دل نوشته هایی به مناسبت ایام حج(2)

مدرسه بندگی

حج، چونان درختی است که اگر دست نیاز به شاخه‏های کرامتش بیاویزی، و اگر دامن طلب زیر این شاخه طوبی بگستری، دامن دامن حکمت و نور، بهره می‏بری. خنکای یقین را در سایه درخت پرشاخه حج حس می‏کنی، و اگر پنجه به سر شاخه‏های پربارش فراز بری، میوه‏های تازه ایمان و نور و حضور می‏چینی. بازاری است حج، که هر که با نقد خلوص پای بدان نهد، کالای عبودیت نصیبش می‏شود، و هر که بی‏توشه باور به آنجا رود، تهی‏دست باز می‏گردد. مدرسه‏ای است حج که کتاب و دفترش «عمل» و «تزکیه» است. سازنده‏اش ابراهیم و اسماعیل و جبرئیل است و بنیانش تقوا. آن که در این مدرسه نام نویسد، باید مشق بندگی را خوب بنویسد و خط خلوص را زیبا نگارد و تکلیف طاعت را در کلاس مناسک، به دقت و کمال و تمام انجام دهد.

حکایتگر نشور

حج، معاد مجسم، حکایت‏گر ورز نشور و بیانگر روز حشر است؛ زیرا در آن سرزمین، مردم با وجود اختلاف زبان‏ها و رنگ‏ها، پاسخگوی یک ندا هستند و یک فرمان را اجابت می‏کنند. در این مجال، به نمونه‏هایی از تجلی معاد در حج اشاره می‏کنیم:
الف) گرد آمدن حج گزاران در میقات‏ها و مواقف؛ ب) عاری بودن آنان از مظاهر زندگی دنیوی؛ ج) فرار آنها از غیر خدا به سوی خدا؛ د) پوشیدن لباس احرام که جامه‏ای است شبیه کفن و برای حج گزار مستحب است در آن دو جامه کفن شود، چنان که پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز در جامه‏های احرام خود کفن شد؛ ه) در امان بودن حج گزاران از تجاوز و جدال و آنچه موجب آزار محرم می‏شود و این، تجسم روزی است که در آن هیچ ظلمی نیست. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «بدان که خدا حج را واجب نفرمود و از بین همه طاعات، آن را با اضافه کردن به نام خویش ویژه نساخت و درخلال مناسک، سنتی برای پیامبرخود تشریع نکرد، مگر برای آمادگی و اشاره به مرگ و قبر و بعث و قیامت...». کوتاه سخن اینکه چون حج، نمایشگر معاد است و معاد در جاودانگی اسلام نقش اساسی و زیربنایی دارد، از این رو، حج از مهم‏ترین ارکان سالام شمرده می‏شود.

حرم امن الهی

حضرت ابراهیم علیه‏السلام در نیایشی از خداوند متعالی، امنیت سرزمین مکه را درخواست کرد. بااستجابت این دعا، در آن خطّه نورانی که تجاوزگری و تاراج، خوی مردمانش بود، امنیت، صفت مشهور شد و عنوان «بلد أمین» در قرآن به این شهر اختصاص یافت.
این اهتمام تا آن جا است که شخصی با یافتن بدهکار خود در مسجدالحرام و در حال طواف،از امام صادق علیه‏السلام سؤال می‏کند:آیا اکنون تقاضای مالم را بکنم؟امام علیه‏السلام می‏فرماید: نه، حتّی به او سلام نیز نکن (مبادا شرمنده شود!) و او را نترسان، تا که از حرم بیرون رود. در آن قطعه‏ی نورانی زمین، و در محدوده‏ی حرم،آرامش خاطری حاکم است که حیوانات نیز از هر گونه تهدید یا آزاری در امان هستند.پوشیده نیست که خداوند، خود پاسدار اصلی از خانه خویش است و نگه‏داری اصلی کعبه از گزند تهاجم، جزو برنامه‏های حتمی قادر متعالی است. ازاین رو، اصحاب فیل با قصد ویرانی کعبه، با اعجاز غیبی به هلاکت رسیدند. حتی تصمیم اعمال ظلم درباره حج و زیارت کعبه، گرچه به مرحله عمل هم نرسد، موجب انتقام الهی است.

