژه به روند طبيعي خود بازگردد.هر چند آمريكا بر طبق روال پيشين ،مخالف اين روند است. اما هند به اين مخالفت ها توجهي نمي كند.
ايران و روسيه مي توانند در عوض رقابت بر سر بازار گاز، با يكديگر متحد شوند.رئيس جمهور ايران چندين بار پيشنهاد كرده كه اين دو كشور در سياست هاي گازي هماهنگ عمل كنند.به علاوه در حالي كه روسيه براي تامين گاز اروپا قرارداد مي بندد،ايران گاز خود را به شرق صادر خواهد كرد.شواهد نيز نشان مي دهند كه در بين سران كشورهاي بزرگ صادر كننده گاز ، اعتقادي قوي براي تشكيل كارتلي بزرگ مانند اوپك وجود دارد.ايران حتي پيش نويسي براي ساختار اوليه اين سازمان جديد پيشنهاد داده است.تاييد اين پيش نويس،به توافقات شبه نيمه رسمي كه بنا به برخي اظهارات به امضارسيده بود،جنبه رسمي خواهد داد. موضوعي كه مي تواند با اتحاد كشورهاي بزرگ توليد كننده گاز، بازار اين سوخت مهم را در كنترل صادر كنندگان بزرگ قرار دهد .
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
