بازنگرى تاريخ انبياء در قرآن (قسمت اول)
نويسنده: محمد باقر بهبودى
قرآن مجيد بسيارى از مسائل علمى را روشن كرده است، بويژه آن رشته دانشهايى كه با تربيت فكرى و دينى بشر در تماس مى باشد. امام صادق(ع) مى گويد:
(من زاده رسول خدايم، من كتاب خدا را مى شناسم . آغاز آفرينش و برنامه كائنات دركتاب خدا درج است. اخبار آسمان، اخبار بهشت و دوزخ، آينده زندگى و گذشته گيتى در كتاب خدا درج است. من همه اين مسائل را مى دانم، گويا كه دركف دست خود مى نگرم. خداوند تبارك و تعالى مى گويد: كتاب من بيانگر همه پديده هاست.)
(صحيح الكافى، حديث 31و32)
اگر اصحاب رسول خدا با علم و دانش انس كافى مى داشتند، مسائل علمى را از رسول خدا مى پرسيدند. ولى در زمان رسول خدا مسائل علمى مورد پژوهش قرار نگرفت، زيرا كم تر كسى بود كه شوق واستعداد اين علوم ومعــارف را داشـته باشد. ولازم بود كه رسول خدا (ص) معارف قرآنى را با جانشين خود (على بن ابى طالب) درميان نهد تا در فرصت مناسب به نشر آن بپردازد. بعد از رسول خدا كه ديگران بر مسند آن سرور تكيه زدند، بدين جهت كه خود از معارف قرآنى بى خبر بودند، به ديگران ميدان دادند تا دراين زمينه اظهار نظر نمايند. ازيك سو به يهوديان و نصرانيان فرصت دادند تا مانند (تميم دارى) و (وهب بن منبه) معارف نصارى و يهود را دركنار قرآن مطرح كنند ونيازى را كه درجامعه اسلامى مشهود مى شد و رفته رفته رو به فزونى مى نهاد، برطرف سازند، گرچه با خرافات و لاطائلات همراه باشد! بدين سان بود كه درمسائل مختلف علمى ومذهبى، اسرائيليات يهود رواج و رونق گرفت!
از طرف ديگر، دانشمندان خود رو پا به عرصه وجود نهادند، و با افكار خرافاتى وكودكانه خود، مسائل علمى ومعارف قرآنى را حلاجى نمودند. اين دانشمندان خود رو بيش تر از موالى روم وايران بودند كه استعداد علمى و فكرى داشتند، اما از زبان عرب و رموز واسرار آن اطلاع كافى نداشتند، زيرا در عهد آنان هنوز ادبيات زبان عرب به صورت صرف و نحو ومعانى وبيان، تدوين و تبيين نشده بود وبيگانگان فقط از طريق معاشرت با مردم بازارى ومحاوره با عرف عرب مى توانستند زبان عربى را بياموزند و گاه نيز بنويسند و بخوانند، بى آن كه ازكنايات و استعارات و تشبيهات لطيف آن نكته اى بياموزند.
دراين دوره سياه تاريخ اسلام است كه افكار خرافى و ساده و كودكانه در لابه لاى تفسير و فقه و كلام ومعارف نفوذ كرد و دور از مبانى فكرى و علمى و عقلانى پايه گذار هرگونه اختلاف وجهالت گشت.
البته قرآن مجيد به زبان عربى روشن نازل شده است و اگر كسى به قواعد علمى و نكات قرآن به گونه اى دقيق و عميق بينديشد واز مشعل هدايت اهل بيت پرتو بگيرد، مى تواند با معارف قرآن آشنا گردد.
از جمله اين معارف، مسأله آغاز آفرينش است كه اينك به عنوان (درحاشيه تاريخ انبياء) مطرح مى شود.
(واذ قال ربّك للملائكة انى جاعل فى الأرض خليفة قالوا: أتجعل فيها… )
(خليفه) يعنى جانشين، به اين صورت كه صاحب مقامى ازجاى خود برخيزد و ديگرى جاى او بنشيند. اين كلمه در قرآن مجيد گاهى به صورت مفرد وگاهى به صورت جمع آمده است، و درهمه جا اين نكته مورد توجه بوده است كه شخصى ازميان رفته و شخص ديگرى برجاى او تكيه زده، ويا امتى منقرض شده و امت ديگرى برجاى آنان نشسته است.
قرآن مجيد به داود پيامبر مى گويد:
(يا داود انّا جعلناك خليفة فى الأرض فاحكم بين النّاس بالحق ولاتتبع الهوى فيضلّلك عن سبيل اللّه)
اى داود ما تو را دراين مرز و بوم جانشين طالوت و خاندانش ساختيم. اينك كه ملك و پادشاهى تو راست، درميان مردم به حق دادگرى كن و از پيروى هوى بپرهيز، تا تو را از راه خدا منحرف نسازد.
اين خطاب، موقعى به داود پيامبر ابلاغ شد كه پس از طالوت به پادشاهى بنى اسرائيل رسيد وهر دومقام (ملك و نبوت) را دارا گشت(ص/26) وبرهمين اساس قرآن مجيد به امت اسلامى مى گويد:
(وعد اللّه الذين آمنوا منكم وعملوا الصالحات ليستخلفنّهم فى الأرض كما استخلف الذين من قبلهم وليمكننّ لهم دينهم الذى ارتضى لهم و ليبدّلنّهم من بعد خوفهم أمناً) نور/55
خداوند مؤمنانتان را كه اعمالى شايسته پيشه سازند، وعده مى دهد كه دراين سرزمين به خلافت برساند، آن چنان كه پيشينيان را به خلافت رسانيد، و وعده مى دهد كه قانون آنان و دينشان را كه برايشان پسنديده است، حاكم سازد و آنان را پس از بيم و هراس به امنيت وآرامش برساند.
اين وعده موقعى به انجام رسيد كه قدرت قريش سركوب شد وحكومت اسلامى در شبه جزيره عربستان حاكم گشت. وباز برهمين اساس از زبان موسى به امت او ـ بنى اسرائيل ـ مى گويد:
(عسى ربّكم أن يهلك عدوّكم و يستخلفكم فى الأرض فينظر كيف تعملون)
اعراف/129
[موسى به امت خود گفت:] باشد كه خداوند، دشمنانتان را نابود كند و شما را دراين مرز و بوم به خلافت برساند تا بنگرد چگونه شكر نعمت مى گزاريد.
خداوند در آيه اى ديگر به نسل بشر مى گويد:
(ولو نشاء لجعلنا منكم ملائكة فى الأرض يخلفون) زخرف/60
اگر بخواهيم در عوض شما، فرشتگانى را در زمين به جانشينى شما مى گذاريم.
دراين زمينه آيات فراوانى وجود دارد. از جمله بنگريد به: اعراف/68 و 73 و150، نمل/63، انعام/165، يونس/14 و 74، فاطر/39.
با توجه به مفهوم خلافت، بايد معناى (انى جاعل فى الأرض خليفة) چنين باشد:
نسل كنونى بشر موقعى بر روى زمين مستقر شد كه نسل پيشين منقرض گشته بود، وچون فرشتگان الهى از نسل قبلى جز فساد وخونريزى و تبهكارى وسيه كارى چيز ديگرى مشهودشان نشده بود، ازاين رو تجديد نسل بشر امرى شگفت و بى دليل درنظر آنان بود. وگفتند: اى پروردگار عزيز! مى خواهى دوباره نسل بشر را بر روى اين كره خاكى مستقرسازى تا باز هم به فساد وتبهكارى بپردازند. اگر به انتظار اطاعت و تقديس آنان هستى، ما خود از تقديس و سپاس تو دم فرو نمى بنديم. وخدا گفت: (من چيزها مى دانم كه شما نمى دانيد.)
نكته اى كه از حيطه دانش و تجربيات فرشتگان خارج بود، اين است كه نسل جديد با نسل منقرض شده قبلى تفاوت كلى داشت، زيرا خداوند، در نسل جديد، مكاتب تربيتى منظور كرده بود و كسانى در نسل بشر پا به عرصه وجود مى نهادند كه تاريكيهاى جهالت و ضلالت را مى زدودند وبا جديت واخلاص و فداكارى به تربيت وارشاد بشر همت مى گماشتند. خداوند عزت براى آن كه فرشتگان را با اين نكات آشنا سازد، آدم را آفريد وهمه پديده هاى عالم وجود را به او شناسانيد واز جمله نام انبيا و اوليا و شهيدان وصديقان را كه همگان ازنسل او به وجود مى آمدند به اومعرفى كرد. سپس نام انبيا را بر فرشتگان عرضه داد و پرسيد آيا شما مى دانيد كه ابراهيم خليل من كيست؟ شما مى دانيد كه محمد حبيب من كيست؟ شما مى دانيد كه موسى بن عمران كليم من كيست؟ شما مى دانيد كه عيسى بن مريم روح قدس من كيست؟ شما مى دانيد كه پيشواى موحدان كيست؟ شما مى دانيد كه سالار شهيدان كيست؟
وفرشتگان اعتراف كرده، گفتند: نه ما نمى دانيم واينان را نمى شناسيم. وخداوند به آدم گفت تو خود فرشتگان را از وجود اين شخصيتها مطلع گردان وآدم به فرشتگان گفت: كه اينان همه از نسل من به وجود مى آيند و مشعلدار ايمان و تقوى مى شوند و تربيت فرزندان را به عهده مى گيرند و چراغ علم و دانش را در قلبها روشن مى كنند.
با اين تعليم سمعى و بصرى وجلوه گر شدن اشباح وانوار ملكوتى بود كه فرشتگان ساكت ماندند وخداوند به آنان گفت: نگفتم كه من از نهان آسمانها و زمين باخبرم و كردارم قابل اعتراض نخواهد بود!
(واللّه خلقكم من تراب ثمّ من نطفة ثم جعلكم ازواجاً) فاطر/19
خداوند شما را ازخاك آفريد و سپس از نطفه اى. و سپس شما را جفت وهمسر ساخت.
ولى آيا مشت خاكى را به هم فشردند و پيكر آدم را ساختند؟ خاك با وزش طوفان از شرق به غرب و از غرب به شرق،از جنوب به شمال و ازشمال به جنوب منتقل مى شود، اما در ماهيت آن تحول رخ نمى دهد. پس منظور قرآن چيست؟ قرآن مجيد مى گويد:
(وجعلنا من الماء كلّ شيئ حيّ) انبياء/130
ما هر ذى حياتى را از آب آفريده ايم.
پس بايد گفت كه نسل بشر را ازخاك و آب (گل) آفريده اند و از اين رو قرآن مجيد مى گويد:
(الذى أحسن كلّ شيئ خلقه و بدء خلق الانسان من طين) سجده/7
آن خدايى كه هر آفرينش را به نيكوترين وجهى پيراست و آفرينش بشر را از گل آغاز نمود.
چرا كه اولين فعل و انفعالات، با آميزش آب وخاك به وجود آمد. ولى آيا بايد گفت كه مشتى گل را به قالب زدند و پيكر آدم وحوا را ساختند؟! نه! قرآن مجيد مى گويد:
(ولقد خلقنا الانسان من سلالة من طين. ثم جعلناه نطفة فى قرار مكين) مؤمنون/ 13ـ12
ما انسان را ازشيره گِل آفريديم، سپس او را به صورت نطفه اى در رحم جاى داديم.
پس بايد گفت كه گل رامالش و پرورش دادند و عصاره آن را كه مى تواند درآب حل شود، به دست آوردند. ولى آيا عصاره گِل را خشك كردند و درقالب آدم وحوا ريختند؟ نه!. قرآن مجيد مى گويد:
(انا خلقناهم من طين لازب. بل عجبت ويسخرون) صافات/ 12ـ11
ما آنان را از گل چسبان آفريديم. تو با دانش نبوت، ازاين سخن درشگفتى و طبيعى است كه ديگران به تمسخر مى نشينند.
پس آيا مى توان گفت كه قالب آدم را از گل سراميك پر كردند و پختند و سپس روح الهى درآن دميدند؟ نه! قرآن مجيد مى گويد:
(ولقد خلقنا الانسان من صلصال من حمأ مسنون) حجر/26
به يقين آدمى را ازمرداب خشكيده اى آفريديم كه بوى گاز آن متصاعد بود.
اين نهايى ترين توضيح قرآن است; قرآن مجيد مى گويد: آب را برخاك افشانديم و شيره گل را جدا كرديم و سپس با تلاطم امواج مالش داديم و پروريديم تا چسبان شد وبه صورت مرداب و لجن درآمد ومرداب را در تابش آفتاب و طوفان قرار داديم تا سياه و بوناك شد و بوى گاز متان متصاعد گشت و كم كم سطح مرداب مانند سفال خشكيد و دراين دوره طولانى و تحولات شيميايى اتمهاى خاك درهم شد و به صورت مولكول حياتى نطفه آدمى ساخته شد; نطفه اى مانند بذر كه هرگاه درجاى مناسب كشت شود، به صورت آدمى قابل لمس با چشم وگوش و دست و پا واحشاء واندام، عرض اندام خواهد كرد:
(هوالذى ذرأكم فى الأرض واليه تحشرون) ملك/24
اوست كه بذر وجود شما را در خاك افشاند و رو به سوى او محشور مى شويد ويكسره ازخاك سربر مى كنيد.
(ولقد خلقناكم ثمّ صوّرناكم ثمّ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم) اعراف/11
به يقين ما شما را آفريديم و نقش و نگار داديم، سپس به فرشتگان ندا كرديم تا بر آدم سجده كنند.
ييعنى نطفه افراد بشر از زن ومرد، همه وهمه را ازگل خشكيده مرداب آفريديم و شكل نوعى آدم را به همگان عطا نموديم، سپس نطفه آدم را درجاى مناسبى ازخاك بهشتى كشت كرديم و به صورت امروزى با اندام زيبا پرورانديم، سپس به فرشتگان فرموديم تا به افتخار چنين پديده شگفت بر او سجده كنيد. اما شيطان سركشى كرد و گفت: آفرينش من كه از آتش است، بيش تر مايه شگفتى و اعجاب است. چرا در مراسم آفرينش من چنين تشريفاتى صورت نگرفته است؟
اى آدم با جفت خود در بهشت مأوى بگير و از هر ميوه اى تناول كن و از هرنعمتى بهره برگير، جز اين كه نبايد ازاين درخت تناول كنيد، وگرنه از سيه كاران مى شويد. اين را بدانيد كه اين شيطان دشمن شما است، دشمن قسم خورده، مبادا به تسويلات او گوش دهيد كه شما را ازاين بهشت خرم بيرون مى كند و به بدبختى مى كشاند.
(فوسوس لهما الشيطان ليبدى لهما ما ورى عنهما من سوءاتهما وقال ما نهاكما ربّكما عن هذه الشجرة الا أن تكونا ملكين او تكونا من الخالدين. وقاسمهما انى لكما لمن الناصحين. فدلّيهما بغرور فلمّا ذاقا الشجرة بدت لهما سوءاتهما و طفقا يخصفان عليهما من ورق الجنّة وناداهما ربّهما ألم أنهكما عن تلكما الشجرة وأقل لكما إنّ الشيطان لكما عدوّ مبين) اعراف/20 ـ 22
در آيات 116 تا 124 سوره طه نيز اين داستان را يادآور شده است.
تسويلات شيطانى به اين صورت بود كه صلاحيت آدم و حوا را براى جاودانگى در بهشت مخدوش و منتفى سازد تا قهراً از بهشت رانده شوند و به بدبختى معاش دنيا گرفتار گردند. شيطان مى دانست كه اگر آدم و حوا از درخت گندم بخورند، نيازمند تخليه مى شوند و پرده حجابى كه عورت آنان را مستور كرده است گسيخته مى شود وازهرجهت شايستگى خلود در بهشت را از دست مى دهند. از اين رو، با سابقه و دريافتى كه از جهاز هاضمه بشر داشت و اثر گندم را مى دانست، دست به كار وسوسه و فريب شد و با استفاده ازخامى آدم وحوا، نعل را وارونه زد و گفت: خداوند كه شما را از تناول اين درخت منع كرده بدين خاطر است كه شما را براى زندگى در كره زمين آفريده است. هركس از ميوه اين درخت تناول كند، به فرشته تبديل مى شود و آزاد و رها در فضاى بى كران سير مى كند ويا دست كم دركره بهشت مخلد مى شود وهميشه ازنعمت لايزال آن متمتّع مى گردد. آدم وحوا كه از طرح اين مسأله جاخورده بودند، ونگرانى اخراج از بهشت، فكر وانديشه آنان را مختل كرده بود، از دشمنى شيطان غافل شده، او را قسم دادند كه آيا راست مى گويد؟ وشيطان سوگند خورد كه من راست مى گويم وخيرخواه شمايم . شيطا
ن، آدم و حوا را مغرور كرد تا سفارش الهى را از ياد بردند و دشمنى او را مظهر دوستى گرفتند و از ميوه آن درخت خوردند.
اين فريب خوردن، گواهى مى كند كه آدم از تمام حقائق هستى مطلع نبود، ودراثر يك تسويل شيطانى، تصور كرد كه با خوردن يك ميوه مى تواند به فرشته تبديل شود وحتى ازشناخت شرمگاه خود وخم و پيچ احشاء و امعاء خود نيز بى خبر بود. واين تأييد مى كند كه (عرضه اسماء) همان عرضه اسماء انبياء و اولياء بوده است و نه همه آگاهيها و رموز هستى.
(خداوند به شيطان گفت: بعد ازآن كه فرمانت دادم و گفتم سجده كن، چرا سجده نكردى، آيا خود را بزرگ شمردى و يا از بزرگان و ارجمندان بودى؟ شيطان گفت: من از آدم بهتر و والاترم. تو مرا از آتش پديد كردى و او را از گِل آفريدى.)