همایش اتحاد

پیوند جهانی مسلمانان با کعبه، لحظه‏ای قطع نمی‏شود ؛ از این رو، در حال مرگ و زندگی می‏گوید: «الکعبةُ قِبْلَتی». استمرار این ارتباط چنان است که رو به کعبه بودن، گاه مانند حال نماز و هنگام ذبح، واجب، و زمانی مستحب است. در برخی حالات نیز رو یا پشت به کعبه بودن، حرام یا مکروه است. این پیوند ناگسستنی بیانگر وحدت مقصد و رویکردی مشترک است که عامل مناسبی برای جهت‏دهی و هم آوایی افکار و ایده هاست، تا اینکه جهانی شدن اسلام و صاول جامعه مهدوی فراهم آید. اگرچه هر کس به هر سمتی رو کند به خداوند سبحان رو کرده است، در قلمرو طبیعت، چاره‏ای جز توجه به یک نقطه مرکزی و تکیه گاه محوری نیست با روی آوری به این کانون اتحاد و طرح و حل مسائل علمی و عملی و مشکلات سیاسی و اجتماعی، تحکیم روابط عملی می‏گردد؛ چنان که حضرت محمد امین صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با ابتکار تاریخی خویش، ضمن حل اختلاف جاهلی قومی و نژادی در جریان نصب حجر الاسود، مردم را به اتحاد عمومی فراخواند و کعبه را منادی اتحاد معرفی کرد.

بنای ازاد و درس رهایی

کعبه به هیچ شخص، گروه و ملیتی اختصاص ندارد. مکان و ساختار آن، از ناحیه وحی بوده است؛ از این رو، خانه خدا در همه ابعاد هنری، صناعی، ابزارها و...، از وابستگی به غیر خدا منزه و از پیوستگی به بشر مبراست. بر همین اساس، امام باقر علیه‏السلام آن را خانه‏ای آزاد و رها می‏داند که تحت تملک هیچ کس نیست. بنابراین، حضور در کنار چنین بنای ازادی که از قید سلطه بشری رهاست، خود انسان را نیز از «هرچه رنگ تعلق پذیرد»، رهایی می‏بشد و ارمغان آور بندگی خالص در راستای نیل به نیکی هاست. آنکه بر گرد خانه ازاد طواف می‏کند، کسی را به بندگی نمی‏گیرد و خود نیز بنده کسی جز خدا نمی‏شود، و این اندرز امیر بیان علیه‏السلام است که: «بنده دیگری مباش ؛ زیرا خداوند تو را آزاد آفرید». طواف حقیقی، از آن آزادگانی است که نه تنها از بردگی طاغوتیان، که از بند حکومت ویرانگر درونی و نفس طغیانگر خویش نیز رسته باشند؛ همان گونه که ـ حضرت ابراهیم علیه‏السلام ـ از آز آرزوها معصوم، و از حرص هوس‏ها مصون بود.

امتیاز کعبه بر بیت المقدس

نخستین جایگاه برای پرستش گروهی، کعبه بود. این کهن‏ترین عبادتگاه همگانی، برترین و محبوب‏ترین معبد زمین نیز به شمار می‏رود. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «خداوند از هرچیز، چیزی را برگزید و از زمین، جایگاه کعبه را اختیار کرد». این قبله جهانیان، حتی بر بیت المقدس تقدم یافت. در زمینهئ شرافت کعبه بر بیت المقدس، به دلایل متعددی می‏توان اشاره داشت؛ از جمله: 1. کعبه به دست ابراهیم خلیل علیه‏السلام که از انبیای اولوالعزم است، بنا نهاده شد، ولی بیت املقدس را سلیمان نبی علیه‏السلام ساخت که با داشتن مقامی والا، جزو پیامبران صاحب شریعت نیست؛ 2. درباره بیت المقدس، وعده الهی بر حفظ آن از تهدید دشمنان به چشم نمی‏خورد، در حالیکه درباره کعبه، هم این وعده داده شده و هم به آن عمل گردیده است. 3. در شرف کعبه همین بس که امر کننده به ساختن آن ذات اقدس جلیل، مهندس آن جبرئیل، معمارش خلیل علیه‏السلام و دستیارش اسماعیل علیه‏السلام است.

