بعداز جنگ جهاني اول 1332 – 1337 ه.ق
نويسنده: حمید رضا ترکمندی
ورود انگلیس، روس ها و عثمانیها به ایران
و همچنين در روز 25 شعبان در كرند تلفات سنگيني را به روسها وارد ساخته و در جناح چپ بيجار و كردستان را هم متصرف شد به طوري كه در 2 محرم 1335 ح.ق سردار رشيد كردستاني و تعدادي از اهالي كرمانشاه امين بيگ از همدان به همراهي 300 سرباز با پشتيباني احسان پاشا سردار عثماني بيجار را فتح و روسهارا مجبور به عقب نشيني كردند و در اين فتح و پيروزي كه توسط نيروي دولت موقت ملي و عثماني به دست آمده بود تلفات و خسارات زيادي به شهر بيجار و مردمان آن وارد آمد و اموال مردم به غارت رفت به طوري كه اثاثيه و كتابخانه امير نظام گروسي نيز نصيب پسران سيد نجم الدين امروله و مسعود خان اسعد السلطان شده و آنان غنايم خود را به كرمانشاه بردند . و در ادامه جنگ در حدود سال 1916 م در برخي از شهرهاي غرب ميان نيروهاي ملي و نيروهاي روس جنگهاي كلاسيك در گرفت و شهرهائي مانند ملاير و گروس و كنگاور بارها دست به دست گشتند و تلفات فراواني بر هر دو طرف وارد شد بلا خره در اواسط سال 1334 ح.ق با پيشروي روسها در منطقه غرب ايران عثمانيها به عقب نشستند و با ورود قزاقهاي روس به اين نواحي نظام السلطنه مافي و مسئولان دولت ملي و نمايندگان و كوچندگان نيز همزمان با حركت ارتش عثماني ناچار ايران را ترك گفتند و به كر كوك و حلب و موصل روانه شدند و قسمت عمده اي از سپاهيان حكومت ملي به تدريج متفرق گرديدند و گروهي از افسران و نيروي ژاندار م و چريكهاي محلي همراه نظام السلطنه به خاك عثماني رفتند و چند نفر از افسران هم را آلمان را پيش گرفتند و خود را به برلن رساندند و پس از حركت ارتش عثماني قواي روس شهر هاي بيجار و سنندج و كرمانشاه ملاير نهاوند و بروجرد را نيز با زد و خورد كوچك متصرف شدند در جريان دست به دست شدنهاي شهر هاي غربي ايران گروس در ابتدا توسط نيروهاي روسي تزاري اشغال گرديد كه اشغال آنان توام با تصاحب غلات و حبوبات مردم بود و سپس در عقب نشيني روسها تركهاي عثماني بيجار را تسخير كردند و به غارت انبارهاي مايحتاج مردم پرداختند و بازهم روسها شهر را متصرف شدند.
و بعد از آنان عثمانيها وارد گروس شدند تا اينكه در اواسط سال 1334 ح.ق بيجار گروس باز هم به تصرف نيروهاي روس در آمد و با اين دست به دست شدن ها تلفات بسيار سنگيني به مردم منطقه گروس وارد گرديدو هنوز روسها از مناطق غربي ايران بيرون نرفته انگليسيها در ماه مه 1918 ميلادي برابر با خرداد ماه سال 1297 شمسي وارد مناطق غرب و شمال غرب ايران شدند و ژنرال دنستر ويل فرمانده قواي انگليسي در غرب ايران به ماژر ژنرال ستارنس ماموريت داد تا با عده اي قليل به بيجار رفته ووظيفه آنان اين بود كه جناح چپ انگليسي ها را از مانورها و عمليات سوق الجيشي غير متر صده قواي ترك در