آسم چیست؟
آسم یک بیماری مزمن التهابی ریه‌ها و مجاری تنفسی (لوله‌هایی که هوا را به داخل ریه‌ها برده و از آنجا خارج میکنند) است. اگر کودک شما آسم داشته باشد، این مجاری تنفسی تحریک شده و ورم میکنند و این مسئله می‌تواند بر توانایی تنفس کودک تأثیر بگذارد.مهم است که شما با همکاری متخصص، جهت پیشگیری و درمان حمله‌های آسمی تلاش کنید. با داروهای مناسب، آموزش مناسب، و برنامه مناسب برای اقدام در زمان حملات آسمی و با پیگیری‌ها و آزمایش‌های مداوم پزشکی، اکثر کودکان مبتلا به آسم میتوانند زندگی نرمالی داشته باشند.
انواع آسم :
بیماری آسم به در دسته تقسیم می شود :
آسم آلرژیک و آسم غیر آلرژیک در نوع آلرژیک بیمار سابقه شخصی یا خانوادگی مثبت بیماری آلژیک مثل رینیت / کهیر و اگزما دارد ودارای سطح ایمونوگلوبولین بالا بوده و پاسخ تستهای حساسیتی در وی مثبت است. E در آسم غیر آلرژیک کودک بیمار سابقه خانوادگی این بیماری را ندارد و تست های پوستی او منفی بوده وسطح ایمونوگلوبولین سرم وی نرمال می باشد .آسمی که در دوره کودکی شروع شود اکثرا از نوع آلرژیک و در بالغین بیشتر از نوع غیر آلرژیک است هر چند که اکثرا بیماران دچار آسم با ترکیبی از هر دو نوع آسم میشوند.
دلیل بروز حمله آسم :
بعد از ورود عامل آلرژن که در اکثر موارد از راه هوا وارد سیستم تنفسی کودک می شود واسطه های شیمیایی مثل هیستامین و پروستاگلایندین ها / لکوترینها که در ائوزینوفیلها ذخیره هستند آزاد میشود و در نتیجه ادم احتقان ریوی و عروقی ایجاد میگردد . به عبارت دیگرعلایم بیماری آسم به دلیل ترشح این واسطه ها و عوارض ناشی از آن میباشد .عوامل تسریع یا تشدید کننده حمله های آسم :
فضای بسته و الودگی موجود در آن : مایتها / کپک و سوسکمحرکها : دود سیگار / دود / اسپری وعطر ها / ورزش / هوای سرد و تغییرات دما / قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت تغییرت محیطی و استرسهای ناشی از آن : جابجایی منزل / مدرسه جدید و …حیوانات : گربه/ سگ / جوندگان و اسب داروها : آسپرین / داروهای ضد التهاب غیر استروییدی ( ایندومتاسین / ناپروکسن / ایبوبروفن / مفنامیک اسید ) و فنیل بوتازون / آنتی بیوتیکها و بتا بلوکرها.عواطف شدید : ترس / عصبانیت / گریه و خنده شدید
آلرژنهای تنفسی در فضا : درختان / گیاهان دانه دار / کپکها / گرده گیاهان / آلودگی هوا و اسپورها
علایم آسم :
تنگی نفس / سرفه بدون خلط و ویزینگ از علایم اصلی بیماری آ سم هستند . ممکن است حمله با احساس فشار در سینه شروع شود . تندی ضربان قلب ( بالای ۱۲۰ در دقیقه ) وتاکی پنه (بیشتر از ۳۰ تنفس در دقیقه ) سیانوز / تعریق و بی قراری / دل درد و خستگی زیاد نیز شایع میباشد .
