(1165-1220ق در لکهنو) فرزند حاجي محمدبيگ خان تبريزي اصفهاني، از شاعران و مورخان شيعي. اجدادش از ترکان آذربايجان بودند، اما پدرش در اصفهان به دنيا آمد و در پادشاهي نادرشاه افشار (م1160ق) به هند افتاد. وي در هند وارد خدمات دولتي گرديد و نيابت صوبه داري اود به او سپرده شد. ابوطالب خان در لکهنو پرورش يافت. يک چند در بنگال توقف نمود و مدت هفت سال در دربار والي بنگال خدمت کرده پس از مدتي به لکهنو بازگشت و به دستگاه آصف الدوله بهادر (1189-1212ق) والي اود پيوست و مدتي نيز در خدمت کارگزاران شرکت هند شرقي انگليس بود. در 1213ق به اروپا سفر کرد و در انگليس با پادشاه اين کشور ديدار نمود و از او و رجال دولت احترام فراوان ديد. در 1218ق پس از ديدن عراق و زيارت عتبات از راه بصره به هند بازگشت و سرانجام در همانجا در گذشت.
ابوطالب خان در بسياري از علوم و هنر از اخلاق، موسيقي، شعر، عروض، و قافيه، طب و تاريخ دست داشت و در همه‌ي اين زمينه‌ها کتب و رسالاتي تأليف کرده است. مؤلف تحفة العالم وي را به داشتن ذهني رسا و فطرتي عالي مي‌ستايد و او را «مورخي بي‌نظير و نکته‌داني بي‌مانند» مي‌خواند. از ابوطالب خان آثار چندي بجاي مانده است که مهمترين آنها عبارتند از: ديوان فارسي (کتابخانه‌ي بودليان، شماره‌ي 1994)؛ مثنوي سرور افزا (فهرست ادينبورگ، شماره‌ي 324)؛ پنج رساله در اخلاق، موسيقي، عروض و قافيه، فنون خمسه‌ي طب، لب السير و جهان‌نما که نسخه‌هايي چندي از آن در کتابخانه‌هاي هند و اروپا موجود است؛ مسير طالبي في بلاد افرنجي که شرح مسافرت اوست به اروپا. اين اثر که چندين بار در هند و ايران به طبع رسيده و به زبانهاي انگليسي، اردو، فرانسوي و آلماني ترجمه شده است مهمترين نوشته‌ي ابوطالب خان و يکي از نخستين گزارش سفر ايرانيان به اروپا است؛ خلاصه الافکار که تذکره‌اي عمومي در ذکر 492 شاعر قديم و جديد (1206-1207ق)؛ تفضيح الغافلين که تاريخ عصر آصف الدوله است و آن را به خواهش کاپيتان رچاردسن در 1211ق تأليف کرده، اصل اين اثر از ميان رفته اما ترجمه‌ي انگليسي آن در 1885م در الله آباد به طبع رسيده است.
کتابنامه:
تاريخ تذکره‌هاي فارسي، 564/1-590؛ تذکره نويسي فارسي در هند و پاکستان، 477-489؛ تحفه العالم، 368-369؛ دانشمندان آذربايجان، 243-244؛ مکارم الآثار، 720/3-721؛ مسير طالبي، به کوشش حسين خديو جم، تهران، 1363ش؛ «مسافري از شرق» ديداري با اهل قلم، يوسفي، 40-72.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول
ابوطالب خان در بسياري از علوم و هنر از اخلاق، موسيقي، شعر، عروض، و قافيه، طب و تاريخ دست داشت و در همه‌ي اين زمينه‌ها کتب و رسالاتي تأليف کرده است. مؤلف تحفة العالم وي را به داشتن ذهني رسا و فطرتي عالي مي‌ستايد و او را «مورخي بي‌نظير و نکته‌داني بي‌مانند» مي‌خواند. از ابوطالب خان آثار چندي بجاي مانده است که مهمترين آنها عبارتند از: ديوان فارسي (کتابخانه‌ي بودليان، شماره‌ي 1994)؛ مثنوي سرور افزا (فهرست ادينبورگ، شماره‌ي 324)؛ پنج رساله در اخلاق، موسيقي، عروض و قافيه، فنون خمسه‌ي طب، لب السير و جهان‌نما که نسخه‌هايي چندي از آن در کتابخانه‌هاي هند و اروپا موجود است؛ مسير طالبي في بلاد افرنجي که شرح مسافرت اوست به اروپا. اين اثر که چندين بار در هند و ايران به طبع رسيده و به زبانهاي انگليسي، اردو، فرانسوي و آلماني ترجمه شده است مهمترين نوشته‌ي ابوطالب خان و يکي از نخستين گزارش سفر ايرانيان به اروپا است؛ خلاصه الافکار که تذکره‌اي عمومي در ذکر 492 شاعر قديم و جديد (1206-1207ق)؛ تفضيح الغافلين که تاريخ عصر آصف الدوله است و آن را به خواهش کاپيتان رچاردسن در 1211ق تأليف کرده، اصل اين اثر از ميان رفته اما ترجمه‌ي انگليسي آن در 1885م در الله آباد به طبع رسيده است.
کتابنامه:
تاريخ تذکره‌هاي فارسي، 564/1-590؛ تذکره نويسي فارسي در هند و پاکستان، 477-489؛ تحفه العالم، 368-369؛ دانشمندان آذربايجان، 243-244؛ مکارم الآثار، 720/3-721؛ مسير طالبي، به کوشش حسين خديو جم، تهران، 1363ش؛ «مسافري از شرق» ديداري با اهل قلم، يوسفي، 40-72.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول
