مستحبات و مکروهات سجود و تشهد
نویسنده: محمد وحيدي
1. کسي که ايستاده نماز مي خواند بعد از آن که سر از رکوع برداشت و کاملا ايستاد و هم چنين کسي که نشسته نماز مي خواند ، بعد از آن که کاملا نشست ، براي رفتن به سجده تکبير بگويد.
2. بالا آوردن دست ها هنگام گفتن تکبير [ مانند تکبيره الاحرام ] .
3. موقعي که مرد مي خواهد به سجده برود ، اول دست ها را به زمين مي گذارد و اما زن ، اول زانوها را به زمين گذارده و به طور کامل مي نشيند و سپس سجده مي رود .
4. تمام پيشاني را به چيزي که سجده بر آن صحيح است بگذارد .
5. بيني را به مهر يا چيزي که سجده بر آن صحيح است بگذارد .
6. انگشتان دست ها را به هم بچسباند و برابر گوش ها بگذارد ، به طوري که سر آنها رو به قبله باشد .
7. در حال سجده به آخر بيني نگاه کند .
8. در حال سجده مردها آرنج ها و شکم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگه دارند و زن ها آرنج ها و شکم را بر زمين بگذارند و اعضاي بدن را به يکديگر بچسبانند .
9. محل سجده و جاي ايستادن مساوي باشند بلکه مستحب است تمام مواضع سجده مساوي باشند .
10. هفت موضع را بيش از حد واجب بر زمين قرار دهد .
11. دو کف دست را بدون واسطه بر زمين بگذارد .
12. بر زمين سجده کند بلکه بر خاک سجده نمايد و بر سنگ و چوب سجده نکند .
13. قبل از شروع به ذکر سجده بگويد : « اللهم لک سجدت ، و بک آمنت ، و لک أسلمت ، و عليک توکلت ، و أنت ربي ، سجد وجهي للذي خلقه ، و شق سمعه و بصره ، و الحمدلله رب العالمين ، تبارک الله أحسن الخالقين ».
14. در ميان اذکار براي سجود تسبيح را انتخاب کرده و آن هم تسبيح کبري ( سبحان ربي الأعلي و بحمده ) را انتخاب کند .
15. ذکر سجده را تکرار کند و مستحب است سه مرتبه يا پنج مرتبه و يا هفت مرتبه بگويد.
16. مستحب است بر عدد فرد ختم نمايد .
17. مستحب است در سجده يا سجده ي آخر نماز دعا کند و براي حاجت هاي دنيا و آخرت به خصوص روزي حلال به اين که بگويد : « يا خير المسؤولين و يا خير المعطين ارزقني و ارزق عيالي من فضلک فانک ذوالفضل العظيم » .
18. صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد عليهم السلام .
19. طول دادن سجده .
20. بعد از سجده اگر نمازگزار مرد است بر ران چپ بنشيند و روي پاي راست را به کف پاي چپ بگذارد و اگر زن است حضرت امام قدس سره فرموده اند :
مطلقا چهار زانو بنشيند و صاحب عروه الوثقي قدس سره و ديگر فقها فرموده اند: بر سرين بنشيند و در حال جلوس زانوهاي خود را بلند و جمع کند .
21. بعد از سر برداشتن از سجده ي اول و نشستن در حالي که بدن آرام است تکبير بگويد و دست ها را مانند تکبيره الاحرام بالا بياورد .
22. گذاردن کف دست راست بر ران راست و کف دست چپ بر ران چپ .
23. بعد از سجده ي اول وقتي بدنش آرام گرفت بگويد « أستغفرالله ربي و أتوب اليه » و يا بگويد: « اللهم اغفرلي و ارحمني و أجرني و ادفع عني فاني لما أنزلت الي من خير فقير تبارک الله رب العالمين » .
24. براي رفتن به سجده ي دوم در حال آرامي بدن ألله أکبر بگويد .
