کمترين مقداري که بدان تحدي شده است، يک سوره و قدر مسلّم از آن، يک سوره‌ي کامل است، هرچند سوره‌ي کوچکي همانند سوره‌ي کوثر باشد. در برابر، برخي از دانشوران فرزانه، همانند آيت‌الله جوادي آملي معتقدند: مصداق کامل سوره، همان قطعه‌ها و واحدهاي مشخص و مشهور قرآني است که در اصطلاح به سوره موسوم شده است؛ ولي از نظر لفظي به بخش‌هايي از قرآن نيز سوره گفته مي‌شود؛ از اين رو در بحث تحدي ممکن است مراد، سوره‌ي اصطلاحي نباشد. بنابراين به هر دسته از آيات قرآن، که مضمون منسجم داشته باشد، تحدي شده است. قرآن کريم از نظر محتوا مشتمل بر معارف بلند و حکمت‌هاي جامع است و از نظر قالب با نيکوترين بيان، فصيح‌ترين منطق و کامل‌ترين تأليف سخن مي‌گويد و از اين رو هم سوره‌هاي [اصطلاحي] قرآن معارض‌ناپذير است و هم بخش‌ها و طوايفي از آيات که روي هم سوره‌اي [لغوي] را تشکيل مي‌دهد. (2)
اخيراً عده‌اي در تحدي قرآن و امکان عرضه‌ي متني همانند قرآن، اين شبهه را مطرح کرده‌اند که چون سوره‌هاي قرآن شامل آيات است و از طرفي امکان آوردن آياتي همانند قرآن وجود دارد، پس امکان ارائه سوره نيز وجود دارد. (3)
پاسخ اين گفتار در جاي خود داده شده که همان‌گونه که توانايي برآوردن کلمه‌اي از کلمات به هيچ وجه مستلزم توانايي بر آوردن متن‌هاي فخيم و علمي و ادبي نيست، ارائه يکي دو جمله نيز به هيچ وجه مستلزم آوردن سوره‌ي قرآن نيست.
هرچند تمام افراد بشر مي‌توانند آجري روي آجر بگذارند، ولي نمي‌توانند کاخ‌هاي مجللي بسازند؛ همه‌ي افرادي که به زبان فارسي سخن مي‌گويند مي‌توانند کلماتي را که حافظ در اشعار خود به کار برده است، به کار ببرند، ولي نمي‌توانند همانند حافظ شعر بسرايند. (4)
پي‌نوشت‌ها:
1. برخي از معتزله اعجاز را به مجموع قرآن مي‌دانند؛ ولي اشاعره و برخي ديگر از معتزله کمترين مقدار اعجاز قرآن را يک سوره، خواه بلند يا کوتاه، يا به اندازه يک سوره مي‌دانند. بنابراين اگر حروف آيه‌اي به اندازه‌ي حروف سوره‌اي مانند سوره کوثر نيز باشد، معجزه و مورد تحدي است (سيوطي؛ الاتقان في علوم القرآن؛ ج 2، ص 252. زرقاني؛ مناهل العرفان؛ ج 2، ص 240). ابن حزم ضمن نقد اين ديدگاه، هرچه را عنوان قرآن بر آن صدق کند، معجزه و مورد تحدي مي‌داند (حسين نصار؛ اعجاز القرآن؛ ص 98-100). آلوسي معتقد است همه‌ي قرآن و اجزاي آن، حتي کوتاه‌ترين سوره‌ي آن، معجزه و مورد تحدي است (روح المعاني؛ ج 1، ص 196). برخي با استناد به ظاهر آيات تحدي، اعجاز و تحدي را در کمتر از سوره ثابت نمي‌دانند (فاضل لنکراني؛ مدخل التفسير؛ ص 41. سيوطي؛ الاتقان في علوم القرآن؛ ج 2، ص 252). برخي محققان با حمل واژه‌هاي «قرآن»، «سوره» و «حديث» در آيات تحدي بر معناي لغوي آن‌ها (مجموعه‌اي از آيات قرآن) اعجاز قرآن را چه از نظر محتوا و چه از نظر قالب و نظم خاص، شامل مجموعه‌اي از جملات قرآن مي‌دانند (برگرفته از مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ دايرة المعارف قرآن کريم؛ ج 7، ص 283).
2. جوادي آملي؛ تسنيم؛ ذيل آيه 23 سوره بقره.
3. در اين باره نوشته‌اند: آيا [از نظر قرآن و يا پيروان آن] بشر عادي مي‌تواند آيه‌اي مثل آيات قرآن بسازد؟ اگر پاسخ مثبت است، در اين صورت بايد اعتراف کرد که ساختن سوره‌اي مثل قرآن هم از عهده‌ي بشر برمي‌آيد؛ زيرا هر سوره از چند آيه که حتي ممکن است به هم ربطي نداشته باشند، ساخته شده است و اين، معجزه بودن قرآن را نقض مي‌کند و بر خلاف مضمون آيات تحدي است. اما اگر پاسخ پرسش مذکور منفي است اين سؤال مطرح مي‌شود که چرا خداوند نگفته است که اگر مي‌توانيد يک آيه مثل قرآن بياوريد. توجه کنيد اگر ما معتقد باشيم که فردي نمي‌تواند وزنه‌ي ده کيلويي را بلند کند، براي متذکر شدن او به ضعفي که دارد نبايد به او بگوييم که اگر راست مي‌گويي فلان وزنه يک صد کيلويي را بلند کن! همين‌طور اگر بر اين باور باشيم که شخصي نمي‌تواند حتي يک بيت شعر با وزن و قافيه بگويد، نبايد به او بگوييم که اگر راست مي‌گويي يک غزل دوازده بيتي بگو!
4. ر.ک: هاشم‌زاده هريسي؛ بيان در مسائل قرآن؛ ص 126.
محمدي، محمدعلي؛ (1394)، اعجاز قرآن با گرايش شبهه پژوهي، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي وابسته به دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ اول
