نقش زن در زمينه سازي ظهور(2)

4. زمينه‌سازي اجتماعي و نقش زنان

معرفت اجتماعي از مهم‌ترين اموري است كه رغبت عمومي را تشكيل مي‌دهد[67] و چنآن‌چه معرفت اجتماعي دربارة حضور امام در جامعه ايجاد نشده باشد؛ هم‌ چنان كه ائمه معصومين عليهم السلام در زمان خود دچار غربت گشته و مردم، آنها را تنها گذاشتند و ياري نكردند و اين امر موجب غيبت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف گرديد، باز هم موجب تداوم غيبت خواهد شد. معرفت اجتماعي مبني بر اين كه ظهور انسان كامل ـ حضرت بقية‌ا... الاعظم ( ارواحنا له الفداء) ـ موجب از بين رفتن بي‌عدالتي‌ها، ظلم و ستم‌ها و جاي‌گزين شدن عدالت و امنيت و ... مي‌گردد، باعث ايجاد هدف مشترك مي‌گردد و انسجام جامعة مهدوي را در پي دارد. پس از شكل‌گيري جامعة مهدوي با پشتوانة ايمان، بايد در صدد تقويت روحيه جهادي در بين مردم بود، كه از طريق آگاهي‌هاي مختلف فرهنگي، سياسي، اقتصادي شكل مي‌گيرد. طرح زمينه‌سازي براي قيام امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف داراي دو جنبه است: 1. رشد ايماني، جهادي و آگاهي سياسي كه جبهة مقابل، فاقد آن است؛
2. تشكيلات سياسي، نظامي، اقتصادي براي رويارويي با دشمن؛ هر چند قدرت برابري با جبهة جهاني دشمن را نداشته باشد.[68] فعاليت‌هاي اقتصادي و نظامي براي آمادگي فيزيكي لازم است؛ هر چند نيروهاي مسلمان از سلاح ايمان بهره مي‌گيرند، ولي از آماده‌سازي امكانات مورد نياز غفلت نمي‌ورزند؛ چرا كه پيام آسماني آنها فرموده است: «هر آن‌چه در توانايي داريد به كار بنديد». مهيا كردن بستر لازم در ابعاد ياد شده از وظايف جامعة اسلامي است. [69] بر خلاف كساني كه تصور مي‌كنند بايد فساد شديد جامعه را فرا گيرد تا زمينة ظهور فراهم آيد؛ جامعة اسلامي بايستي با به كار بردن تمامي امكانات، سعي در آمادگي و رشد انسان‌ها براي فراهم آوردن بستر لازم براي ظهور كند.
زنان با توجه به مواهب طبيعي خود، بايد در جهت سرشت خاص خود بكوشند و در راه تكامل بشر به نقش خود كه بزرگ‌تر از نقش مردان است، اهميت دهند و بي‌تفاوت از كنار آن نگذرند.[70] زنان به منزلة جزئي از اجتماع، بايد علاوه بر نقش فردي، به نقش اجتماعي خود نيز توجه داشته باشند و خود را از اجتماع بر كنار ندانند؛ چرا كه دين براي انسان، هويت جمعي قائل است و در اين رابطه، يك سلسله وظايف جمعي را مطرح مي‌نمايد: «جز اين نيست كه مؤمنان كساني‌اند كه به خدا و پيامبرش گرويده‌اند و هنگامي كه با او بر سر كاري اجتماع كرده‌اند، تا از وي كسب اجازه نكنند، نمي‌روند».[71] در آية شريفه، مؤمنين راستين را افرادي مي‌داند كه علاوه بر اعتقاد به خدا و رسول، در امور اجتماعي نيز شركت دارند و بدون كسب اجازه از رهبر، از حضور در اجتماع خودداري نمي‌كنند.
اين امر، نشان‌گر حضور دائمي مؤمنان در اجتماع است كه بيان (الذين آمنوا ) همه مؤمنان اعم از مرد و زن را در برمي‌گيرد. البته در مواردي كه زنان نقش اساسي داشته باشند، بر حضور زن تأكيد مي‌نمايد؛ مثل زمان نزول قرآن كه حرمت زن محفوظ نبود؛ بيش از حد انتظار بر مسئله زن تكيه نمود و بر نقش زنان در تثبيت اديان الهي انگشت نهاد[72] . در اجتماع عرب شايع بود كه براي زنان در اجتماع، احترام چنداني قائل نبودند، ولي دين اسلام زنان را در امور اجتماعي مشاركت داد.