استقا مت خط سقز محافظت نمايند ژنرال دنستر ويل در كتاب خاطرات خود مي نويسد منطقه يكصد و پنجاه ميلي واقع بين بيجار و سقز از طوايف و قبايل مختلف مسكون گرديده و اهالي اين نواحي عموما در شجاعت و سلحشوري معروفيت حاصل كرده اند هم تركها و هم ما قصدمان اين بود كه در مبارزات متقابل از طوايف مذكور استفاده نماييم و حاضر بوديم آنها را به عنوان قواي داوطلب يا چريك موظفا داخل خدمت ناييم و چنانچه اقدامات احتياطيه قبلا در نواحي از طرف ما به عمل نيامده بود قواي ترك به فوريت و سرعت هر چه تمامتر بيجار را تحت اشغال خود در آورده و مواقع ما در نواحي همدان تحت تهديد و فشار جدي آنها واقع مي گرديد تركها در محل يكصد ميلي جنوب غربي بيجار متوقف بودند با اقداماتي كه باب احتياط به عمل آورده بوديم خيالمان از طرف جناح چپ به كلي راحت شد و در اينجا از زحمات ماژور ستارنس بايستي قدرداني شود كه در پيشرفت ماموريت خود موفقيت حاصل كرده و سكنه بيجار را به سهولت جلب نمودند و ژنرال دنستر ويل در جاي ديگر از خاطرات خود مي نويسد :
در بيجار و زنجان و ميانج سكونت و آرامش بر قرار است با همه اين احوال من آني خيال خودم را راحت نمي گذارم و در مقابل هر گونه تظاهرات خصمانه در شهر هاي مذكور مقاومت مي كنم و به هر نحو تعرضات را در هم مي شكنم . انگليسيها بعد از پايان جنگ جهاني اول تا اواسط سال 1919 م برابربا 1298 شمسي مناطق تحت تصرف خود را در غرب ايران در اختيار داشتند و هنوز در حكومت مناطق مذبو چون بيجار و سنندج و همدان و غيره دخالت ميكردند تا اينكه در همين سال قواي انگليسي نيز غرب ايران را رها كرده و از ايران خارج گرديدند در دوران پنج ساله جنگ جهاني اول هر آنچه كه براي مردم مانده بود بدبختي و سيه روزي و فلاكت بود كه آنروزه ميان قواي متخاصم پر وبال مي زد و مردم ستمديد ه آنچه را كه داشته اند از نقد و جنس و مواشي به غارت رفت اين جنگ باعث شده بود كه دهقانان كردستان , گروس , آذربايجان و همدان نتوانند به كشت و زرع بپردازند و اگر كسي هم گندمي در انبار داشت متجاوزين قهرا آن را متصرف مي شدند روي اين اصل گراني و بعد قحطي رايج شد و جماعت كثيري از مردم ستمديده در اين بلاي عظيم جان باختند و در همين اثنا بود كه در روسيه انقلاب به وقوع پيوست و روسها ايران را ترك كردند اين تخليه موجب بازگشت آوارگان شد با اين حال وضع ناامني و انسداد طرق و شوارع به وسيله دزدان و غارتگران و حكومت خانخاني مشكلات بسيار زيادي را براي مردم منطقه به وجود آورده بود و شهر بيجار كه بنا به گفته نويسنده كتاب قالي ايران قبل از جنگ حدود بيست هزار نفر بوده است بعد از جنگ جمعيت آن تقريبا نصف شده به طوري كه در سال 1948 م جمعيت اين شهر به مرز هفت هزار نفر رسيده بود جدول ذيل دال بر وضعيت سخت و اوضاع نابسامان منطقه گروس در بحبوحه جنگ جهاني اول است.
