تکنیک خلاقیت شش کلاه تفکر
در جريان زندگي خويش که بخشي از آن در سازمان‌ها، محيط‌هاي خانوادگي و يا در کنار دوستان سپري مي‌شود، گاهي نيازمند برگزاري جلسات براي اتخاذ تصميمات جديد هستيم. اگرچه گهگاه در تصور مردم، برگزاري جلسات به عنوان يک عمل غيرکارا مطرح مي‌شود اما بهره‌گيري درست و اصولي از آن مي‌تواند بسيار اثر بخش باشد. به همين علت هر نشستي در خانواده و يا با دوستان و يا در محل کار و نظير اينها مي‌تواند زمينه‌يي براي شروع يک تصميم گيري ارزشمند باشد.
ادوارد دوبونو پدر تفکر خلاق در کتاب «شش کلاه تفکر» يک روش خلاقانه ارايه مي‌کند و از طريق آن مي‌کوشد نشست افراد به دور يکديگر را به اقدامي ثمربخش و کارا تبديل کند.
«دوبونو» سعي مي‌کند به کساني که به دور هم جمع مي‌شوند،بياموزد که به تفکر خود نظم دهند و آنگاه در اين ميان، به راههاي خلاقانه بيانديشند و با يک هماهنگي مدبرانه نتايج را طبقه‌بندي و اولويت‌بندي کرده و در تصميم‌گيري‌ها از آن استفاده کنند.
اگر شما مي‌خواهيد با تکنيک شش کلاه تفکر در جلسات قدم بگذاريد،بهتر است اين مقاله را بخوانيد و آنگاه عمل کنيد: تصور کنيد به يک جلسه قدم گذاشته‌ايد و شما مسوول نظم‌دهي، هدايت و نتيجه‌گيري از آن جلسه هستيد، در اينجا کلاه آبي را بر سر شما خواهند گذاشت، زيرا هنگامي که کسي کلاه آبي را بر سر مي‌گذارد بايد به موارد زير دقت کند.
1 رنگ آبي نماد آسمان آبي رنگ است که چتر آن بر همه جا گسترده شده است و کسي که کلاه آبي بر سر خود مي‌گذارد بايد بتواند افکار جاري در محيط جلسه را در ذهن خود به جريان درآورد و نظم و تمرکز دهد.
2 کلاه آبي همچون يک نرم‌افزار است که تلاش مي‌کند به تفکرکردن جمع، جهت دهد و با برنامه‌يي مشخص آن را به سرانجام برساند و گويي همچون يک کارگردان تفکر ما را هدايت مي‌کند.
3 با کلاه آبي اولويت‌ها و محدوديت‌ها تعيين مي‌شود. به هرحال فرد خوش‌شانسي هستيد که کلاه آبي بر سر شما قرار مي‌گيرد و اگر مدبرانه عمل کنيد مي‌توانيد به انجام يک تصميم خوب موفق شويد. اکنون بر روي صندلي خود بنشيند و موضوع و يا مشکل مورد بحث را بر روي تخته‌سياه بنويسيد. در نخستين اقدام و با هدايت شما همه اعضا بايد کلاه سفيد را بر سر بگذارند و در مورد موضوع بيان شده بيانديشند. هنگامي افراد همگي تصميم مي گيرند با کلاه سفيد تفکر کنند بايد به نکات زير توجه کنند:
1- کسي که کلاه سفيد بر سر مي‌گذارد بايد بطور موقت عقايد و نظراتش را به بايگاني ذهنش بسپارد.
2- هر آن چيزي که از اطلاعات محض در مورد موضوع يا مشکل مورد بحث مي‌دانيد بيان کنيد.
3- «ادوارد دوبونو» در اين باره مي‌گويد: چنين فردي همچون کودکي است که محتويات جيب خود را بر روي ميز خالي مي‌کند.
4- هنگامي که کلاه سفيد را بر سر مي‌گذاريد، نبايد به چيزهايي که شامل الهامات ،قضاوت‌هاي متکي به تجارب گذشته، عواطف، احساسات و عقايد است توجه کنيد و تنها بايد همچون يک رايانه، فقط اطلاعات ارايه کنيد. حال شما بايد اطلاعات به دست آمده از حاضرين در جلسه را که به واسطه تفکر با کلاه سفيد ارايه شده است را جمع‌بندي کنيد و اعضاي جلسه را وارد مرحله بعد کنيد تا با گذاشتن کلاه قرمز بر سر، شروع به تفکر کنند .