1 ـ 5. رابطة نقش‌هاي اجتماعي و وظايف زنان

حضور زنان در اجتماع، براي زمينه‌سازي ظهور، در صورتي مورد قبول امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف است كه مطابق با موازين اسلامي باشد. مهم‌ترين وظيفة زنان در اين زمينه، رعايت تقوا و گسترش عفاف و تقوا در جامعه است؛ چرا كه حضور زن در اجتماع با عرضة اندام جنسيتي موجب فساد مي‌گردد و امنيت رواني را از بين مي‌برد.
حفظ حجاب و ارزش انساني زن از مهم‌ترين عوامل موفقيت زن در اجتماع به مثابة انسان است كه مي‌تواند حضور او را در كنار مردان، يكسان قرار دهد و موفقيت او را در عرصه‌هاي مختلف تضمين نمايد وگرنه زن هم‌چون كالايي بي‌ارزش در كنار ساير كالاها قرار خواهد گرفت. يكي از نمونه‌هاي تدبير اجتماعي زنان در قرآن، ملكة سبا مي‌باشد كه هنگام مشورت با فرماندهان خود وقتي كه با نظر آنان مبني بر توان زياد بر جنگ مواجه شد، با تدبيري زيركانه گفت: پادشاهان چون به شهري درآيند، آن را تباه و عزيزانش را خوار مي‌گردانند. و در مقابل، با فرستادن هديه‌اي به سليمان و با تأمل در عملكرد او، به دين الهي گرويد. [73] حضور زن در عرصه‌هاي مختلف اجرايي، به جز در مواردي كه اسلام به دلايل خاص براي حفظ جايگاه زن ممنوع كرده است، نه تنها اشكالي ندارد، بلكه واجب است.[74] زنان با حضور خود در اجتماع مي‌توانند، ساير افراد را راهنمايي نمايند. در مرحلة اول با گفتار، سخنراني و مقالات علمي، افراد را با مقام و منزلت زن در فرهنگ مهدوي آشنا كنند و جامعة عظيم زنان را با رسالت بزرگ خود آشنا سازند. در مرحلة بعد با امر به معروف، افراد را به انجام واجبات و كارهاي نيكو دعوت نمايند و ارزش زن و رابطة معنوي با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف را گوشزد كنند و با نهي از منكر از انجام اعمالي كه قلب امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف را مي‌آزارد، نهي نمايند. «هر گاه عده‌اي كارهاي نيكو را انجام دهند و بر آن مواظبت نمايند؛ عده‌اي ناخودآگاه الگو مي‌گيرند و پيروي مي‌كنند و در اين آثار ظاهري، نوعي ياري امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف نهفته است». [75] عملكرد صحيح زنان نه تنها تأثير مثبت بر سايرين دارد، حتي مي‌تواند آنها را در زمرة ياران خاص و ويژه امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف قرار دهد. در روايات به اين مهم اشاره شده است؛ مبني بر اين‌كه تعدادي از زنان در ميان ياران حضرت حضور دارند[76]؛ ضمن اين كه تعدادي نيز براي مداواي زخمي‌ها به ياري حضرت مي‌شتابند. براساس روايتي از امام صادق عليه السلام برخي از زنان در هنگام ظهور امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف زنده مي‌شوند و با حضرت رجعت خواهند كرد، كه نام تعدادي از آنها در روايات بيان شده و نام برخي به ميان نيامده است[77]. علاوه بر اين زناني پيش‌گام در اين زمينه وجود دارندكه به دليل صلاحيت و آمادگي‌هاي قبلي، همراه حضرت عيسي عليه السلام به زمين فرود مي‌آيند، كه تعداد آنها 400 نفر بيان گرديده است.[78] زنان براي ايفاي نقش مؤثر براي ظهور امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف بايد با وظايف عمومي منتظران آشنا گردند و پس از آن، براي عملكرد بهتر، با نقش‌هاي عمومي و هم‌چنين ويژة زنان آشنايي بيشتر پيدا كنند. علاوه بر اين، زنان مي‌توانند براي حضور در ركاب امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، ضمن رعايت تقواي الهي با خواندن دعاي عهد در چهل صبح، خود را در زمرة ياران حضرت قرار دهند و در صورت وفات مي‌توانند به دنيا رجعت نمايند و در ركاب حضرت قرار گيرند.[79]