قيمت برخي از كالاهاي ضروري در قبل و بعد از جنگ جهاني اول
نوع كالا | قيمت قبل از جنگ | قيمت بعد از جنگ |
يك كله قند | 5 ريال | 30 ريال |
چاي يك گروانكه 5 سير | 5/2 ريال | 40 ريال |
برنج رسمي يك من تبريزي | 3 ريال | 28 ريال |
روغن يك من تبريزي | 7 ريال | 28 ريال |
بيجار گروس در دوران پهلوي 1304 – 1357 شمسي
با اين حال در اين دوره ظاهرا زمينه توسعه اقتصاد روستاها نيز با ايجاد اصلاحات ارضي در كشور به وجود آمد كه اين اصلاحات زمينهاي زراعي بين بيشتر روستانشينان گروس تقسيم گرديد و از سال 1343 شمسي به بعد روستائيان گروس نيز صاحب ملك و زمين زراعي گرديدند ولي باز هم به علت توجه بيش از حد حكومت پهلوي به شهر ها كه آن هم از ساستهاي خاص رضا خان بوده و به علت رفاه زيادي كه در شهر ها بوده و با توجه به درآمد كم روستائيان كه حتي محصولات زراعي خود را نيز نمي توانستند به فروش برسانند و با وجود محصولات كشاورزي فراواني كه از خارج از كشور وارد ميشد كشاورزي ايران به طور ناباورانه فلج گرديد و با نابودي كشاورزي ومحصولات آن مهاجرت روستائيان به شهرها در اواخر سلسله پهلوي به اوج خود رسيد و همزمان با روستاهاي ساير نواحي ايران تعدادي از روستاهاي گروس نيز خالي از سكنه گرديد و تعدادي نيز جمعيتشان تا حد زيادي نزول كرد از ديگر سياستهاي رضا خان پهلوي كه از چند سال بعد از به حكومت رسيدن خود به آنها دست زد سياست كشف حجاب بود وي در اين سياست دو هدف را دنبال مي كرد كه هدف اول برداشتن چادر و حجاب زنان ايراني بود به طوري كه به همه ما موران دولتي در همه ولايات ايران دستور داد تا هر چه زودتر قانون كشف حجاب را اجرا كنند و در اين زمينه اسناد فراواني موجود است از قبيل اين نامه كه از وزارت داخله وزارت كشور به حكومت عراق , همدان , گروس , ملايرو .. در 18 آذر ماه سال 1314 نوشته شده است به اين مضمون كه حكومت نواحي فوق كشف حجاب نمايند و اگر كسي از وعاظ يا غيره مخالفت يا اظهاراتي بر ضد نمايند فورا توسط شهرباني جلب و تنبيه شوند اقدامات بايد خيلي با متانت و عاقلانه باشد و به آنها دستور مي دهد كه مرتب جريان پيشرفت را به مركز اطلاع دهند
بعد از ارسال اين تلگراف حاكم گروس و مامورين دولتي واقع در بيجار توانستند مجريان خوبي براي حكومت مركزي باشند به طوري كه در مدت كوتاهي مردمان گروس ساكن شهر ها و البته زنان بيجار گروس را به نپوشيدن چادر مجبور كردند و به راحتي زنان بيجار گروس در فاصله كوتاهي بعد از ارسال پيام كشف حجاب رنگ عوض كرده و پوشش لباس خود را مطابق با نظر حكومت مركزي تغيير دادند و در اين زمينه نامه اي از اداره پست و تلگراف و تلفن از گروس به تهران به اين مضمون در دست است كه با تبليغاتي كه به عمل آمد روز عيد رمضان در حضور عموم حتي علما مفاسد حجاب و محسنات رفع آن را بيان كرده و مورد تصديق همه دعوت شدگان بود كه قريب چهارصد نفر از خانمها بدون چادر بودن چادرمكشوقا وارد سالن كنفرانس شدند و پس از نطق مفصل عده قليلي كه با چادر بودند چادرها را برداشته و با شادي نيات حسنه اعليحضرت همايون را در ترقي طبقه نسوان شكر گزار و با هلهله زنده باد اعليحضرت از سالن خارج و تاكنون نصف شهر رفع حجاب و بقيه هم تقريبا كفن سياه را از خود دور خواهند كرد بحمد الله عمل رفع حجاب با كمال متانت و حسن سياست آزادانه پيشرفت خواهد كرد .