(اعراف/11 ـ 12)
تو با اين تشريفات رسمى آدم را بر من ترجيح دادى وكرامت بخشيدى درحالى كه شايسته، نه اين بود. (اسراء/61 ـ 62)
ولااقل بايد درهنگام آفرينش من نيز چنين تشريفاتى معمول مى شد. خداوند بدو گفت ازاين جايگاه برين دور شو كه حق ندارى دراين جا كبر ورزى و ازحد خود تجاوز كنى. بيرون شو كه خوار و ذليلى! شيطان تقاضاى مهلت كرد و گفت:
(أنظرنى الى يوم يبعثون) اعراف/14
تا روز رستاخيز بشر به من مهلت بده تا دراين جايگاه برين بمانم وخداوند به او گفت: مهلت دارى اما تا روزى معين. و شيطان سوگند خورد كه تا نيرو و توان دارد، نسل بشر را اغوا كند و به بدبختى بكشاند. (حجر/35 ـ 36، ص/80 ـ 83)
ومنظور خداى عزوجل از روز معين، روزى بود كه هبوط همگان از آن جايگاه برين صورت بگيرد كه آدم و حوا و نسل بشر و شيطان با ذريه او، همگان به كره زمين نقل مكان بدهند.
پس از هبوط نطفه هاى بشرى وهمراه شدن آب حيات و ساير شرايط بهشتى بود كه نسل بشر در سراسر كره زمين منتشر گشت، وآن روايات و اساطيرى كه در باب تكثير نسل بشر وارد شده است ومى گويد: براى اولين فرزند آدم حوريه بهشتى از آسمان آمد و دومين فرزند او را با يك زن جنّى به نكاح آوردند، مخالف قرآن است كه مى گويد: ما براى نسل بشر، از جنس خود آنان همسر و جفت آفريديم. (شورى/11، زمر/6، فاطر/11، نحل/72، نساء/1، اعراف/189) علاوه بر تناقضاتى كه دراين روايات وارد شده است و از جمله برخى مى گويند: ابتدا ازدواج برادر وخواهر حلال بود، به خاطر ضرورت. وبعدها حرام شد! (بحار الانوار 11/218 ـ 249) تمام اين توهمات به علت جمود فكرى و نرسيدن به عمق آيات قرآنى حاصل شده است.
قرآن مجيد به صراحت مى گويد:
(قال اهبطوا بعضكم لبعض عدوّ و لكم فى الأرض مستقرّ و متاع الى حين. قال فيها تحيون و فيها تموتون ومنها تخرجون ) (اعراف/25 ـ 24)
خداوند به آدم و حوا وبه نسل بشر گفت: شما همگان به زمين فرود شويد: كه درآن دشمنان هم خواهيد بود. درآن زمين برايتان قرارگاهى است چند روزه وكاميابى و تمتع تا چند صباح. شما همگان دركره زمين لباس حيات مى پوشيد و درهمان كره زمين لباس حيات را از تن خارج مى كنيد و مجدداً از همان كره زمين سر ازخاك برمى داريد.
وچون پيام آور من بر شما گسيل شود، هركس رهبرى مرا بپذيرد، در دنيا به حيرت نماند و درآخرت بدبختى و شقاوت نبيند وهركس از ياد من غافل شود، در زندگى دنيا سختى بيند و روز قيامت و زندگى بازپسين به كورى گرفتار آيد.) (طه/123 ـ 124)
(اى آدم! اين شيطان را كه مى بينى دشمن تو و دشمن همسرت حوا است. مراقب باش كه شما را ازاين بهشت بيرون نكند كه بيرون اين جايگاه برين جز بدبختى و مشقت حاصلى به دست نيايد، دراين جايگاه برين نه گرسنه خواهى ماند و نه بى لباس، نه تشنه خواهى شد و نه در تابش و تفت آفتاب خواهى ماند. اما اگر اين جايگاه را از دست بدهيد، همه اين بدبختيها از گرسنگى و بى جامگى و تشنگى و تفت و تابش خورشيد به سراغ شما خواهد آمد. (طه/117، 118، 120)
خداوند بالاترين نعمت رايگان رادر اختيار اين زوج نمونه قرار داد و شرط نگهدارى نعمت را به آنان گفت، اما آن دو، فريب خوردند و هشدار خدا را ازخاطر بردند و دل به نصايح شيطان سپردند و نعمت رايگان را ازكف دادند. در واقع نتوانستند ازيك آزمايش ساده سرفراز بيرون آيند. واين خود گواه بود كه ديگران تاچه حد شايستگى خلود در بهشت را داشته باشند. ازاين رو بود كه خداوند عزت برنامه آزمايش واختبار بشر را به صورت ديگرى به مرحله اجرا نهاد; يعنى نسل بشر را ازكره بهشت بيرون ريخت تا دركره زمين ديرى بپايند و لحظه ها و روزها وماهها و سالها با شيطان دست و پنجه نرم كنند: انسان گناه كند وخدا او را ببخشد، بى آن كه مستوجب آتش شود، طاعت بجا آورد ويك قدم به بهشت و رضوان الهى نزديك شود، وچون مرتكب خطا شود، باز به قهقرا بازگردد. وبالاخره در فراز و نشيب زندگى، سرد وگرم روزگار ببيند و قدر نعمت و عافيت بشناسد و دوست و دشمن را تميز دهد، باشد كه پس از سالها عمر و زندگى شايستگى، بهشت را تحصيل كند.
اولاً، بايد دانست كه كلمه (ابنتى آدم) دلالت ندارد كه اين دو تن بايد از صلب آدم ابوالبشر و شكم حوا همسرش به دنيا آمده باشند، زيرا كلمه فرزند آدم و فرزندان آدم به عنوان نسل آدم تلقى مى شوند، نه فرزندان صلبى او. قرآن مجيد در هفت مورد كلمه (بنى آدم) را ذكر مى كند و بدون ترديد، فرزندان صلبى او را منظور نمى دارد، بلكه در چهار مورد آن به مردم صدر اسلام خطاب كرده است و مى گويد (يا بنى آدم). دراحاديث قدسيه كه ترجمه و برداشتى از كتب عهد عتيق است، كلمه (يابن آدم) فراوان به چشم مى خورد، وازجمله حديث مشهورى است كه دركافى روايت شده ومى گويد: (يابن آدم، بمشيّتى كنت أنت الّذى تشاء لنفسك) (صحيح الكافى، حديث 62) و بدون ترديد، فرزند صلبى آدم منظور نبوده است. پس چه اصرارى هست كه اگر كلمه تثنيه به كار مى رود، بايد به معناى دو تن فرزند صلبى آدم باشد؟
ثانياً، موضع قربانى كه پذيرش وعدم پذيرش آن با آتش آسمانى و سوختن قربانى معلوم مى شد، مربوط به انبياء و خوابگزاران بنى اسرائيل است:
(… الذين قالوا إن اللّه عهد الينا ألاّ نؤمن لرسول حتى يأتينا بقربان تأكله النار)
آل عمران/183
واين علامتى بود كه در امت بنى اسرائيل، صاحبان واقعى نبوت و امامت رااز مدعيان دروغين امتياز مى دادند ومى شناختند وهمين عدم پذيرش قربانى كه باعث رسوايى مدعيان دروغين بود، مى توانست حسد و كينه توزى را برانگيزد تا آن جا كه مانند قابيل را به كشتن هابيل وا بدارد.
ثالثاً، نام قابيل وهابيل، مطابق عرف و اصطلاح امت يهود، به ثبت رسيده ومشابه آن را فقط در نامها و القاب ملت يهود مى توانيم پيدا كنيم، مانند بنى اسرائيل كه لقب يعقوب پيامبر است، و مانند جبرئيل، يعنى روح القدس وميكائيل و اسرافيل وعزازيل و دردائيل و رفايل… كه در اساطير ملت يهود ديده مى شود، و اين نيز گواهى مى دهد كه داستان قابيل وهابيل بايد مربوط به امت يهود باشد، نه فرزندان صلبى آدم ابوالبشر.
رابعاً، قرآن، در تعقيب اين داستان به صراحت اعلام مى دارد:
(من أجل ذلك كتبنا على بنى اسرائيل أنّه من قتل نفساً بغير نفس أو فساد فى الأرض فكانّما قتل الناس جميعاً…) مائده/32
به خاطر اين واقعه، برامت يهود مقرر كرديم كه هركس آدميزاده اى را بكشد بى آنكه مقتول، كسى راكشته باشد و يا فسادى برانگيخته باشد، قاتل را قاتل همه جهانيان مى شناسيم.
اين نيز گواهى مى دهد كه واقعه، مربوط به فرزندان صلبى آدم نخواهد بود.
نكته ديگر، مربوط به انگيزش كلاغ است. در اساطير شيعه و سنى وارد شده است كه خداوند دو كلاغ را برانگيخت تا با هم جنگ كردند وچون يكى ازآن دو كلاغ كشته شد، كلاغ قاتل زمين را كاويد و جسد كلاغ مقتول را درآن نهفت، و قابيل بدين وسيله دانست كه بايد جسد برادرش را در زمين نهان سازد. اين اسطوره با فطرت و با متن قرآن نيز مخالفت دارد.
اولاً، قرآن فقط ازيك كلاغ نام مى برد كه زمين را كاويد و چيزى را كه قبلاً پنهان كرده بود، بيرون آورد، ويا چيزى را كه مى خواست پنهان كند، در زمين پنهان كرد. واين فطرت و طبع كلاغ است كه اگر زر و زيورى بدزدد و يا قطعه استخوانى را بخواهد ذخيره كند، در زير خاك نهان مى سازد.
ثانياً، فطرت كلاغ نيست كه به خاطر مسائل جنسى و يا مسأله زاد وتوشه و شكم، همجنس خود را بكشد و لاشه اش را زيرخاك نهان سازد.
(واذكر فى الكتاب ادريس انّه كان صديقاً نبياً و رفعناه مكاناً علياً)
اين خود گواهى مى كند كه ادريس هم مانند اسماعيل صادق الوعد، از انبياء بنى اسرائيل است كه از نسل يعقوب پيامبر به دنيا آمده اند، ولذا درآيه 58 مى گويد:
(اولئك الذين انعم اللّه عليهم من النبيين من ذرية آدم وممن حملنا مع نوح ومن ذرية ابراهيم واسرائيل)
و در سوره انبياء آيه 78 به ياد داود و سليمان مى پردازد ودرآيه 83 از ايوب پيامبر نام مى برد و درآيه 85 مى گويد:
(واسماعيل وادريس و ذاالكفل كلّ من الصابرين)
وبا همان ترتيب در سوره مريم اسماعيل صادق الوعد وادريس را در زمره انبياى بنى اسرائيل نام مى برد. بنابراين ادريس پيامبر جد نوح نخواهد بود، و همچنين اساطيرى كه درباره نام او وارد شده است، معقول نمى نمايد; ازجمله طبرسى مى نويسد:
(وقيل انّه سمّى ادريس لكثرة درسه الكتب وهو اول من خط بالقلم.)
چه اگر اولين خط را ادريس پيامبر نوشته باشد، پس كتابهاى پيشينيان را چه كسى درس گرفته و چه كسى نوشته است؟ اصولاً كلمه ادريس عربى نيست تا مفهومى از درس و دراست درآن نهفته باشد، بلكه اعجمى و لغت بيگانه است، ولذا به خاطر عجميت وعلميت، منصرف نيست. چنان مى نمايد كه ادريس، تعريبى از كلمه ادريوس باشد واگر چنين باشد، نشان مى دهد كه دين يهوديت در يونان باستان نيز نفوذى داشته است.
(فاما يأتينكم منى هدى) (اعراف/35 و 38، طه 123)
و فرمود:
(كان الناس امّة واحدة فبعث اللّه النبيّين مبشّرين و منذرين وأنزل معهم الكتاب)
بقره/213
ييعنى ابتداى آفرينش، نسل بشر بر روش واحدى مى رفتند و غير از روش انبياء كه اعتقادى به دوزخ و بهشت در فكر و قلب آنان جاى نداشت. مدتى گذشت وخداوند پيامبران خود را فرستاد تا به بهشت موعود بشارت دهند و از كيفر دوزخ انذار كنند و قانون وكتاب را با پيامبران فرستاد تا مردم بر عدل و دادى كه مورد نظر الهى است قيام گيرند) اين منطق قرآن، نبوت آدم را نفى مى كند و از اين رو مى بينيم، پس از هبوط آدم و نسل بشر، قرآن مجيد، پرونده آدم وحوا را مختومه اعلام مى كند و ديگر به هيچ وجه، نامى و خبرى از آدم و حوا به ميان نمى آورد.
2. قرآن مجيد از اولين پيامبرى كه نام مى برد، نوح است دراين زمينه چند شاهد قرآنى وجود دارد:
اولا، در سوره نوح آيه 18 به صراحت از زبان نوح ياد مى كند كه به امت خود گفت: (واللّه أنبتكم من الأرض نباتاً ثم يعيدكم فيها و يخرجكم اخراجاً) اين صراحت به خاطر آن بود كه امت نوح مى دانستند، اجداد آنان مانند نبات از زمين روئيده اند و اين خود گواهى مى كند كه نسل آن زمان از طبقات اوليه بشر بوده اند كه نطفه هاى آنان به همراه آب حيات بهشتى به زمين نازل شده تار و پود وجودشان بر روى بستر زمين پرورش يافته است. ولذا عمر طولانى كرده اند و پيامبرشان نوح 950 سال عمر مى كند كه عمر مشابه نسل آن زمان است.
ثانياً، در سوره (اعراف) و سوره (هود) كه سلسله انبياء را ياد مى كند، به ترتيب ازنوح پيامبر آغاز مى كند و پس از انقراض امتش قوم عاد و پيامبرشان هود را دوم قرار مى دهد و سپس قوم ثمود و پيامبرشان صالح را سومين. كه شرح اين مسائل در زندگى هود صالح ملاحظه خواهد شد.
3. قرآن مجيد درباره صالح پيامبر مى گويد:
(والى ثمود أخاهم صالحاً)
سپس از زبان صالح مى گويد:
(واذكروا إذ جعلكم خلفاء من بعد عاد و بوّءكم فى الأرض) اعراف/74
واين مى رساند كه قوم ثمود، بعد از انقراض قوم عاد، در سرزمين آنان مستقر شدند. وباز درباره قوم عاد مى گويد:
(واذكروا إذ جعلكم خلفاء من بعد قوم نوح و زادكم فى الخلق بسطة) (اعراف/69)
واين مى رساند كه قوم عاد بعد از انقراض قوم نوح، درجاى آنان مستقر شده اند. وچون قوم عاد، در يك منطقه زمين زندگى مى كرده اند كه با طوفان سهمگين هوا هلاك شده اند ونيز، قوم ثمود، درهمان منطقه زمين با زلزله شديد و سنگ آسمانى هلاك شده اند، قهراً قوم نوح هم در همان منطقه مخصوص مى زيسته اند، و در اثر طوفان سهمگين آب هلاك و نابود شده اند. اگر واقعيت چنين باشد كه تنها منطقه مسكونى بشر در عهد اول را همان منطقه عاد و ثمود و قوم نوح بدانيم، مانعى ندارد كه طوفان نوح، عالمگير باشد و در ضمن آن كه تمام زمين زير آب رفته باشد، منطقه قوم نوح هم زير آب رفته باشد، اما اگر ساير مناطق زمين هم مسكونى بوده باشد، هلاك شدن آنان غيرمعقول است، زيرا حجت برآنان تمام نبوده است. قرآن مجيد مى گويد:
(وماكان ربّك مهلك القرى حتى يبعث فى امّها رسولاً يتلوا عليهم آياتنا وما كنّا مهلكى القرى إلاّ و أهلها ظالمون) قصص/59
و نيز مى گويد:
(وما كنّا معذّبين حتّى نبعث رسولا. واذا اردنا أن نهلك قرية أمرنا مترفيها ففسقوا فيها فحقّ عليها القول فدمّرناها تدميراً) اسراء/16
پس تا رسولى مبعوث نشود وآنان نافرمانى را از حد به درنبرند، عذاب ريشه كن نازل نخواهد شد، واگر قوم نوح، مستوجب عذاب باشند، هلاكت ديگران برخلاف سيره الهى است. ولذا است كه قرآن مى گويد:
(ونصرناه من القوم الذين كذبوا بآياتنا انهم كانوا قوم سوء فأغرقناهم أجمعين)
انبياء/77
4. برخى تصور كرده اند كه وجود فسيلهاى حيوانات آبزى درغارها وكوهستانها دليل برآن است كه روزى يا روزگارى تمام سطح زمين زيرآب رفته باشد و اين همان طوفان سراسرى نوح است. ولى اگر ما به سرگذشت قاره ها از اولين روزهاى آفرينش زمين آگاهى پيدا كنيم، چه بسا متوجه شويم كه قسمتهاى خشكى امروز، قبلاً زير آب بوده و قسمتهاى زيرآب، به صورت خشكى مورد سكونت افراد بشر بوده است. نظير اين مسائل تا حدى درتاريخ زيست شناسى مشهود و روشن است، ولذا وجود فسيلها نمى تواند گواه طوفان سراسرى نوح باشد.
5. قرآن مجيد درباره ساكنان كشتى مى گويد:
(حتى إذا جاء أمرنا وفار التنّور قلنا احمل فيها من كلّ زوجين اثنين وأهلك الا من سبق عليه القول ومن آمن وما آمن معه الاّ قليل) هود/41
وباز مى گويد:
(فاذا جاء أمرنا وفار التنور فاسلك فيها من كلّ زوجين اثنين و أهلك الاّ من سبق عليه القول منهم و لاتخاطبنى فى الذين ظلموا انهم مغرقون) مؤمنون/18
كلمه (كل) دائم الاضافه است. دراين دو مورد، مضاف اليه آن به قرينه حذف شده است. مضاف اليه محذوف كلمه (نعم) است; يعنى دام خوراكى، چراكه قرآن مجيد مى گويد:
(أنزل لكم من الأنعام ثمانية أزواج) زمر/6
وباز مى گويد:
(ثمانية أزواج من الضأن اثنين… ومن المعز اثنين و من البقر اثنين و من الابل اثنين)
انعام/143
وچون هشت جفت دام اهلى و وحشى براى خوراك بشر، همراه نسل بشر هبوط كرده بود، واعدام نسل آنها در منطقه زيست نوح، مايه اشكال و عسرت بود، نوح موظف شد كه ازهر نوع دام اهلى يك جفت نر وماده و يا بيش تر باخود حمل كند، تابعدها وسائل تغذيه آنان فراهم باشد.