25. بعد از سر برداشتن از سجده ي دوم و نشستن تکبير بگويد و دست ها را مانند تکبيره الاحرام بالا بياورد .
26. اگر نمازگزار مرد است در موقع بلند شدن دست ها را پس از زانوها از زمين بردارد و اگر زن است راست بلند شود .
27. در حال بلند شدن بگويد: « بحول الله و قوته أقوم و أقعد » يا بگويد :
« أللهم بحولک و قوتک أقوم و أقعد » . (1)
2. براي برطرف کردن گرد و غبار ، جاي سجده را فوت کردن در صورتي که از فوت ، دو حرف توليد نشود و اگر بر اثر فوت کردن ، دو حرف توليد شود ، نماز باطل است .
3. بر نداشتن دست ها از زمين بين دو سجده .
4. نشستن بين دو سجده و بعد از سجده ي دوم به صورت اقعاء مکروه است .
« اقعاء » در اصطلاح فقها آن است که سينه ي دو پا را بر زمين تکيه کند و بر دو پاشنه پا بنشيند و بلکه به معناي لغوي آن هم که به اهل لغت نسبت مي دهند مکروه است و آن اين است که بر سرين خويش بنشيند و دو ساق خود را راست نگهدارد و به پشت تکيه کند مانند نشستن بعضي از حيوانات. (2)
2. نگاهش به طرف دو زانوهايش باشد .
3. پيش از تشهد بگويد : « الحمد لله » يا بگويد : « بسم الله و بالله و الحمدلله و خير الأسماء لله ».
4. دست ها را بر ران ها بگذارد و انگشت ها را به يکديگر بچسباند .
5. درتشهد اول بعد از صلوات بگويد : « و تقبل شفاعته و ارفع درجته » و اگر بعد از تشهد دوم بخواهد بگويد ، بنابر احتياط واجب قصد خصوصيت و ورود ننمايد . (3)
يک نکته : نشستن به صورت « اقعاء » در حال تشهد و سلام مکروه است . (4)
2. بالا آوردن دست ها هنگام گفتن تکبير [ مانند تکبيره الاحرام ] .
3. موقعي که مرد مي خواهد به سجده برود ، اول دست ها را به زمين مي گذارد و اما زن ، اول زانوها را به زمين گذارده و به طور کامل مي نشيند و سپس سجده مي رود .
4. تمام پيشاني را به چيزي که سجده بر آن صحيح است بگذارد .
5. بيني را به مهر يا چيزي که سجده بر آن صحيح است بگذارد .
6. انگشتان دست ها را به هم بچسباند و برابر گوش ها بگذارد ، به طوري که سر آنها رو به قبله باشد .
7. در حال سجده به آخر بيني نگاه کند .
8. در حال سجده مردها آرنج ها و شکم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگه دارند و زن ها آرنج ها و شکم را بر زمين بگذارند و اعضاي بدن را به يکديگر بچسبانند .
9. محل سجده و جاي ايستادن مساوي باشند بلکه مستحب است تمام مواضع سجده مساوي باشند .
10. هفت موضع را بيش از حد واجب بر زمين قرار دهد .
11. دو کف دست را بدون واسطه بر زمين بگذارد .
12. بر زمين سجده کند بلکه بر خاک سجده نمايد و بر سنگ و چوب سجده نکند .
13. قبل از شروع به ذکر سجده بگويد : « اللهم لک سجدت ، و بک آمنت ، و لک أسلمت ، و عليک توکلت ، و أنت ربي ، سجد وجهي للذي خلقه ، و شق سمعه و بصره ، و الحمدلله رب العالمين ، تبارک الله أحسن الخالقين ».
14. در ميان اذکار براي سجود تسبيح را انتخاب کرده و آن هم تسبيح کبري ( سبحان ربي الأعلي و بحمده ) را انتخاب کند .
15. ذکر سجده را تکرار کند و مستحب است سه مرتبه يا پنج مرتبه و يا هفت مرتبه بگويد.
