زئولیت

زئولیت‌ها از سیلیکاتهای آبدار نوع داربستی شمرده می‌شوند. پیوند آبدار در آنها بسیار سست است، بطوری که در دمای پایین ، آب خود را از دست می‌دهند. قابلیت تعویض یونی آنها زیاد است. زئولیتها هم به روش طبیعی و هم به روش مصنوعی تشکیل می‌گردند. زئولیتها به روش طبیعی در دریاچه‌های قلیایی (نمکی) ، آلتراسیون توفها ، سیستم باز آبهای زیرزمینی ، خاکهای محیط قلیایی و رسوبات عمیق دریا تشکیل می‌شوند.

نحوه تشکیل زئولیتها به روش طبیعی

زئولیتها دارای منشا طبیعی بوده و به روش مصنوعی نیز تولید می‌شوند.

دریاچه‌های قلیایی و نمکی

دریاچه‌های قلیایی و یا نمکی واقع در مناطق گرم و خشک در بخشی از آب اسیدیته PH آن به حدود ۹.۵ می‌رسد، محیط مناسبی برای تشکیل زئولیتهاست. موادی که در این دریاچه‌ها می‌توانند به زئولیت تبدیل شوند عبارتند از شیشه‌های طبیعی ، توفها ، کائولینیت ، مونتموریونیت و پلاژکلاز. زئوایتهای که در این محیط تشکیل می‌شوند، عبارتند از فیلیسپیت ، کلینوپتالیت ، اریونیت و به مقدار کمتر موردنیت و منشا بازیت. علاوه بر زئولیتها ، فلدسپات سدیم ، فلدسپات پتاسیم و کانیهای بردار نیز تشکیل می‌شوند.
تشکیل زئولیتها در محدوده زمانی کمتر از ۱۰۰۰ سال انجام می‌شود. زون بندی در یک لایه توف واقع در یک دریاچه قلیایی از حاشیه به طرف مرکز دریاچه شامل ، توف تازه به همراه مقدار جزئی کانی رسی (به دلیل PH کمتر از ۸) ، وزن تشکیل زئولیت‌ها به دلیل افزایش PH و میزان نمکها ، زون آنالیست و زون تشکیل فلدسپات به دلیل غلظت زیاد نمکها. زون بندیی که در یک منطقه حاوی زئولیت دیده می‌شود عبارت است از وزن شیشه طبیعی ، زون کانیهای رسی ، زون کلینوپتالیت و فیلیپسیت ، زون آنالیسم و زون پتاسیم فلدسپات.

آلتراسیون

از تاثیر محلولهای گرمایی در شرایط مناسب زئولیتها تشیل می‌شوند. معمولا کلینوتپالیت و موردنیت در اعماق کمتر (دمای کمتر) و آنالیست ، هیولاندیت ، لامونتیت و واراکتیت در اعماق بیشتر (دمای بالاتر) تشکیل می‌شوند.

مناطق با سیستم آبهای باز

خاکستر و دیگر مواد پیروپلاستیکی اسید - حد واسط سخت نشده (تفرا) تحت تاثیر آبهای سطحی و زیرزمینی قرار گرفته و تغییراتی از سطح به عمق در آنها ایجاد می‌شود. از هیدرولیز شیشه و سایر مواد در نزدیکی سطح زمین کانیهای رسی بویژه اسمکتیت تشکیل می‌شود. با محل مواد به اعماق بیشتر ضمن افزایش PH شرایط برای تبدیل شیشه به زئولیتها فراهم می‌شود. خاکستر و مواد پیروپلاستیکی که در محیط خشکی تشکیل شده‌اند تا اعماق ۲۰ تا ۵۰۰ متر حاوی کانیهای رسی بوده و بعد از آن در صورت مناسب بودن PH آبهای زیرزمینی زئولیتها تشکیل می‌شوند.

خاکهای محیطهای قلیایی

در محیطهای خشک و نیمه خشک به دلیل تبخیر زیاد کربنات و بی‌کربنات سدیم در افق سطحی خاک افزایش یافته و با افزایش PH محیط برای تشکیل زئولیتها مناسب می‌شود. محدوده تشکیل زئولیتها از سطح آبهای زیرزمینی به طرف سطح زمین است.

رسوبات عمیق دریا

توفها و رسوبات عمیق دریایی تحت تاثیر چرخه‌های آبهای گرم قرار گرفته در شرایط مناسب می‌توانند به زئولیت آلتره شوند.