ولى مفسران صدراول، در اثر اوهام يهود، دچار اشتباه شده اند ومضاف اليه محذوف را كلمه (حيوان) گرفته اند، يعنى ازهر حيوان برّى يك جفت نر و ماده با خود حمل كن، واين چنين عموميتى لازم دارد كه كشتى نوح چند فرسخ در چند فرسخ عرض و پهنا داشته باشد، تا بتواند يك جفت ازهمه اين حيوانات خاك زى را كه ما اكنون شاهد وجود آنان هستيم، درخود جاى بدهد. گويا علت اين توهّم آن است كه طوفان نوح را سراسرى گرفته اند، وچون طوفان سراسرى موجب اعدام وهلاك همه اين حيوانات زنده امروزى شده است، به ناچار گفته اند كه ازهمه اين حيوانات، يك جفت نر وماده در كشتى حمل شده است تا نسل آنان برقرار بماند، و از اين رو نسل آنان تا امروز باقى است. ولى مى توانستند باخود چنين بينديشند كه چون ما امروز، شاهد نسل همه حيوانات خشك زى هستيم، پس معلوم مى شود كه طوفان نوح، عالمگير و سراسرى نبوده است.
برخى گفته اند كه چون نوح از پيامبران اولى العزم است و دعوت نوح جهانى وعالمگير بوده است، پس طوفان نوح هم بايد جهانى و عالمگير باشد. ولى قرآن مجيد درهمه جا مى گويد: (لقد ارسلنا نوحاً الى قومه) چنان كه درباره هود و صالح و لوط مى گويد: آنان به سوى قوم خود مبعوث شدند. پس بايد دعوت هود و صالح و لوط هم جهانگير و عالمى باشد. اصولاً دعوت انبياء از منطقه قومى خويشتن شروع مى شود وچون مورد پذيرش واقع شود وهمگان دربرابر قانون خدا تسليم شوند، آن گاه نوبت به اقوام همسايه مى رسد كه دعوت شوند و ايمان بياورند.
رسول گرامى اسلام كه بى شك دعوت جهانى داشت، سيزده سال در مكه فقط به دعوت قوم خود پرداخت وچون درمدينه مستقر شد ومكه را فتح كرد، يعنى شبه جزيره عربستان را در حيطه اقتدار گرفت، به وسيله نامه دعوت خود را به جهانيان اعلام كرد. اما نوح وهود و صالح و لوط وهمه پيامبرانى كه دعوتشان مورد پذيرش عمومى قرار نگرفت، ودرنتيجه اقوام آنان با عذاب الهى نابود شدند، نوبت به اقوام همسايه نرسيده تا چه رسد به عموم عالم وجهان بشريت درهمه قاره ها و مناطق مسكونى.
7. قرآن مجيد به نوح گفته بود:
(احمل فيها من كلّ زوجين اثنين و اهلك الا من سبق عليه القول) هود/41
خاندانت را بر كشتى بنشان، جز آن كسى كه قبلاً درباره او سخن رفته است.
پيش از آن درباره فرزندش وهركسى ازخاندانش كه كافر باشد به او هشدار و آگاهى داده شد كه از آنان شفاعت نكند.
قرآن درآيه ديگرى حكايت مى كند:
(فاسلك فيها من كل زوجين اثنين واهلك الا من سبق عليه القول منهم ولاتخاطبنى فى الذين ظلموا انهم مغرقون) مؤمنون/28
ييعنى درباره ستمگران هركسى كه باشد حق شفاعت ندارى. وچون يكى از پسرانش منافق بود ونوح نمى دانست، بعد از غرق همگان به حالت گله و اعتراض گفت:
(ربّ انّ ابنى من أهلى وانّ وعدك الحقّ وأنت أحكم الحاكمين) هود/46
خدايا پسرم ازخاندان من بود و تو خود وعده كردى كه اهل من نجات مى يابند. خدايا وعده تو حق است، پس چرا فرزندم تباه شد. وخدا درآيه بعدى به او پاسخ داد:
(انّه ليس من أهلك انه عمل صالح فلاتسئلن ماليس لك به علم)
او از خاندانت محسوب نمى شود، زيرا خلف صالح نيست. او منافق است و لذا به كشتى سوار نشد و گفت: (سآوى الى جبل يعصمنى من الماء)، زيرا به خدا ايمان نداشت وهلاك همگانى را باور نمى كرد، حتى در لحظات آخر حاضر نشد به جمع كشتى نشينان ملحق شود.
8. قرآن مجيد مى گويد:
(ففتحنا أبواب السماء بماء منهمر. و فجّرنا الارض عيونا فالتقى الماء على امر قد قدر) قمر/12 ـ 13
ازآسمان آبى چون مشك مى ريخت واز چاههاى زمين مانند چشمه آب مى جوشيد. آب چشمه ها سطح زمين را پوشانيد و آب آسمان بر زبر آن فرو مى ريخت كه گويا دريايى درآسمان است و دريايى در زمين.
واين مى رساند كه اوضاع جغرافيايى منطقه متحول گشته بود. گويا كره نسبتاً عظيمى از كنار زمين گذشته باشد كه ابرهاى دريايى را به دنبال خود بكشد و در اثر جاذبه شديدش آب چاهها را از قعر زمين به حالت مد بيرون بريزد و بعد از چند ساعت كه دور شود، تمام اوضاع واحوال عادى گردد و زمين آب خود را به صورت جزر فرو برد و آسمان از باريدن فرو ماند و لذا گفت: (وفار التنّور); زيرا تنورها را در قعر زمين ساخته بودند و آب از قعر تنور فوران كرد مانند چاهها. از اين رو گفت:
(يا ارض ابلعى ماءك و يا سماء اقلعى و غيض الماء و قضى الامر و استوت على الجوديّ) هود/45
اى زمين آبت را دركام فرو بر! واى آسمان بس كن! آب فرو نشست و كار الهى به سامان رسيد و كشتى بر زير تپه جودى مستقر شد.
9. قرآن مجيد درباره قوم نوح مى گويد:
(وقالوا لاتَذَرُنَّ آلهتكم ولاتذرنّ وَدّاً ولاسُواعاً ولايغوث ويعوق ونسراً) نوح/24
اين آيه كريمه افاده مى كند كه بت پرستى در قوم نوح، ريشه عميقى داشته است و علاوه برخدايان كوچك، پنج خداى بزرگ داشته اند كه در حوائج مختلف به آنهانياز مى برده اند: اين يك خداى جنگ و آن يك خداى رحمت. اين يك خداى آفتاب و آن يك خداى باران و…. بديهى است كه اين ابليس لعين بوده كه نسل بشريت را به سوى بت پرستى اغوا كرده است، (تفسير مجمع البيان 10/364)، ولى چنين مى نمايد كه درابتداى امر، مردان و زنانى درجامعه بشريت به شخصيت رسيده باشند و در اثركاردانى و رهبرى اجتماع به سوى مدنيت و زندگى اجتماعى و دعوت مردم به همكارى و هميارى ونظام اجتماعى، در قلوب مردم جا گرفته باشند وبعد از مرگ آنان ابتدا تربت آنان مزار و نيايشگاه شده و رفته رفته ياد آنان ومجسمه آنان مورد تقديس و پرستش واقع شده باشد. وبه همين جهت، مى بينيم كه هماره ملأ قوم، يعنى سران و سروران وحكمرانان بشريت با رسولان الهى درگير شده اند، چرا كه با قبول رسالت، سرى و سرورى آنان و پيشينيان نقش برآب مى شده است. وبه همين جهت مى بينيم كه چون مردم مستضعف وبى مقدار اجتماع به نوح پيامبر ايمان مى آورند، به عنوان اراذل و اوباش معرفى مى شوند.
10. درآن عهد و زمان، حتى عقيده به فرشتگان و جنيان (پريان) نيز رايج و عمومى بوده است، واين مى رساند كه اعتقادات مذهبى نيز، درميان آن قوم بى سابقه و بى اساس نبوده است، وچه بسا اين گونه عقائد را از آدم وحوا به يادگار نگه داشته اند. قرآن مجيد دراين زمينه مى گويد:
(فقال الملأ الذين كفروا من قومه ما هذا الا بشر مثلكم يريد أن يتفضّل عليكم ولوشاء اللّه لانزل ملائكة ما سمعنا بهذا فى آبائنا الاوّلين. ان هو رجل به جنّة فتربّصوا به حتّى حين) مؤمنون/25
سران قوم نوح كه كافر بودند گفتند: نوح مانند شما بشر است. مى خواهد با دعوى رسالت ازجانب اللّه، خود را بر شما سران و سروران قوم ارجمندى بدهد. اگر خدا مى خواست كه با مردم تماس بگيرد و غير از نعمتها و علم و دانشى كه درسايه عقل و بينش به ما داده است، پيامبرى براى ما ارسال دارد، فرشتگان خود راكه با عالم بالا در تماس بوده و با عالم قدس مأنوسند، به رسالت مى فرستاد، زيرا سرى و سرورى فرشتگان بر نسل بشريت قطعى ومسلم است. اما اين مرد مصروع و جن زده است. ارواح خبيثه در وجود او و در قلب ومغز او رخنه كرده اند. واو را به ياوه گويى وادار مى كنند، وگرنه، رسالتى درميان نيست. و روز قيامتى هم دركار نخواهد بود.
دليل ديگرى كه براى معتقدات آن قوم مى توانيم اقامه كنيم، اين سخن نوح است:
(قل لااقول لكم عندى خزائن اللّه و لاأعلم الغيب ولاأقول انى ملك) انعام /50
من ادعا نمى كنم كه خزائن رحمت خدا در اختيار من است تا شما ايراد كنيد كه پس چرا فقير و مستمندى. من نمى گويم از علم نهان و حقايق عالم بالا باخبرم تا بگوييد پس چرا از علم و دانش خوداستفاده نمى كنم و گنجى از زمين بيرون نمى كشم و تجارتى پرسود پيشه نمى كنم. من نمى گويم كه فرشته هستم وهماره با عالم بالا مأنوس و دمسازم، من فقط رسالت عالم بالا را ابلاغ مى كنم و شما را از عذاب الهى مى ترسانم.
11. چنان كه در شرح حال انبياى بعدى خواهيم ديد، انبياى الهى همگان جز سليمان، ازميان مردم مستضعف و طبقه متوسط انتخاب شده اند نه ازميان سران و حكمرانان و سلاطين و پادشاهان و بدين جهت هميشه با سران و سروران قوم خود درگير شده اند و مورد تهمت قرار گرفته اند كه اين مرد جاه طلب است: (يريد أن يتفضّل عليكم) ويا مى خواهد به اين وسيله دنياى خود را تأمين كند. هماره سيره انبيا بوده است كه يك صدا و يك سخن مى گفته اند: (ما أسألكم من أجر إن أجرى إلاّ على اللّه رب العالمين); يعنى ما براى جيفه دنيا سخن از رسالت نمى گوييم، ما همانند سران و سروران قوم باج و خراج نمى طلبيم، حقوق ساليانه و مستمرى نمى طلبيم. ما براى اجر و پاداش الهى قيام كرده ايم. ما براى هدايت بشر ورهانيدن مردم ازجهالت وگمراهى به پا خاسته ايم. اجر و مزد ما بر خداى عالميان است. (شعراء/109 و 127 و 145 و 164 و 180، يونس/72، هود/29 و 51، سبأ/47)
12. چنان كه دانستيم، رسالت نوح به ثمر نرسيد. يعنى قوم او ايمان نياوردند. درنتيجه ريشه كن گشتند. بدين جهت نوح پيامبر، نيازى به كتاب و قانون و برنامه اجتماعى پيدا نكرد تا قرآنى و يا صحيفه اى بر او نازل گردد. حتى قرآن مجيد، براى نوح پيامبر ونيز براى هود پيامبر، معجزه اى ياد نمى كند، زيرا مردم يك صدا و يك سخن موضوع نبوت و اصل رسالت را منكر بودند; يعنى امكان نبوت و رسالت رامنع مى كردند. اما قوم صالح، مسئله نبوت و رسالت را از ريشه منكر نشدند، زيرا سابقه رسالت نوح وهود را ازنياكان وهمسايگان خود شنيده بودند، ولى درمصداق رسالت ترديد نموده ومى گفتند: از كجا كه تورسول خدا باشى، و اين سبب شد تا صالح پيامبر براى اثبات رسالت خود نيازمند معجزه باشد و ناقه صالح را به اقتراح و پيشنهاد خود مردم ارائه كند.
1. قرآن مجيد مى گويد:
(واذكر اخا عاد اذ أنذر قومه بالاحقاف و قد خلت النذر من بين يديه ومن خلفه)
احقاف/21
تپه هاى ماسه و شن را كه مانند پشته هاى مارپيچ باشد، احقاف مى گويند. ولى اين را نيز مى دانيم كه شنزارها و كويرها نمى توانند محل سكونت باشند. قرآن مجيد مى گويد:
(الم تر كيف فعل ربّك بعاد. ارم ذات العماد. التى لم يخلق مثلها فى البلاد)
حجر/6 ـ 8
و تصريح مى كند كه خانه هايشان را با ستونهاى سنگى افراشته بودند. وباز مى گويد:
(أتبنون بكل ريع آية تعبثون. و تتّخذون مصانع لعلّكم تخلدون) شعراء/129ـ 128
واين مى رساند كه در كوهستانهاى مرتفع مى زيسته اند وبازمى گويد:
(أمدّكم بانعام و بنين. و جنات و عيون) شعراء/134ـ133
وباز مى گويد:
(فلما رأوه عارضاً مستقبل أوديتهم) احقاف/24
و در مجموع مى رساند كه در داخل دره ها و طرفين رودخانه ها زندگى مى كرده اند. بنابراين امكان دارد كه بعد از يك هفته صاعقه و طوفان، خانه ها و دره ها به وسيله شن وماسه به صورت پشته هاى ريگ و شن و رمل درآمده باشد، ولى روشن نيست كه اين دره ها در كجا واقع شده اند.
با توجه به آنچه گذشت و آيه قرآن كه صراحت داشت كه قوم عاد، جايگزين قوم نوح شده اند، بايد سرزمين همه آنان را دريك منطقه جغرافيايى جست وجو كرد، منطقه اى كه سرزمين قوم ثمود هم بوده باشد.
در روايات و اساطير، كه سرزمين نوح را همين عراق فعلى مى دانند و سرزمين قوم عاد را در يمن و عمان جست وجو مى كنند و سرزمين ثمود را در حدود شام و فلسطين مى دانند، در مجموع، منطقه واحدى را معرفى كرده اند كه همين شبه جزيره عربستان و يمن وعمان است كه از ناحيه مشرق به خليج فارس و ازناحيه جنوب به درياى عمان وازناحيه مغرب به درياى سرخ و درياى مديترانه محدود مى شود و شمال آن را كوههاى كردستان احاطه كرده است درهرحال، مناطق قوم عاد كوهستانى بوده و عذاب مناسب آن قوم، طوفان بود.
2. قوم عاد هم مانند قوم نوح، بت پرست بوده اند. قرآن مجيد از زبان قوم عاد مى گويد:
(قالوا أجئتنا لنعبد اللّه وحده ونذر ما كان يعبد آباؤنا) اعراف/69
(قالوا يا هود ما جئتنا ببيّنة وما نحن بتاركى آلهتنا عن قولك وما نحن لك بمؤمنين. ان نقول الا اعتراك بعض آلهتنا بسوء) هود/54 ـ 55
واين مى رساند كه قوم عاد، از ذريه تنها نوح پيامبر نبوده اند و طوفان نوح، عالمگير نبوده است، وگرنه پدران مؤمنى چون كشتى نشينان نوح، درسايه رهبرى و رسالت نوح، چنين نسل جاهلى پرورش نمى دادند.
3. قرآن مجيد مى گويد:
(وفى عاد اذ ارسلنا عليهم الريح العقيم) ذاريات/41
عقيم، يعنى نازا كه با هيچ موجودى سمت پدرى و مادرى ندارد. الملك عقيم، يعنى سياست پدر و مادر وخويش و بيگانه نمى شناسد و در واقع به كسى ترحم نمى كند. بدين رو، قرآن مجيد مى گويد:
(ما تذر من شيئ أتت عليه الاّ جعلته كالرميم) ذاريات/42
برهيچ بنيادى نمى گذشت، مگر خاك آن را برباد مى داد. حيوانات را چنان بر در و ديوار وكوه و سنگ مى كوبيد كه احشاء آنان بيرون مى ريخت و لاشه نرم شده آنان بر زمين مى غلتيد.
4. قرآن مجيد مى گويد:
(فان أعرضوا فقل أنذرتكم صاعقة مثل صاعقة عاد و ثمود) سجده/41
كلمه صاعقه مى رساند كه طوفان عاد هم در اثر انقلابات مغناطيسى رخ داده است. اما در روايات و اساطير وارد شده است كه طوفان عاد از زير هفتمين طبقه زمين خارج شده از سوراخى به اندازه سوراخ دماغ گاو، وچون همه دنيا را به هلاكت مى كشانيد، جبرئيل با بالهاى خود، جلو باد را گرفت تا به اندازه حلقه انگشترى خارج شود و فقط قوم عاد را هلاك سازد.
اين روايات، گرچه سندهاى صحيحى دارد، مخالف قرآن است و قابل قبول نخواهد بود، چرا كه امامان گفته اند: (ماخالف القرآن لم نقله) پس روايات رسيده را بايد مجعول بدانيم كه نام امام صادق را وسيله ترويج خرافات يهوديان ساخته اند. قرآن مجيد مى گويد:
(فلما رأوه عارضاً مستقبل أوديتهم قالوا هذا عارض ممطرنا بل هو ما استعجلتم به ريح فيها عذاب أليم. تدمّر كل شيئ بأمر ربها) احقاف/25ـ24
طوفانى سهمگين خاك و شن را از دشتهاى مقابل به آسمان برداشت و با سرعت رو به دره ها و كوهستانهاى قوم عاد نهاد. آنان تصور كردند كه ابرى پربار به سوى آنان مى آيد و با خرمى وخوشحالى به انتظار باران بودند تا نهرها و دره ها پرآب شود، اما چنين نبود، طوفانى بود همراه عذاب كه خاك هر چيزى را بر باد مى داد.