در هنگام یک حمله حاد آسمی چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر کودک شما یک حمله حاد آسمی داشته باشد، بافت مجاری تنفسی‌اش ملتهب‌تر شده و مخاط بیشتری تولید خواهد کرد. سپس عضله‌های مجاری تنفسی منقبض شده و این لوله‌ها تنگ میشوند.ممکن است تندتند نفس بکشد، سرفه کند یا خس‌خس نماید زیرا نفس او از مجاری تنگ‌شده عبور میکنند. همچنین ممکن است مشاهده نمایید که سوراخ‌های بینی او باز میشوند یا پوست روی دنده‌های او با هر نفس به داخل کشیده میشوند.حمله‌های آسمی اگر درمان نشوند یا مراقبت پزشکی از آنها به تأخیر بیفتد، میتوانند کشنده باشند. همین که نشانه‌های حمله را مشاهده کردید، فورا داروی آرام‌بخش فوری (Quick Reliever) که توسط پزشک تجویز شده است را به او بدهید. (اگر داروهای اورژانسی را ندارید، فورا با اورژانس تماس گرفته یا کودک را به نزدیک‌ترین اورژانس برسانید.)هنگامی که دارو توانست مسیر تنفسی او را باز کند، نشانه‌های حمله به تدریج فروکش خواهند کرد. اگر نشانه‌ها ادامه پیدا کردند یا وخیم‌تر شدندبا اورژانس تماس بگیرید یا کودک را فورا به اورژانس برسانید.
درمان :
درمان بیماری آسم با توجه به نوع آن / شدت و مد ت ابتلا کودک و علت بروز حمله متفاوت است و تجویز دارو بر اساس این عوامل می باشد . اصلی ترین داروهای مورد استفاده در درمان آسم گروه بتا آگونیستها است مانند : سالبوتامول ( ونتولین ) / تئوفیلین / کرومولین سدیم / آمینوفیلین و… همچنین برای رفع مشکلات تنفسی کودک از داروهای کورتیکواستروئید نیز استفاده میشود مثل : پردنیزولون / هیدروکورتیزون ودگزامتازون .به طور کلی هدف از درمان آسم پیشگیری از معلولیت / کاهش بیماریهای جسمی و روانی / کمک به بیماربرای داشتن زندگی معمولی وشاد زیستن است . برای دستیابی به این هدف باید یکسری اصول درمانی درنظر گرفته شود :
- معاینه منظم بیمار هر ۶ ماه یکبار برای کنترل علائم و پیشگیری از تشدید آن
- پیشگیری از وخامت بیماری شامل دوری جستن از عوامل تحریک کننده و آلرژنها و استفاده از داروها طبق تجویز پزشک
درمان بیماری / آموزش به بیمار و کنترل محیط
آلرژی‌ها چه ربطی به آسم دارند؟
برخی از کودکان مبتلا به آسم اگر در معرض عوامل آلرژی‌زا (از قبیل بندپایان خانگی، سوسک‌ها، قارچ، گرده‌ها یا بقایای بدن حیوانات) قرار بگیرندممکن است موجب بروز حمله آسمی یا تشدید نشانه‌ها در آنها شود. این مشکل به نام آسم آلرژیک شناخته میشود. آلرژی‌های فصلی به گرده‌های موجود در فضای بیرون (که تب بهاره نیز نامیده میشود) معمولا پیش از آنکه کودک به ۴ یا ۵ سالگی برسد مشکلی ایجاد نمی‌کنندزیرا ایجاد حساسیت در کودک نسبت به این گرده‌ها معمولا مدت زیادی طول می‌کشد اما آلرژی نسبت به بندپایان خانگی، قارچ یا بقایای بدن حیوانات ممکن است زودتر ظاهر شود.حدودا ۷۵ تا ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به آسم، آلرژی‌های جدی دارند. اگر کودک شما به آسم مبتلاست و می‌دانید یا حدس می‌زنید که آلرژی نیز دارد، بهتر است او را برای ارزیابی و درمان (جهت جلوگیری از بروز حمله‌های آسمی) به نزد متخصص آلرژی ببرید.
آیا عوامل دیگری نیز وجود دارند که موجب شروع حمله‌های آسمی شوند؟
بله. سایر محرکها عبارتند از: هوای سرد، عفونت‌های ویروسی (مانند سرماخوردگی معمولی)، دود دخانیات و سایر آلاینده‌های هوا، یا صرفا دویدن در اطراف. در واقع اگر کودک شما پس از بازی غالبا به سرفه و خس‌خس دچار میشود، ممکن است به بیماری‌ای دچار شده باشد که آسم ناشی از فعالیت بدنی (Exercise-Induced Asthma) نامیده میشود.
