پوكي استخوان

پوکی استخوان (Osteoprosis)یک بیماری شایع متابولیک استخوان بوده و در آن کاهش عمومی و شدید در توده استخوانی (پوک شدن استخوان) بوجود می‌آید. که در آن عناصر تشکیل دهنده استخوان از نظر کیفیت تغییر نمی‌کند، ولی از نظر کمیت کاهش می‌یابد. در این بیماری به فعالیت استئوکلاسته افزوده می‌شود. استئوپورزپیری ، پدیده فیزیولوژیکی نزد افراد مسن محسوب می‌شود. این بیماری وقتی بروز می‌کند که کاهش توده استخوان بیش از حد سریع باشد. در ضمن خانمها بسیار بیشتر از آقایان دچار پوکی استخوان می‌شوند. و همینطور با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می‌شود.
تحقیقات انجام شده در آمریکا نشان می دهد ۲ میلیون مرد و ۸ میلیون زن از پوکی استخوان در رنجند. طبق گفته دکتر باهیمو پاتیل (Bhimu Patil)، درنتیجه این بیماری سالانه ۱.۵ میلیون استخوان لگن، ستون مهره ها و کمر در معرض شکستن قرار می گیرد. او می گوید : “این بیماری خاموش دوران سالخوردگی است.”

علل ابتلا به پوکی استخوان

آسیب شناسی دقیق استئوپورز ناشناخته است. عوامل مستعد کننده عبارتند از:
کاهش و از بین بردن فعالیت عضو به علت حرکت طولانی مدت.
رژیمهای غذایی با کمبود مواد پروتئین ، دریافت ناکافی کلسیم ، کمبود ویتامین D و مصرف زیاد کافئین.

شروع یائسگی:

استروژن هورمون زنانه‌ای که از کاهش توده استخوان جلوگیری می‌کند. تولید استروژن در تخمدانها بعد از یائسگی متوقف می‌شود، ‌در نتیجه از دست رفتن توده استخوان تسریع می‌شود. زنانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از ۴۵ سالگی)، مانند بانوانی که تخمدانهای آنها با جراحی از بدن خارج شده است، بیشتر در معرض ابتلاء به پوکی استخوان هستند.

سابقه خانوادگی:

وراثت بر میزان استخوانهای شما و سرعت از دست رفتن آنها تاثیر دارند.

استخوانهای کوچک:

بانوانی که دارای استخوانهایی کوچک بوده یا کوتاه قد و یا لاغر هستند به خاطر وجود توده استخوانی کمتر، ‌به بروز پوکی استخوان مستعد‌ترند.

پیشنیه قومی:

بانوان اروپای شمالی یا آسیایی تبار بیشتر در معرض ابتلاء به پوکی استخوان هستند.
▪ افزایش سن را که سن 35 سالگی شروع می شود و بعد از 50 سالگی سرعت می گیرد.
▪ نژاد آسیایی و سفید پوستان غیر از اسپانیایی ها بیشتر در خطر ابتلا هستند.
▪ شکستگی هورمونهای جنسی، خصوصا کاهش ترشح استروژن در زنان (یائسگی) و مردان
▪ سوء تغذیه
▪ کشیدن سیگار
▪ سوء مصرف الکل
▪ کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی
▪ بی تحرکی و خانه نشینی
به منظور جلوگيري از خطرات پوکي استخوان تدابير زير بايد مد نظر قرارگيرند :
- افزايش ميزان کليسم مصرفي به ميزان تقريبا 1200-1000 ميلي گرم در روز.
- افزايش مصرف ويتامين D در رژيم غذايي ، توصيه ميشود فرد روزانه 30- 10دقيقه در معرض مستقيم اشعه آفتاب قرار گيرد تا ويتامين D کافي جذب کند..
- اگر تامين مواد مورد نياز از طريق رژيم غذايي غير ممکن باشد با مشورت متخصص تغذيه ، بايد از مکمل کلسيم و ويتامين D استفاده شود.
- ورزش در پيشگيري پوکي استخوان بسيار موثر است . روزانه 30 دقيقه فعاليت ورزشي همچنين پياده روي توصيه ميشود .
- از مصرف کافئين زياد(بيشتر ازmg 300 در روز) بايد پرهيز کرد
- از مصرف پروتئين حيواني زياد نيز بايد پرهيز کرد چرا که باعث افزايش دفع ادراري کلسيم ميشود .
- کاهش دريافت سديم زياد و افزايش مصرف پتاسيم و منيزيم و منگنز توصيه ميشود .
به منظور افزايش دريافت کلسيم ، موارد زير توصيه ميشود:
روزانه 3-2 واحد شير ولبنيات مصرف کنيد ، هر واحد شير و لبنيات معادل 1 ليوان شير يا 4/3 ليوان ماست يا 2 ليوان دوغ است .
براي کساني که عدم تحمل به شير دارند توصيه ميشود :
- استفاده ازمقادير کم شير را شروع کنند و تدريجا آن را افزايش دهند .
- از مصرف شير به هنگام ناشتا بودن پرهيز کنند ،
- حتي الامکان شير را بصورت سرد مصرف کنند
- از فرآورده هاي شيري استفاده کنند که ميزان لاکتوز کم دارند
- بهترين جايگزين شير در افرادي که شير را تحمل نميکنند ، ماست ميباشد.
پنير هم منبع خوب کلسيم است .از منابع ديگر کلسيم سبزيجات برگ سبز ، کلم و سويا هستند
نسبت کلسيم به فسفر رژيم بايد در حد 1 حفظ شود .فسفر دفع اداري کلسيم را کاهش ميدهد اما مقادير زياد آن هم باعث افزايش هورمون پاراتيروئيد و کاهش کلسيم خون ميگردد .
مصرف زياد نوشابه هاي گازدار سياه به علت داشتن اسيد فسفريک زياد منجر به پوکي استخوان ميشود.