2 ـ 5. نقش فرهنگي زنان

فرهنگ جامعه، روح و حقيقت نظام اجتماعي را شكل مي‌دهد كه شامل ارزش‌ها، شناخت و ايدئولوژي آن مكتب است[80] . سه عنصر اصلي فرهنگ عبارتند از: 1. اصول دين (توحيد، نبوت و معاد)؛ 2. ارزش‌هاي ثابت؛ 3. شيوه‌هاي رفتاري برخواسته از ارزش‌ها.[81] پايه و اساس امور فرهنگي را تعليم و تربيت تشكيل داده و اجتماع نيز بر همين اساس استوار مي‌گردد. ساير امور سياسي، نظامي، اقتصادي نيز تحت تأثير امور فرهنگي قرار دارند[82] .
پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم پس از بعثت، براي تبليغ دين اسلام به كار فرهنگي گسترده پرداختند كه با پايه‌گذاري اصول دين آغاز شد. پس از حضرت علي عليه السلام اولين كسي كه به پيامبر، ايمان آورد، همسرش، حضرت خديجه بود كه با همه وجود به حمايت از ايشان پرداخت و در مقابل عقايد تمامي مشركان ايستادگي نمود.
يكي از عوامل مهم موفقيت اسلام، فرهنگ انتظار است كه از قيام امام حسين عليه السلام نشأت گرفته است و مي‌توان گفت: «فرهنگ عاشورا، زمينه‌ساز فرهنگ انتظار است».[83] تداوم خط فكري شيعه پس از رحلت پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم و اجراي آن توسط حضرت علي عليه السلام با قيام عاشورا و خون امام حسين عليه السلام آبياري گرديد و با فرهنگ انتظار تا عصر حاضر تداوم يافته و همواره با آزمايش انسان‌ها به گونه‌هاي مختلف همراه بوده است. نقش زنان در پيش‌برد احكام اسلامي جايگاه ويژه‌اي دارد. در شرايط بحراني كه دست مردان بسته مي‌شد، زناني هم‌چون حضرت زهرا عليها السلام و حضرت زينب عليها السلام با تبليغات خود به حمايت از امام خود و آگاه‌سازي مردم مي‌پرداختند. زنان همواره در دفاع از اسلام و ارزش‌هاي اسلامي مشاركت داشته‌اند و در پيروزي انقلاب اسلامي نيز سهم قابل ملاحظه‌اي ايفا نمودند. امام خميني قدس سره در اين باره فرموده‌اند: «... در مملكت ما اين طور شد كه بانوان هم دوش، بلكه جلوتر از مردها از خانه‌ها بيرون آمدند و در اين راه اسلامي زحمت كشيدند و رنج ديدند ...».[84]
1 ـ 2 ـ 5. تهاجم فرهنگي
يكي از راه‌هاي مؤثر دشمنان براي سلطه بر كشورهاي اسلامي، تسلط فرهنگي است كه دشمن از تمامي ابزارهاي خود براي تخلية فكري و فرهنگي جامعه، خصوصاً جوانان بهره مي‌جويد. از مهم‌ترين عوامل تهاجم فرهنگي غرب، تغيير شناخت‌ها و باورها، دگرگوني ارزش‌ها و گرايش‌هاست كه در پي آن، رفتارها و كردارها نيز تغيير خواهد كرد.[85] اين در حالي است كه غرب، خود گرفتار بحران فرهنگي است و به جاي حق، انسان را جانشين ساخته و قانون را جاي‌گزين دين نموده و به جاي ارزش‌هاي الهي، اصالت سود و ترّقي مذهب را به اخلاق و هدونيسم (لذت‌جويي و لذت‌گرايي) تبديل نموده است.[86] يكي از اهداف دشمن، مبارزه با فرهنگ انتظار مي‌باشد؛ چرا كه به تأثير آن بر افكار، عقايد و رفتار مردم پي‌برده است. هم اكنون دشمن با حربه‌هاي مختلف درصدد مبارزه با اسلام برآمده و به علت تأثير شگرف اعتقاد مهدوي، به مبارزة اساسي با اين تفكر در سطح جهاني پرداخته و تا كنون بيش از پانصد اثر اعم از: فيلم، نمايش‌نامه، آهنگ و داستان[87] براي تحريف پيش‌گويي‌هاي نوستر آداموس در ارائه چهرة وحشتناك از امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف و جنگ‌افروزي ايشان ارائه شده است؛ در حالي كه روايات اسلام، بيان‌گر ايجاد وحدت كلمه در ساية ظهور امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف مي‌باشد.
امام عليه السلام در تأويل آيه (و قاتلوهم حتي لا تكون فتنة و يكون الدين كلّه لله )[88] مي‌فرمايد: امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف مبارزه مي‌كند، تا وقتي كه اختلاف از بين ملل و اديان برداشته شود و تمامي دين، يك كلمه گردد.[89] هم اكنون تأثيرات تهاجم فرهنگي دشمن در جوامع اسلامي مشهود است و دشمن از راه‌هاي گوناگون به خصوص رسانه‌هاي ارتباطي از قبيل: ماهواره، اينترنت، فيلم‌ها و نوارهاي مبتذل و ... درصدد تخريب فرهنگ اسلامي برآمده و بيشترين اهداف دشمن بر روي زنان و جوانان متمركز شده است؛ چرا كه دشمن به خوبي دريافته كه بهترين راه براي دست‌يابي به اهداف شوم خود، تخريب زيرساخت‌ها و بنيان‌هاي زيرين جامعه است كه شامل جوانان و زنان جامعه مي‌باشد. تأثير تهاجم فرهنگي در اين روايت رسول‌اعظم صل الله عليه و آله و سلم مشاهده مي‌شود كه ضمن هشدار به امت خود در آخرالزمان مي‌فرمايد: «حال شما چگونه خواهد بود، زماني كه زنان شما فاسد شوند و جوانان شما به فسق و جور گرايند و شما امر به معروف و نهي از منكر ننماييد. به پيامبر صل الله عليه و آله و سلم گفته شد: اي رسول خدا صل الله عليه و آله و سلم آيا چنين خواهد شد؟ فرمود: آري و بدتر از اين خواهد شد! حال شما چگونه خواهد بود، زماني كه شما معروف را منكر، و منكر را معروف پنداريد؟»[90]