هنگامي که حاضرين مي‌خواهند با کلاه قرمز در مورد موضوع مورد نظر تفکر کنند بايد به نکات زير توجه کنند:
1- اجازه دهيد احساسات و عواطف بر وجود شما حاکم شده و به زبان درآيند و هرکسي مي‌تواند از الهامات و دريافت‌هاي ناگهاني خويش سخن گويد و ديگر نيازي به استدلال نيست. اگر به احساسات اجازه بروز ندهيم بدون شک ناخواسته و بدون دقت نظر، در تصميم‌گيري‌ها وارد شده و چه بسا سبب بروز مشکلاتي براي ما شوند.
2- هنگامي که از کلاه قرمز استفاده مي‌کنيم از قوي‌ترين احساسات خود نظير ترس و نفرت گرفته تا احساسات ظريف نظير ترديد و سوءظن بايد سخن به ميان آوريم و به گفته «دوبونو» بايد همچون آينه‌يي شويم که احساسات با تمام پيچيده‌گي‌هايش بيان شوند. بدون شک احساسات نقش مهمي در زندگي انسان دارند و چه بسا سبب ايجاد هدفهايي نيز در زندگي ما شوند. شما با کلاه قرمز ممکن است چنين جملاتي را به زبان آوريد: «اگرچه همه آمارها و اطلاعات احتمال موفقيت مي‌دهد اما احساسم مي‌گويد،موفق نمي‌شويم» و يا بگوييد: «اگرچه اطلاعات و آمار احتمال موفقيت نمي‌دهند اما احساسم مي‌گويد، موفق مي‌شويم» پس از اينکه تمام نظرات اعضاي جلسه ارايه شد، شما اقدام به جمع‌بندي تراوشات فکري حاضران کرده و آنگاه به مرحله بعد قدم بگذاريد و اجازه دهيد حاضران کلاه سياه را بر سر بگذارند.
با گذاشتن اين کلاه بر سرنبايد احساسات منفي بدون منطق بيان شوند بلکه فرد بايد ديدگاه‌هاي منفي خود را در خصوص مشکل يا موضوع مورد بحث به صورت منطقي بيان کند. بدون شک اگر از اين کلاه بخوبي استفاده شود،مي‌تواند ما را از مخاطراتي که در آينده از چشمان ما دور مي‌ماند آگاه کند. ما بايد به خاطر داشته باشيم امروزه بسياري از مردم کلاههاي سياه رنگي بر سر مي‌گذارند که تنها با احساسات منفي همراه است که در آن از منطق خبري نيست. منفي‌بودن اصولا آسان‌تر است. زيرا خراب کردن از درست کردن آسان‌تر است. تفکر منفي به گفته «دوبونو» جذاب است، زيرا دستاوردهاي آن را مي‌توان به فوريت مشاهده کرد. اثبات خطاي ديگران براي ما رضايت در پي دارد و حمله کردن به يک ديدگاه در ما احساس برتري مي‌بخشد و برعکس ستودن يک نظر سبب مي‌شود در خود احساس کنيم با فرد برتري روبرو شده‌ايم.
اصولا در اين مرحله، افراد بايد اشتباهات و خطاها و موارد نادرست موجود در موضوع يا مشکل مورد بحث را مطرح کنند و نتايج بحث‌هاي ارايه شده توسط شما جمع‌بندي شده و در نهايت ثبت شود و آنگاه بار ديگر اجازه دهيد حاضران کلاه زرد را بر سر خود بگذارند و شروع به تفکر کنند.
زرد نماد آفتاب است و آفتاب شروعي براي سازندگي، شادابي و خوش‌بيني است. گويي هر جا سراغ از خورشيد گرفته مي‌شود گرمي زندگي و زايشي ديگر در ميان است و تفکر مثبت بايد به همراه کنجکاوي و شادماني و سرور و تلاش براي درست شدن کارها باشد. فرد با گذاشتن کلاه زرد تلاش مي‌کند به نکات ارزشمند و مثبت موضوع بنگرد.
اصولا افکار سازنده به سوي مثبت‌گرايي تمايل دارند. يکي از تمريناتي که فرد با کلاه زرد مي‌تواند انجام دهد بهره‌گيري از تجربيات ارزشمند گذشته است. کلاه زرد در ابتدا درصدد کشف فوايد موجود در موضوع مورد بحث است و هر آنچه مي‌کاود، بيان مي‌دارد. اکنون بار ديگر به جمع‌بندي نظرات به دست آمده بر اثر کلاه زرد بپردازيد.