همانطوري كه اين اسناد مي رساند گروهي در زمينه کشف حجاب ترقي خارق العاده اي كرد و با اينكه مردم گروس در برابر آن واكنشها و مقاومتهايي نشان مي دادند اما سخت گيريها ي حاكم گروس آقاي مبصري باعث شد تا زنان گروس به زودي چادر را برداشته و پوشش لباسي جديد بر تن كنند همانطوري كه اشاره شد رضا خان از بيان كشف حجاب دو هدف داشت كه هدف اول وي عوض كردن زنان ايراني از لحاظ لباس و فرهنگ بوده است تا با اين كار مردمان ايران را به تقليد از فرهنگ اروپائيان وادار كرده و اين گونه مردم را از دين و شريعت محمدي جدا سازند و راحتتر به اهداف سياسي خود برسد اما هدف دوم رضا خان از واقعه كشف حجاب يكدست و يكرنگ كردن مردم ايران بود چه از لحاظ پوششي و چه از لحاظ زبان و فرهنگ به طوري كه ممنوعيت استفاده از زبان كردي را اعلام كرد و در اين زمينه هم به مامورين ولايات دستور داد مبني بر متحد الشكل كردن لباس مردمان همه ولايات و حتي اگر به زور وارد عمل شوند بايد اين كار صورت گيرد . در زمينه متحد الشكل كردن لباس مردم گروس نيز نامه اي از حكومت گروس به تاريخ 10/4/1314 شمسي در دست است به اين مضمون كه اغلب مستخدمين دواير دولتي كلاه خود را تبديل به كلاه تمام لبه نموده و اهالي نيز از خارج خواسته اند پس از وصول كلاه عموما تبديل خواهند نمود در جريان واقع كشف حجاب مردم گروس نيز مانند ساير مردمان كرد به مقابله برخواستند تا از ممنوعيت پوشيدن لباس كردي و از پوشيدن لباس جديد دولتي جلو گيري كنند اما با وجود حاكم سختگير و مستبد نتوانستند كه پوشش لباس كردي خود را كنار نگذارند در نتيجه مجبور به پوشيدن لباس جديد همراه با كلاه تمام لبه شدند به طوري كه در آواخر سلسله پهلوي كمتر كسي در شهر بيجار مركز گروس ديده مي شد كه لباس كردي بر تن داشته باشد و عواقب آن نيز هم اكنون پا برجاست به طوري كه مردمان گروس پوشيدن لباس سنتي را كنار گذاشته و لباسي مي پوشند كه شبيه پوشش مردمان استانهاي فارس زبان ايراني است با آغاز دوران پهلوي با اينكه سياست حكومت تغيير كرده ولي هيچ گونه تغيري در تقسيمات سياسي كشور به وجود نيامد و همچنان طبق قانون ايالات و ولايات ايران كه در سال 1325 ح.ق به تصويب مجلس شوراي ملي رسيده بود ايران شامل 27 ايالات و و لايت گرديد كه در اين تقسيم بندي , گروس همچون سالهاي گذشته به تنها يك ولايت بوده و حاكمي داشته است كه تقريبا هر از گاهي زير نظر والي كردستان مي رفته است به طوري كه بهمن كريمي در سال 1314 شمسي از طرف دولت ما موريت مي يابد تا به غرب ايران رفته و در مورد اين ناحيه مطالعاتي انجام دهد وي در كتاب جغرافياي تاريخي غرب ايران مي نويسد كه امروز كردستان به دو ناحيه جداگانه تقسيم مي شود اول كردستان سنه ديگري گروس و ناحيه گروس از مشرق به قزوين از شمال به خمسه و افشار از جنوب به همدان يعني در مشرق كردستان اردلان قرار گرفته اراضي آن نسبتا مسطح تر از ناحيه اصلي كردستان مي باشد و شامل مراتع وسيع و گله داري آن مهم است ناحيه گروس شامل هفت بلوك و سيصد قريه است و پنجاه فرسنگ مربع مساحت و ده هزار خانوار و به طور قريب داراي 50 هزار سكنه مي باشد از وقايع بزرگ دوران پهلوي حادثه جنگ بزرگ جهاني دوم است 1318 – 1324 ش كه ايران باز هم همچون جنگ جهاني اول با اشغال متفقين روبرو گرديد و از جمله غرب ايران بود كه با اشغال متفقين مواجه و خسارات فراواني ديد و گروس نيز از اين و قايع و حوادث مصون نماند و خسارات بسيار ديد و بازهم مانند جنگ اول جهاني تعدادي