عوامل خطری قابل کنترل

وزن:

وزن کم بانوان بسیار لاغر که عادت ماهانه آنها را مختل کند، این خانمها در معرض خطر پوکی استخوان قرار می‌گیرند، (زنانی که دارای اضافه وزن هستند معمولا در معرض خطر نیستند ولی احتمال ابتلاء به ناراحتیهای دیگر در آنها زیادتر است).

ورزش نکردن:

نداشتن فعالیت، کاهش توده استخوان را تسریع می‌کند. ورزش مناسب به افزایش مقدار استخوان و سلامتی بیشتر شما کمک می‌کند. مصرف مشروب و یا نوشابه‌های کافئین‌دار این مواد در استفاده بدن شما از کلیسم اختلال ایجاد می‌کنند. همچنین افرادی که مشروب مصرف می‌کنند غالبا برنامه غذایی نامناسبی داشته و کم ورزش می‌کنند.
کمبود کلسیم در برنامه غذایی: کلسیم استخوانها را قدرتمند می‌کند. اگر به قدر کافی کلسیم مصرف نمی‌کنید بدن شما سلولهای استخوانی را تخریب می‌کند تا کلسیم مورد نیاز خود را به دست آورد.

سیگار کشیدن:

زنانی که سیگار می‌کشند بیشتر از خانمهایی که سیگار نمی‌کشند دچار پوکی استخوان (و سایر بیماریها) می‌شوند.
چگونه درمان مي‏شوم؟
پوكي استخوان به تنهايي ممكن است باعث آزار و اذيت شما نشود، ولي هنگاميكه با شكستگي استخوان همراه مي‏شود، بخصوص استخوان‏هاي كوچك ستون مهره‏ها، درد شديدي خواهد داشت و اگر ادامه داشته باشد زندگي روزمره شما را مختل خواهد كرد. در صورت داشتن پوكي استخوان كارهاي زيادي مي‏توانيد انجام دهيد تا به سلامت استخوان‏هايتان كمك كنيد.
درمان‏هاي غيردارويي

تغذيه سالم

شامل فرآورده‏هاي لبني و سبزيجات و...

ورزش

براي افرادي كه مبتلا به پوكي استخوان هستند، هر نوع ورزشي مناسب نيست. بايد بدانيد شروع به ورزش و افزايش فعاليت‏هاي فيزيكي در هر سني امكان‏پذير است، نبايد فكر كنيد براي اين كار پير هستيد. تداوم ورزش و فعاليت‏هاي فيزيكي باعث اثرات مثبت بر روي عضلات و استخوان‏ها مي‏شود، پس بايد راهي پيدا كنيد كه اين فعاليت‏ها براي شما لذت بخش شود و تشويق به ادامه آن شويد.
• ورزش‏هايي كه باعث ضربه و فشار به استخوان‏ها مي‏شوند از قبيل: جست و خيز و پريدن و برخي حركات يوگا براي افراد پير مناسب نيستند زيرا ممكن است سبب ايجاد شكستگي شوند.

كلسيم، ويتامين D و پروتئين

خوردن روزانه قرص كلسيم 1-5/0 گرم يا 5000 واحد هر 2-1 ماه
خوردن روزانه قرص ويتامين D 800 واحد
خطر شكستگي استخوان ران را در افراد مسن كاهش مي‏دهد، لازمست افراد جوان نيز براي پيشگيري و درمان پوكي استخوان از آن استفاده بكنند.
پروتئين نيز براي ساختن عضلات توده استخواني مفيد مي‏باشد.