از اين قبيل احاديث در مورد زمان قبل از ظهور وارد شده كه بيان‌گر عملكرد نادرست برخي از مردم است و اين مهم، وظيفة سايرين را براي راهنمايي امت گوشزد مي‌نمايد.
2 ـ 2 ـ 5. وظيفة بانوان در مقابل تهاجم فرهنگي
فعاليت‌هاي گستردة دشمن براي ايجاد فساد در جامعة اسلامي و از بين بردن فرهنگ انتظار، وظيفة خطير عمومي را در حوزه‌هاي علميه و مراكز آموزشي ـ پژوهشي گوشزد مي‌نمايد. پژوهش‌هاي علمي ـ تحقيقي در اين زمينه باعث روشن‌گري در سطوح مختلف علمي از جمله آموزش و پرورش و آموزش عالي مي‌گردد و در نتيجه، موجب آگاهي قشر عظيمي از مردم خواهد شد. براي آگاهي در سطح عموم نيز مي‌توان از رسانه‌هاي جمعي به خصوص صدا و سيما با اجراي برنامه‌هاي مختلف اجرايي، فيلم، داستان و ... بهره جست و سطح آگاهي عمومي، خصوصاً زنان را نسبت به مسئله انتظار، مهدويت و ... بالا برد. گسترش معارف ناب محمدي بين زنان، مي‌تواند جامعه را تحت تأثير قرار دهد؛ زيرا نه تنها زنان، نصف جامعه را تشكيل مي‌دهند، بلكه بر نصف ديگر جامعه تأثيرگذار هستند و از طريق عقل ديني و عاطفي مي‌توانند تحولات اساسي در افكار فرهنگي جامعه ايجاد نمايند و با گرايشات ديني ـ مذهبي، جوانان را جذب مباني جذاب ديني و فرهنگ انتظار مهدوي نمايند. حضور زنان در مجامع علمي، به خصوص علوم اسلامي، در حوزه و دانشگاه براي پرورش اعتقادات اسلامي در جامعه، به خصوص در زمان حاضر كه بيش از نصف جمعيت دانشگاه‌ها را دختران تشكيل مي‌دهند، نقش اساسي دارد. اعتقاد مذهبي، باور و شناخت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف از مباني فرهنگي است كه زيربناي ارتقاي فرهنگي را تشكيل مي‌دهد و موجب ثبات عقيده افراد به مهدويت و سازندگي افراد مي‌شود تا آن‌جا كه ياراني خاص را شكل مي‌دهد. در روايات، ياران امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف اين چنين معرفي شده‌اند: آنها در آسمان، شناخته شده‌اند و در زمين (تا آمدن حضرت) ناشناخته مي‌مانند. [91] هم چنين ايشان داراي شخصيتي بي‌نظير و پيش‌گام در كارهاي خيرند.[92]
نقش اساسي زنان در ترويج فرهنگ مهدوي را مي‌توان در دو بعد كلي جست‌وجو نمود: ابتدا تبليغات صحيح دربارة فرهنگ مهدوي و جلوگيري از ترويج افكار و عقايد نادرست كه تحت عنوان اسلام منتشر مي‌گردد. چه بسا در اين ميان عده‌اي به نام ملاقات با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف و تحت تأثير قراردادن بانوان، آنها را منحرف سازند و در پناه آن به گمراه و فاسد نمودن عده‌اي اقدام نمايند. بهترين راه براي جلوگيري از اين‌گونه مفاسد، ترويج معارف ناب محمدي است كه براي تحقق آن بايد از طريق شناخت و معرفت حقيقي امام، همراه با انتظار صحيح و سازنده بهره جست. براي گسترش فرهنگ اسلامي مي‌توان به مجالس دسته‌چمعي يا اردوهاي زيارتي فرهنگي اقدام نمود؛ زيرا در چنين مجالس و اردوهايي كه به نام ائمه معصومين عليهم السلام برپا مي‌شود، پذيرش ديني مردم بيشتر گشته و با رفتن به مشاهد مشرفه و ارتباط مستقيم با چنين اماكني، امكان ارتباط معنوي بيشتر مي‌شود.
برگزاري مجالس مذهبي، به خصوص مرتبط با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف هم‌چون دعاي ندبه، دعاي عهد، زيارت آل يس و تفسير آيات قرآن كريم، خصوصاً آياتي كه مرتبط با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف مي‌باشد مردم را با فرهنگ قرآني ـ مهدوي، بيشتر آشنا مي‌سازد. راه ديگر انتقال معارف مهدوي به نسل جديد، بالابردن فرهنگ كتاب‌خواني است كه با عرضة محصولات فرهنگي (اسلامي ـ مهدوي) مي‌توان آنها را به فرهنگ مهدوي علاقه‌مند نمود. بعد ديگر فرهنگي كه گاه كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، ابعاد تأثيرگذار در تفكر و عملكرد اسلامي است. يكي از دلايل دور شدن از فرهنگ اسلامي، شرايط محيطي مي‌باشد كه با ايجاد تحول در آن، ابعاد بسياري از مشكلات فرهنگي حل خواهد شد. براي مثال، كيفيت معماري در فرهنگ اسلامي است كه در زمان‌هاي گذشته خانواده‌هاي متشرع با ساختمان‌هاي بيروني ـ اندروني مانع اختلاط زنان و مردان نامحرم مي‌شدند، ولي هم اكنون با تهاجم فرهنگي غرب، ساختمان‌ها به شكل اُپن (باز) در آمده است. انتقال اين‌گونه فرهنگ‌ها از هم اكنون مي‌تواند زمينه‌ساز ظهور باشد و زنان به دليل طبع ظريف و هنرمند خود مي‌توانند با معماري جديد اسلامي و تنوع بخشي به كيفيت خانه‌سازي و تزئينات داخلي آن، تحولات اساسي در فرهنگ متأثر از فرهنگ غرب ايجاد نمايند.
مسئله ديگر، تغيير پوشش سنتي قديم به پوشش نامتناسب تنگ و بدن‌نما است كه در روايات آخرالزمان نيز مورد نكوهش قرار گرفته است[93] و براي تغيير آن به پوشش متناسب اسلامي مي‌توان با ارائه پوشش‌هاي زيبا و متنوع جديد اسلامي، جاي‌گزين‌هاي مناسبي براي پوشش‌هاي نيمه عريان و نامناسب به ارمغان آمده از غرب قرار داد.