بیماری آسم چقدر در کودکان شایع است؟
آسم شایع‌ترین بیماری مزمن و حاد دوران کودکی و سومین عامل بستری شدن در بیمارستان است.۵۰ تا ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به آسم، پیش از آنکه به سن ۵ سالگی برسند، نشانه‌های آسم را از خود بروز می‌دهند.
چگونه می‌توانم بفهمم که کودکم به آسم مبتلاست؟
گاهی اوقات تشخیص اینکه کودک به آسم یا نشانه‌های سرماخوردگی یا سایر بیماریهای تنفسی مبتلاست، دشوار است. پزشک کودک شما او را معاینه کرده و تاریخچه بیماری او (شامل تاریخچه بهداشتی خانواده) را به دقت بررسی می‌کند تا بتواند بیماری را تشخیص دهد.اگر کودک شما مرتب سرفه می‌کند و آلرژی یا اگزما دارد و در خانواده شما نیز سابقه آسم و آلرژی یا اگزما وجود دارد (خصوصا اگر شما و همسرتان هر دو این سابقه را دارید)، احتمال زیادی می‌رود که کودک شما آسم داشته باشد. نشانه‌های این بیماری معمولا در شبها وخیم‌تر میشوند.
متوقف کردن یک حمله آسمی
پزشک شما احتمالا یک یا چند دارو برای کودک‌تان تجویز خواهد کرد. داروهایی که تحت عنوان آرام‌بخش فوری شناخته میشوند، برای متوقف کردن حمله آسمی به کار می‌روند. داروهایی که به سرعت عمل میکنند، انقباض مجاری تنفسی را متوقف کرده و تنفس را آسان‌تر میکنند. مقدار آرام‌بخش‌های فوری (مانند Albuterol) با استفاده از یک اسپری مه‌پاش(Nebulizer) یا استنشاق‌کننده با دوز اندازه‌گیری‌شده (MDI) (Metered-Dose Inhaler) تنظیم میشود. مه‌پاش یک دستگاه برقی یا باتری‌دار است که داروی مایع را به یک مه تبدیل می‌کند که کودک میتوان آن را از طریق ماسک استنشاق کرده و به داخل ریه‌هایش بفرستد. درمان‌های مبتنی بر تنفس مه‌پاش، معمولا حدود ۱۰ دقیقه طول می‌کشند.دستگاه MDI، یک آئروسل (Aerosol) کوچک است که به درون یک لوله بلند (به نام محفظه نگه‌دارنده (Holding Chamber) یا«فاصله‌انداز (Spacer)وارد میشود، که یک ماسک یا دهنی به انتهای آن وصل شده است. داروی Albuterol به داخل محفظه نگه‌دارنده اسپری میشود، و سپس هنگامی که کودک از طریق ماسک نفس می‌کشد، این دارو را استنشاق می‌کند. این نوع درمان تنفسی را میتوان ظرف یک دقیقه انجام داد. انتخاب مه‌پاش یا MDI عمدتا به این بستگی دارد که استفاده از کدام دستگاه برای شما و کودک‌تان راحتتر باشد. در کل، هردوی آنها کارآیی یکسانی در رساندن دارو به ریه‌ها (جهت توقف حمله آسمی) دارند.
پیشگیری از حمله آسمی
داروهایی که به نام کنترل‌کننده (Controllers) شناخته میشوند، برای پیشگیری از بروز حمله آسمی استفاده میشوند. این داروها شامل استروئیدهای استنشاقی می‌باشند که میتوانند به کاهش التهاب و تورم و جلوگیری از خس‌خس کردن، کمک نمایند. شما داروی استروئید استنشاقی را هر روز با استفاده از MDI یا مه‌پاش (بسته به نوع استروئیدی که توسط دکتر تجویز شده است) به کودک خود می‌دهید. یک قرص جویدنی غیراستروئیدی به نام Leukotriene Antagonist نیز یک گزینه دیگر برای کاهش التهاب و تورم است. پزشک کودک، بهترین نوع داروی کنترل‌کننده روزانه برای آسم کودک را توصیه خواهد کرد. اگر کنترل آسم کودک دشوار باشد پزشک ممکن است او را به یک متخصص آسم ارجاع دهد. باید مطمئن شوید که معلم و پرستارهای بچه همگی از وضعیت او اطلاع داشته و می‌دانند که چگونه باید یک حمله آسمی را درمان کنند.
