آستانه‌ي مسلم بن عقيل

مدفن حضرت مسلم بن عقيل بن ابي طالب (عليه السلام) سفير ابي عبدالله الحسين (عليه السلام) به شهر کوفه جهت اخذ بيعت و اولين شهيد قيام سيد الشهداء (عليه السلام) که در شهر کوفه، در روز چهارشنبه 8 يا 9 ذي الحجه‌ي 60ق به شهادت رسيد (مسلم بن عقيل). اين آستانه متصل است به مسجد معروف کوفه در زاويه‌ي جنوب شرقي. اتفاق نظر کاملي است بين مورخين که پس از به شهادت رسيدن مسلم بن عقيل و هاني بن عروه مذحجي، با موافقت ابن زياد، قبيله‌ي مذحج در روز هشتم ذي الحجه 60 ق پيکر مطهر حضرت مسلم بن عقيل و هاني بن عروه را در کنار دارالاماره به خاک سپرده‌اند. ابن زياد بدين جهت دستور دفن پيکر شريف آنها را در کنار کاخ دارالاماره صادر نمود که قبر آنان کاملاً در زير نظر باشد و آمد و رفت شيعيان جهت زيارت مرقد آنها از نزديک مراقبت گردد، و چنانکه در متون قديمه آمده و تا امروز هم آثار موجود در مسجد حاکي است، کاخ دارالاماره از سطح مسجد مرتفع‌تر بوده است و ابن‌جبير در سفرنامه‌ي خويش به سال 580ق به اين امر تصريح دارد. ابن بطوطه (م779ق) در سفرنامه‌اش چنين مي‌نويسد: «در جهت شرقي جامع داخل بالاخانه‌اي که با پله به آنجا مي‌روند مقبره‌ي مسلم بن عقيل واقع شده... اما از قصر الاماره‌ي کوفه که سعد وقاص آنرا بنا کرد اکنون جز پايه‌هاي آن چيزي برجا نمانده است». اين دو قبر همچنان ظاهراً بدون سقف و سايه‌بان بود تا مختاربن عبيده ثقفي در شعبان سال 65ق دستور بناي آستانه را صادر نمود و براي هر يک حرمي داراي گنبد تأسيس گشت و نام آن را بر روي سنگ مرمر حک نموده که در تعميرات سالهاي اخير آن دو لوح سنگ مرمر کشف شد. در عصر عضدالدوله و به سال 368ق اين آستانه مرمت گرديد و در کنار آستانه خانه‌هايي ساختند و مردم را تشويق به سکونت در آن محل نموده حقوق ماهانه از براي ساکنين آستانه جاري کردند. سپس در سال 656ق در زمان هولاکو که شيعيان زيادي بدست آوردند، اين آستانه تعمير شد و متولي آن محمدبن محمود رازي بود و اين آستانه يکي از مراکز مهم شيعيان محسوب مي‌گشت و اکثر سکنه‌ي اين آستانه و متوليان آستانه از ذريه‌ي آل بويه بودند، چنانکه بر ديوار آستانه‌ي حضرت مسلم بن عقيل ثبت است. کامل سلمان الجبوري مي‌نويسد: «عطاملک فرزند محمدجويني و برادر وي شمس الدين فرزند محمد جويني (در سال 681ق) به هزينه‌ي خويش ضريح ساختند و بر قبر شريف حضرت مسلم بن عقيل نصب نمودند و در آن عصر توليت آستانه با محمد فرزند محمود رازي بود». پس از به قدرت رسيدن و تأسيس دولت جلايريان، اويس يکي از سلاطين مقتدر اين دولت در 767ق تعميراتي در عتبات مقدسه‌ي کربلا و نجف به عمل آورد و در اين آستانه هم ترميمات و اصلاحاتي انجام داد. در 1055ق هم تعميرات اساسي در اين آستانه‌ي مبارکه انجام شد و ضريح جهت قبر شريف توسط بانوي جليله ام آقاخان اهداء گشت که فعلاً در انبار حضرت مسلم بن عقيل نگاهداري مي‌گردد و تاريخ انجام آن در قطعه‌اي سروده شده است که متضمن اين جمله است: «شهيد شد مسلم ابن عقيل» (=1055ق). در سال 1233ق اين آستانه توسط نواب حافظ محمد عبدالحسين خان تعمير اساسي شد که بر قطعه سنگ مرمر تاريخ بنا و تعميرات مذکور حک شده و در داخل آستانه نصب گرديده بود. در موقع تعميرات سالهاي اخير سنگ مذکور را جابجا کردند لذا قسمتي از آن آسيب ديد. اين سنگ فعلاً در انبار آستانه‌ي حضرت مسلم نگاهداري مي‌شود سپس در سال 1263ق شيخ محمدحسن صاحب جواهر توسط اموالي که سيدحسين فرزند سيد دلدار علي آل نقوي از هندوستان ارسال داشته بود تعميرات اساسي در اين آستانه‌ي مبارکه به عمل آورد. در سالهاي اخير کوچک بودن اين آستانه جهت زائرين مرقد مسلم بن عقيل کاملاً محسوس بود و از طرفي توسعه‌ي آن به اين جهت که آثار باستاني را تغيير مي‌داد با مخالفت حکومت عراق مواجه مي‌گشت، لذا جمعي از شيعيان و متولي اين آستانه از آيت الله حکيم که زعامت تامه در سال 1384ق داشت، درخواست توسعه و تجديد بناي اساسي و زراندود کردن گنبد آن را نمودند. آيت الله حيکم با اين درخواست موافقت کرد و حاج محمد رشاد فرزند ناصر آل مرزه نجفي هزينه‌ي آن را تقبل کرد و در سال 1385ق شروع به ساختمان جديد نمودند و هزينه‌ي آن بالغ بر 180 هزار دينار عراقي گرديد و اينک اين آستانه داراي حرم چهارگوش به مساحت 106 مترمربع و از سه طرف داراي رواق است که رواق جنوبي به قبر مختاربن ابي عبيده ثقفي متصل مي‌گردد و در مقابل حرم يک ايوان بزرگ و بر روي قبر شريف گنبد بزرگي تأسيس گشته که ارتفاع آن از بالاي بام حرم آستانه 18 متر و از صحن شريف 29 متر است. سپس حاج محمدحسين رفيعي بهبهاني از آيت الله حکيم تقاضا نمود که طلاکاري گنبد به وي واگذار گردد و آيت الله حکيم اجابت فرمود و طلاکاري گنبد آستانه در سال 1391ق به پايان رسيد. آنگاه آيت الله حيکم دستور ساختن ضريح نقره‌اي را داد که هنرمندان اصفهاني در اصفهان مشغول اتمام آن بودند که ايشان در سنه‌ي 1390ق نداي حق را لبيک گفت و فرزند وي آيت الله سيد يوسف حکيم آنرا به اتمام رسانيد و فعلاً بر مرقد سردار اسلام و اولين شهيد قيام ابي عبدالله الحسين (عليه السلام) نصب است. اين آستانه يکي از مراکز مهم و زيارتگاههاي شيعيان جهان است که امروزه از شکوه و جلال خاصي برخوردار است.
کتابنامه:
تاريخ الطبري، 216/4؛ تاريخ الکوفة الحديث، 65/1-106؛ خطط الکوفة، 5، 7؛ رحلة ابن جبير، 112؛ سفرنامه ابن بطوطه، 213؛ مراقد المعارف، 307/2-318؛ مشاهد العترة، 186-187؛ تاريخ الکوفة، البراقي، 59-61.