1. قرآن مى گويد:
(ولقد كذب اصحاب الحجر المسلمين) حجر/80
مى گويند سرزمين حجر، ميان شام و مدينه قرار داشته است. گويا مفهوم حجر و منع دراين كلمه ملاحظه شده است. يعنى سرزمينى كه حد فاصل باشد ميان شام سردسير و عربستان گرمسير ويا كوهستانى باشد ميان دو دشت شام و عربستان .
(تتّخذون من سهولها قصوراً و تنحتون من الجبال بيوتاً) اعراف/73
شما قوم ثمود، در دشتها قصر مرتفع مى سازيد و از كوهستانها خانه هاى سنگى مى تراشيد.
بنابراين بايد مساكن قوم ثمود را در دشتى هموار، در دامنه كوههاى سنگى جست وجو كرد، درجاى ديگرى مى گويد:
(فى جنات و عيون. و زروع ونخل طلعها هضيم) شعراء/147 ـ 148
از اين معلوم مى شود، دشتهاى آنان گرمسير بوده و استعداد پرورش نخل خرما داشته است.
2. اعتقادات قوم ثمود هم مانند قوم عاد و قوم نوح براساس بت پرستى بوده است. قرآن، فصل بيش ترى ازمعتقدات آنان را ياد مى كند. از جمله مى گويد:
(سران قوم ثمود كه دعوت صالح را تكذيب كردند و روز قيامت را دروغ انگاشتند. همانها كه ما در زندگى دنيا به آنان نعمت و عافيت بخشيديم، گفتند: صالح نيز مانند شما مردمان، بشرى است. مانند شما مى خورد و مى آشامد. اگر شما مردى همانند خود را در موضوع رسالت الهى تصديق كنيد و اطاعت نماييد، در سرنوشت خود دچار خسارت و زيان مى شويد. صالح به شما مؤمنان وعده مى دهد كه چون بميريد و خاك شويد و استخوانتان بپوسد، تجديد حيات مى كنيد و از گور بر مى خيزيد. هيهات! هيهات! ازاين وعده پوچ و بى اعتبار. زندگى جز همين زندگى حاضر نيست كه جمعى مى ميرند و عده اى ديگر جامه حيات مى پوشند. ما دوباره لباس زندگى برتن نخواهيم كرد كه از گورها برخيزيم. اين مرد بر خداى جهان افترا بسته است وما سخن او را نمى پذيريم.) مؤمنون/33 ـ 38
همه مشركان از ديرباز به خداى يكتا باور داشته اند: خدايى كه با آفرينش كائنات، قدرت و عظمت خود را به نمايش گذاشته است. خدايى كه در آفرينش يكتا است، اما درنظام آفرينش وكائنات، خدايان آسمانى و مقدسات عالم بالا را به عنوان ارباب انواع برگزيده است و درنظام زندگى خاكى، خدايان زمينى و پادشاهان و اميران را برگزيده است تا حافظ نظم اجتماع باشند و رهبرى نسل بشر را به عهده بگيرند.
متفكران نسل اول مى گفتند: اراده ذات قاهر احديت بر افلاكيان وخاكيان جارى است. هيچ كس ازحيطه اقتدار اوخارج نيست. هرقانونى كه درعالم بالا اجرا شود، وهر نظامى كه در قبايل و عشاير وملتها حكومت كند براساس مشيت او است واگر خداوند قاهر لايزال بخواهد قانونى را نسخ كند و نظامى را منحل كند، با قدرت قاهره اش دريك لحظه اراده خود را به كرسى مى نشاند.
ازاين رو فرستادن رسولان و انبياء كه بيايند و به نام الله در برابر بشر به دعوت برخيزند، كار معقولى نخواهد بود، وكار نامعقول از خداوند قاهر سرنخواهد زد. و به فرض آن كه كه خداوند قاهر بخواهد كه خود مردم به تغيير نظام اجتماعى بپردازد، بايد رسول را از عالم بالا گسيل دارد، مانند فرشتگان كه كارگزاران عالم بالايند. موجودات خاكى را به رسالت عالم بالا چه كاراست؟
واگر به فرض، خداوند قاهر بخواهد موجود خاكى را به رسالت برگزيند، بايد وسائل قدرت وشوكت او را در همين مهد طبيعت در اختيار آن رسول بگذارد تا در اثر قدرت قاهره و شكوه و جلال طبيعى بتواند اراده خدا را اجرا كند و دنياى مطلوب را بنيان گذارى نمايد. پس چرا برخلاف عقل و منطق، هماره مردمان فقير و متوسط، افرادى مقهور و مستضعف، دعوى رسالت مى كنند؟
بت پرستان انديشه مى كردند كه اگر خداوند قاهر از كارهاى ما ناراضى و ناخرسند باشد، چرا همين امروز كه درحال معصيت ونافرمانى او هستيم عذابمان نمى كند تامايه عبرت ديگران گرديم؟ چرامى گذارد به تمرد و عصيان ادامه دهيم تا سپس مجبور شود دوباره دنيا را به هم بريزد و حشر همگانى ايجاد كند وما را كيفر نمايد؟
بنابراين، نه ادعاى رسالت قابل قبول است ونه موضوع معاد و رستاخيز، زندگى همين است كه ما داريم، ونظام اجتماعى مطلوب، همين است كه در اقطار دنيا برقرار است و هر قومى به ميزان استعداد و لياقت خود، مرام و مسلكى را زنده مى سازند و به زندگى خود ادامه مى دهند. كاروان بشريت مى آيد و مى رود. جمعى زنده مى شوند وجمعى مى ميرند ومردگان هرگز زنده نخواهند شد.(معجزه قرآن و مبارزه با فلسفه شرك/30 ـ 42)
متفكران بشريت امروز هم به همان عقايد و افكار ديرين مى انديشند. توحيد را به صورتى كه خود مى گويند مى پذيرند: توحيد در آفرينش، نه درعالم تربيت و پرورش. ذات احديت راخداى گيتى مى دانند و تربيت جهان آفرينش را به انديشمندان و رهبران مى سپارند. با وجود اين كه حاضر شده اند در مسأله توحيد با انبيا كنار بيايند و توحيد افعال و تربيتى را تأييد كنند وحتى حاضر شده اند كه در برابر مردان الهى سر تعظيم فرود آورند و رسالت آنان را بپذيرند، اما راجع به رستاخيز، هيچ گاه وهيچ وقت، سرتسليم فرود نياورده اند.
مسأله رستاخيز، تنها مايه افتراق مكتب انبيا با مكتب انديشمندان بشرى است. و انبياى الهى هماره در راه احياى مكتب خود و آگاه كردن مردم از زندگى بعدى فداكاريها كرده اند و مرارتها و سختيها كشيده اند. و بدين جهت مى بينيم كه سوره هاى مكى، همه وهمه درباره معاد و رستاخيز است، وهر مسأله اى را كه قرآن شروع مى كند، از روز معاد و رستاخيز سر بر مى آورد و به آخرت ختم مى كند.
اساس مكتب انبيا بر تشويق وتهديد است، مى گويد: اى بشر در برابر زرق و برق دنيا خاضع شده اى، دنيايى كه نوش و نيش آن همطراز است. تو به خاطر شيفتگى به نعمتهاى فراوان دنيا تن به خوارى و مذلت مى دهى يا بر سر ديگران مى زنى تا به خواسته هايت برسى. ما براى تو در زندگى بى پايان آخرت، نعمتها و مقامها و لذتها و كامها مهيا كرده ايم. تا اين حدّ بنده دنيا مشو و دل به خدا بسپار و براى آخرت بكوش كه نوشى بى نيش خواهد بود. تو اى بشر دست از خطاكارى و ستمبارگى بردار و در برابر حق خاضع شو و رسالت الهى را دائر به زندگى معاد و رستاخيز بپذير و گرنه در آخرت از همه نعمتها محروم مى شوى و درخوارى عذاب دوزخ جاويد و مخلد خواهى ماند. پس هرآن كس كه نعمت مى خواهد در دنيا به حق خود قناعت كند و نعمت آخرت بجويد وهرآن كس كه از نقمت مى هراسد، در دنيا دست از ستمكارى بردارد تا از عذاب دوزخ برهد، ولى انتخاب آخرت و وانهادن زندگى حاضر دنيا جز در اثر ايمان حاصل نمى شود وهمين ايمان است كه مكتب انبيا را پايه گذارى مى كند.
دعوت انبيا ازايمان به رسالت آغاز مى شود و به رستاخيز ومعاد خاتمه مى يابد.
در اين ميان احكام عبادات و تكاليف فردى واجتماعى است كه بايد براساس مكتب انبيا انجام شود. اگر پيامبرى در آغاز مكتب نتواند موفق شود و مردم رسالت او را باور نكنند،، نوبت به شاخص دوم كه رستاخيز و معاد است نخواهد رسيد. لذا مى بينيم كه دعوت نوح و هود، بيش تر در پيرامون همان شاخص اول دور مى زند، ولى دعوت صالح از شاخص اول گذشته و در پيرامون شاخص دوم بيش تر به بحث و كنكاش مى پردازد و بديهى است كه رفته رفته انبياء الهى شاخص دوم را هم كه معاد باشد، مدلل كرده و ايمان امتها را به سوى آن جلب كرده و بالاخره از دوران موسى و عيسى و بالاخص از دوران محمد(ص) خاتم انبيا بيش تر به مسأله زندگى و تكاليف فردى واجتماعى پرداخته اند.
3. ازنظر تاريخ قرآن، ناقه صالح اولين معجزه اى است كه در عالم رسالت ارائه شده است. و اين بدان خاطر بود كه قوم ثمود تا حدى نرمش نشان دادند و گروه نسبتاً عظيمى به او ايمان آورده و موضوع رسالت را پذيرا شدند. وگويى ازسرنوشت قوم نوح وعاد، درس عبرت آموخته بودند.
سران و سروران قوم نوح، تنها با نوح سخن مى گفتند وخود را همپايه مؤمنان به اصطلاح اراذل نمى دانستند، چرا كه عده آنان معدود بود. سران و سروران قوم هود هم تنها با هود سخن گفتند و با مؤمنان قوم كه معدود و بى جايگاه بودند، سخن نگفته. اما سران و سروران قوم ثمود، با مؤمنان قوم خود سخن مى گفتند:
(سران مستكبر ثمود به مؤمنان مستضعف، گفتند: آيا شما يقين كرديد كه صالح ازجانب خدا مبعوث شده است؟
مؤمنان گفتند: ما به رسالت صالح و برنامه هاى اعتقادى او ايمان داريم.
ستكبران گفتند: ما به اعتقادات شما كافريم و در نهايت ناقه صالح را پى كردند و به صالح گفتند:
اگر واقعاً رسول خدايى ما را به عذاب الهى كيفر كن.
در پى اين درخواست صاعقه اى از آسمان بر زمين افتاد و زمين را چنان لرزاند كه فرصت برخاستن نيافتند، وهركس از بسترخواب خود برخاست، پيش از آن كه زانوها را از زمين بردارد، زير هوار مدفون شد.)(اعراف/74 ـ 78، مؤمنون/33 ـ 38، نمل/45 ـ 48)
4. براساس روايات، ناقه صالح به اقتراح و پيشنهاد قوم ثمود، ارائه شد. يعنى قوم ثمود تا اين حد تسليم شدند كه رسالت بشر ناممكن نيست، ولى گفتند: هركس ازجانب شخص غايبى پيام مى آورد، بايد با نشانه اى همراه باشد. بدين رو، از صالح تقاضا كردند، تقاضايى مشروع و مقدس و گفتند: بايد از جانب خداى ناپيدا، نشانه اى بياورى تا صدق ادعايت معلوم شود. صالح گفت: هر نشانه اى را كه شما خود پيشنهاد كنيد، مى پذيرم و ازخداوند تقاضا مى كنم كه خواسته شما را عملى سازد.
آنان با وسوسه سران قوم، به صالح پيشنهاد كردند كه همين تپه معهود را به صورت ناقه اى لباس حيات بپوشاند و خداوند خواسته آنان را عملى كرد و ازخاك تپه، ناقه اى بزرگ و جسيم آفريد كه مى توانست آب يك چشمه عظيم را در يك روز بياشامد و روزى كه ناقه را كشتند، فقط توانستند با شمشير، رگ پاى شتر را قطع كنند كه از حركت باز ماند و نتواند به آبشخور آنان بيايد. قرآن مجيد، اين روايات را به طور موجز و در حد اجمال تأييد مى كند. از جمله مى گويد:
(وآتينا ثمود الناقة مبصرة فظلموا بها وما نرسل بالآيات الاّ تخويفاً) اسراء/59
ما به قوم ثمود، ماده شترى به رسم آيت ونشانه عطا كرديم كه هر كوردل را بينا مى نمود و راه ايمان را براى او هموار مى كرد. ولى قوم ثمود، سيه كارى نمودند و ناقه را پى كردند. اينك ديگر ما آيات و نشانه ها را فقط به خاطر انذار و بيم عطا مى كنيم، نه براى چشم روشنى مردم و اقتراح آنان. وبازمى گويد:
(هذه ناقة لها شرب ولكم شرب يوم معلوم) شعراء/155
و مى گويد:
(انا مرسلوا الناقة فتنة لهم فارتقبهم و اصطبر. ونبّئهم انّ الماء قسمة بينهم كلّ شرب محتضر. فنادوا صاحبهم فتعاطى فعقر) قمر/27 ـ 29
اين بديهى است حيوانى كه بتواند به اندازه يك جمعيت وافر آب بياشامد و آب چشمه يا قناتى را براى يك روز به خود اختصاص دهد، بسيار عظيم الجثه خواهد بود و طبيعى است كه اگر بخواهند آن را بكشند با شمشير و نيزه و تيركمان، امكان آن را نمى يابند ، لذا عصب پاى شتر را قطع كردند تا نتواند به آبشخور برود و يا در صحرا به چرا مشغول شود.
5. براساس آنچه در مبدء آفرينش و آغاز نسل بشر گذشت، هر موجود زنده اى، نطفه خاصى دارد. اگر نطفه آن حيوان با آب حيات مخلوط شود، رشد و پرورش پيدا مى كند. چه در رحم مادر باشد و يا در لابراتوار طبيعت و بسترخاك وهرچند آب حيات بيش ترى در آفرينش و پرورش نطفه دخالت كند، آن حيوان جثه بزرگ تر و عمر بيش ترى خواهد داشت. اينك نطفه هاى حيوانات و ازجمله نطفه بشر با يك سر سنجاق از مايع پرتوپلاسم (آب حيات) تغذيه و كشت مى شود و جثه اى دارد كه همگان مى بينند. اگر براى نطفه يك شتر به مقدار خروارها آب حيات مصرف شود، طبيعى است كه ناقه اى مانند ناقه صالح پا به عرصه وجود مى گذارد. بلى وهو الخلاق العليم.
نمونه اين پديده ها را در فسيل حيوانات عظيم الجثه وماموتهاى ادوار اوليه خلقت مى توانيم مشاهده كنيم. البته در آفرينش حيات، اسرار ديگرى هم هست كه نمونه آن را درمورد عصاى موسى خواهيم خواند.
6. براساس روايات، ناقه صالح را يك نفر كشت. مردى سرخ مو و سرخ چهره. اين مسأله در روايات اسلامى به صحت پيوسته است:
(رسول خدا به على گفت: شقى ترين افراد نسل بشر دوتن مى باشند. اولين آن دو تن، مردك سرخ چرده قوم ثمود كه ناقه صالح را پى كرد و دومين آن دو تن، كسى است كه موى محاسنت را ازخون سرت خضاب خواهد كرد) (مناقب ابن مغازلى، حديث5،9،241; شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، 1/78)
دراين زمينه روايات بسيارى وارد شده است نكته اى كه بايد در اين جا مطرح شود بحث از نام و نشان آن مرد نيست، چرا كه درمسائل تربيتى تأثيرى ندارد. نكته اى كه بايد مطرح شود آن است كه قرآن مجيد، مسؤوليت ناقه را به عهده همگان مى گذارد وهمگان را با صاعقه آسمانى هلاك مى كند.
شرح اين نكته در سوره شمس مطرح شده است كه بعد از سوگندهاى غلاظ و شداد، مى گويد:
(كذّبت ثمود بطغواها، اذ انبعث اشقاها)
درآن هنگام كه شقى ترين قوم ثمود براه افتاد تا ناقه را پى كند وهمگان رضا دادند، طغيان قوم ثمود و تكذيب آنان مسجّل شد، ولذا همگان را نابود كرديم. از اين رو، على (ع) در نهج البلاغه مى گويد:
(اى مردم، اين رضايت عموم، ونارضايتى عموم است كه مردم را به هم پيوند مى دهد. ناقه صالح را يك تن تنها پى كرد، اما خداوند همه آنان را با عذاب خود ريشه كن ساخت، چرا كه همگان به پى كردن ناقه رضا دادند.
قرآن مجيد مى گويد:
(فعقروها فأصبحوا من النادمين) (شعراء/157) وندامت آن گاه بود كه سنگى عظيم مانند پاره آتش در زمين آنان فرود آمد و بنيان اجتماع آنان را به زيرخاك فرو برد.)
7. چنان كه در عبارت نهج البلاغه عنوان شده است. سنگى عظيم از آسمان فروافتاد و در اثر لرزش زمين، خانه هاى قوم ثمود برسرشان فرو ريخت. قرآن مجيد مى گويد:
(فأخذتهم الصيحة بالحق فجعلناهم غثاء فبعداً للقوم الظالمين) مؤمنون/41
وسنگ آسمانى، از هنگامى كه وارد جو زمين مى شود، با فرياد ونعره شديدى فرود مى آيد تا به زمين سقوط كند. وچون سقوط كند، زمين لرزه شديدى ايجاد مى كند:
(فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم جاثمين) اعراف/77
اين سقوط در صبحگاهان صورت گرفت:
(فأخذتهم الصيحة مصبحين) حجر/67
وحتى نور و درخشش خيره كننده آن را با چشمهاى خود ديدند:
(فأخذتهم الصاعقة و هم ينظرون) ذاريات/44
صاعقه آسمانى آنان را فرا گرفت وآنان با چشم خود شاهد بودند.