برای پیشگیری از ابتلای کودکم به آسم، چه کار می‌توانم بکنم؟
اگر بیماری آسم به صورت ژنتیکی در کودک وجود داشته باشید، شما نمی‌توانید کاملا از بروز آن پیشگیری کنید.البته تا زمانی که کودک شما نشانه‌های دائمی (از قبیل خس‌خس کردن و سرفه دائمی) را از خود بروز ندهد، نمی‌توانید بفهمید که او آسم دارد. البته اگر کارهای زیر را انجام دهید، می‌توانید از شدت نشانه‌های بیماری کودک خود بکاهید:میزان قرار گرفتن او در معرض بندپایان خانگی را کاهش دهید: تشک کودک را در یک پوشش غیرقابل‌نفوذ قرار دهید، فرش و موکت‌ها و اسباب‌بازی‌های مخملی و پارچه‌ای را از اتاق او خارج کنید، به جای پرده‌های ضخیم پارچه‌ای از پرده‌های نورگیر غیرپارچه‌ای استفاده کنیدو رختخواب او را هفته‌ای یکبار در آب گرم بشویید.کودک خود را از دود دخانیات دور نگه دارید: دود سیگار یک عامل آلرژی‌زا تلقی نمی‌گردد اما موجب تحریک ریه‌ها میشود.
میزان قرار گرفتن او در معرض آلاینده‌های هوا را کاهش دهید: آلاینده‌های هوا (از قبیل اوزون) میتوانند ریه‌ها را تحریک کرده و موجب بروز مشکلات تنفسی در افرادی که مجاری تنفسی حساسی دارند شوند. زمانی که کیفیت هوا خوب نیست بهتر است کودک را داخل خانه نگه دارید. از منقل یا اجاق زغالی یا چوبی استفاده نکنید. هرچند جای گرم‌ونرم می‌تواند برای کودک مناسب باشد اما دود ممکن است باعث تحریک سیستم تنفسی کودک شما شود.
اگر کودک به حیوان خانگی‌تان آلرژی پیدا کرده است، حیوان را (در صورت امکان) خارج از خانه نگه دارید. البته بسته به خُلق‌وخوی حیوان و وضعیت زندگی شما، ممکن است این کار امکان‌پذیر نباشد. میزان قارچها در خانه خود را کاهش دهید. مثلا هنگام پخت‌وپز در آشپزخانه یا هنگام دوش گرفتن در حمام، فن خروج هوا را روشن کنید یا پنجره‌ها را باز نمایید. در صورت لزوم از یک سیستم تهویه مطبوع یا رطوبت‌زدا استفاده کنید تا سطح رطوبت را بین ۳۵ تا ۵۰ درصد نگه دارید. درزها و شکاف‌ها را تعمیر نمایید زیرا ممکن است باعث رشد قارچ در پشت دیوارها و زیر کفت اتاق شوند؛ همچنین سطوحی که قارچ یا کپک دارند را با آب و صابون تمیز کنید. حتما لباس‌ها یا سطوح مرطوب یا خیس را به سرعت خشک کنید تا از رشد قارچ جلوگیری شود.
پرستاری در آسم :
بعد از گرفتن تاریخچه بیماری آسم در کودک مبتلا / باید ارزیابی دقیقی از علائم حیاتی(هر ۱۵ دقیقه یکبار )/ وضعیت تنفسی (تعداد تنفس/علائم دیسترس تنفسی/ استفاده از عضلات فرعی تنفسی / صداهای ریوی وگازهای خونی) / ضربان قلب و اکسیژناسیون بیمار/ و سطح هوشیاری ( شاخص مهم اکسیژناسیون ) به عمل آید .عدم گریه کردن کودک یا شیرخوار دچار هیپوکسمی در مقابل پروسیجرهای دردناک درمانی علامت خطرمحسوب میشود .
به دلیل تاکی کاردی و کاهش مایعات خوراکی ممکن است بیمار دچار دهیدراتاسیون شود . بنابراین کودک باید از نظر علائم کم آبی ( کاهش برون ده ادراری / خشکی غشا مخاطی / عد م وجود اشک و کاهش تورگور پوستی / نیز کاهش وزن ) به دقت بررسی شده اقدامات لازم جهت رساندن مایعات وریدی به وی انجام شود.