نقش ولایت در حج

در قرآن کریم، به سزمین‏های مهم و تاریخی ای مانند مکه سوگند یاد شده است. البته با این قید که پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در آن باشد، وگرنه مکه بدون پیامبر و کعبه بدون رهبر آسمانی، سرزمینی معمولی و خانه‏ای عادی است. رهبری و هدایت جامعه بشری، در ادامه مسیر نبوت، با نقش مهم امامت بروز می‏یابد؛ به گونه‏ای که مردم ضمن هدایت‏یابی از طریق این پیشوایان گران‏قدر، با بهره جویی از روح بندگی، بعادات خویش را به مرحله قبولی و پذیرش می‏رسانند و از سعادت ابدی برخوردار می‏شوند. ج نیز به عنوان یکی ازعبادات، با عنصر ولایت به کمال خود می‏رسد؛ چنان که امام باقر علیه‏السلام می‏فرماید: «مصداق بارز اتمام حج، شرف یابی به حضور امام علیه‏السلام است». قدر این بیان شریف آن گاه بیشتر دانسته می‏شود که حاجی، نسیم جان فزای ولایت را با حضور حضرت ولی عصر(عج) در مراسم حج، به ویژه در عرفات و منا که روح دهنده و شکوه بخش این آیین است، احساس کند.

آکنده از اسرار

از آنجا که عبادت، امر بیان شده در قرآن است و قرآن، ظاهر و باطن دارد، حج نیز دارای اسرار و رموزی است که تنها عارفان الهی، این دریای لطایف و آسمان سرشار از اشارات را دریافته‏اند و برای ما بازگو کرده‏اند ؛ از جمله، پوشیدن جامه احرام، در بر کردن لباس طاعت، و سعی بین صفا و مروه، به سوی حق دویدن و نیل به صفای الهی و باریافتن به مروت است. در بیان صادق آل محمد علیه‏السلام ، گوشه‏ای از اسرار حج، چنین آشکار است: به هنگام قربان کردن، گلوی هوا و آز را ببر. به هنگام سنگ زدن به جمرات، شهوات و خساست و پستی و زشتی را رمی کن، و با تراشیدن موی خویش، عیب‏های آشکار و نهان را ببر. مرحوم استاد الهی قمشه‏ای رحمه‏الله ، حقیقت نهفته و سر نگفته عرفانی را در مورد حجر الاسود که دست راست خدا در زمین است، چنین مطرح می‏کند: «حجر الاسود، خال لب بعل یار است و این خال را هنگام وصال و حضور در پیشگاه محبوب حقیقی ببوس». پس، حج از جمله اموری است که ظاهر آن با جسم و «قالب» انسان فرا گرفته می‏شود، و باطن آن با «قلب» او.

کیفیت کمیاب حج

مشتاق بودن و مهیا شدن برای سفر معنوی حج، بسیار نیکوست؛ چنان که امام صادق علیه‏السلام به شخصی می‏فرماید: «دوست دارم خداوند تو را در بین یک حج تا حج دیگر، در حال فراهم ساختن مقدمات برای حج ببیند». برخی پس از مرگ، به این اشتیاق والا می‏رسند که دیگر دی است. در روایتی از امام ششم علیه‏السلام می‏خوانیم: «مرده‏ای که در گور است، دوست دارد در برابر دنیا و آنچه در آن است، او را یک حج می‏بود». انگیزه سفر حج نیز بسیار مهم است و حاجیان با درجات متفاوتی از ایمان، به دیار نور می‏شتابند. در میان آنان، سعادت از آن کسانی است که با توشه ایاز اشتیاق خالصانه، رهسپار دیار نور می‏شوند و به دور از هر گونه انگیزه‏های سیاحت، تجارت، شهرت و...، از لذت‏های روحانی حج حقیقی برخوردار میگردند.

جایگاه کعبه و پیامبر اعظم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در اسلام

کعبه در همه جهات، از نظر نقشه و ساختار، متعلق به ذات اقدس الهی است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز نزد هیچ آموزگار و در هیچ مکتب خانه بشری دانش نیاموخت و کسی حق تعلیم و تزکیه بر او ندارد. رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله متکی به خدا، فرستاده او و تنها پرورش یافته مکتب اوست.
کعبه از گزند ابرهه‏های گذشته و حال و اینده مصون است. رسالت پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز مانند معجزه جاوید او، قرآن کریم، همچنان از سوی خداوند متعالی، ثابت نگه داشته می‏شود.
صرف قرار داشتن کعبه در حجاز، سبب اختصاص این خانه به عرب یا دولتردان آن خطه نیست. رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز از نظر سپری شدن حیات پاک او در حجاز و صرف اتفاق رحلت جانکاه و واقع شدن مرقد شریفش در آن سرزمین، مایه اختصاص او به آن منطقه یا قوم عرب نخواهد بود.