منبع: فصل نامه پژوهش های قرآنی
(من زاده رسول خدايم، من كتاب خدا را مى شناسم . آغاز آفرينش و برنامه كائنات دركتاب خدا درج است. اخبار آسمان، اخبار بهشت و دوزخ، آينده زندگى و گذشته گيتى در كتاب خدا درج است. من همه اين مسائل را مى دانم، گويا كه دركف دست خود مى نگرم. خداوند تبارك و تعالى مى گويد: كتاب من بيانگر همه پديده هاست.)
(صحيح الكافى، حديث 31و32)
اگر اصحاب رسول خدا با علم و دانش انس كافى مى داشتند، مسائل علمى را از رسول خدا مى پرسيدند. ولى در زمان رسول خدا مسائل علمى مورد پژوهش قرار نگرفت، زيرا كم تر كسى بود كه شوق واستعداد اين علوم ومعــارف را داشـته باشد. ولازم بود كه رسول خدا (ص) معارف قرآنى را با جانشين خود (على بن ابى طالب) درميان نهد تا در فرصت مناسب به نشر آن بپردازد. بعد از رسول خدا كه ديگران بر مسند آن سرور تكيه زدند، بدين جهت كه خود از معارف قرآنى بى خبر بودند، به ديگران ميدان دادند تا دراين زمينه اظهار نظر نمايند. ازيك سو به يهوديان و نصرانيان فرصت دادند تا مانند (تميم دارى) و (وهب بن منبه) معارف نصارى و يهود را دركنار قرآن مطرح كنند ونيازى را كه درجامعه اسلامى مشهود مى شد و رفته رفته رو به فزونى مى نهاد، برطرف سازند، گرچه با خرافات و لاطائلات همراه باشد! بدين سان بود كه درمسائل مختلف علمى ومذهبى، اسرائيليات يهود رواج و رونق گرفت!
از طرف ديگر، دانشمندان خود رو پا به عرصه وجود نهادند، و با افكار خرافاتى وكودكانه خود، مسائل علمى ومعارف قرآنى را حلاجى نمودند. اين دانشمندان خود رو بيش تر از موالى روم وايران بودند كه استعداد علمى و فكرى داشتند، اما از زبان عرب و رموز واسرار آن اطلاع كافى نداشتند، زيرا در عهد آنان هنوز ادبيات زبان عرب به صورت صرف و نحو ومعانى وبيان، تدوين و تبيين نشده بود وبيگانگان فقط از طريق معاشرت با مردم بازارى ومحاوره با عرف عرب مى توانستند زبان عربى را بياموزند و گاه نيز بنويسند و بخوانند، بى آن كه ازكنايات و استعارات و تشبيهات لطيف آن نكته اى بياموزند.
دراين دوره سياه تاريخ اسلام است كه افكار خرافى و ساده و كودكانه در لابه لاى تفسير و فقه و كلام ومعارف نفوذ كرد و دور از مبانى فكرى و علمى و عقلانى پايه گذار هرگونه اختلاف وجهالت گشت.
البته قرآن مجيد به زبان عربى روشن نازل شده است و اگر كسى به قواعد علمى و نكات قرآن به گونه اى دقيق و عميق بينديشد واز مشعل هدايت اهل بيت پرتو بگيرد، مى تواند با معارف قرآن آشنا گردد.
از جمله اين معارف، مسأله آغاز آفرينش است كه اينك به عنوان (درحاشيه تاريخ انبياء) مطرح مى شود.
آدم (علیه السلام)
(واذ قال ربّك للملائكة انى جاعل فى الأرض خليفة قالوا: أتجعل فيها… )
(خليفه) يعنى جانشين، به اين صورت كه صاحب مقامى ازجاى خود برخيزد و ديگرى جاى او بنشيند. اين كلمه در قرآن مجيد گاهى به صورت مفرد وگاهى به صورت جمع آمده است، و درهمه جا اين نكته مورد توجه بوده است كه شخصى ازميان رفته و شخص ديگرى برجاى او تكيه زده، ويا امتى منقرض شده و امت ديگرى برجاى آنان نشسته است.
قرآن مجيد به داود پيامبر مى گويد:
(يا داود انّا جعلناك خليفة فى الأرض فاحكم بين النّاس بالحق ولاتتبع الهوى فيضلّلك عن سبيل اللّه)
اى داود ما تو را دراين مرز و بوم جانشين طالوت و خاندانش ساختيم. اينك كه ملك و پادشاهى تو راست، درميان مردم به حق دادگرى كن و از پيروى هوى بپرهيز، تا تو را از راه خدا منحرف نسازد.
اين خطاب، موقعى به داود پيامبر ابلاغ شد كه پس از طالوت به پادشاهى بنى اسرائيل رسيد وهر دومقام (ملك و نبوت) را دارا گشت(ص/26) وبرهمين اساس قرآن مجيد به امت اسلامى مى گويد:
(وعد اللّه الذين آمنوا منكم وعملوا الصالحات ليستخلفنّهم فى الأرض كما استخلف الذين من قبلهم وليمكننّ لهم دينهم الذى ارتضى لهم و ليبدّلنّهم من بعد خوفهم أمناً) نور/55
خداوند مؤمنانتان را كه اعمالى شايسته پيشه سازند، وعده مى دهد كه دراين سرزمين به خلافت برساند، آن چنان كه پيشينيان را به خلافت رسانيد، و وعده مى دهد كه قانون آنان و دينشان را كه برايشان پسنديده است، حاكم سازد و آنان را پس از بيم و هراس به امنيت وآرامش برساند.
اين وعده موقعى به انجام رسيد كه قدرت قريش سركوب شد وحكومت اسلامى در شبه جزيره عربستان حاكم گشت. وباز برهمين اساس از زبان موسى به امت او ـ بنى اسرائيل ـ مى گويد:
(عسى ربّكم أن يهلك عدوّكم و يستخلفكم فى الأرض فينظر كيف تعملون)
اعراف/129
[موسى به امت خود گفت:] باشد كه خداوند، دشمنانتان را نابود كند و شما را دراين مرز و بوم به خلافت برساند تا بنگرد چگونه شكر نعمت مى گزاريد.
خداوند در آيه اى ديگر به نسل بشر مى گويد:
(ولو نشاء لجعلنا منكم ملائكة فى الأرض يخلفون) زخرف/60
اگر بخواهيم در عوض شما، فرشتگانى را در زمين به جانشينى شما مى گذاريم.
دراين زمينه آيات فراوانى وجود دارد. از جمله بنگريد به: اعراف/68 و 73 و150، نمل/63، انعام/165، يونس/14 و 74، فاطر/39.
با توجه به مفهوم خلافت، بايد معناى (انى جاعل فى الأرض خليفة) چنين باشد:
نسل كنونى بشر موقعى بر روى زمين مستقر شد كه نسل پيشين منقرض گشته بود، وچون فرشتگان الهى از نسل قبلى جز فساد وخونريزى و تبهكارى وسيه كارى چيز ديگرى مشهودشان نشده بود، ازاين رو تجديد نسل بشر امرى شگفت و بى دليل درنظر آنان بود. وگفتند: اى پروردگار عزيز! مى خواهى دوباره نسل بشر را بر روى اين كره خاكى مستقرسازى تا باز هم به فساد وتبهكارى بپردازند. اگر به انتظار اطاعت و تقديس آنان هستى، ما خود از تقديس و سپاس تو دم فرو نمى بنديم. وخدا گفت: (من چيزها مى دانم كه شما نمى دانيد.)
نكته اى كه از حيطه دانش و تجربيات فرشتگان خارج بود، اين است كه نسل جديد با نسل منقرض شده قبلى تفاوت كلى داشت، زيرا خداوند، در نسل جديد، مكاتب تربيتى منظور كرده بود و كسانى در نسل بشر پا به عرصه وجود مى نهادند كه تاريكيهاى جهالت و ضلالت را مى زدودند وبا جديت واخلاص و فداكارى به تربيت وارشاد بشر همت مى گماشتند. خداوند عزت براى آن كه فرشتگان را با اين نكات آشنا سازد، آدم را آفريد وهمه پديده هاى عالم وجود را به او شناسانيد واز جمله نام انبيا و اوليا و شهيدان وصديقان را كه همگان ازنسل او به وجود مى آمدند به اومعرفى كرد. سپس نام انبيا را بر فرشتگان عرضه داد و پرسيد آيا شما مى دانيد كه ابراهيم خليل من كيست؟ شما مى دانيد كه محمد حبيب من كيست؟ شما مى دانيد كه موسى بن عمران كليم من كيست؟ شما مى دانيد كه عيسى بن مريم روح قدس من كيست؟ شما مى دانيد كه پيشواى موحدان كيست؟ شما مى دانيد كه سالار شهيدان كيست؟
وفرشتگان اعتراف كرده، گفتند: نه ما نمى دانيم واينان را نمى شناسيم. وخداوند به آدم گفت تو خود فرشتگان را از وجود اين شخصيتها مطلع گردان وآدم به فرشتگان گفت: كه اينان همه از نسل من به وجود مى آيند و مشعلدار ايمان و تقوى مى شوند و تربيت فرزندان را به عهده مى گيرند و چراغ علم و دانش را در قلبها روشن مى كنند.
با اين تعليم سمعى و بصرى وجلوه گر شدن اشباح وانوار ملكوتى بود كه فرشتگان ساكت ماندند وخداوند به آنان گفت: نگفتم كه من از نهان آسمانها و زمين باخبرم و كردارم قابل اعتراض نخواهد بود!
چگونگى آفرينش آدم
(واللّه خلقكم من تراب ثمّ من نطفة ثم جعلكم ازواجاً) فاطر/19
خداوند شما را ازخاك آفريد و سپس از نطفه اى. و سپس شما را جفت وهمسر ساخت.
ولى آيا مشت خاكى را به هم فشردند و پيكر آدم را ساختند؟ خاك با وزش طوفان از شرق به غرب و از غرب به شرق،از جنوب به شمال و ازشمال به جنوب منتقل مى شود، اما در ماهيت آن تحول رخ نمى دهد. پس منظور قرآن چيست؟ قرآن مجيد مى گويد:
(وجعلنا من الماء كلّ شيئ حيّ) انبياء/130
ما هر ذى حياتى را از آب آفريده ايم.
پس بايد گفت كه نسل بشر را ازخاك و آب (گل) آفريده اند و از اين رو قرآن مجيد مى گويد:
(الذى أحسن كلّ شيئ خلقه و بدء خلق الانسان من طين) سجده/7
آن خدايى كه هر آفرينش را به نيكوترين وجهى پيراست و آفرينش بشر را از گل آغاز نمود.
چرا كه اولين فعل و انفعالات، با آميزش آب وخاك به وجود آمد. ولى آيا بايد گفت كه مشتى گل را به قالب زدند و پيكر آدم وحوا را ساختند؟! نه! قرآن مجيد مى گويد:
(ولقد خلقنا الانسان من سلالة من طين. ثم جعلناه نطفة فى قرار مكين) مؤمنون/ 13ـ12
ما انسان را ازشيره گِل آفريديم، سپس او را به صورت نطفه اى در رحم جاى داديم.
پس بايد گفت كه گل رامالش و پرورش دادند و عصاره آن را كه مى تواند درآب حل شود، به دست آوردند. ولى آيا عصاره گِل را خشك كردند و درقالب آدم وحوا ريختند؟ نه!. قرآن مجيد مى گويد:
(انا خلقناهم من طين لازب. بل عجبت ويسخرون) صافات/ 12ـ11
ما آنان را از گل چسبان آفريديم. تو با دانش نبوت، ازاين سخن درشگفتى و طبيعى است كه ديگران به تمسخر مى نشينند.
پس آيا مى توان گفت كه قالب آدم را از گل سراميك پر كردند و پختند و سپس روح الهى درآن دميدند؟ نه! قرآن مجيد مى گويد:
(ولقد خلقنا الانسان من صلصال من حمأ مسنون) حجر/26
به يقين آدمى را ازمرداب خشكيده اى آفريديم كه بوى گاز آن متصاعد بود.
اين نهايى ترين توضيح قرآن است; قرآن مجيد مى گويد: آب را برخاك افشانديم و شيره گل را جدا كرديم و سپس با تلاطم امواج مالش داديم و پروريديم تا چسبان شد وبه صورت مرداب و لجن درآمد ومرداب را در تابش آفتاب و طوفان قرار داديم تا سياه و بوناك شد و بوى گاز متان متصاعد گشت و كم كم سطح مرداب مانند سفال خشكيد و دراين دوره طولانى و تحولات شيميايى اتمهاى خاك درهم شد و به صورت مولكول حياتى نطفه آدمى ساخته شد; نطفه اى مانند بذر كه هرگاه درجاى مناسب كشت شود، به صورت آدمى قابل لمس با چشم وگوش و دست و پا واحشاء واندام، عرض اندام خواهد كرد:
(هوالذى ذرأكم فى الأرض واليه تحشرون) ملك/24
اوست كه بذر وجود شما را در خاك افشاند و رو به سوى او محشور مى شويد ويكسره ازخاك سربر مى كنيد.
(ولقد خلقناكم ثمّ صوّرناكم ثمّ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم) اعراف/11
به يقين ما شما را آفريديم و نقش و نگار داديم، سپس به فرشتگان ندا كرديم تا بر آدم سجده كنند.
ييعنى نطفه افراد بشر از زن ومرد، همه وهمه را ازگل خشكيده مرداب آفريديم و شكل نوعى آدم را به همگان عطا نموديم، سپس نطفه آدم را درجاى مناسبى ازخاك بهشتى كشت كرديم و به صورت امروزى با اندام زيبا پرورانديم، سپس به فرشتگان فرموديم تا به افتخار چنين پديده شگفت بر او سجده كنيد. اما شيطان سركشى كرد و گفت: آفرينش من كه از آتش است، بيش تر مايه شگفتى و اعجاب است. چرا در مراسم آفرينش من چنين تشريفاتى صورت نگرفته است؟
آفرينش حوا
اى آدم با جفت خود در بهشت مأوى بگير و از هر ميوه اى تناول كن و از هرنعمتى بهره برگير، جز اين كه نبايد ازاين درخت تناول كنيد، وگرنه از سيه كاران مى شويد. اين را بدانيد كه اين شيطان دشمن شما است، دشمن قسم خورده، مبادا به تسويلات او گوش دهيد كه شما را ازاين بهشت خرم بيرون مى كند و به بدبختى مى كشاند.
فريب شيطان
(فوسوس لهما الشيطان ليبدى لهما ما ورى عنهما من سوءاتهما وقال ما نهاكما ربّكما عن هذه الشجرة الا أن تكونا ملكين او تكونا من الخالدين. وقاسمهما انى لكما لمن الناصحين. فدلّيهما بغرور فلمّا ذاقا الشجرة بدت لهما سوءاتهما و طفقا يخصفان عليهما من ورق الجنّة وناداهما ربّهما ألم أنهكما عن تلكما الشجرة وأقل لكما إنّ الشيطان لكما عدوّ مبين) اعراف/20 ـ 22
در آيات 116 تا 124 سوره طه نيز اين داستان را يادآور شده است.
تسويلات شيطانى به اين صورت بود كه صلاحيت آدم و حوا را براى جاودانگى در بهشت مخدوش و منتفى سازد تا قهراً از بهشت رانده شوند و به بدبختى معاش دنيا گرفتار گردند. شيطان مى دانست كه اگر آدم و حوا از درخت گندم بخورند، نيازمند تخليه مى شوند و پرده حجابى كه عورت آنان را مستور كرده است گسيخته مى شود وازهرجهت شايستگى خلود در بهشت را از دست مى دهند. از اين رو، با سابقه و دريافتى كه از جهاز هاضمه بشر داشت و اثر گندم را مى دانست، دست به كار وسوسه و فريب شد و با استفاده ازخامى آدم وحوا، نعل را وارونه زد و گفت: خداوند كه شما را از تناول اين درخت منع كرده بدين خاطر است كه شما را براى زندگى در كره زمين آفريده است. هركس از ميوه اين درخت تناول كند، به فرشته تبديل مى شود و آزاد و رها در فضاى بى كران سير مى كند ويا دست كم دركره بهشت مخلد مى شود وهميشه ازنعمت لايزال آن متمتّع مى گردد. آدم وحوا كه از طرح اين مسأله جاخورده بودند، ونگرانى اخراج از بهشت، فكر وانديشه آنان را مختل كرده بود، از دشمنى شيطان غافل شده، او را قسم دادند كه آيا راست مى گويد؟ وشيطان سوگند خورد كه من راست مى گويم وخيرخواه شمايم . شيطا
ن، آدم و حوا را مغرور كرد تا سفارش الهى را از ياد بردند و دشمنى او را مظهر دوستى گرفتند و از ميوه آن درخت خوردند.
اين فريب خوردن، گواهى مى كند كه آدم از تمام حقائق هستى مطلع نبود، ودراثر يك تسويل شيطانى، تصور كرد كه با خوردن يك ميوه مى تواند به فرشته تبديل شود وحتى ازشناخت شرمگاه خود وخم و پيچ احشاء و امعاء خود نيز بى خبر بود. واين تأييد مى كند كه (عرضه اسماء) همان عرضه اسماء انبياء و اولياء بوده است و نه همه آگاهيها و رموز هستى.
تقاضاى مهلت
(خداوند به شيطان گفت: بعد ازآن كه فرمانت دادم و گفتم سجده كن، چرا سجده نكردى، آيا خود را بزرگ شمردى و يا از بزرگان و ارجمندان بودى؟ شيطان گفت: من از آدم بهتر و والاترم. تو مرا از آتش پديد كردى و او را از گِل آفريدى.)
(اعراف/11 ـ 12)
تو با اين تشريفات رسمى آدم را بر من ترجيح دادى وكرامت بخشيدى درحالى كه شايسته، نه اين بود. (اسراء/61 ـ 62)
ولااقل بايد درهنگام آفرينش من نيز چنين تشريفاتى معمول مى شد. خداوند بدو گفت ازاين جايگاه برين دور شو كه حق ندارى دراين جا كبر ورزى و ازحد خود تجاوز كنى. بيرون شو كه خوار و ذليلى! شيطان تقاضاى مهلت كرد و گفت:
(أنظرنى الى يوم يبعثون) اعراف/14
تا روز رستاخيز بشر به من مهلت بده تا دراين جايگاه برين بمانم وخداوند به او گفت: مهلت دارى اما تا روزى معين. و شيطان سوگند خورد كه تا نيرو و توان دارد، نسل بشر را اغوا كند و به بدبختى بكشاند. (حجر/35 ـ 36، ص/80 ـ 83)
ومنظور خداى عزوجل از روز معين، روزى بود كه هبوط همگان از آن جايگاه برين صورت بگيرد كه آدم و حوا و نسل بشر و شيطان با ذريه او، همگان به كره زمين نقل مكان بدهند.