اکسیژن مرطوب به بیمار داده شود ( باید توجه داشت رطوبت اکسیژن نباید زیاد باشد مثلا استفاده از چادر اکسیژن در این مورد مجاز نیست )
اگر کودک دچار احتباس مزمن دی اکسید کربن شده است میزان اکسیژن را از ۲ لیتر در دقیقه بیشتر نکنید .
کمک کردن به کودک تا در وضعیت نشسته قرار گیرد زیرا تنفس در این حالت راحتتر است .باشد .NPO * بیمار باید
در صورت نیاز میتوان راه هوایی بیمار را ساکشن کرد .
بیمار از نظر عوارض داروهای تجویزی تحت کنترل باشد*
وسایل احیا و اینتوبیشن در دسترس باشد .
باید سعی کرد تا کودک را آرام نگه داشت زیرا وضعیت تنفسی او بدتر خواهد شد .*
آموزش به والدین :
بیماران مبتلا به آسم در صورتی که بدانند چگونه بیماری خود را کنترل کنند میتوانند زندگی طبیعی و فعالی داشته باشند . آنها میتوانند کار کنند و به مدرسه بروند و شبها راحت بخوابند . به شرط آنکه کودک ونوجوان بیمار و والدین او آموزشهای لازم را دقیقا در یافت کرده و عمل نمایند . به دلیل آنکه آمارها نشان از شیوع فراوان آسم در کودکان مدرسه رو دارد در موارد آموزشی زیر توصیه هایی ویژه اولیا مدرسه داده شده است تابا اجرای آنها از حملات آسم در مدرسه پیشگیری شود .از مواجهه با عواملی که باعث شروع حمله آسم میشود پرهیز کنید :
- گردو غبار منزل مخلوطی از عوامل آلرژی زاست و مایتها محتوای اصلی آن هستند . مایتها زیر میکروسکوپ مانند عنکبوتهای ریزی هستند که زندگی کرده و تولید مثل میکنند . اما به سادگی می توان آنها را از بین برد .والدین توجه داشته باشند که گرد گیری باید زمانی انجام شود که کودک در منزل حضور ندارد. تهویه خوب هوای منزل / شستشوی کف منزل به جای جارو کردن / عدم پهن کردن قالی و قالیچه در اتاق کودک زیرا باعث تجمع گرد و غبار و مایتها و قارچها در آن میشود / کشیدن پوشش پلاستیکی و غیر قابل نفوذ روی بالش و تشک / شستشوی پتو و ملحفه ها در آب ۶۰ درجه سانتی گراد و خشک کردن آن زیر نورمستقیم آفتاب / عدم استفاده از بالش پر/ پرهیز از دود سیگار و سایر دخانیات .
- حیوانات مودار و گلدانها را از منزل خارج کنید : زیرا اینها محل تجمع قارچها و کپکها و سایر مواد آلرژن هستند .
- داروهای تجویز شده توسط پزشک باید همیشه در دسترس باشد . این داروها اعتیاد آور نیستند .
- ورزش جهت رشد کودک ضروری است و نباید آنان را به دلیل ابتلا به آسم از انجام ورزش منع کرد و باید بیماری را با دارو و درمان صحیح کنترل کرد . بهترین ورزش شنا می باشد .
- کودک باید داروهای تجویز شده را۱۵ دقیقه قبل از ورزش دریافت کرده باشد . از ورزش در هوای سرد خودداری شود و در طی ورزش از طریق بینی نفس عمیق بکشد و از راه دهان هوا را خارج کند .
- به کودک مبتلا به آسم خاطر نشان کنید : داروهایش را فراموش نکند . محدودیتهای خود را بداند . همیشه قبل از ورزش خود را گرم کند . علایم حمله آسم را بداند .
- به منظور بررسی میزان تاثیر داروهای آسم ۳-۲ بار در سال برای معاینه به پزشک مراجعه شود .
- باید به کودک روش استفاده صحیح از اسپری یا افشانه را آموزش داد.
آیا ممکن است کودک من از آسم شفا پیدا کند؟