3 ـ 5. نقش سياسي زنان

سياست جامعة اسلامي بر اساس مصالح دنيوي و اخروي است و امام و حاكم اسلامي براي تحقق اين مهم اقدام مي‌نمايند. از صدر اسلام تا كنون تنها در دورة پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم و 5 سال از امامت اميرالمؤمنين عليه السلام و اندكي از دوران امام حسين عليه السلام، حكومت در دست امامان معصوم عليهم السلام بوده و اين امر موجب شده است تا امامان معصوم عليهم السلام نتوانند احكام و موازين اسلامي را به طور كامل به اجرا در آورند. هر چند امر رسالت به عهدة مردان نهاده شده است، اما مسئوليت درون جامعة اسلامي بر عهدة همة زنان و مردان بوده و اين از ابتداي اسلام در جامعة اسلام مشهود است. حمايت از دين وظيفه‌اي عمومي است كه در تمامي اديان الهي مشهود است و نقش زنان در كنار انبياي الهي از جمله مسائلي است كه در قرآن بدان اشاره شده است و براي نمونه، آسيه همسر فرعون و حضرت مريم عليها السلام را مثال مي‌زند.[94] در جاي ديگر آيات قرآن، سه زن نمونه را كه در پرورش حضرت موسي عليه السلام دخيل بوده‌اند، نام برده است كه عبارتند از: مادر و خواهر موسي عليه السلام كه در شرايط سخت بحراني، موسي عليه السلام را به دستور الهي به آب انداختند و با زيركي دايه‌گي او را پذيرفتند و آسيه، همسر فرعون ـ در شرايط بحراني كه فرعون هر فرزند پسر را سر مي‌بريد ـ با شجاعت از فرعون خواست تا او را نكشد و به فرزندي بگيرند. اين سه زن در شرايط سخت بحراني به مبارزة سياسي با فرعون پرداختند.[95] در مقابل، زناني نيز به مقابله با پيامبران برخواستند و نه تنها با ايشان همكاري نكردند، بلكه خيانت ورزيدند.[96] حضور زنان در صحنة سياست هم‌چنان ادامه مي‌يابد و در زمان اسلام نيز حضرت زهرا عليها السلام در حمايت سياسي از اميرالمؤمنين علي عليه السلام، شبانگاهان با همسر و فرزندانش به درِ خانة مهاجرين و انصار مي‌رفت و از آنان كمك و ياري مي‌طلبيد.[97] حضرت زينب عليها السلام نيز در حمايت از امام حسين عليه السلام سه كار مهم را به عهده گرفت[98]: 1. حمايت از رهبر خود، امام حسين عليه السلام و پس از شهادت ايشان، امام سجاد عليه السلام؛2. محافظت از يتيمان و سرپرستي از ايشان؛3. پيام‌رساني امام و شهيدان در كوفه و شام با بيانات كوبنده و پرمحتوا. اسلام، زناني در دامن خود پروريد كه نه تنها صحنة سياسي را ترك نكردند، بلكه همواره به حمايت از اسلام برخواستند و در مقابل دستگاه ستم‌گر ايستادگي ‌نمودند. در دوران معاصركه حكومت‌هاي ستم‌گر غربي براي سلطه بر كشورهاي اسلامي، شعار جدايي دين از سياست سر داده‌اند، نه تنها مردان، بلكه زنان مسلمان در ايران نشان دادند كه مرد و زن مسلمان، نقش بسزايي در حكومت‌هاي اسلامي دارند. امام خميني قدس سره در بيانات خود به مردان و زنان براي دخالت در امور سياسي چنين فرمودند: «بايد همة زن‌ها و مردها درمسائل اجتماعي، در مسائل سياسي وارد باشند و ناظر باشند؛ هم به مجلس ناظر باشند، هم به كارهاي دولت ناظر باشند؛ اظهار نظر بكنند. سياست اسلامي كه بر اساس مصالح دنيوي و اخروي نباشد، در مقابل سياست دنياي كنوني غرب قرار دارد؛ زيرا سياست آنها سياستي شيطاني است كه براي رسيدن به اهداف سياسي از هيچ دروغي و نيرنگي دريغ نمي‌ورزد و براي رسيدن به هدف از هر وسيله‌اي بهره مي‌جويند.[99] دنياي غرب با تمام تناقضاتي كه دارد، يك جبهه سياسي وسيع عليه اسلام به كار بسته و از تمام وسايل و امكانات خود در اين راه بهره جسته است. در مقابل اين همه امكانات، دنياي اسلام بايد با نيروي ايماني، جهادي و آگاهي سياسي از دشمن پيشي گيرد و يكي از وظايف دنياي اسلام در اين زمينه، آماده‌سازي براي انقلاب امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف مي‌باشد. حضور زنان در صحنة سياسي با پرهيزكاري، زمينه‌ساز حكومت جهاني امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف مي‌باشد. از جمله حضور آنان در صحنه‌هاي انقلاب اسلامي كه خود، زمينه‌ساز حكومت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف بوده است و مكمل قيام امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف مي‌باشد. حضور زنان در صحنه‌هاي مختلف، هم چون: تظاهرات عليه استكبار، حضور در انتخابات، تأييد رهبري و مسئولين، امر به معروف و نهي از منكر، آمادگي‌هاي دفاعي و ... از مصاديق حضور آنها در صحنة سياست به شمار مي‌رود. حضور زنان در مسندهاي سياسي كه مخالف با شئون اسلامي نباشد و براي پيش‌برد اهداف اسلامي باشد، با اجراي سياست‌هاي ديني و قرار دادن زن در جايگاه انساني خود مي‌تواند زمينه‌ساز ظهور شود. حضور زنان، در ميان ياوران،[100] بيان‌گر توان فكري، سياسي، علمي و عملي ايشان مي‌باشد. زمينه‌سازي ظهور بايد مبتني بر طرح‌هاي دراز مدت، همراه با ايجاد آمادگي در مردم جهان باشد.