اکنون حاضران بايد کلاه سبز را بر سر بگذارند. کلاه سبز، کلاه خلاقيت است. سبز، رنگ باروري است و همچون دانه‌يي است که هنگامي که دردل خاک مي‌رويد،روزي به درختي تناور و سرسبز تبديل مي‌شود هنگامي که افراد کلاه سبز را بر سر مي‌گذارند، بايد به راههاي نو بيانديشند که مي‌تواند در آن موضوع مورد نظر اثرگذار بوده و به تصميم گيري‌هاي خلاقانه منجر شود.
شما با اين کلاه علاقه‌مند هستيد در راه تغيير قدم بگذاريد و تحول را در آغوش بگيريد. نظرات جديد و بديع ارايه کنيد و جرقه خلاقيت را از ذهن خود به بيرون رها کنيد.
هرگاه تمامي اين راهها با بن‌بست روبرو شد اکنون بايد به مدد خلاقيت راههاي جديدي را کشف کنيد. خلاقيت شامل انگيزش، کندوکاو و پذيرش خطر است.
هنگامي که حاضران کلاه سبز را بر سر مي‌گذارند، فرصتي مي‌يابند که مغز را از روزمرگي بيرون آورده و به جست‌وجوي چيزهاي کشف نشده هدايت کنند. حال فرصتي به حاضران دهيد تا ايده‌هاي نو ارايه کنند و آنگاه به ثبت اين ايده‌ها پرداخته و به جمع‌بندي نظرات بپردازيد. بدون شک براي خلاقانه انديشيدن بايد فرهنگ خلاقيت را بر فضاي جلسه حاکم کنيد. اکنون شما بايد تلاش کنيد که با کلاه آبي که بر سر گذاشته‌ايد به ارزيابي نتايج پرداخته و به يک جمع‌بندي مناسب برسيد و در نهايت در جهت حل مشکل يا پيگيري مورد نظر تصميم نهايي را بگيريد. بدون شک هر يک از اعضا مي‌توانند کلاه آبي را به امانت گرفته و با آن به تفکر بپردازند و در اتخاذ تصميمات به شما کمک کنند. در پايان شما در مي‌يابيد هنگامي که جلسه را اينگونه مديريت مي‌کنيد، ديگر تنها شاهد آن نخواهيد بود که يک فرد تنها با کلاه سياه به جلسه قدم بگذارد و يا فرد ديگري تنها با کلاه قرمز تفکر کند. بلکه همه مجبورند با شش کلاه مذکور تفکر کنند و انديشه‌هاي ذهن خود را ارايه کنند
منبع:fekreno.org
ادوارد دوبونو پدر تفکر خلاق در کتاب «شش کلاه تفکر» يک روش خلاقانه ارايه مي‌کند و از طريق آن مي‌کوشد نشست افراد به دور يکديگر را به اقدامي ثمربخش و کارا تبديل کند.
«دوبونو» سعي مي‌کند به کساني که به دور هم جمع مي‌شوند،بياموزد که به تفکر خود نظم دهند و آنگاه در اين ميان، به راههاي خلاقانه بيانديشند و با يک هماهنگي مدبرانه نتايج را طبقه‌بندي و اولويت‌بندي کرده و در تصميم‌گيري‌ها از آن استفاده کنند.
اگر شما مي‌خواهيد با تکنيک شش کلاه تفکر در جلسات قدم بگذاريد،بهتر است اين مقاله را بخوانيد و آنگاه عمل کنيد: تصور کنيد به يک جلسه قدم گذاشته‌ايد و شما مسوول نظم‌دهي، هدايت و نتيجه‌گيري از آن جلسه هستيد، در اينجا کلاه آبي را بر سر شما خواهند گذاشت، زيرا هنگامي که کسي کلاه آبي را بر سر مي‌گذارد بايد به موارد زير دقت کند.
1 رنگ آبي نماد آسمان آبي رنگ است که چتر آن بر همه جا گسترده شده است و کسي که کلاه آبي بر سر خود مي‌گذارد بايد بتواند افکار جاري در محيط جلسه را در ذهن خود به جريان درآورد و نظم و تمرکز دهد.
2 کلاه آبي همچون يک نرم‌افزار است که تلاش مي‌کند به تفکرکردن جمع، جهت دهد و با برنامه‌يي مشخص آن را به سرانجام برساند و گويي همچون يک کارگردان تفکر ما را هدايت مي‌کند.