هبوط و تكثير نسل
پس از هبوط نطفه هاى بشرى وهمراه شدن آب حيات و ساير شرايط بهشتى بود كه نسل بشر در سراسر كره زمين منتشر گشت، وآن روايات و اساطيرى كه در باب تكثير نسل بشر وارد شده است ومى گويد: براى اولين فرزند آدم حوريه بهشتى از آسمان آمد و دومين فرزند او را با يك زن جنّى به نكاح آوردند، مخالف قرآن است كه مى گويد: ما براى نسل بشر، از جنس خود آنان همسر و جفت آفريديم. (شورى/11، زمر/6، فاطر/11، نحل/72، نساء/1، اعراف/189) علاوه بر تناقضاتى كه دراين روايات وارد شده است و از جمله برخى مى گويند: ابتدا ازدواج برادر وخواهر حلال بود، به خاطر ضرورت. وبعدها حرام شد! (بحار الانوار 11/218 ـ 249) تمام اين توهمات به علت جمود فكرى و نرسيدن به عمق آيات قرآنى حاصل شده است.
قرآن مجيد به صراحت مى گويد:
(قال اهبطوا بعضكم لبعض عدوّ و لكم فى الأرض مستقرّ و متاع الى حين. قال فيها تحيون و فيها تموتون ومنها تخرجون ) (اعراف/25 ـ 24)
خداوند به آدم و حوا وبه نسل بشر گفت: شما همگان به زمين فرود شويد: كه درآن دشمنان هم خواهيد بود. درآن زمين برايتان قرارگاهى است چند روزه وكاميابى و تمتع تا چند صباح. شما همگان دركره زمين لباس حيات مى پوشيد و درهمان كره زمين لباس حيات را از تن خارج مى كنيد و مجدداً از همان كره زمين سر ازخاك برمى داريد.
وچون پيام آور من بر شما گسيل شود، هركس رهبرى مرا بپذيرد، در دنيا به حيرت نماند و درآخرت بدبختى و شقاوت نبيند وهركس از ياد من غافل شود، در زندگى دنيا سختى بيند و روز قيامت و زندگى بازپسين به كورى گرفتار آيد.) (طه/123 ـ 124)
آزمون و اختبار
(اى آدم! اين شيطان را كه مى بينى دشمن تو و دشمن همسرت حوا است. مراقب باش كه شما را ازاين بهشت بيرون نكند كه بيرون اين جايگاه برين جز بدبختى و مشقت حاصلى به دست نيايد، دراين جايگاه برين نه گرسنه خواهى ماند و نه بى لباس، نه تشنه خواهى شد و نه در تابش و تفت آفتاب خواهى ماند. اما اگر اين جايگاه را از دست بدهيد، همه اين بدبختيها از گرسنگى و بى جامگى و تشنگى و تفت و تابش خورشيد به سراغ شما خواهد آمد. (طه/117، 118، 120)
خداوند بالاترين نعمت رايگان رادر اختيار اين زوج نمونه قرار داد و شرط نگهدارى نعمت را به آنان گفت، اما آن دو، فريب خوردند و هشدار خدا را ازخاطر بردند و دل به نصايح شيطان سپردند و نعمت رايگان را ازكف دادند. در واقع نتوانستند ازيك آزمايش ساده سرفراز بيرون آيند. واين خود گواه بود كه ديگران تاچه حد شايستگى خلود در بهشت را داشته باشند. ازاين رو بود كه خداوند عزت برنامه آزمايش واختبار بشر را به صورت ديگرى به مرحله اجرا نهاد; يعنى نسل بشر را ازكره بهشت بيرون ريخت تا دركره زمين ديرى بپايند و لحظه ها و روزها وماهها و سالها با شيطان دست و پنجه نرم كنند: انسان گناه كند وخدا او را ببخشد، بى آن كه مستوجب آتش شود، طاعت بجا آورد ويك قدم به بهشت و رضوان الهى نزديك شود، وچون مرتكب خطا شود، باز به قهقرا بازگردد. وبالاخره در فراز و نشيب زندگى، سرد وگرم روزگار ببيند و قدر نعمت و عافيت بشناسد و دوست و دشمن را تميز دهد، باشد كه پس از سالها عمر و زندگى شايستگى، بهشت را تحصيل كند.
هابيل و قابيل
اولاً، بايد دانست كه كلمه (ابنتى آدم) دلالت ندارد كه اين دو تن بايد از صلب آدم ابوالبشر و شكم حوا همسرش به دنيا آمده باشند، زيرا كلمه فرزند آدم و فرزندان آدم به عنوان نسل آدم تلقى مى شوند، نه فرزندان صلبى او. قرآن مجيد در هفت مورد كلمه (بنى آدم) را ذكر مى كند و بدون ترديد، فرزندان صلبى او را منظور نمى دارد، بلكه در چهار مورد آن به مردم صدر اسلام خطاب كرده است و مى گويد (يا بنى آدم). دراحاديث قدسيه كه ترجمه و برداشتى از كتب عهد عتيق است، كلمه (يابن آدم) فراوان به چشم مى خورد، وازجمله حديث مشهورى است كه دركافى روايت شده ومى گويد: (يابن آدم، بمشيّتى كنت أنت الّذى تشاء لنفسك) (صحيح الكافى، حديث 62) و بدون ترديد، فرزند صلبى آدم منظور نبوده است. پس چه اصرارى هست كه اگر كلمه تثنيه به كار مى رود، بايد به معناى دو تن فرزند صلبى آدم باشد؟
ثانياً، موضع قربانى كه پذيرش وعدم پذيرش آن با آتش آسمانى و سوختن قربانى معلوم مى شد، مربوط به انبياء و خوابگزاران بنى اسرائيل است:
(… الذين قالوا إن اللّه عهد الينا ألاّ نؤمن لرسول حتى يأتينا بقربان تأكله النار)
آل عمران/183
واين علامتى بود كه در امت بنى اسرائيل، صاحبان واقعى نبوت و امامت رااز مدعيان دروغين امتياز مى دادند ومى شناختند وهمين عدم پذيرش قربانى كه باعث رسوايى مدعيان دروغين بود، مى توانست حسد و كينه توزى را برانگيزد تا آن جا كه مانند قابيل را به كشتن هابيل وا بدارد.
ثالثاً، نام قابيل وهابيل، مطابق عرف و اصطلاح امت يهود، به ثبت رسيده ومشابه آن را فقط در نامها و القاب ملت يهود مى توانيم پيدا كنيم، مانند بنى اسرائيل كه لقب يعقوب پيامبر است، و مانند جبرئيل، يعنى روح القدس وميكائيل و اسرافيل وعزازيل و دردائيل و رفايل… كه در اساطير ملت يهود ديده مى شود، و اين نيز گواهى مى دهد كه داستان قابيل وهابيل بايد مربوط به امت يهود باشد، نه فرزندان صلبى آدم ابوالبشر.
رابعاً، قرآن، در تعقيب اين داستان به صراحت اعلام مى دارد:
(من أجل ذلك كتبنا على بنى اسرائيل أنّه من قتل نفساً بغير نفس أو فساد فى الأرض فكانّما قتل الناس جميعاً…) مائده/32
به خاطر اين واقعه، برامت يهود مقرر كرديم كه هركس آدميزاده اى را بكشد بى آنكه مقتول، كسى راكشته باشد و يا فسادى برانگيخته باشد، قاتل را قاتل همه جهانيان مى شناسيم.
اين نيز گواهى مى دهد كه واقعه، مربوط به فرزندان صلبى آدم نخواهد بود.
نكته ديگر، مربوط به انگيزش كلاغ است. در اساطير شيعه و سنى وارد شده است كه خداوند دو كلاغ را برانگيخت تا با هم جنگ كردند وچون يكى ازآن دو كلاغ كشته شد، كلاغ قاتل زمين را كاويد و جسد كلاغ مقتول را درآن نهفت، و قابيل بدين وسيله دانست كه بايد جسد برادرش را در زمين نهان سازد. اين اسطوره با فطرت و با متن قرآن نيز مخالفت دارد.
اولاً، قرآن فقط ازيك كلاغ نام مى برد كه زمين را كاويد و چيزى را كه قبلاً پنهان كرده بود، بيرون آورد، ويا چيزى را كه مى خواست پنهان كند، در زمين پنهان كرد. واين فطرت و طبع كلاغ است كه اگر زر و زيورى بدزدد و يا قطعه استخوانى را بخواهد ذخيره كند، در زير خاك نهان مى سازد.
ثانياً، فطرت كلاغ نيست كه به خاطر مسائل جنسى و يا مسأله زاد وتوشه و شكم، همجنس خود را بكشد و لاشه اش را زيرخاك نهان سازد.
ادريس (علیه السلام)
(واذكر فى الكتاب ادريس انّه كان صديقاً نبياً و رفعناه مكاناً علياً)
اين خود گواهى مى كند كه ادريس هم مانند اسماعيل صادق الوعد، از انبياء بنى اسرائيل است كه از نسل يعقوب پيامبر به دنيا آمده اند، ولذا درآيه 58 مى گويد:
(اولئك الذين انعم اللّه عليهم من النبيين من ذرية آدم وممن حملنا مع نوح ومن ذرية ابراهيم واسرائيل)
و در سوره انبياء آيه 78 به ياد داود و سليمان مى پردازد ودرآيه 83 از ايوب پيامبر نام مى برد و درآيه 85 مى گويد:
(واسماعيل وادريس و ذاالكفل كلّ من الصابرين)
وبا همان ترتيب در سوره مريم اسماعيل صادق الوعد وادريس را در زمره انبياى بنى اسرائيل نام مى برد. بنابراين ادريس پيامبر جد نوح نخواهد بود، و همچنين اساطيرى كه درباره نام او وارد شده است، معقول نمى نمايد; ازجمله طبرسى مى نويسد:
(وقيل انّه سمّى ادريس لكثرة درسه الكتب وهو اول من خط بالقلم.)
چه اگر اولين خط را ادريس پيامبر نوشته باشد، پس كتابهاى پيشينيان را چه كسى درس گرفته و چه كسى نوشته است؟ اصولاً كلمه ادريس عربى نيست تا مفهومى از درس و دراست درآن نهفته باشد، بلكه اعجمى و لغت بيگانه است، ولذا به خاطر عجميت وعلميت، منصرف نيست. چنان مى نمايد كه ادريس، تعريبى از كلمه ادريوس باشد واگر چنين باشد، نشان مى دهد كه دين يهوديت در يونان باستان نيز نفوذى داشته است.
نوح (علیه السلام)
(فاما يأتينكم منى هدى) (اعراف/35 و 38، طه 123)
و فرمود:
(كان الناس امّة واحدة فبعث اللّه النبيّين مبشّرين و منذرين وأنزل معهم الكتاب)
بقره/213
ييعنى ابتداى آفرينش، نسل بشر بر روش واحدى مى رفتند و غير از روش انبياء كه اعتقادى به دوزخ و بهشت در فكر و قلب آنان جاى نداشت. مدتى گذشت وخداوند پيامبران خود را فرستاد تا به بهشت موعود بشارت دهند و از كيفر دوزخ انذار كنند و قانون وكتاب را با پيامبران فرستاد تا مردم بر عدل و دادى كه مورد نظر الهى است قيام گيرند) اين منطق قرآن، نبوت آدم را نفى مى كند و از اين رو مى بينيم، پس از هبوط آدم و نسل بشر، قرآن مجيد، پرونده آدم وحوا را مختومه اعلام مى كند و ديگر به هيچ وجه، نامى و خبرى از آدم و حوا به ميان نمى آورد.
2. قرآن مجيد از اولين پيامبرى كه نام مى برد، نوح است دراين زمينه چند شاهد قرآنى وجود دارد:
اولا، در سوره نوح آيه 18 به صراحت از زبان نوح ياد مى كند كه به امت خود گفت: (واللّه أنبتكم من الأرض نباتاً ثم يعيدكم فيها و يخرجكم اخراجاً) اين صراحت به خاطر آن بود كه امت نوح مى دانستند، اجداد آنان مانند نبات از زمين روئيده اند و اين خود گواهى مى كند كه نسل آن زمان از طبقات اوليه بشر بوده اند كه نطفه هاى آنان به همراه آب حيات بهشتى به زمين نازل شده تار و پود وجودشان بر روى بستر زمين پرورش يافته است. ولذا عمر طولانى كرده اند و پيامبرشان نوح 950 سال عمر مى كند كه عمر مشابه نسل آن زمان است.
ثانياً، در سوره (اعراف) و سوره (هود) كه سلسله انبياء را ياد مى كند، به ترتيب ازنوح پيامبر آغاز مى كند و پس از انقراض امتش قوم عاد و پيامبرشان هود را دوم قرار مى دهد و سپس قوم ثمود و پيامبرشان صالح را سومين. كه شرح اين مسائل در زندگى هود صالح ملاحظه خواهد شد.
3. قرآن مجيد درباره صالح پيامبر مى گويد:
(والى ثمود أخاهم صالحاً)
سپس از زبان صالح مى گويد:
(واذكروا إذ جعلكم خلفاء من بعد عاد و بوّءكم فى الأرض) اعراف/74
واين مى رساند كه قوم ثمود، بعد از انقراض قوم عاد، در سرزمين آنان مستقر شدند. وباز درباره قوم عاد مى گويد:
(واذكروا إذ جعلكم خلفاء من بعد قوم نوح و زادكم فى الخلق بسطة) (اعراف/69)
واين مى رساند كه قوم عاد بعد از انقراض قوم نوح، درجاى آنان مستقر شده اند. وچون قوم عاد، در يك منطقه زمين زندگى مى كرده اند كه با طوفان سهمگين هوا هلاك شده اند ونيز، قوم ثمود، درهمان منطقه زمين با زلزله شديد و سنگ آسمانى هلاك شده اند، قهراً قوم نوح هم در همان منطقه مخصوص مى زيسته اند، و در اثر طوفان سهمگين آب هلاك و نابود شده اند. اگر واقعيت چنين باشد كه تنها منطقه مسكونى بشر در عهد اول را همان منطقه عاد و ثمود و قوم نوح بدانيم، مانعى ندارد كه طوفان نوح، عالمگير باشد و در ضمن آن كه تمام زمين زير آب رفته باشد، منطقه قوم نوح هم زير آب رفته باشد، اما اگر ساير مناطق زمين هم مسكونى بوده باشد، هلاك شدن آنان غيرمعقول است، زيرا حجت برآنان تمام نبوده است. قرآن مجيد مى گويد:
(وماكان ربّك مهلك القرى حتى يبعث فى امّها رسولاً يتلوا عليهم آياتنا وما كنّا مهلكى القرى إلاّ و أهلها ظالمون) قصص/59
و نيز مى گويد:
(وما كنّا معذّبين حتّى نبعث رسولا. واذا اردنا أن نهلك قرية أمرنا مترفيها ففسقوا فيها فحقّ عليها القول فدمّرناها تدميراً) اسراء/16
پس تا رسولى مبعوث نشود وآنان نافرمانى را از حد به درنبرند، عذاب ريشه كن نازل نخواهد شد، واگر قوم نوح، مستوجب عذاب باشند، هلاكت ديگران برخلاف سيره الهى است. ولذا است كه قرآن مى گويد:
(ونصرناه من القوم الذين كذبوا بآياتنا انهم كانوا قوم سوء فأغرقناهم أجمعين)
انبياء/77
4. برخى تصور كرده اند كه وجود فسيلهاى حيوانات آبزى درغارها وكوهستانها دليل برآن است كه روزى يا روزگارى تمام سطح زمين زيرآب رفته باشد و اين همان طوفان سراسرى نوح است. ولى اگر ما به سرگذشت قاره ها از اولين روزهاى آفرينش زمين آگاهى پيدا كنيم، چه بسا متوجه شويم كه قسمتهاى خشكى امروز، قبلاً زير آب بوده و قسمتهاى زيرآب، به صورت خشكى مورد سكونت افراد بشر بوده است. نظير اين مسائل تا حدى درتاريخ زيست شناسى مشهود و روشن است، ولذا وجود فسيلها نمى تواند گواه طوفان سراسرى نوح باشد.
5. قرآن مجيد درباره ساكنان كشتى مى گويد:
(حتى إذا جاء أمرنا وفار التنّور قلنا احمل فيها من كلّ زوجين اثنين وأهلك الا من سبق عليه القول ومن آمن وما آمن معه الاّ قليل) هود/41
وباز مى گويد:
(فاذا جاء أمرنا وفار التنور فاسلك فيها من كلّ زوجين اثنين و أهلك الاّ من سبق عليه القول منهم و لاتخاطبنى فى الذين ظلموا انهم مغرقون) مؤمنون/18
كلمه (كل) دائم الاضافه است. دراين دو مورد، مضاف اليه آن به قرينه حذف شده است. مضاف اليه محذوف كلمه (نعم) است; يعنى دام خوراكى، چراكه قرآن مجيد مى گويد:
(أنزل لكم من الأنعام ثمانية أزواج) زمر/6
وباز مى گويد:
(ثمانية أزواج من الضأن اثنين… ومن المعز اثنين و من البقر اثنين و من الابل اثنين)
انعام/143
وچون هشت جفت دام اهلى و وحشى براى خوراك بشر، همراه نسل بشر هبوط كرده بود، واعدام نسل آنها در منطقه زيست نوح، مايه اشكال و عسرت بود، نوح موظف شد كه ازهر نوع دام اهلى يك جفت نر وماده و يا بيش تر باخود حمل كند، تابعدها وسائل تغذيه آنان فراهم باشد.