4 ـ 5. عدالت اقتصادي

قرآن كريم مي‌فرمايد: و پيمانه و ترازوها را بر پاية قسط قرار دهيد. [101] هدف اقتصادي اسلام، تربيت و هدايت مردم به سعادت ابدي است كه بر اساس عدالت اقتصادي، استقلال سياسي و اقتصادي به دست مي‌آيد؛[102] بر خلاف اقتصاد جوامع غربي كه بر اساس رفاه و سود بيشتر است[103] و حتي در نظام سرمايه‌داري براي سود بيشتر به استثمار كارگران و كارمندان مي‌پردازند.[104] استعمار براي تسلط بر جهان در پي دست‌يازي به منابع ثروت جهان مي‌باشد؛ لذا با برنامه‌ريزي سياسي و فرهنگي، راه تفكر را بر ملت‌ها مي‌بندد و بر منابع ثروت‌ آنها سيطره مي‌يابد و حتي در ميان كشورهاي خود نيز از طريق نظام سياسي، اصالت فكر را از مردم مي‌گيرد و از پرورش افكار براي پرداختن به نيروهاي دورن خود و جامعه جلوگيري مي‌نمايد.[105] اقتصاد كلان كشورهاي توسعه يافته، بر اساس نظام سرمايه‌داري است و نمي‌توان از آن به مثابه معيار و ملاك در اقتصاد اسلامي بهره جست؛ زيرا معيار اقتصاد اسلامي بر اساس عدالت و در صورت امكان، خواهان اقتصادي با عدالت «درون‌زا» مي‌باشد، كه در صورت عدم تحقق آن، به عدالت «برون‌زا» متمايل خواهد شد.[106] چنآن‌چه در اقتصاد به شاخص عدالت توجه كافي شود و بدان به صورت صحيح عمل گردد، موجب از بين رفتن بسياري از معضلات اجتماعي خواهد گرديد. پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم فقر را در برخي موارد موجب كفر بيان كرده‌اند: «نزديك است فقر به كفر بيانجامد. [107]».
1 ـ 4 ـ 5. نقش اقتصادي زنان
براي فراهم آوردن بستر ظهور، بايد زمينه‌هاي عدالت اقتصادي در جامعه فراهم گردد و از طرفي، شعور اجتماعي و اقتصادي مردم بالا رود؛ به گونه‌اي كه خود در پي اقتصاد عادلانه باشند و ثروت‌مندان، حقوق اقتصادي زيردستان را مراعات نمايند و در پرداخت خمس و زكات و ساير حقوق كوتاهي نكنند. زنان و مردان بايد به حقوق اقتصادي كه اسلام به آنها عطا نموده است، آشنايي داشته باشند و به گونه‌اي صحيح از آن بهره‌مند شوند. خداوند متعال در مورد استقلال اقتصادي مرد و زن مي‌فرمايد: براي مردان از آن چه كسب كرده‌اند بهره‌اي است و براي زنان [نيز] از آن‌چه كسب كرده‌اند، بهره‌اي است. [108] اسلام در چهارده سدة گذشته به زنان نيز، هم‌چون مردان، استقلال اقتصادي عطا نمود؛ در حالي اروپا (انگلستان) در يك سده پيش به زنان عطا نموده بود؛ هر چند اين استقلال اقتصادي، مرهون كارخانه‌داران براي سود بيشتر و مزد كمتر بود؛ با اين شعار كه زنان خود مالك پولي مي‌شوند كه خود به دست مي‌آوردند.[109] اسلام، ضمن حفظ عدالت اقتصادي براي مرد و زن، خرجي زن را به عهدة مرد نهاده است تا زن، طراوت و شادابي خود را حفظ كند. زنان پيش از اسلام نيز داراي فعاليت اقتصادي بودند و اسلام نيز اين سيره را نفي و نهي نكرد، بلكه با سكوت خود آن را تأييد نمود. نمونة آن، فعاليت حضرت خديجه عليها السلام است كه داراي فعاليت وسيع اقتصادي بود و از تجّار بزرگ مكه به شمار مي‌رفت. اين بانوي بزرگوار پس از ازدواج با رسول‌خدا صل الله عليه و آله و سلم تمامي اموال خود را براي پيش‌برد اهداف اسلام خرج نمود تا جايي كه پيامبر صل الله عليه و آله و سلم بر اين مطلب مباهات مي‌ورزيد.[110] در عصر حاضر نيز زنان مسلمان در عرصه‌هاي مختلف مشغول به فعاليت هستند و چرخة خودكفايي كشور را به گردش در‌ مي‌آورند. البته حضور زنان در عرصه تجارت و بازار بايد با حفظ شئونات اسلامي باشد و مفاسد اخلاقي و اجتماعي و ... را در پي نداشته باشد و زن به منزلة يك انسان در عرصة فعاليت‌هاي اقتصادي وارد شود. زن در اقتصاد غرب، بيشتر جنبه ابزاري دارد و از اندام (جنسيت) او به مثابه يك شيء جذاب براي تبليغات ـ اجناس و ابتذال در سينما ـ استفاده مي‌گردد؛ لذا زن از ارزش انساني ساقط شده است. استفاده‌هاي ابزاري غرب از وجود زن، دو هشدار اساسي براي جامعة منتظران است؛ اول، اين‌كه حضور زن در اقتصاد و بازار كار، نبايد او را از شئون انسانيت ساقط نمايد و او را هم‌چون كالايي بي‌ارزش در معرض ديد همگان براي فروش بيشتر قرار دهد؛ چنان‌كه متأسفانه انتقال اين فرهنگ مي‌تواند تأثيرات منفي در ابعاد مختلف جامعه داشته باشد و مفاسد اخلاقي و بي‌بند و باري را در جامعه ترويج نمايد. دوم، ترويج فرهنگ مصرف‌گرايي از سوي سوداگريان غربي، بيشتر متوجه زنان گرديده است و هر روز با القاي مدهاي مختلف و محصولات جديد درصدد پركردن جيب‌هاي خود و مشغول ساختن ساير جوامع به امور مادي و خالي كردن جيب ساير كشورها مي‌باشند. شايد روايتي كه در رابطه با مشاركت زنان در امور تجاري با مردان در آخرالزمان آمده است، مبتني بر همين اساس باشد:[111] هنگامي كه زن‌ها براي طمع دنيا در داد و ستد همسران‌شان شركت كنند.[112] نقش اساسي‌اي كه زنان مي‌توانند براي زمينه‌سازي ظهور در زمينة اقتصادي ايفا كنند؛ توجه به خودكفايي اقتصادي براي رهايي يافتن از بند استعماري جهان‌خواران است تا در ساية استقلال اقتصادي در كشور، زمينه‌هاي رفاه اقتصادي و معيشتي دوران ظهور فراهم آيد و كشور نيز در زمينه‌هاي اقتصادي و نظامي، وابسته به دولت‌هاي استكباري نباشد. وقتي كه شعور اجتماعي بدان‌جا برسد كه مال را براي آسايش بخواهد؛ نه اين كه هدف نهايي خود را ثروت‌اندوزي بداند، اين آمادگي فراهم خواهد شد تا همة انسان‌ها به طور عادلانه از ثروت بهره‌مند گردند. با اجراي احكام اسلامي، اين هدف نيز تأمين خواهد شد؛ هم‌چنان‌ كه در زمان امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف اين هدف تحقق خواهد يافت.
يكي از عوامل وابستگي اقتصادي كشورهاي عقب نگه‌داشته شده، مصرف بي‌روية خانواده‌ها در پي تبليغات گسترده رسانه‌هاي غربي است؛ حال آن‌كه توجه كلان كشور به استقلال اقتصادي و ارائه الگوي صحيح مصرف به خانوارها از راه‌هاي مختلف به خصوص رسانه‌ها مي‌تواند عدالت اقتصادي را نهادينه سازد. هر چند دين اسلام هزينة خانواده را بر عهده مردان قرار داده است، ولي كيفيت خرج معمولاً با محوريت زن مي‌چرخد، كه توجه زنان به الگوي صحيح مصرف و آموزش آن به فرزندان، تأثير بسزايي در اقتصاد صحيح دارد. توجه به اصول اقتصادي اسلام از قبيل: خمس و زكات و ... مرتبط با اقتصاد خانواده است كه توجه به آن و جذب مازاد درآمد خانواده‌هاي ثروت‌مند و هزينه‌نمودن آن براي قسمت‌هاي ضعيف و ناتوان جامعه، امكان ارتقاي اقتصادي را در اجتماع نويد مي‌دهد. هر چند اين امور، بيشتر متوجه مردان مي‌باشد، ولي توجه زنان به اين امور و هشدار آنان براي بهبود وضعيت معيشتي تمام جامعه مؤثر است و مي‌تواند عامل مهمي در فقرزدايي و پيشرفت اقتصادي كشور باشد. چنآن‌چه زنان جامعه بر اين مهم اقدام نمايند، اميد مي‌رود كه بستر مناسب اقتصادي براي ظهور فراهم آيد؛ چرا كه با از بين رفتن فقر و بي‌عدالتي، مردم نيز خود را بيشتر مهياي ظهور مي‌سازند.