پیام‏های مهم پیامبر اعظم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در حجة الوداع

بی‏شک اوج مراحل انسانی و والاترین مدارج معنوی، مربوط به مقام شامخ نبوی است. به همین دلیل، همگان باید تصورهای سازنده در مسیر قرب و بندگی را از پیامبر رحمت، این مربی کامل بیاموزند. خاتم پیامبران الهی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در حج پایانی خویش، سخنان ارزنده‏ای دارد که در همه دوران‏ها، حجت روشنی فرا روی جامعه بشری است که فهرست‏وار به برخی از آن رهنمودها اشاره می‏کنیم:
تهذیب و تزکیه در سه محور توحید، پیوند با امام و اتحاد مسلمانان؛
حفظ اصل برابری فردی و نژادی؛
خاتمه دادن به شیوه‏های نادرست جاهلیت در زمینه انتقام‏جویی‏ها، کینه‏توزی‏ها و خونریزی‏ها، و نیز پالایش اقتصاد اسلامی از رباخواری‏های پیشین؛
محترم شمردن حقوق زیر دستان و برطرف کردن نیازمندی‏های آنان در خوراک و پوشاک، همانند خود؛
گرامی داشتن قرآن کریم و اهل بیت علیهم‏السلام و جدا نشدن از آنها؛
اطاعت امام علی علیه‏السلام را مانند اطاعت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله دانستن.

زمزم معارف

حج، چشمه‏ای است جوشان، که هر که از آن نوشید، تشنه‏تر شد، هر که حلاوت آن را یافت، شیفته‏تر گشت و هر که چهره جان در زمزم معارفش شست، پاک‏دل شد. حج، کتابی است که هر که با الفبای عشقش آشنا شد، دل به آن سپرد و هر که اوراقی از رموز و اسرارش را با سرانگشت تدبّر ورق زد، مشتاق به پایان بردن این صحیفه عرفان گردید.
هر که نگاهی به سطرهای این کتاب یقین افکند و نظر بر خط نوشته‏های این «بیت‏المعمور» داشت، بذر معرفت در اندیشه و دل کاشت. حج، خانه‏ای است که هر که چند صباحی رحل اقامت در آن افکند و هر که چند روزی بار سفر به سوی آن کشید و لذت آرمیدن در سایه معنویت بیت خدا را چشید، رنج سفر فراموش کرد و آنجا را خانه خود، خانه خدا و خانه مردم یافت، و به راستی هر که مقیم این خانه شد، مقام یافت و هر که ساکن این حریم گشت به سکون نفس رسید.

شناخت عمیق حج

حج، چشمه فیّاض الهی، حقیقتی توحیدی و رکنی اساسی از احکام حیات‏بخش اسلام است. این عبادت، با زوایایی گسترده و ژرف و احکامی پر راز و رمز ـ که هر یک بیانگر نمادی پیدا و پنهان هستند ـ پرشکوه‏ترین فریضه دینی را رقم می‏زند. حج در چهره نمادین خود، مجموعه‏ای از اعمال خاص با ترکیب و هیئت اجتماعی منظم و دقیق، همراه با رعایت آداب و دستوراتی ویژه را تشکیل می‏دهد. در ورای این مناسک و حرکات منظم، جلوه‏های شکوهمندی از آموزه‏های زندگی ساز و رمزهای درس‏آموز نهفته است. این تکلیف مقدس در ابعاد بسیار گسترده، محفل تفسیر و تحلیل و نیازمند رمزگشایی و راز گویی است. از این رو، همه متفکران و حقیقت جویان اسلامی، بر شناخت دقیق زوایای حج و عمل بر باطن عمیق آن تأکید کرده‏اند، و درک درست اهداف و بهره مندی شایسته از ره‏آوردهای گران‏سنگ آن را، وظیفه همه مسلمانان داشته‏اند.

پیام توحیدی حج

مناسک عظیم حج، قبل از هر چیز دیگر، یک مراسم پرشکوه عبادی با یک روح جمعی است. بدون تردید، اولین بانگ، زیباترین آهنگ و برجسته‏ترین شاخصه حج، شعار توحید است. هر سال میلیون‏ها انسان مسلمان، از گرداگرد گیتی با قصد عبادت و تقرب، در جاری خروشان حج، همراه و هم‏نوا طنین توحید را سر می‏دهند؛ «لبیکْ اللّهمَ لبّیک، لا شریکَ لکَ لبیکْ...». حاجی، اولین عمل خود رادر حج با این شعار آغاز می‏کند و بدین روی، بیزاری خویشتن را از شرک و مظاهر آن فریاد می‏زند. سپس با ندایی سرشار از حقیقت، تن به عبودیت و بندگی پروردگار می‏سپارد. حج، تجلی عملیِ یکتاپرستی، و اوج توحید و عبادت در بُعد اجتماعی آن است، آن هم در مقدس‏ترین سرزمین هستی، مکّه، که مهم‏ترین محور توحیدی، کعبه در آن جای دارد.