تولید زئولیت به روش مصنوعی

▪ ابتدا ۲H۲O ، AL۲O۳ را در محلول داغ NaOH حل و سپس با سیلیکات سدیم (Na۲SiO۳) مخلط می‌نمایند، مخلوط حاصل به مخازن ویژه تشکیل ژل منتقل می‌شود. بلورهای زئولیت در دمای حدود ۹۴ درجه سانتیگراد از محلول ژل شروع به تبلور می‌نمایند.
▪ آلتراسیون کائولین : ابتدا کائولین حرارت داده می‌شود تا به متاکائولین تبدیل شود بعد از آن را کلسینه نموده و سپس با استفاده از محلول اسیدی مقداری از سیلیس آن را آزاد نموده محصول را با NaOH شستشو می‌دهند.

موارد مصرف زئولیتها

۱ـ فیلترملکولی
زئولیتها چنانچه در دمای ۳۵۰ تا ۴۰۰ درجه سانتیگراد برای مدت چند ساعت حرارت داده شوند آب موجود در مجاری و فضای کانال مانند آزاد و به زئولیت بدون آب تبدیل می‌شود. قطر فضاهای کانال مانند مشخص و تابع ترکیب شیمیایی زئولیت است. قطر این فضا در زئولیت پتاسیم‌دار ۱۳ آنگستروم ، سدیم‌دار ۴ آنگستروم و برای کلسیم‌دار ۵ آنگستروم است. موادی که ابعاد ملکول آنها کمتر از قطر فضای زئولیت باشد جذب شده و آنهایی که بزرگتر هستند جذب نخواهند شد.
به عنوان مثال زئولیتی که قطر کانال آن ۴.۵ آنگستروم است، می‌تواند هیدروکربوری مانند اکتان و نپتان را که قطر آنها حدود ۴.۳ آنگستروم است جذب نماید و هیدروکربورهای ایزواکتان و ایزوپنتان را که قطر آنها ۵ آنگستروم است جذب نماید. با استفاده از زئولیتها می‌توان این مواد هیدروکربوری را از یکدیگر جدا نمود.
۲ـ کنترل آلودگی
کلینوپتالیت به علت داشتن خاصیت جانشینی یونی ، می‌تواند ایزوتوپهای سزیم و استرانسیم را که دارای خاصیت رادیواکتیویته هستند، به خود جذب نماید. محلولهای حاوی کاتیونهای رادیواکتیو را از ستون حاوی کلینوپتالیت عبور می‌دهند، آنگاه مواد رادیواکتیو جذب کلینوپتالیت می‌شوند.
پس کلینوپتالیت اشباع از مواد رادیواکتیو را در محیطهای مناسب دفن می‌نمایند آمونیاک موجود در پسابها ، آبهای کشاورزی ، محیط نگهداری دام و طیور را می‌توان با استفاده از کلینوپتالیت مهار نمود. گازهای CO۲ , SO۲ را که در کارخانه‌ها تولید می‌شوند می‌توان با استفاده از زئولیتها به میزان قابل توجهی کنترل نمود.
۳ـ تولید اکسیژن
بعضی از زئولیتها نیتروژن را بطور انتخابی جذب می‌نمایند. ژاپنیها با ساختن دستگاهی که در آن از موردنیت استفاده شده ، توانسته‌اند اکسیژن را از هوا تهیه نمایند. اکسیژن تولید شده تا ۹۰ درصد خالص است.
۴ـ تصفیه گاز
برای جداسازی دی‌اکسید کربن و کاهش میزان رطوبت گازهای طبیعی از زئولیتها می‌توان استفاده کرد.
۵ـ انرژی خورشیدی
از زئولیتها بویژه شابازیت و کلینوپتالیت در ذخیره سازی انرژی خورشیدی استفاده می‌شود. زئولیتهای نامبرده در طول روز ، آب خود را از دست می‌دهند و در فاصله شب و به هنگام جذب رطوبت می‌توانند انرژی ذخیره شده در طول روز را آزاد نمایند.
۶ـ کشاورزی
زئولیتها را در کشاورزی برای بهبود کیفیت خاک ، تهیه خوراک حیوانات و همچنین در تهیه حشره کشها بکار می‌برند.
۷ـ مصارف دیگر
پیش از این زئولیتها به دلیل وزن مخصوص پایین آنها به عنوان مصالح سبک وزن استفاده می‌شده است. اینک زئولیتها را به عنوان ماده پر کننده در کاغذ استفاده می‌کنند. مزایای زئولیت نسبت به کائولین درصد اوپاکی بیشتر ، سهولت برش و کاهش وزن آن است. در خمیر دندان از زئولیت به دلیل قابلیت پویش بهتر نسبت به CaHPO۴ و باقی ماندن فلورید به صورت یونی استفاده می‌شود.