جمع‌بندي

شناخت و معرفت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به منزلة مهم‌ترين وظيفة هر مسلمان مطرح است؛ چرا كه دنيا و آخرت او را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. عدم شناخت صحيح امام در دنيا باعث گمراهي و مردن به مرگ جاهليت مي‌شود. اما در دوران حاضر و علم به غيبت ايشان، وظيفه پيروان را بايد در آشنايي با وظايف و احكام خود جست‌وجو نمود؛ چرا كه با عدم حضور امام، دست‌يابي به بسياري از حقايق، دشوار خواهد بود. يكي از وظايف مهم افراد در اين دوران، علم به وجود امام و وظيفة انتظار صحيح و راستين است؛ چرا كه برداشت انحرافي از مقولة انتظار، خود موجب گمراهي مي‌گردد و عوارض ناگواري در پي خواهد داشت. شناخت كيفيت انتظار راستين، شناخت و انجام تكاليف صحيح منتظرين واقعي را در پي دارد، كه افراد با شناخت وظايف فردي و اجتماعي بايد در صدد زمينه‌سازي براي ظهور حضرت برآيند. نويد روايات، مبني بر اين‌كه زمينه‌سازان ظهور، اهل شرق و ايران مي‌باشند، وظيفة مردان و زنان ايراني را دو چندان مي‌نمايد. زمينه‌سازي ظهور و آمادگي براي همراهي آن حضرت، اختصاص به جنسيت ويژه‌اي ندارد و هر مسلماني به عنوان دوست‌دار خدا و اهل‌بيت عليهم السلام بايد اين آمادگي را داشته باشد؛ هر چند تفاوت‌هاي زن و مرد، موجب اختصاص يك‌سري ويژگي‌ها براي آنان مي‌شود و فعاليت بيشتر هر كدام را در عرصة خاص سبب مي‌شود. يكي از مهم‌ترين وظيفه رهايي زنان در جنبة فردي و بعد خانوادگي است؛ چرا كه خودسازي و آمادگي فردي و انتقال آن به خانواده، زيربناي آماده‌سازي سايرين مي‌باشد. زنان بايد در زمينه‌سازي در ابعاد مختلف ايفاي نقش نمايند و به عنوان مربياني كه تربيت نسل منتظر را به عهده دارند از انجام اين مهم غفلت نورزند؛ چرا كه عدم توجه به نسل منتظر، با در نظر گرفتن توطئه‌هاي استكبار براي انحراف كودكان و نوجوانان، خطر عظيمي است كه نسل آينده را در معرض خطر قرار مي‌دهد. همكاري و هم‌ياري همسران براي تربيت نسل آينده و آماده‌سازي خود در ابعاد مختلف ديني، فرهنگي و ... براي حضور در ركاب امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف براي ياري آن حضرت، وظيفة هر مسلماني است كه خويشتن را مهياي ظهور مي‌داند.
نقش زنان در ابعاد اجتماعي، از زمينه‌هاي فردي آنان نشأت مي‌گيرد. زنان پس از انجام وظايف فردي مي‌توانند در حوزه‌هاي مختلف اجتماعي نيز ايفاي نقش نمايند؛ هم‌چنان كه فعاليت‌ زنان از صدر اسلام در حوزه‌هاي اجتماعي و حمايت آنان از امام خود مشهود بوده و ياري نمودن زنان و حمايت آنان از پيامبر و ائمه عليهم السلام در تمامي صحنه‌ها قابل مشاهده است. الگوسازي زنان صدر اسلام، نمونه بارزي براي زنان عصر غيبت است و هوشياري و حضور در صحنة زنان را مي‌طلبد. حضور در صحنه‌هاي اجتماعي اعم از فرهنگي، سياسي و اقتصادي از اين جمله است كه بايد توأم با رعايت تقوا و عفاف باشد و زن را از حيطة انسانيت خارج نسازد. حضور زنان در عرصة فرهنگي براي مبارزة آنان با تهاجم فرهنگي غرب، نيازمند گسترش علوم اسلامي در ميان زنان است كه از طريق وسايل ارتباط جمعي به راحتي امكان‌پذير است. در عرصة سياسي، حضور زنان در مجامع سياسي و حمايت از امام و رهبري از عمده‌ترين وظايف ايشان به شمار مي‌رود و در زمينة اقتصادي، پيش‌گيري از اسراف و قناعت در زندگي با الگوي مصرف صحيح، موجب زمينه‌سازي عدالت اقتصادي مي‌گردد كه مطلوب جامعه مهدوي است. چنآن‌چه زنان در تمامي صحنه‌هاي اجتماعي، نقش خود را به خوبي ايفا نمايند، بنيان‌هاي اجتماعي تقويت مي‌گردد و توطئه‌هاي استكبار براي سلطه بر جهان اسلام خنثي مي‌شود و زمينه‌هاي ظهور فراهم مي‌گردد.

پيشنهادها

اينك پيشنهاد و راهكارهايي جهت ترويج فرهنگ مهدوي در جامعه ارائه مي‌شود: 1. اطلاع‌رساني وسيع و گسترده در معرفت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف و آگاه‌سازي افراد، به خصوص زنان از طريق وسايل ارتباط جمعي، هم‌چون سايت مخصوص زنان و انتظار براي بررسي بيشتر نقش زنان در زمينه‌سازي و گسترش آن از طريق راديو، تلويزيون، پيام‌هاي كوتاه و ... . 2. فرهنگ‌سازي انتظار؛ به گونه‌اي كه جامعه، نشانه‌اي از انتظار فرج داشته باشد. از قبيل تابلوهاي تبليغاتي و ... به خصوص پيام‌هاي ديني از طريق صدا و سيما به صورت مداوم، به گونه‌اي كه انتظار براي مردم امري مأنوس گردد و به جاي تشويق زنان به اسراف و تجمل‌گرايي، متمايل به قناعت و فرهنگ اسلامي گردند. 3. مراكز علمي، حوزه‌هاي علميه، آموزش و پرورش هر كدام در سطح خود به انتشار آموزه‌هاي فرهنگ مهدويت بپردازند، تا مردم به طور مستمر در طول سال، ماه و هفته و ايام و اعياد اسلامي با پيام‌هاي جديد قرآني، اسلامي و مهدوي روبه‌رو شوند. در اين زمينه‌، اطلاع‌رساني در خانواده‌ها با محوريت زن را فراموش نكنند؛ چرا كه مي‌توانند نقش اساسي داشته باشند. 4. توجه دادن به غيبت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف و عوارض آن؛ بر خلاف تبليغات رسانه‌هاي غربي كه ظهور امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف را همراه با قتل و غارت نشان مي‌دهند، حقايق غيبت و عوارض آن براي مردم بيان شود و به جاي آن، رفاه و امنيت مهدوي، خصوصاً امنيت و آرامش رواني زنان مطرح شود تا رغبت افراد به انتظار و زمينه‌سازي بيشتر گردد.

پي نوشت :