ولى مفسران صدراول، در اثر اوهام يهود، دچار اشتباه شده اند ومضاف اليه محذوف را كلمه (حيوان) گرفته اند، يعنى ازهر حيوان برّى يك جفت نر و ماده با خود حمل كن، واين چنين عموميتى لازم دارد كه كشتى نوح چند فرسخ در چند فرسخ عرض و پهنا داشته باشد، تا بتواند يك جفت ازهمه اين حيوانات خاك زى را كه ما اكنون شاهد وجود آنان هستيم، درخود جاى بدهد. گويا علت اين توهّم آن است كه طوفان نوح را سراسرى گرفته اند، وچون طوفان سراسرى موجب اعدام وهلاك همه اين حيوانات زنده امروزى شده است، به ناچار گفته اند كه ازهمه اين حيوانات، يك جفت نر وماده در كشتى حمل شده است تا نسل آنان برقرار بماند، و از اين رو نسل آنان تا امروز باقى است. ولى مى توانستند باخود چنين بينديشند كه چون ما امروز، شاهد نسل همه حيوانات خشك زى هستيم، پس معلوم مى شود كه طوفان نوح، عالمگير و سراسرى نبوده است.
برخى گفته اند كه چون نوح از پيامبران اولى العزم است و دعوت نوح جهانى وعالمگير بوده است، پس طوفان نوح هم بايد جهانى و عالمگير باشد. ولى قرآن مجيد درهمه جا مى گويد: (لقد ارسلنا نوحاً الى قومه) چنان كه درباره هود و صالح و لوط مى گويد: آنان به سوى قوم خود مبعوث شدند. پس بايد دعوت هود و صالح و لوط هم جهانگير و عالمى باشد. اصولاً دعوت انبياء از منطقه قومى خويشتن شروع مى شود وچون مورد پذيرش واقع شود وهمگان دربرابر قانون خدا تسليم شوند، آن گاه نوبت به اقوام همسايه مى رسد كه دعوت شوند و ايمان بياورند.
رسول گرامى اسلام كه بى شك دعوت جهانى داشت، سيزده سال در مكه فقط به دعوت قوم خود پرداخت وچون درمدينه مستقر شد ومكه را فتح كرد، يعنى شبه جزيره عربستان را در حيطه اقتدار گرفت، به وسيله نامه دعوت خود را به جهانيان اعلام كرد. اما نوح وهود و صالح و لوط وهمه پيامبرانى كه دعوتشان مورد پذيرش عمومى قرار نگرفت، ودرنتيجه اقوام آنان با عذاب الهى نابود شدند، نوبت به اقوام همسايه نرسيده تا چه رسد به عموم عالم وجهان بشريت درهمه قاره ها و مناطق مسكونى.
7. قرآن مجيد به نوح گفته بود:
(احمل فيها من كلّ زوجين اثنين و اهلك الا من سبق عليه القول) هود/41
خاندانت را بر كشتى بنشان، جز آن كسى كه قبلاً درباره او سخن رفته است.
پيش از آن درباره فرزندش وهركسى ازخاندانش كه كافر باشد به او هشدار و آگاهى داده شد كه از آنان شفاعت نكند.
قرآن درآيه ديگرى حكايت مى كند:
(فاسلك فيها من كل زوجين اثنين واهلك الا من سبق عليه القول منهم ولاتخاطبنى فى الذين ظلموا انهم مغرقون) مؤمنون/28
ييعنى درباره ستمگران هركسى كه باشد حق شفاعت ندارى. وچون يكى از پسرانش منافق بود ونوح نمى دانست، بعد از غرق همگان به حالت گله و اعتراض گفت:
(ربّ انّ ابنى من أهلى وانّ وعدك الحقّ وأنت أحكم الحاكمين) هود/46
خدايا پسرم ازخاندان من بود و تو خود وعده كردى كه اهل من نجات مى يابند. خدايا وعده تو حق است، پس چرا فرزندم تباه شد. وخدا درآيه بعدى به او پاسخ داد:
(انّه ليس من أهلك انه عمل صالح فلاتسئلن ماليس لك به علم)
او از خاندانت محسوب نمى شود، زيرا خلف صالح نيست. او منافق است و لذا به كشتى سوار نشد و گفت: (سآوى الى جبل يعصمنى من الماء)، زيرا به خدا ايمان نداشت وهلاك همگانى را باور نمى كرد، حتى در لحظات آخر حاضر نشد به جمع كشتى نشينان ملحق شود.
8. قرآن مجيد مى گويد:
(ففتحنا أبواب السماء بماء منهمر. و فجّرنا الارض عيونا فالتقى الماء على امر قد قدر) قمر/12 ـ 13
ازآسمان آبى چون مشك مى ريخت واز چاههاى زمين مانند چشمه آب مى جوشيد. آب چشمه ها سطح زمين را پوشانيد و آب آسمان بر زبر آن فرو مى ريخت كه گويا دريايى درآسمان است و دريايى در زمين.
واين مى رساند كه اوضاع جغرافيايى منطقه متحول گشته بود. گويا كره نسبتاً عظيمى از كنار زمين گذشته باشد كه ابرهاى دريايى را به دنبال خود بكشد و در اثر جاذبه شديدش آب چاهها را از قعر زمين به حالت مد بيرون بريزد و بعد از چند ساعت كه دور شود، تمام اوضاع واحوال عادى گردد و زمين آب خود را به صورت جزر فرو برد و آسمان از باريدن فرو ماند و لذا گفت: (وفار التنّور); زيرا تنورها را در قعر زمين ساخته بودند و آب از قعر تنور فوران كرد مانند چاهها. از اين رو گفت:
(يا ارض ابلعى ماءك و يا سماء اقلعى و غيض الماء و قضى الامر و استوت على الجوديّ) هود/45
اى زمين آبت را دركام فرو بر! واى آسمان بس كن! آب فرو نشست و كار الهى به سامان رسيد و كشتى بر زير تپه جودى مستقر شد.
9. قرآن مجيد درباره قوم نوح مى گويد:
(وقالوا لاتَذَرُنَّ آلهتكم ولاتذرنّ وَدّاً ولاسُواعاً ولايغوث ويعوق ونسراً) نوح/24
اين آيه كريمه افاده مى كند كه بت پرستى در قوم نوح، ريشه عميقى داشته است و علاوه برخدايان كوچك، پنج خداى بزرگ داشته اند كه در حوائج مختلف به آنهانياز مى برده اند: اين يك خداى جنگ و آن يك خداى رحمت. اين يك خداى آفتاب و آن يك خداى باران و…. بديهى است كه اين ابليس لعين بوده كه نسل بشريت را به سوى بت پرستى اغوا كرده است، (تفسير مجمع البيان 10/364)، ولى چنين مى نمايد كه درابتداى امر، مردان و زنانى درجامعه بشريت به شخصيت رسيده باشند و در اثركاردانى و رهبرى اجتماع به سوى مدنيت و زندگى اجتماعى و دعوت مردم به همكارى و هميارى ونظام اجتماعى، در قلوب مردم جا گرفته باشند وبعد از مرگ آنان ابتدا تربت آنان مزار و نيايشگاه شده و رفته رفته ياد آنان ومجسمه آنان مورد تقديس و پرستش واقع شده باشد. وبه همين جهت، مى بينيم كه هماره ملأ قوم، يعنى سران و سروران وحكمرانان بشريت با رسولان الهى درگير شده اند، چرا كه با قبول رسالت، سرى و سرورى آنان و پيشينيان نقش برآب مى شده است. وبه همين جهت مى بينيم كه چون مردم مستضعف وبى مقدار اجتماع به نوح پيامبر ايمان مى آورند، به عنوان اراذل و اوباش معرفى مى شوند.
10. درآن عهد و زمان، حتى عقيده به فرشتگان و جنيان (پريان) نيز رايج و عمومى بوده است، واين مى رساند كه اعتقادات مذهبى نيز، درميان آن قوم بى سابقه و بى اساس نبوده است، وچه بسا اين گونه عقائد را از آدم وحوا به يادگار نگه داشته اند. قرآن مجيد دراين زمينه مى گويد:
(فقال الملأ الذين كفروا من قومه ما هذا الا بشر مثلكم يريد أن يتفضّل عليكم ولوشاء اللّه لانزل ملائكة ما سمعنا بهذا فى آبائنا الاوّلين. ان هو رجل به جنّة فتربّصوا به حتّى حين) مؤمنون/25
سران قوم نوح كه كافر بودند گفتند: نوح مانند شما بشر است. مى خواهد با دعوى رسالت ازجانب اللّه، خود را بر شما سران و سروران قوم ارجمندى بدهد. اگر خدا مى خواست كه با مردم تماس بگيرد و غير از نعمتها و علم و دانشى كه درسايه عقل و بينش به ما داده است، پيامبرى براى ما ارسال دارد، فرشتگان خود راكه با عالم بالا در تماس بوده و با عالم قدس مأنوسند، به رسالت مى فرستاد، زيرا سرى و سرورى فرشتگان بر نسل بشريت قطعى ومسلم است. اما اين مرد مصروع و جن زده است. ارواح خبيثه در وجود او و در قلب ومغز او رخنه كرده اند. واو را به ياوه گويى وادار مى كنند، وگرنه، رسالتى درميان نيست. و روز قيامتى هم دركار نخواهد بود.
دليل ديگرى كه براى معتقدات آن قوم مى توانيم اقامه كنيم، اين سخن نوح است:
(قل لااقول لكم عندى خزائن اللّه و لاأعلم الغيب ولاأقول انى ملك) انعام /50
من ادعا نمى كنم كه خزائن رحمت خدا در اختيار من است تا شما ايراد كنيد كه پس چرا فقير و مستمندى. من نمى گويم از علم نهان و حقايق عالم بالا باخبرم تا بگوييد پس چرا از علم و دانش خوداستفاده نمى كنم و گنجى از زمين بيرون نمى كشم و تجارتى پرسود پيشه نمى كنم. من نمى گويم كه فرشته هستم وهماره با عالم بالا مأنوس و دمسازم، من فقط رسالت عالم بالا را ابلاغ مى كنم و شما را از عذاب الهى مى ترسانم.
11. چنان كه در شرح حال انبياى بعدى خواهيم ديد، انبياى الهى همگان جز سليمان، ازميان مردم مستضعف و طبقه متوسط انتخاب شده اند نه ازميان سران و حكمرانان و سلاطين و پادشاهان و بدين جهت هميشه با سران و سروران قوم خود درگير شده اند و مورد تهمت قرار گرفته اند كه اين مرد جاه طلب است: (يريد أن يتفضّل عليكم) ويا مى خواهد به اين وسيله دنياى خود را تأمين كند. هماره سيره انبيا بوده است كه يك صدا و يك سخن مى گفته اند: (ما أسألكم من أجر إن أجرى إلاّ على اللّه رب العالمين); يعنى ما براى جيفه دنيا سخن از رسالت نمى گوييم، ما همانند سران و سروران قوم باج و خراج نمى طلبيم، حقوق ساليانه و مستمرى نمى طلبيم. ما براى اجر و پاداش الهى قيام كرده ايم. ما براى هدايت بشر ورهانيدن مردم ازجهالت وگمراهى به پا خاسته ايم. اجر و مزد ما بر خداى عالميان است. (شعراء/109 و 127 و 145 و 164 و 180، يونس/72، هود/29 و 51، سبأ/47)
12. چنان كه دانستيم، رسالت نوح به ثمر نرسيد. يعنى قوم او ايمان نياوردند. درنتيجه ريشه كن گشتند. بدين جهت نوح پيامبر، نيازى به كتاب و قانون و برنامه اجتماعى پيدا نكرد تا قرآنى و يا صحيفه اى بر او نازل گردد. حتى قرآن مجيد، براى نوح پيامبر ونيز براى هود پيامبر، معجزه اى ياد نمى كند، زيرا مردم يك صدا و يك سخن موضوع نبوت و اصل رسالت را منكر بودند; يعنى امكان نبوت و رسالت رامنع مى كردند. اما قوم صالح، مسئله نبوت و رسالت را از ريشه منكر نشدند، زيرا سابقه رسالت نوح وهود را ازنياكان وهمسايگان خود شنيده بودند، ولى درمصداق رسالت ترديد نموده ومى گفتند: از كجا كه تورسول خدا باشى، و اين سبب شد تا صالح پيامبر براى اثبات رسالت خود نيازمند معجزه باشد و ناقه صالح را به اقتراح و پيشنهاد خود مردم ارائه كند.
هود (علیه السلام)
1. قرآن مجيد مى گويد:
(واذكر اخا عاد اذ أنذر قومه بالاحقاف و قد خلت النذر من بين يديه ومن خلفه)
احقاف/21
تپه هاى ماسه و شن را كه مانند پشته هاى مارپيچ باشد، احقاف مى گويند. ولى اين را نيز مى دانيم كه شنزارها و كويرها نمى توانند محل سكونت باشند. قرآن مجيد مى گويد:
(الم تر كيف فعل ربّك بعاد. ارم ذات العماد. التى لم يخلق مثلها فى البلاد)
حجر/6 ـ 8
و تصريح مى كند كه خانه هايشان را با ستونهاى سنگى افراشته بودند. وباز مى گويد:
(أتبنون بكل ريع آية تعبثون. و تتّخذون مصانع لعلّكم تخلدون) شعراء/129ـ 128
واين مى رساند كه در كوهستانهاى مرتفع مى زيسته اند وبازمى گويد:
(أمدّكم بانعام و بنين. و جنات و عيون) شعراء/134ـ133
وباز مى گويد:
(فلما رأوه عارضاً مستقبل أوديتهم) احقاف/24
و در مجموع مى رساند كه در داخل دره ها و طرفين رودخانه ها زندگى مى كرده اند. بنابراين امكان دارد كه بعد از يك هفته صاعقه و طوفان، خانه ها و دره ها به وسيله شن وماسه به صورت پشته هاى ريگ و شن و رمل درآمده باشد، ولى روشن نيست كه اين دره ها در كجا واقع شده اند.
با توجه به آنچه گذشت و آيه قرآن كه صراحت داشت كه قوم عاد، جايگزين قوم نوح شده اند، بايد سرزمين همه آنان را دريك منطقه جغرافيايى جست وجو كرد، منطقه اى كه سرزمين قوم ثمود هم بوده باشد.
در روايات و اساطير، كه سرزمين نوح را همين عراق فعلى مى دانند و سرزمين قوم عاد را در يمن و عمان جست وجو مى كنند و سرزمين ثمود را در حدود شام و فلسطين مى دانند، در مجموع، منطقه واحدى را معرفى كرده اند كه همين شبه جزيره عربستان و يمن وعمان است كه از ناحيه مشرق به خليج فارس و ازناحيه جنوب به درياى عمان وازناحيه مغرب به درياى سرخ و درياى مديترانه محدود مى شود و شمال آن را كوههاى كردستان احاطه كرده است درهرحال، مناطق قوم عاد كوهستانى بوده و عذاب مناسب آن قوم، طوفان بود.
2. قوم عاد هم مانند قوم نوح، بت پرست بوده اند. قرآن مجيد از زبان قوم عاد مى گويد:
(قالوا أجئتنا لنعبد اللّه وحده ونذر ما كان يعبد آباؤنا) اعراف/69
(قالوا يا هود ما جئتنا ببيّنة وما نحن بتاركى آلهتنا عن قولك وما نحن لك بمؤمنين. ان نقول الا اعتراك بعض آلهتنا بسوء) هود/54 ـ 55
واين مى رساند كه قوم عاد، از ذريه تنها نوح پيامبر نبوده اند و طوفان نوح، عالمگير نبوده است، وگرنه پدران مؤمنى چون كشتى نشينان نوح، درسايه رهبرى و رسالت نوح، چنين نسل جاهلى پرورش نمى دادند.
3. قرآن مجيد مى گويد:
(وفى عاد اذ ارسلنا عليهم الريح العقيم) ذاريات/41
عقيم، يعنى نازا كه با هيچ موجودى سمت پدرى و مادرى ندارد. الملك عقيم، يعنى سياست پدر و مادر وخويش و بيگانه نمى شناسد و در واقع به كسى ترحم نمى كند. بدين رو، قرآن مجيد مى گويد:
(ما تذر من شيئ أتت عليه الاّ جعلته كالرميم) ذاريات/42
برهيچ بنيادى نمى گذشت، مگر خاك آن را برباد مى داد. حيوانات را چنان بر در و ديوار وكوه و سنگ مى كوبيد كه احشاء آنان بيرون مى ريخت و لاشه نرم شده آنان بر زمين مى غلتيد.
4. قرآن مجيد مى گويد:
(فان أعرضوا فقل أنذرتكم صاعقة مثل صاعقة عاد و ثمود) سجده/41
كلمه صاعقه مى رساند كه طوفان عاد هم در اثر انقلابات مغناطيسى رخ داده است. اما در روايات و اساطير وارد شده است كه طوفان عاد از زير هفتمين طبقه زمين خارج شده از سوراخى به اندازه سوراخ دماغ گاو، وچون همه دنيا را به هلاكت مى كشانيد، جبرئيل با بالهاى خود، جلو باد را گرفت تا به اندازه حلقه انگشترى خارج شود و فقط قوم عاد را هلاك سازد.
اين روايات، گرچه سندهاى صحيحى دارد، مخالف قرآن است و قابل قبول نخواهد بود، چرا كه امامان گفته اند: (ماخالف القرآن لم نقله) پس روايات رسيده را بايد مجعول بدانيم كه نام امام صادق را وسيله ترويج خرافات يهوديان ساخته اند. قرآن مجيد مى گويد:
(فلما رأوه عارضاً مستقبل أوديتهم قالوا هذا عارض ممطرنا بل هو ما استعجلتم به ريح فيها عذاب أليم. تدمّر كل شيئ بأمر ربها) احقاف/25ـ24
طوفانى سهمگين خاك و شن را از دشتهاى مقابل به آسمان برداشت و با سرعت رو به دره ها و كوهستانهاى قوم عاد نهاد. آنان تصور كردند كه ابرى پربار به سوى آنان مى آيد و با خرمى وخوشحالى به انتظار باران بودند تا نهرها و دره ها پرآب شود، اما چنين نبود، طوفانى بود همراه عذاب كه خاك هر چيزى را بر باد مى داد.