16. مستحب است بر عدد فرد ختم نمايد .
17. مستحب است در سجده يا سجده ي آخر نماز دعا کند و براي حاجت هاي دنيا و آخرت به خصوص روزي حلال به اين که بگويد : « يا خير المسؤولين و يا خير المعطين ارزقني و ارزق عيالي من فضلک فانک ذوالفضل العظيم » .
18. صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد عليهم السلام .
19. طول دادن سجده .
20. بعد از سجده اگر نمازگزار مرد است بر ران چپ بنشيند و روي پاي راست را به کف پاي چپ بگذارد و اگر زن است حضرت امام قدس سره فرموده اند :
مطلقا چهار زانو بنشيند و صاحب عروه الوثقي قدس سره و ديگر فقها فرموده اند: بر سرين بنشيند و در حال جلوس زانوهاي خود را بلند و جمع کند .
21. بعد از سر برداشتن از سجده ي اول و نشستن در حالي که بدن آرام است تکبير بگويد و دست ها را مانند تکبيره الاحرام بالا بياورد .
22. گذاردن کف دست راست بر ران راست و کف دست چپ بر ران چپ .
23. بعد از سجده ي اول وقتي بدنش آرام گرفت بگويد « أستغفرالله ربي و أتوب اليه » و يا بگويد: « اللهم اغفرلي و ارحمني و أجرني و ادفع عني فاني لما أنزلت الي من خير فقير تبارک الله رب العالمين » .
24. براي رفتن به سجده ي دوم در حال آرامي بدن ألله أکبر بگويد .
25. بعد از سر برداشتن از سجده ي دوم و نشستن تکبير بگويد و دست ها را مانند تکبيره الاحرام بالا بياورد .
26. اگر نمازگزار مرد است در موقع بلند شدن دست ها را پس از زانوها از زمين بردارد و اگر زن است راست بلند شود .
27. در حال بلند شدن بگويد: « بحول الله و قوته أقوم و أقعد » يا بگويد :
« أللهم بحولک و قوتک أقوم و أقعد » . (1)
مکروهات سجود
2. براي برطرف کردن گرد و غبار ، جاي سجده را فوت کردن در صورتي که از فوت ، دو حرف توليد نشود و اگر بر اثر فوت کردن ، دو حرف توليد شود ، نماز باطل است .
3. بر نداشتن دست ها از زمين بين دو سجده .
4. نشستن بين دو سجده و بعد از سجده ي دوم به صورت اقعاء مکروه است .
« اقعاء » در اصطلاح فقها آن است که سينه ي دو پا را بر زمين تکيه کند و بر دو پاشنه پا بنشيند و بلکه به معناي لغوي آن هم که به اهل لغت نسبت مي دهند مکروه است و آن اين است که بر سرين خويش بنشيند و دو ساق خود را راست نگهدارد و به پشت تکيه کند مانند نشستن بعضي از حيوانات. (2)
مستحبات تشهد
2. نگاهش به طرف دو زانوهايش باشد .
3. پيش از تشهد بگويد : « الحمد لله » يا بگويد : « بسم الله و بالله و الحمدلله و خير الأسماء لله ».
4. دست ها را بر ران ها بگذارد و انگشت ها را به يکديگر بچسباند .
5. درتشهد اول بعد از صلوات بگويد : « و تقبل شفاعته و ارفع درجته » و اگر بعد از تشهد دوم بخواهد بگويد ، بنابر احتياط واجب قصد خصوصيت و ورود ننمايد . (3)
يک نکته : نشستن به صورت « اقعاء » در حال تشهد و سلام مکروه است . (4)
پي‌نوشت:
1. العروه الوثقي ، ج 1 ، في مستحبات السجود ، فصل 29 .
2. همان ، فصل 29 ، مسئله 1 - 3 .
3. همان ، في التشهد ، فصل 31 ، مسئله 4 .
4. همان ، مسئله 5 و فصل 32 ، و في التسليم ، مسئله 4 .