از مردم منطقه كشته شدند و دوباره قحطي و ويراني گروس را در بر گرفت با نزديك شدن به پايان جنگ جهاني دوم استقبال از قواي شوروي در سر حدات شمالي و غربي ايران وسوسه تشكيل جمهوري دمكرات آذربايجان و ايجاد كردستان مستقل تقويت شود و در تابستان سال 1321 شمسي در مهاباد از شهر هاي مهم كردستان جمعيت كومله كه سازمان مخفي ناسيوناليستها ي كردبود به رهبري قاضي محمد تشكيل شد و قبل از آن نيز جمهوري دمكرات آذربايجان به رهبري پيشه وردي تشكيل گرديد و در حال افزايش قلمرو خود بود كه به گروس نيز حمله آورد ولي با مقاومت نيرو هاي دولتي در گروس مواجه شد و مردم بيجار گروس نيز با فرمان حاج آقا امامي امام جمعه بيجار به حمايت از نيروهاي دولتي و به مقابله با آنها پرداختند و موفق شدند تا از وررود آنان به گروس جلو گيري كنند و در جريان اين وقايع گروس و كردستان خود را جدا از آنان و جزئي از ايران بزرگ دانستند و حتي براي اين هدف خود تعدادي نيز كشته دادند . اغتشاشات و طغيانهايي كه در قرن اخير در كردستان اتفاق افتاده همه آنها با كمك و ميل قبلي كردها به سهولت خاموش شده و اغلب آنها در اثر تحريكات خارجي و آشوب طلباني بوده است كه اميد نفعي داشته اند ولي طوايف كرد به زودي متوجه اين تحريكات شده و به خاطر حس وطن پرستي و خدمت گزاري به ملت ايران اين تحريكات را خاموش كرده تا نشان دهند كه نژاد آنها ايراني و هيچ شباهتي به اقوام سامي و سكنه خارج از فلات ايران ندارند همانطوري كه گفته شد گروس از اوايل قرن14 از نظر سياسي زير نظر والي كردستان بوده است ولي هيچگاه به طور مستقيم ضميمه خاك كردستان نگرديد.
به طوري كه با تقسيمات سياسي كشور در سال 1316 شمسي كه براي اولين بار بود در دوران پهلوي صورت مي گرفت ايران به 10 استان و 49 شهرستان تقسيم شد كه گروس در اين تقسيم بندي جز استان پنجم بوده و اين استان شامل شهر هاي ايلام , كرمانشاه , بيجار , سنندج و شاه آباد بوده است به اين ترتيب گروس در سال 1316 از يك ولايت نيمه مستقل تنها به يك شهرستان كوچك به نام بيجار گروس كه شامل هفت دهستان و 267 روستا ي آباد بوده است تبديل شد و جز استان پنجم محسوب گرديد و برابر تقسيمات جديد كشوري براي هر شهر فرماندار و براي هر بخش بخشدار تعيين گرديد و از اين زمان حكومتهاي نظامي و كشوري جانشين حاكمان دوران گذشته گرديدند و همچنين خانها از مقام ضابطي و ايلخانيگري افتادند و به بعضي از آنان مقام دهداري داده شده و از سال 1320 شمسي خانها به عنوان خاني در كنار افسر انتظامي ايلات را داشتند گر چه ظاهرا افسران ضابت قانوني بودند ولي عملا كار كار جلوگيري از دخالت خوانين را در امر ايلات بر عهده داشتند با اين كار در واقع خانها را از هر گونه قدرت و اقتداري انداخته و مامورين حكومتي قدرت را در مناطق مختاف به دست گرفتند به اين صورت كه فرمانداران در شهر ها حكومت را زير نظر استاندار و حكومت مركزي به دست گرفتند و مركز حكومت و فرمانداري گروس نيز شهر بيجار گرديد بعد از استقرار مجدد ارتش ايران بعد از جنگ جهاني دوم در مناطق كرد نشين با روحيه خود مختاري طلبانه كردها به شدت مبارزه شد بسياري از رهبران و نا سيو نا ليستها اعدام شدند يابه زندان افتادند مطبوعات كردي از بين برده شد و كتابهايي كه به خط كردي بود طعمه آتش گرديد و بار ديگر آموزش زبان كردي در كردستان ممنوع شد البته بعدا فعاليت سياسي در مناطق كرد نشين از سر گرفته شد اما اين فعاليتها شديدا در چهار چوب ايراني خود قرار مي گرفت