جلوگيري از زمين خوردن

زمين خوردن در افراد مسن شايع و از عوارض آن زخمي شدن، شكستگي و بستري شدن در بيمارستان مي‏باشد كه بدنبال آن شخص بطور موقت در انجام كارهاي شخصي خود ناتوان و از اجتماع منزوي مي‏گردد و دچار ناراحتي‏هاي روحي و رواني مانند افسردگي مي‏شود.
كف حمام بايد پوششي داشته باشد كه مانع از ليز خوردن بشود. دستگيره‏هايي در حمام نصب شود كه بتوان هنگام از دست دادن تعادل از آنها استفاده نمود. استفاده ازصندلي يا چهارپايه در حمام در جلوگيري از افتادن مفيد مي‏باشد.
در آشپزخانه نيز بايد وسايل حفظ تعادل در دسترس باشد. پله‏ها مجهز به نرده باشد تا هنگام بالا و پايين آمدن بتوان به عنوان تكيه گاه از آنها استفاده كرد.

فيزيوتراپي

حركات ورزشي در آب، تحريكات الكتريكي پوست كه باعث تحريك عصب مي‏شود، همچنين داروها نيز در كاهش درد هنگام شكستگي استخوان اثر بخش مي‏باشند.

حمايت‏هاي روحي

بدنبال شكستگي فرد بطور موقت در انجام كارهاي شخصي خود ناتوان و از اجتماع منزوي مي‏گردد و دچار ناراحتي‏هاي روحي و رواني مانند افسردگي مي‏شود و نياز به كمك و حمايت‏هاي جسمي، روحي و رواني دارد.

دارو درماني

داروهايي كه روي تراكم استخوان اثر مثبت دارند
استفاده از اين داروها باعث افزايش تراكم استخوان شده، سرعت و پيشرفت نازك شدن استخوان‏ها را به تعويق مي‏اندازد در نتيجه شانس شكستگي كاهش مي‏يابد مانند:
1- Bis phosphonates (بيسفوسفونات‏ها)
2- داروهاي مقلد استروژن هستند، كه باعث ترميم بافت استخواني مي‏گردند و عوارض داروهاي هورموني را نيز ندارند مانند Raloxifen (رالوكسيفن)
3- Calcitonin (كلسيتونين)
بصورت استنشاقي يا تزريقي مصرف مي‏شود.
4- هورمون درماني، هورمون استروژن و پروژسترون در خانم‏هاي يائسه تجويز مي‏شود.

درمان از طریق نرمش و ورزش

بطور منظم ورزش کنید. ورزشهایی که با تحمل وزن بدن همراهند مانع از پوکی استخوان می‌شود. ورزش‌هایی که با تحمل وزن بدن همراهند عبارتند از: راه رفتن، راهپیمایی، دوی آهسته، نرمش (ایروبیک) تنیس. ‌دقت کنید حتما ورزشی را در برنامه خود بگنجانید که قدری فشار بر پشت و بازوهای شما وارد می‌آورد، نظیر پارو زدن، تنیس یا حرکت با وزنه. هفته‌ای 3-5 بار و هر بار به مدت 20-60 دقیقه ورزش فوایدی محسوس دارد. (قبل از آغاز برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.) فعال باشید، حتی اگر نمی‌توانید مرتبا ورزش کنید، ‌سعی کنید به مدت 20 دقیقه یا بیشتر فعالیت جسمانی معتدلی در اغلب روزهای هفته، ترجیحا تمام روزهای هفته داشته باشید، حتی یک قدم زدن سریع روزانه به کاهش از دست دادن استخوان کمک می‌کند. ورزش کمک می‌کند تا عضلات و استخوانها را تقویت کنید. کارایی قلب خود را افزایش دهید. وزن خود را کنترل کنید. استرس را کاهش دهید. تعادل و چالاکی خود را بهبود بخشید، که می‌تواند مانع از زمین خوردن شما گردد. سایر اقداماتی که می‌توانید در مقابله با پوکی استخوان انجام دهید. سیگار نکشید برای ترک سیگار برنامه‌ریزی کنید، اگر در ترک سیگار مشکل دارید مقدار آن را کاهش دهید. به قدر مناسب در برابر نور آفتاب قرار بگیرید، بدن شما وقتی ویتامین D می‌سازد که پوستتان در معرض نور آفتاب قرار گیرد، در برخی از کشورها بسیاری از محصولات لبنی نیز با ویتامین D اضافه غنی شده‌اند. حتی‌الامکان از مصرف نوشابه و قهوه خودداری کنید، اگر قهوه می‌نوشید آن را با شیر مصرف کنید.

منابع :

تغذيه در پوكي استخوان www.articles.ir
پوكي استخوان www.zistbank1.blogfa.com
مصرف مرکبات مفید برای پوکی استخوان www.academist.ir
پوكي استخوان www.khschool.ir
روشهای درمان پوکی استخوان www.daneshnameh.roshd.ir
اصول درمان در پوكي استخوان www.publicrelations.tums.ac.ir