3 با کلاه آبي اولويت‌ها و محدوديت‌ها تعيين مي‌شود. به هرحال فرد خوش‌شانسي هستيد که کلاه آبي بر سر شما قرار مي‌گيرد و اگر مدبرانه عمل کنيد مي‌توانيد به انجام يک تصميم خوب موفق شويد. اکنون بر روي صندلي خود بنشيند و موضوع و يا مشکل مورد بحث را بر روي تخته‌سياه بنويسيد. در نخستين اقدام و با هدايت شما همه اعضا بايد کلاه سفيد را بر سر بگذارند و در مورد موضوع بيان شده بيانديشند. هنگامي افراد همگي تصميم مي گيرند با کلاه سفيد تفکر کنند بايد به نکات زير توجه کنند:
1- کسي که کلاه سفيد بر سر مي‌گذارد بايد بطور موقت عقايد و نظراتش را به بايگاني ذهنش بسپارد.
2- هر آن چيزي که از اطلاعات محض در مورد موضوع يا مشکل مورد بحث مي‌دانيد بيان کنيد.
3- «ادوارد دوبونو» در اين باره مي‌گويد: چنين فردي همچون کودکي است که محتويات جيب خود را بر روي ميز خالي مي‌کند.
4- هنگامي که کلاه سفيد را بر سر مي‌گذاريد، نبايد به چيزهايي که شامل الهامات ،قضاوت‌هاي متکي به تجارب گذشته، عواطف، احساسات و عقايد است توجه کنيد و تنها بايد همچون يک رايانه، فقط اطلاعات ارايه کنيد. حال شما بايد اطلاعات به دست آمده از حاضرين در جلسه را که به واسطه تفکر با کلاه سفيد ارايه شده است را جمع‌بندي کنيد و اعضاي جلسه را وارد مرحله بعد کنيد تا با گذاشتن کلاه قرمز بر سر، شروع به تفکر کنند .
هنگامي که حاضرين مي‌خواهند با کلاه قرمز در مورد موضوع مورد نظر تفکر کنند بايد به نکات زير توجه کنند:
1- اجازه دهيد احساسات و عواطف بر وجود شما حاکم شده و به زبان درآيند و هرکسي مي‌تواند از الهامات و دريافت‌هاي ناگهاني خويش سخن گويد و ديگر نيازي به استدلال نيست. اگر به احساسات اجازه بروز ندهيم بدون شک ناخواسته و بدون دقت نظر، در تصميم‌گيري‌ها وارد شده و چه بسا سبب بروز مشکلاتي براي ما شوند.
2- هنگامي که از کلاه قرمز استفاده مي‌کنيم از قوي‌ترين احساسات خود نظير ترس و نفرت گرفته تا احساسات ظريف نظير ترديد و سوءظن بايد سخن به ميان آوريم و به گفته «دوبونو» بايد همچون آينه‌يي شويم که احساسات با تمام پيچيده‌گي‌هايش بيان شوند. بدون شک احساسات نقش مهمي در زندگي انسان دارند و چه بسا سبب ايجاد هدفهايي نيز در زندگي ما شوند. شما با کلاه قرمز ممکن است چنين جملاتي را به زبان آوريد: «اگرچه همه آمارها و اطلاعات احتمال موفقيت مي‌دهد اما احساسم مي‌گويد،موفق نمي‌شويم» و يا بگوييد: «اگرچه اطلاعات و آمار احتمال موفقيت نمي‌دهند اما احساسم مي‌گويد، موفق مي‌شويم» پس از اينکه تمام نظرات اعضاي جلسه ارايه شد، شما اقدام به جمع‌بندي تراوشات فکري حاضران کرده و آنگاه به مرحله بعد قدم بگذاريد و اجازه دهيد حاضران کلاه سياه را بر سر بگذارند.
با گذاشتن اين کلاه بر سرنبايد احساسات منفي بدون منطق بيان شوند بلکه فرد بايد ديدگاه‌هاي منفي خود را در خصوص مشکل يا موضوع مورد بحث به صورت منطقي بيان کند. بدون شک اگر از اين کلاه بخوبي استفاده شود،مي‌تواند ما را از مخاطراتي که در آينده از چشمان ما دور مي‌ماند آگاه کند. ما بايد به خاطر داشته باشيم امروزه بسياري از مردم کلاههاي سياه رنگي بر سر مي‌گذارند که تنها با احساسات منفي همراه است که در آن از منطق خبري نيست. منفي‌بودن اصولا آسان‌تر است. زيرا خراب کردن از درست کردن آسان‌تر است. تفکر منفي به گفته «دوبونو» جذاب است، زيرا دستاوردهاي آن را مي‌توان به فوريت مشاهده کرد. اثبات خطاي ديگران براي ما رضايت در پي دارد و حمله کردن به يک ديدگاه در ما احساس برتري مي‌بخشد و برعکس ستودن يک نظر سبب مي‌شود در خود احساس کنيم با فرد برتري روبرو شده‌ايم.