وقتي كه جبهه ملي مصدق بر سر قدرت بود چند نفر از رهبران برجسته جبهه از ناسيو ناليستها ي كرد بودند و اين خود گواهي بر آن است كه حكومت مركزي بيش از ناسيو ناليسم كردي امكان جذب عناصر روشن فكر كرد را دارد و با گسترش دامنه فعاليتها ي آموزشي و پرورش در سراسر ايران و حضور هر چه بيشتر جوانهاي كرد در دانشگاههاي كشور بر جاذبه از پيش موجود ايران براي كردها افزوده شود همانطور كه اشاره شد گروس در سال 1316 شمسي جز استان پنجم بود اما با تقسيم آذربايجان و دواستان به نام استانهاي شماره 3 و 4 شهرستان بيجار گروس از استان پنجم جدا و به استان چهارم يا همان استان آذربايجان غربي پيوست و اين تقسيم بندي در حدود سال 1318 شمسي انجام گرفت و بيجار گروس تا سال 1325 شمسي از توابع استان چهارم بوده تا اينكه در اين سال با تقسيمات جديد كشوري بيجار به استان مدان پيوست و در سال 1337 شمسي با تشكيل استان كردستان به مركزيت شهرستان سنندج بيجار نيز از استان همدان مجزا و به استان كردستان پيوست هر چند كه از حدود يكصد سال قبل به طور غير مستقيم زير نظر حاكم كردستان بود و اين دو منطقه هيچگاه از نظر فكري , فرهنگي و نژادي از يكديگر به دور نبوده و هميشه مردم بيجار گروس نيز به عنوان مردماني كرد زبان و آريا نژاد خود را جز ملت كرد به شمار مي آورده اند . در دوران پهلوي بيجار گروس نتوانسته است مانند گذشته رشد و ترقي نمايد و شايد از عوامل اصلي آن دست به دست شدنهاي پياپي اين شهر از استاني به استان ديگر بوده است و علاوه بر آن كم توجه اي سياستمداران دوران پهلوي نسبت به مناطق كرد نشين غرب ايران و از جمله منطقه كنوني كردستان باعت نزول و ركود منطقه گروس و كردستان شده است
دكتر كاميار وقايع روز 28 مرداد سال 1332 شمسي در بيجار را اين گونه تعريف مي كند در اين روز من شاهد تير اندازي پاسبانها و ژاندارمها بودم كه براي پراكنده كردن طرفداران دكتر مصدق به طرف هوا تير اندازي مي كردند با چشم مردمان خود ديدم چند نفر را كه صورتي پر از خون داشتند و مي دويدند و عده اي در وسط بازار روبروي مغازه حاج نعمت الوندي بودند كه به نفع شاه و دولت سر لشگر زاهدي شعار مي دادند و عكسهاي شاه را روي سر خود گرفته بودند و در اين روز جمعيت به مغازه آقاي خوشياري و چند نفر ديگر حمله كرده و آنها را آتش زدند و در روز 29 مرداد افرادي را كه به علت بالا رفتن قيمتها جلسات شبانه گذاشته بودند دستگير كرده اما بعد از چند روز آنها را آزاد كردند اين وقايع نشان مي دهد كه بيجار نيز مانند ساير شهر هاي ايران در دورا پهلوي فعال بوده و مردمي آگاه و بيدار داشته است به طوري كه از دورانهاي گذشته به علت مذهبي بودن مردمان آن و به علت تربيت روحانيون فراوان به نام قم كردستان معروف بوده است و در اين دوره نيز همچنان اين ويژگي خود راحفظ كرده و شخصيتهاي بزرگي چون آيت الله فاضل گروسي را به جامعه مذهبي ايران تقديم كرده و در عين اينكه مردمان بيجار در اين دوره از نظر فرهنگي به علت نفوذ دولت مركزي تغيير كرده ولي همچنان مذهبي و متعصب بودند و پا به پاي مردمان ساير مناطق ايران بعد از وقايع سال 1342 شمسي عليه دولت مركزي و به حمايت از امام خميني (ره) به پا خواستند و با راهنمائي شخصيتهاي بزرگ مذهبي منطقه با حكومت پهلوي مخالفت كردند و در سال 1357 شمسي مردم بيجار گروس نيز مانند مردمان ساير شهرهاي ايران دست به تظاهرات و راهپيمائي زده و عليه سلطنت پهلوي و سياستهاي وي شعار دادند ...
منبع: www.zibaweb.com
/خ
