نویسنده: غلامرضا معصومی

واژه‌ی آتروه ودا (Athrova Veda) را آتر ودا و آتهروا ودا نیز می‌خوانند. آتروه ودا یکی از بخش‌های مجموعه کتب مقدس چهارگانه‌ی ودای هندوها می‌باشد که حاوی عباداتی در استغفار از گناهان و لعنت کافران است. فعل برپایی و نگهداری از هستی و کیهان در آتروه ودا آن چنان میان همگان تقسیم شده که حتی برای دسته علفی جادویی نیز نقش آفرینشی قائل شده‌اند. آتروه ودا یا علم اوراد قربانی، یکی از ارزش‌های وداها می‌باشد که می‌توان از طریق آن، پدید آمدن دین، زادن، بالیدن، مردن خدایان و ایمان‌هایی را که از جان گرایی تا همه خدایی فلسفی و از خرافه‌ی آتروه ودا تا یکتاپرستی عالی اوپانیشادها در خود دارد، مشاهده کرد. آتروه ودا بیشتر از یاجور ودا (Yajur Veda) و ساما ودا (Sama Veda) استقلال داشته و شامل مجموعه‌ای از منتره‌ها (Mantras) یا اورادهایی است که از سحر و جادوی ازمنه‌ی بسیار دیرین باقی مانده‌اند. این ودا بیان مظاهر، عواطف و شرح احساساتی خاص است که در ریگ ودا از آن سخن نرفته، مانند: ترس، غضب، شهوت، نفرت، آلام جسمانی و مساعی برای اصلاح این معایب و معاصی. در این ودا، همچنین لعنت نامه‌ها، نفرین‌ها و ادعیه‌ی سحرانگیز زیاد بوده و تا حدی نیز علوم غریبه‌ی سحر و جادوی معمول در اروپا را به یاد می‌آورد. چنان که بعضی از آن اوراد برای شفای امراض به کار می‌رفته و با تلاوت آنها، ارواح موذی و شرور از آن دفع می‌شدند و یا با زور آن افسون‌ها، ضربات هولناک سرنوشت را بر سر آدمی بدبخت و منفور فرود می‌آورده‌اند. همین طور افسون‌های گوناگونی از قبیل صاحب فرزند شدن، برحذر داشتن از سقط جنین، طولانی شدن عمر، دفع شر و نابودی دشمنان در اوراد بوده و هر کس می‌توانسته این اوراد را از حفظ بخواند. چون هندوها ارواح بد و خوب را می‌پرستیدند، بنابراین فقط استادی ماهر و جادوگر می‌توانست جسم را از تصرف، عذاب ارواح و بیماری یا دیوانگی توسط جن‌ها که فضا را اشغال کرده‌اند، نجات دهد. به همین علت در اوراد، دانستنی‌هایی در مورد چگونگی دفع گزند غول‌ها و پری‌ها آمده است. همین طور جملات ریتمیک برای جادو، افسون، شفابخشی بیماران، درمان جسم و روح (امور جسمانی، شهوانی، دارویی، درمانی) نیز آمده است. اوراد، برانگیزنده‌ی عشق، محبت و اشعار حکیمانه‌ی مربوط به دنیا و نکات فلسفی و اجتماعی نیز می‌باشند. گزارش‌های هندو درباره‌ی علم پزشکی با آتروه ودا آغاز شده و در این ودا، فهرستی از بیماری‌ها و علائم آنها، همراه با توده‌ای از افسون و اوراد ذکر شده‌اند. در اصل علم طب به عنوان دستیار جادویی پدید آمد که شفادهنده بوده، مسائل زمینی درمان را مورد مطالعه قرار داده و آنها را برای کمک به روش‌های روحانی آن به کار می‌رفته است. با گذشت زمان، تکیه‌ی این علم بر اسباب و علل دنیایی زیادتر شده و از ورد و جادو نیز مانند روش‌های متکی به روان شناسی کمک گرفت. چون برخی از ارواح، خوب و برخی بد بودند، بنابراین فقط با چابکی و مهارت کامل در جادو و افسون گری امکان آن بود که تن را هنگام بیماری یا جنون، از تصرف یا شکنجه‌ی یک یا چند اهریمن که هوا را پر کرده بودند، مصون نگه داشت. آمیختگی ناهمگون افسون‌های آتروه ودا یا کتاب علم سحر از همین جا ناشی می‌شود، که انسان باید افسون بخواند تا صاحب فرزند شده، دچار سقط جنین نگردد، زندگانی را دراز کرده، بدی را دور کند، به خواب رفته و دشمنان را نابود کرده یا بیازارد. آتروه ودا افزوده‌ای نیز به نام یاجور ودا یا علم طول عمر داشت. یکی از رسومات موجود در یاجور ودا این است که یک یا چند تن از همسران یا صیغه‌های امیر و یا مردی توانگر را همراه با بردگان و سایر مال و اموالش با او قربانی نمایند تا در جهان دیگر از وی نگهداری کنند. آتروه ودا این رسم را رسمی کهن می‌داند. برخی از فصول آتروه ودا (1) بیشتر مربوط به آلات و اعضای حیاتی بدن، ترشحات جسمانی و استخوان‌های پیکر انسانی است که به دقت شرح و توضیح داده شده و معلوم می‌شود که کم کم در آغاز پیدایش و تکوین، صحبت طب تشریحی بوده است. در یکی از آیات آن کتاب، تصریح شده که در آن زمان صدها طبیب با در اختیار گرفتن هزاران گیاه مؤثر مشغول معالجه هستند. افسون‌های استعلاجی البته بسیار کهن و دیرین بوده، اما پاره‌ای از آنها که استعمال برخی ادویه و نباتات را توصیه می‌کند، نشان می‌دهند که رفته رفته، روش حقیقی معالجه‌ی امراض با وسایل عملی، شروع به پیدایش و ظهور کرده بود. جنبه‌ی بسیار متفاوتی از دین ودایی را می‌توان در آتروه ودا مشاهده کرد. این مجموعه هر چند که پس از وداهای اولیه گردآوری و به آنها افزوده شده، اما حاوی مطالبی است که با ریگ ودا همزمان بوده و در عین حال به جهان دینیِ متفاوتی تعلق دارد. در این مجموعه بر جنبه‌های جادویی و عامیانه‌ی آئین ودایی تأکید شده و فکر غالب در آن، طرز فکری جادویی یا معجزه‌ای مورد علاقه‌ی عوام است. سرودهای دینی این مجموعه، عمدتاً عباراتی جادویی هستند که به منظور تضمین تحقق آرزوهای قاری از طریق نیرو و قدرت درونی‌شان تدوین شده‌اند. بنابراین از آنجا که حدود دید و نگرش آتهاروانی (Atharvanic) را دفع شر اهریمنان، برکت جستن برای دوستان و لعن و نفرین دشمنان تشکیل می‌دهد، در نتنیجه خدایان آن نیز مقامی نازل‌تر دارند. محتوای فلسفی آتروه ودا به هیچ وجه ناچیز نیست، اما سرودهای آن به طور کلی، نه در جهت پیشرفت‌های فلسفی اعصار بعدی، بلکه در مسیر انبوه خرافات و باورهای عوام حرکت می‌کند.

پی‌نوشت‌ها:

1. باب 2، آیه‌ی 3 و باب 10، آیه‌ی 2.

منبع مقاله :
معصومی، غلامرضا؛ (1388) دایره المعارف اساطیر و آیین های باستانی جهان جلد اول، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر؛ چاپ اول.