[67] . صادق سهرابي، با انتظار در خيمه‌اش در آييم، فصلنامه انتظار، ش5.
[68] . محمد مهدي آصفي، انتظار پويا، فصلنامه انتظار، ش7.
[69] . (و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّه )، انفال، آيه60.
[70] . مرتضي مطهري، نظام حقوق زن در اسلام، ص195.
[71] . (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ )، نور، آيه64، ترجمه محمد مهدي فولادوند.
[72] . عبدالله جوادي آملي، زن در آيينه جلال و جمال، ص123 ـ ص130.
[73] . (ان الملوك إذا دخلوا قرية أفسدوها و جعلوا أعزة اهلها أذلة )، نمل، آيه34.
[74] . ر.ك: جوادي آملي، پيشين، ص381 ـ ص285.
[75] . ميرزا محمدباقر فقيه ايماني، شيوه‌هاي ياري قائم آل محمد عجل الله تعالي فرجه الشريف، ص39، با تلخيص.
[76] . «يجئ و الله ثلاث مائة و بضعة عشر رجلاً فيهم خمسون امرأة يجتمعون بمكة» (غيبت نعماني، ص279) تعبير «فيهم» نه «منهم» دلالت بر اين مطلب دارد كه 50 زن از جمله 313 نفرند. علي اصغر رضواني، موعودشناسي و پاسخ به شبهات، ص593 ـ ص594.
[77] . محمدبن جرير طبري، دلائل الامامة، ص260، براي مطالعه بيشتر ر.ك: محمدجواد طبسي، زنان در حكومت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، ص23 ـ ص33.
[78] . محمدجواد طبسي، زنان در حكومت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، ص20 ـ ص21.
[79] . محمدتقي مصباح يزدي، تهاجم فرهنگي، ص103 ـ104.
[80] . شيخ عباس قمي، مفاتيح الجنان؛ مجلسي، بحارالانوار، ج53، ص95، باب29، الرجعة، ج83، ص284.
[81] . ناصر جهانيان، اهداف توسعه با نگرش سيستمي، ص84.
[82] . اسماعيل شفيعي سروستاني، تعليم و تربيت، جايگاه و عملكرد آن، پيش‌شماره1 ماهنامه موعود.
[83] . مسعود پورسيدآقايي، عاشورا و انتظار (پيوندها، تحليل‌ها و رهيافت‌ها)، فصلنامه انتظار، ش3.
[84] . سيدضياء مرتضوي، امام خميني و الگوهاي دين شناسي در مسايل زنان، ص87 (به نقل از صحيفه نور، ج11، ص162).
[85] . محمدتقي مصباح يزدي، تهاجم فرهنگي، ص45.
[86] . اسماعيل شفيعي سروستاني، غرب و آخرالزمان، ماهنامه موعود، ش62.
[87] . مسعود پورسيدآقايي، سرمقاله، بازكاوي حقوق امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، فصلنامه انتظار، ش5، ص11.
[88] . انفال، آيه 18.
[89] . «فوالله يا مفضّل ليرفع عن الملل و الاديان الاختلاف و يكون الدين كله واحداً»، محمدباقر مجلسي، بحارالانوار، ج53، ص1.
[90] . «كيف بكم إذا فسدت نساءكم و فسق شبابكم و لم تأمروا بالمعروفِ و لم تنهوا عن المنكر. فقيل له: و يكون ذلك يا رسول‌الله؟ فقال: نعم، و شرٌ من ذلك! كيف بكم اذا امرتم بالمنكر و نهيتم عن المعروف . فقيل له: يا رسول ‌الله و يكون ذلك؟ قال: نعم، و شرٌّ من ذلك كيف بكم اذا رأيتم المعروف منكراً و المنكر معروفاً»، محمدبن يعقوب كليني، كافي، ج5، ص51؛ محمدبن حسن شيخ طوسي، تهذيب الاحكام، ج6، ص177؛ شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج16، ص122.
[91] . اسمائهم في السماء معروفة و في الارض مجهولة، كليني، پيشين، ج2، ص242.
[92] . سيدمصطفي مهري، الگوهايي براي چگونه بودن، خصال ياران مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، ماهنامه موعود.
[93] . «روي عن اصبغ بن نباته عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال: سمعته يقول: يظهرني آخرالزمان و اقتراب الساعة و هو شر الازمنة، نسوة كاشفات عاريات، متبرجات من الدين، داخلات في الفتن، مائلات الي الشهوات، مسرعات الي اللذات، مستحلات للمحرمات، في جهنم داخلات»، محمدبن علي شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ج3، ص390.
[94] . تحريم، آيات 11ـ 12.
[95] . جوادي آملي، پيشين، ص129ـ 130.
[96] . (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَةَ نُوحٍ وَاِمْرَأَةَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ )، تحريم، آيه10.
[97] . علي اكبر بابازاده، تحليل سيره فاطمه عليها السلام، ص186 (روايت به نقل از عوالم، ج11، ص600، شرح ابن ابي الحديد، ج6، ص12ـ 13، ج2، ص47).
[98] . محمد محمدي اشتهاردي، حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، فروغ تابان ولايت، ص245.
[99] . محمدجواد نوروزي، انتظار و انسان معاصر، ص18.
[100] . يعوذ عائذ من الحرم فيجتمع الناس اليه كالطير الواردة المتفرقة حتي يجمع اليه ثلاث مأة و اربعة عشر رجلاً فيه نسوة، فيظهر علي كل جبار و ابن جبار. علي كوراني، معجم الاحاديث المهدي، ج1، ص500.
[101] . (وَأَوْفُواْ الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ )، انعام، آيه152.
[102] . سعيد فراهاني فرد، سياست‌هاي اقتصادي در اسلام، ص100 ـ ص110.
[103] . ناصر جهانيان، اهداف توسعه با نگرش سيستمي، ص88.
[104] . توانايان فرد، اقتصاد آينده بشر، ص66.
[105] . مرتضي مطهري، نظام حقوق زن در اسلام، ص253ـ ص256.
[106] . عدالت درون‌زا به سيستمي گفته مي‌شود كه كارآمد بوده و خوب به اجرا درآيد و عدالت برون‌زا، اعمال يك سري اصول و دستورالعمل‌هايي است كه از خارج بر سيستم اعمال مي‌شود تا اقتصادي عادلانه به وجود آيد. ر.ك: يدالله دادگر، در گفتگوي «عدالت اقتصادي»، ماهنامه موعود، ش35.
[107] . «كاد الفقر ان يكون كفرا»، محمد كليني، كافي، دارالكتب الاسلاميه، ج2، ص306، ح4.
[108] . (لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ )، نساء، آيه32.
[109] . مطهري، پيشين، ص253ـ ص256.
[110] . مجلسي، پيشين، ج16، ص12.
[111] . اذا شاركت النساء ازواجهن في التجارة حرصاً علي الدنيا، كامل سليمان، يوم الخلاص، (روزگاررهايي)، ترجمه علي اكبر مهدي‌پور، ص751 (به نقل از منتخب الاثر، ص428؛ الزام الناصب، ص182و الهامات المهدي، ص219).
[112] . در روايت ديگر چنين آمده است: «وعندها تشارك المرأة زوجها في التجارة»، مجلسي، پيشين، ج6، ص305.

منبع: فصلنامه انتظار موعود شماره 22- ويژه امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف
/س