صالح (علیه السلام)
1. قرآن مى گويد:
(ولقد كذب اصحاب الحجر المسلمين) حجر/80
مى گويند سرزمين حجر، ميان شام و مدينه قرار داشته است. گويا مفهوم حجر و منع دراين كلمه ملاحظه شده است. يعنى سرزمينى كه حد فاصل باشد ميان شام سردسير و عربستان گرمسير ويا كوهستانى باشد ميان دو دشت شام و عربستان .
(تتّخذون من سهولها قصوراً و تنحتون من الجبال بيوتاً) اعراف/73
شما قوم ثمود، در دشتها قصر مرتفع مى سازيد و از كوهستانها خانه هاى سنگى مى تراشيد.
بنابراين بايد مساكن قوم ثمود را در دشتى هموار، در دامنه كوههاى سنگى جست وجو كرد، درجاى ديگرى مى گويد:
(فى جنات و عيون. و زروع ونخل طلعها هضيم) شعراء/147 ـ 148
از اين معلوم مى شود، دشتهاى آنان گرمسير بوده و استعداد پرورش نخل خرما داشته است.
2. اعتقادات قوم ثمود هم مانند قوم عاد و قوم نوح براساس بت پرستى بوده است. قرآن، فصل بيش ترى ازمعتقدات آنان را ياد مى كند. از جمله مى گويد:
(سران قوم ثمود كه دعوت صالح را تكذيب كردند و روز قيامت را دروغ انگاشتند. همانها كه ما در زندگى دنيا به آنان نعمت و عافيت بخشيديم، گفتند: صالح نيز مانند شما مردمان، بشرى است. مانند شما مى خورد و مى آشامد. اگر شما مردى همانند خود را در موضوع رسالت الهى تصديق كنيد و اطاعت نماييد، در سرنوشت خود دچار خسارت و زيان مى شويد. صالح به شما مؤمنان وعده مى دهد كه چون بميريد و خاك شويد و استخوانتان بپوسد، تجديد حيات مى كنيد و از گور بر مى خيزيد. هيهات! هيهات! ازاين وعده پوچ و بى اعتبار. زندگى جز همين زندگى حاضر نيست كه جمعى مى ميرند و عده اى ديگر جامه حيات مى پوشند. ما دوباره لباس زندگى برتن نخواهيم كرد كه از گورها برخيزيم. اين مرد بر خداى جهان افترا بسته است وما سخن او را نمى پذيريم.) مؤمنون/33 ـ 38
فرق مكتب انبياء با مكتب متفكران بشرى
همه مشركان از ديرباز به خداى يكتا باور داشته اند: خدايى كه با آفرينش كائنات، قدرت و عظمت خود را به نمايش گذاشته است. خدايى كه در آفرينش يكتا است، اما درنظام آفرينش وكائنات، خدايان آسمانى و مقدسات عالم بالا را به عنوان ارباب انواع برگزيده است و درنظام زندگى خاكى، خدايان زمينى و پادشاهان و اميران را برگزيده است تا حافظ نظم اجتماع باشند و رهبرى نسل بشر را به عهده بگيرند.
متفكران نسل اول مى گفتند: اراده ذات قاهر احديت بر افلاكيان وخاكيان جارى است. هيچ كس ازحيطه اقتدار اوخارج نيست. هرقانونى كه درعالم بالا اجرا شود، وهر نظامى كه در قبايل و عشاير وملتها حكومت كند براساس مشيت او است واگر خداوند قاهر لايزال بخواهد قانونى را نسخ كند و نظامى را منحل كند، با قدرت قاهره اش دريك لحظه اراده خود را به كرسى مى نشاند.
ازاين رو فرستادن رسولان و انبياء كه بيايند و به نام الله در برابر بشر به دعوت برخيزند، كار معقولى نخواهد بود، وكار نامعقول از خداوند قاهر سرنخواهد زد. و به فرض آن كه كه خداوند قاهر بخواهد كه خود مردم به تغيير نظام اجتماعى بپردازد، بايد رسول را از عالم بالا گسيل دارد، مانند فرشتگان كه كارگزاران عالم بالايند. موجودات خاكى را به رسالت عالم بالا چه كاراست؟
واگر به فرض، خداوند قاهر بخواهد موجود خاكى را به رسالت برگزيند، بايد وسائل قدرت وشوكت او را در همين مهد طبيعت در اختيار آن رسول بگذارد تا در اثر قدرت قاهره و شكوه و جلال طبيعى بتواند اراده خدا را اجرا كند و دنياى مطلوب را بنيان گذارى نمايد. پس چرا برخلاف عقل و منطق، هماره مردمان فقير و متوسط، افرادى مقهور و مستضعف، دعوى رسالت مى كنند؟
بت پرستان انديشه مى كردند كه اگر خداوند قاهر از كارهاى ما ناراضى و ناخرسند باشد، چرا همين امروز كه درحال معصيت ونافرمانى او هستيم عذابمان نمى كند تامايه عبرت ديگران گرديم؟ چرامى گذارد به تمرد و عصيان ادامه دهيم تا سپس مجبور شود دوباره دنيا را به هم بريزد و حشر همگانى ايجاد كند وما را كيفر نمايد؟
بنابراين، نه ادعاى رسالت قابل قبول است ونه موضوع معاد و رستاخيز، زندگى همين است كه ما داريم، ونظام اجتماعى مطلوب، همين است كه در اقطار دنيا برقرار است و هر قومى به ميزان استعداد و لياقت خود، مرام و مسلكى را زنده مى سازند و به زندگى خود ادامه مى دهند. كاروان بشريت مى آيد و مى رود. جمعى زنده مى شوند وجمعى مى ميرند ومردگان هرگز زنده نخواهند شد.(معجزه قرآن و مبارزه با فلسفه شرك/30 ـ 42)
متفكران بشريت امروز هم به همان عقايد و افكار ديرين مى انديشند. توحيد را به صورتى كه خود مى گويند مى پذيرند: توحيد در آفرينش، نه درعالم تربيت و پرورش. ذات احديت راخداى گيتى مى دانند و تربيت جهان آفرينش را به انديشمندان و رهبران مى سپارند. با وجود اين كه حاضر شده اند در مسأله توحيد با انبيا كنار بيايند و توحيد افعال و تربيتى را تأييد كنند وحتى حاضر شده اند كه در برابر مردان الهى سر تعظيم فرود آورند و رسالت آنان را بپذيرند، اما راجع به رستاخيز، هيچ گاه وهيچ وقت، سرتسليم فرود نياورده اند.
مسأله رستاخيز، تنها مايه افتراق مكتب انبيا با مكتب انديشمندان بشرى است. و انبياى الهى هماره در راه احياى مكتب خود و آگاه كردن مردم از زندگى بعدى فداكاريها كرده اند و مرارتها و سختيها كشيده اند. و بدين جهت مى بينيم كه سوره هاى مكى، همه وهمه درباره معاد و رستاخيز است، وهر مسأله اى را كه قرآن شروع مى كند، از روز معاد و رستاخيز سر بر مى آورد و به آخرت ختم مى كند.
اساس مكتب انبيا بر تشويق وتهديد است، مى گويد: اى بشر در برابر زرق و برق دنيا خاضع شده اى، دنيايى كه نوش و نيش آن همطراز است. تو به خاطر شيفتگى به نعمتهاى فراوان دنيا تن به خوارى و مذلت مى دهى يا بر سر ديگران مى زنى تا به خواسته هايت برسى. ما براى تو در زندگى بى پايان آخرت، نعمتها و مقامها و لذتها و كامها مهيا كرده ايم. تا اين حدّ بنده دنيا مشو و دل به خدا بسپار و براى آخرت بكوش كه نوشى بى نيش خواهد بود. تو اى بشر دست از خطاكارى و ستمبارگى بردار و در برابر حق خاضع شو و رسالت الهى را دائر به زندگى معاد و رستاخيز بپذير و گرنه در آخرت از همه نعمتها محروم مى شوى و درخوارى عذاب دوزخ جاويد و مخلد خواهى ماند. پس هرآن كس كه نعمت مى خواهد در دنيا به حق خود قناعت كند و نعمت آخرت بجويد وهرآن كس كه از نقمت مى هراسد، در دنيا دست از ستمكارى بردارد تا از عذاب دوزخ برهد، ولى انتخاب آخرت و وانهادن زندگى حاضر دنيا جز در اثر ايمان حاصل نمى شود وهمين ايمان است كه مكتب انبيا را پايه گذارى مى كند.
دعوت انبيا ازايمان به رسالت آغاز مى شود و به رستاخيز ومعاد خاتمه مى يابد.
در اين ميان احكام عبادات و تكاليف فردى واجتماعى است كه بايد براساس مكتب انبيا انجام شود. اگر پيامبرى در آغاز مكتب نتواند موفق شود و مردم رسالت او را باور نكنند،، نوبت به شاخص دوم كه رستاخيز و معاد است نخواهد رسيد. لذا مى بينيم كه دعوت نوح و هود، بيش تر در پيرامون همان شاخص اول دور مى زند، ولى دعوت صالح از شاخص اول گذشته و در پيرامون شاخص دوم بيش تر به بحث و كنكاش مى پردازد و بديهى است كه رفته رفته انبياء الهى شاخص دوم را هم كه معاد باشد، مدلل كرده و ايمان امتها را به سوى آن جلب كرده و بالاخره از دوران موسى و عيسى و بالاخص از دوران محمد(ص) خاتم انبيا بيش تر به مسأله زندگى و تكاليف فردى واجتماعى پرداخته اند.
3. ازنظر تاريخ قرآن، ناقه صالح اولين معجزه اى است كه در عالم رسالت ارائه شده است. و اين بدان خاطر بود كه قوم ثمود تا حدى نرمش نشان دادند و گروه نسبتاً عظيمى به او ايمان آورده و موضوع رسالت را پذيرا شدند. وگويى ازسرنوشت قوم نوح وعاد، درس عبرت آموخته بودند.
سران و سروران قوم نوح، تنها با نوح سخن مى گفتند وخود را همپايه مؤمنان به اصطلاح اراذل نمى دانستند، چرا كه عده آنان معدود بود. سران و سروران قوم هود هم تنها با هود سخن گفتند و با مؤمنان قوم كه معدود و بى جايگاه بودند، سخن نگفته. اما سران و سروران قوم ثمود، با مؤمنان قوم خود سخن مى گفتند:
(سران مستكبر ثمود به مؤمنان مستضعف، گفتند: آيا شما يقين كرديد كه صالح ازجانب خدا مبعوث شده است؟
مؤمنان گفتند: ما به رسالت صالح و برنامه هاى اعتقادى او ايمان داريم.
ستكبران گفتند: ما به اعتقادات شما كافريم و در نهايت ناقه صالح را پى كردند و به صالح گفتند:
اگر واقعاً رسول خدايى ما را به عذاب الهى كيفر كن.
در پى اين درخواست صاعقه اى از آسمان بر زمين افتاد و زمين را چنان لرزاند كه فرصت برخاستن نيافتند، وهركس از بسترخواب خود برخاست، پيش از آن كه زانوها را از زمين بردارد، زير هوار مدفون شد.)(اعراف/74 ـ 78، مؤمنون/33 ـ 38، نمل/45 ـ 48)
4. براساس روايات، ناقه صالح به اقتراح و پيشنهاد قوم ثمود، ارائه شد. يعنى قوم ثمود تا اين حد تسليم شدند كه رسالت بشر ناممكن نيست، ولى گفتند: هركس ازجانب شخص غايبى پيام مى آورد، بايد با نشانه اى همراه باشد. بدين رو، از صالح تقاضا كردند، تقاضايى مشروع و مقدس و گفتند: بايد از جانب خداى ناپيدا، نشانه اى بياورى تا صدق ادعايت معلوم شود. صالح گفت: هر نشانه اى را كه شما خود پيشنهاد كنيد، مى پذيرم و ازخداوند تقاضا مى كنم كه خواسته شما را عملى سازد.
آنان با وسوسه سران قوم، به صالح پيشنهاد كردند كه همين تپه معهود را به صورت ناقه اى لباس حيات بپوشاند و خداوند خواسته آنان را عملى كرد و ازخاك تپه، ناقه اى بزرگ و جسيم آفريد كه مى توانست آب يك چشمه عظيم را در يك روز بياشامد و روزى كه ناقه را كشتند، فقط توانستند با شمشير، رگ پاى شتر را قطع كنند كه از حركت باز ماند و نتواند به آبشخور آنان بيايد. قرآن مجيد، اين روايات را به طور موجز و در حد اجمال تأييد مى كند. از جمله مى گويد:
(وآتينا ثمود الناقة مبصرة فظلموا بها وما نرسل بالآيات الاّ تخويفاً) اسراء/59
ما به قوم ثمود، ماده شترى به رسم آيت ونشانه عطا كرديم كه هر كوردل را بينا مى نمود و راه ايمان را براى او هموار مى كرد. ولى قوم ثمود، سيه كارى نمودند و ناقه را پى كردند. اينك ديگر ما آيات و نشانه ها را فقط به خاطر انذار و بيم عطا مى كنيم، نه براى چشم روشنى مردم و اقتراح آنان. وبازمى گويد:
(هذه ناقة لها شرب ولكم شرب يوم معلوم) شعراء/155
و مى گويد:
(انا مرسلوا الناقة فتنة لهم فارتقبهم و اصطبر. ونبّئهم انّ الماء قسمة بينهم كلّ شرب محتضر. فنادوا صاحبهم فتعاطى فعقر) قمر/27 ـ 29
اين بديهى است حيوانى كه بتواند به اندازه يك جمعيت وافر آب بياشامد و آب چشمه يا قناتى را براى يك روز به خود اختصاص دهد، بسيار عظيم الجثه خواهد بود و طبيعى است كه اگر بخواهند آن را بكشند با شمشير و نيزه و تيركمان، امكان آن را نمى يابند ، لذا عصب پاى شتر را قطع كردند تا نتواند به آبشخور برود و يا در صحرا به چرا مشغول شود.
5. براساس آنچه در مبدء آفرينش و آغاز نسل بشر گذشت، هر موجود زنده اى، نطفه خاصى دارد. اگر نطفه آن حيوان با آب حيات مخلوط شود، رشد و پرورش پيدا مى كند. چه در رحم مادر باشد و يا در لابراتوار طبيعت و بسترخاك وهرچند آب حيات بيش ترى در آفرينش و پرورش نطفه دخالت كند، آن حيوان جثه بزرگ تر و عمر بيش ترى خواهد داشت. اينك نطفه هاى حيوانات و ازجمله نطفه بشر با يك سر سنجاق از مايع پرتوپلاسم (آب حيات) تغذيه و كشت مى شود و جثه اى دارد كه همگان مى بينند. اگر براى نطفه يك شتر به مقدار خروارها آب حيات مصرف شود، طبيعى است كه ناقه اى مانند ناقه صالح پا به عرصه وجود مى گذارد. بلى وهو الخلاق العليم.
نمونه اين پديده ها را در فسيل حيوانات عظيم الجثه وماموتهاى ادوار اوليه خلقت مى توانيم مشاهده كنيم. البته در آفرينش حيات، اسرار ديگرى هم هست كه نمونه آن را درمورد عصاى موسى خواهيم خواند.
6. براساس روايات، ناقه صالح را يك نفر كشت. مردى سرخ مو و سرخ چهره. اين مسأله در روايات اسلامى به صحت پيوسته است:
(رسول خدا به على گفت: شقى ترين افراد نسل بشر دوتن مى باشند. اولين آن دو تن، مردك سرخ چرده قوم ثمود كه ناقه صالح را پى كرد و دومين آن دو تن، كسى است كه موى محاسنت را ازخون سرت خضاب خواهد كرد) (مناقب ابن مغازلى، حديث5،9،241; شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، 1/78)
دراين زمينه روايات بسيارى وارد شده است نكته اى كه بايد در اين جا مطرح شود بحث از نام و نشان آن مرد نيست، چرا كه درمسائل تربيتى تأثيرى ندارد. نكته اى كه بايد مطرح شود آن است كه قرآن مجيد، مسؤوليت ناقه را به عهده همگان مى گذارد وهمگان را با صاعقه آسمانى هلاك مى كند.
شرح اين نكته در سوره شمس مطرح شده است كه بعد از سوگندهاى غلاظ و شداد، مى گويد:
(كذّبت ثمود بطغواها، اذ انبعث اشقاها)
درآن هنگام كه شقى ترين قوم ثمود براه افتاد تا ناقه را پى كند وهمگان رضا دادند، طغيان قوم ثمود و تكذيب آنان مسجّل شد، ولذا همگان را نابود كرديم. از اين رو، على (ع) در نهج البلاغه مى گويد:
(اى مردم، اين رضايت عموم، ونارضايتى عموم است كه مردم را به هم پيوند مى دهد. ناقه صالح را يك تن تنها پى كرد، اما خداوند همه آنان را با عذاب خود ريشه كن ساخت، چرا كه همگان به پى كردن ناقه رضا دادند.
قرآن مجيد مى گويد:
(فعقروها فأصبحوا من النادمين) (شعراء/157) وندامت آن گاه بود كه سنگى عظيم مانند پاره آتش در زمين آنان فرود آمد و بنيان اجتماع آنان را به زيرخاك فرو برد.)
7. چنان كه در عبارت نهج البلاغه عنوان شده است. سنگى عظيم از آسمان فروافتاد و در اثر لرزش زمين، خانه هاى قوم ثمود برسرشان فرو ريخت. قرآن مجيد مى گويد:
(فأخذتهم الصيحة بالحق فجعلناهم غثاء فبعداً للقوم الظالمين) مؤمنون/41
وسنگ آسمانى، از هنگامى كه وارد جو زمين مى شود، با فرياد ونعره شديدى فرود مى آيد تا به زمين سقوط كند. وچون سقوط كند، زمين لرزه شديدى ايجاد مى كند:
(فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم جاثمين) اعراف/77
اين سقوط در صبحگاهان صورت گرفت:
(فأخذتهم الصيحة مصبحين) حجر/67
وحتى نور و درخشش خيره كننده آن را با چشمهاى خود ديدند:
(فأخذتهم الصاعقة و هم ينظرون) ذاريات/44
صاعقه آسمانى آنان را فرا گرفت وآنان با چشم خود شاهد بودند.
منبع: فصل نامه پژوهش های قرآنی