اصولا در اين مرحله، افراد بايد اشتباهات و خطاها و موارد نادرست موجود در موضوع يا مشکل مورد بحث را مطرح کنند و نتايج بحث‌هاي ارايه شده توسط شما جمع‌بندي شده و در نهايت ثبت شود و آنگاه بار ديگر اجازه دهيد حاضران کلاه زرد را بر سر خود بگذارند و شروع به تفکر کنند.
زرد نماد آفتاب است و آفتاب شروعي براي سازندگي، شادابي و خوش‌بيني است. گويي هر جا سراغ از خورشيد گرفته مي‌شود گرمي زندگي و زايشي ديگر در ميان است و تفکر مثبت بايد به همراه کنجکاوي و شادماني و سرور و تلاش براي درست شدن کارها باشد. فرد با گذاشتن کلاه زرد تلاش مي‌کند به نکات ارزشمند و مثبت موضوع بنگرد.
اصولا افکار سازنده به سوي مثبت‌گرايي تمايل دارند. يکي از تمريناتي که فرد با کلاه زرد مي‌تواند انجام دهد بهره‌گيري از تجربيات ارزشمند گذشته است. کلاه زرد در ابتدا درصدد کشف فوايد موجود در موضوع مورد بحث است و هر آنچه مي‌کاود، بيان مي‌دارد. اکنون بار ديگر به جمع‌بندي نظرات به دست آمده بر اثر کلاه زرد بپردازيد.
اکنون حاضران بايد کلاه سبز را بر سر بگذارند. کلاه سبز، کلاه خلاقيت است. سبز، رنگ باروري است و همچون دانه‌يي است که هنگامي که دردل خاک مي‌رويد،روزي به درختي تناور و سرسبز تبديل مي‌شود هنگامي که افراد کلاه سبز را بر سر مي‌گذارند، بايد به راههاي نو بيانديشند که مي‌تواند در آن موضوع مورد نظر اثرگذار بوده و به تصميم گيري‌هاي خلاقانه منجر شود.
شما با اين کلاه علاقه‌مند هستيد در راه تغيير قدم بگذاريد و تحول را در آغوش بگيريد. نظرات جديد و بديع ارايه کنيد و جرقه خلاقيت را از ذهن خود به بيرون رها کنيد.
هرگاه تمامي اين راهها با بن‌بست روبرو شد اکنون بايد به مدد خلاقيت راههاي جديدي را کشف کنيد. خلاقيت شامل انگيزش، کندوکاو و پذيرش خطر است.
هنگامي که حاضران کلاه سبز را بر سر مي‌گذارند، فرصتي مي‌يابند که مغز را از روزمرگي بيرون آورده و به جست‌وجوي چيزهاي کشف نشده هدايت کنند. حال فرصتي به حاضران دهيد تا ايده‌هاي نو ارايه کنند و آنگاه به ثبت اين ايده‌ها پرداخته و به جمع‌بندي نظرات بپردازيد. بدون شک براي خلاقانه انديشيدن بايد فرهنگ خلاقيت را بر فضاي جلسه حاکم کنيد. اکنون شما بايد تلاش کنيد که با کلاه آبي که بر سر گذاشته‌ايد به ارزيابي نتايج پرداخته و به يک جمع‌بندي مناسب برسيد و در نهايت در جهت حل مشکل يا پيگيري مورد نظر تصميم نهايي را بگيريد. بدون شک هر يک از اعضا مي‌توانند کلاه آبي را به امانت گرفته و با آن به تفکر بپردازند و در اتخاذ تصميمات به شما کمک کنند. در پايان شما در مي‌يابيد هنگامي که جلسه را اينگونه مديريت مي‌کنيد، ديگر تنها شاهد آن نخواهيد بود که يک فرد تنها با کلاه سياه به جلسه قدم بگذارد و يا فرد ديگري تنها با کلاه قرمز تفکر کند. بلکه همه مجبورند با شش کلاه مذکور تفکر کنند و انديشه‌هاي ذهن خود را ارايه کنند
منبع:fekreno.org