پرورش روح پرستش

آدمی بر اساس فطرت خداجویی که در نهاد او به امانت نهاده شده، گرایشی خداباورانه و تمایلی ذاتی به پرستش معبود حقیقی دارد. در واقع، پرستش، نیاز روحی و فطری انسان و حقیقتی است که در همه موجودات جهان هستی نیز به چشم می‏خورد. در پرتو این نگاه، انجام حج با مناسک ویژه الهام‏بخش و فضای سرشار از عطر توحیدی آن، بستری مناسب و کلاسی مساعد، برای جهت دهی صحیح و تعالی شایسته این فطرت خداداد را فراهم می‏سازد. آداب درس‏آموز و احکام حیات‏بخش حج، روح پرستش را پرورش می‏دهد و حس بندگی و عزم خداگرایی انسان را تقویت می‏کند. قرآن کریم از زبان بنیان گذار محور کعبه و قهرمان مبارزه با شرک، حضرت ابراهیم خلیل علیه‏السلام این چنین می‏گوید: «من از روی اخلاص، پاک دلانه روی خود را به سوی کسی گردانیدم که آسمان‏ها و زمین را پدید آورده است و من از مشرکان نیستم».

پیام اخلاقی حج

حج، عظیم‏ترین سفر روحانی و بلندترین پرواز و معراج انسانی است. مناسک پرشور و اعمال به هم پیوسته و منظم حج، نمادهایی با معنا از الگوهای متعالی رفتار یک مسلمانِ پرواپیشه است. فریادهایی یک جنس و هم‏آهنگ و تن‏پوش‏هایی ساده و یک رنگ، نماد برادری و برابری، و یک‏دلی و یک رنگی است. پرهیز از جنگ و جدال، تمرین خویشتن داری و فرو بردن خشم؛ رعایت آرامش و امنیت حتی برای کوچک‏ترین موجودات حرم، الگوی رحم و مروّت و پاسداری از امنیت و آرامش دیگران؛ دوری از استکبار و نخوت، درس تواضع و خاکساری؛ خودداری از انجام بسیاری از اعمال مباح، کلاس صبر و استواری، و همه و همه، فلسفه‏های ژرف و پیام‏های پیدا و پنهان آموزشگاه عالی و مدرسه بزرگ انسان‏سازی حج است که در دوره‏ای کوتاه و فشرده، بر همه حقیقت‏باوران عرضه می‏شود.

حج، درس پرواپیشگی

بدون تردید، مهم‏ترین فلسفه برگزاری آیین شکوهمند حج، ره‏آورد پرواپیشگی و فراهم ساختن اندوخته‏های معنوی برای روز واپسین است. تقوا، بهترین توشه‏ها، کلید همه نیکی‏ها، مرهم شفابخش همه بیماری‏های روحی، و نگاه‏دارنده دامن نفْس از پلیدی هر گونه آلودگی است. از این رو، قرآن مجید سفارش کرده است آدمی خویشتن را با نیکوترین جامه‏ها که لباس تقواست آراسته گرداند، و در هر راه و مسیر همچون حج ـ که سفری الهی و هجرتی معنوی از خویشتن به خداست ـ بهترین توشه‏ها را که همان تقواست، برگزیند. همانگونه که در مناسک حج با امر به یک‏رنگی و مساوات، ملاک‏های ارزشمندی ظاهریِ دنیا را بی‏ارزش شمرده و گوشزد می‏کند که کرامت و عزّت انسان‏ها، بر میزان پرواپیشگی آنان است. در سنت قربانی نیز راز قبولی آن را تقوا می‏داند و در نهایت اینکه، پروردگار متعال تنها حج پرهیزکاران را قبول می‏کند.

پیام اجتماعی حج

هر سال مسلمانان جهان از سرتاسر گیتی، خود را به خیل گسترده همکیشان خود می‏رسانند تا در کنگره عظیم حج، با شکوه‏ترین اجتماع مسلمانان را تشکیل دهند. حج، گذشته از محتوای ژرف و چندین لایه آن، یک شعار دینی است که هر سال توسط مردمان جامعه اسلامی که از سراسر جهان گرد هم آمده‏اند، یک صدا طنین انداز می‏شود. زنده نگه داشتن حج، احیای آرمان‏های مکتب و برافراشتن پرچم دین و دینداری در جهان و نیز نشانه حضور قدرتمند یک امت با یک شعار، یک آرمان و یک هدف در عرصه بین‏المللی است. همچنین ایجاد ارتباطی است صمیمانه میان مجموعه‏های گوناگون با بافت‏ها و ترکیب‏های مختلف قومی، قبیله‏ای، مذهبی و جغرافیایی که از نقاط پراکنده سرزمین پهناور اسلامی گرد هم آمده‏اند و این ارتباط، باعث تجدید و تحکیم پیوند برادریِ دینی در میان مسلمانان جهان می‏گردد.

حج؛ تجلی نظمی بی‏نظیر

اسلام، مکتب نظم‏گرایی و حج، مدرسه نظم آموزی است. مناسک ارجمند حج، نمایانگر نظمی باشکوه و بی‏نظیر است که به صورت طبیعی و بدون اعمال اهرم‏های فشار، خارج از اراده افراد، در اجتماع گسترده امت اسلامی جریان دارد؛ نظمی بسیار معنادار و در عین حال انعطاف‏پذیر، نه یک نظم خشکِ خشن و بی‏روح. از لحظه‏ای که زائران احرام می‏بندند تا آخرین عمل واجب، مجموعه این اعمال، نمایشی جذاب و دیدنی از نظمی عجیب و اسرارآمیز است. هیچ‏کس حق سرپیچی از این نظم و خروج از مدار وچارچوب از پیش تعیین شده را ندارد و این پیامی است برای هر حاجی مسلمان که در عرصه‏های زندگانی فردی، خانوادگی و روابط اجتماعی خود، الگویی از یک چنین نظم دقیقی را اجرا کند و هرج و مرج بر زندگی و فعالیت‏های روزانه‏اش حاکم نباشد.

پیام سیاسی حج

حج، آهنگ وحدت‏طلبانه‏ای را به سوی محوری واحد دارد که اسلام، قرآن و سنت باشد. از این رو، حج، عامل بسیار توانمندی برای وحدت و یکپارچگی مسلمانان جهان شمرده می‏شود. وقتی همه نگاه‏های آنان به سوی مرکزی واحد معطوف گردد، از منابع موهوم قدرت که در برابر قدرت خداوند هیچ است، روی برمی گردانند و این حس مشترک، زمینه یک قدرت متمرکز مسلمان و تشکیل یک واحد سیاسی مقتدر در سطح امت اسلامی را پدید می‏آورد. از سوی دیگر، هنگامه حج، مناسب‏ترین فرصتی است که در آن، مسلمانان جهان می‏توانند از طریق نمایندگان خود ـ که در این اجتماعی مذهبی سیاسی عظیم گردهم آمده‏اند ـ از وضعیت و سرنوشت همدیگر آگاهی یابند.

پیام فرهنگی حج

هنگامه حج، بهترین زمان برای تعامل افکار، مبادله فرهنگی و گفت و گوهای صمیمانه میان مجموعه‏های فرهنگی، فکری و مذهبی امت اسلامی است تا بدین وسیله، بتوانند در برابر جریان‏های فرهنگی بیرون از حوزه امت اسلامی، سیاستی مشترک انتخاب کرده و سمت و سوی واحدی را در مقابل کوشش‏های فکری و فرهنگی مخرّب برگزینند. همچنین، حج برای هر مسلمان کاوشگر، یادآور درخشان‏ترین و ماندگارترین خاطرات صدر اسلام است. مناسک حج، پیشینه سراسر افتخارآمیز و میراث عظیم مشترک فرهنگی مسلمانان را حکایت می‏کند. سنگ و چوب، در و دیوارها، کوه‏ها و دره‏ها و آثار تاریخی به جای مانده از آن دوره، از حضور لحظه به لحظه رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و صدیق‏ترین یاران او حکایت دارد و با نگاه به اینها و گام‏زدن در این مکان‏ها، بار دیگر تمامی حماسه‏های ماندگار آنان در صفحه ذهن انسان نمایش داده می‏شود.
منابع:
ماهنامه گلبرگ،ش37
ماهنامه گلبرگ،ش57
ماهنامه گلبرگ،ش81

---