زئولیت در ایران

در مناطق اشلق چای و نی باغ (میانه) ، سمنان ، طلعه (ورامین) ، رودهن ، طالقان و قلعه عسکر (کرمان) زئولیت عمدتا در سنگهای آتشفشانی گزارش شده است.
سنتز زئوليت Y و بررسي جذب يون سيانيد بوسيله آن
سيانيد از جمله مواد سمي است كه وجود آن در بدن مي‏تواند موجب سردرد، استفراغ، بزرگ شدن غده تيروئيد شده و مقادير زياد آن در خون حتي مي‏تواند منجر به مرگ بشود. سيانيد در آبكاري ، متالوژي ، توليد مواد شيميايي، ساخت پلاستيك‏ها و در طي فرآيند استخراج طلا از سنگ معدن مورد استفاده قرار مي‏گيرد و بنابراين در پساب‏هاي اين صنايع وجود دارد. راههاي مختلفي جهت كاهش سيانيد موجود در پساب‏ها وجود دارد كه از آن جمله مي‏توان به اكسيداسيون شيميايي با ازون، تابش ماوراي بنفش، كلريناسيون قليايي و تخريب با استفاده از پراكسيد هيدروژن اشاره كرد.
زئوليت‏ها، آلومينوسيليكات‏هاي بلورين و آبدار فلزات قليايي و قليايي خاكي بوده و توانايي جذب كاتيون‏ها (از طريق تعويض يون) و بعضي آنيون‏ها را (با انجام اصلاحاتي بر روي زئوليت) دارا مي‏باشند.
بررسي‏ها نشان مي‏دهد كه ورود بعضي از كاتيون‏ها در شبكه زئوليت كه بتوانند با آنيون‏ها رسوبي با KSPكوچك يا كمپلكس با Kf بزرگ تشكيل دهند، منجر به جذب و تثبيت آنيون مي‏گردد. در اين تحقيق ابتدا زئوليت Na-Y سنتز شد و سپس كاتيون‏هاي Fe3+, Co2+, Zn2+ كه توانايي بالقوه تشكيل كمپلكس با يون سيانيد را دارا مي‏باشند، در حفرات زئوليت جايگزين گرديدند. همچنين از فرم‏هاي هيدروژني و سديمي زئوليت نيز استفاده شد. سپس جذب يون سيانيد توسط اين فرم‏ها مورد بررسي قرار گرفت. سينتيك جذب يون سيانيد توسط دو فرم روي و كبالت و تأثير عمليات حرارتي روي فرم كبالتي بر روي جذب يون سيانيد نيز مورد بررسي قرار گرفته است.
افزایش تقاضای جهانی برای پروتئین حیوانی و توسعه روز افزون پرورش دام در قرن اخیر، بمنظور پاسخ به این نیاز و تقاضای رو به تزاد، انسانها را با مشکلات متعدد زیست محیطی روبرو نموده است. طبق گزارش « لاپورت » در سال 1975، تنها در ایلات متحده آمریکا سالانه بیش از یک میلیارد تن کود خشک و نزدیک به چهارصد میلیون تن کود مایع تولید می گردد، که سلامت انسانها را بشدت به مخاطره می اندازد. با دفع این حجم از کود، مقدار زیادی پروتئین هضم نشده نیز از چرخه غذایی دامها خارج می گردد. این ضایعات زیاد پروتئینی، دانشمندان را به فکر بهره برداری مجدد از فضولات دفع شده وا داشته است. با پیشرفت و توسعه فعالیتهای تحقیقاتی در زمینه دستیابی به راه و روشهای اقتصادی برای بازیافت مواد غذایی از مواد دفعی، اندیشه استفاده از زئولیتهای طبیعی، فکر محققین، را بخود مشغول نمود.
خواص فیزیکوشیمیایی زئولیتها، گستره عظیمی از مصرف آنرا پیش روی محققین گشوده است. که سر فصلهای آنها را می توان بشرح زیر خلاصه نمد:
1. کنترل رطوبت و کاهش بوی نا مطبوع فضولات.
2. ایجاد محیطی سالمتر برای گله های صنعتی.
3.کنترل ویسکوزیته مواد هضمی و حفظ ارزش غذایی آن.
4.خالص سازی گاز متان بطریق هضم بی هوازی فضولات.
متصاعد شدن گاز آمونیاک، انیدریدسولفورو و غیره… از فضولات نیمه مایع در سالنهای بزرگ مرغداری، باعث ایجاد بوی نا مطبوع و زننده می گردد که این خود ضمن ایجاد ناراحتی برای کارگران جوجه های موجود در سالن، سبب بالا رفتن خطر ابتلا به انواع بیماریهای تنفسی می شود. کلینوپیلولیت در بسیاری از مناطق ژاپن بصورت مستقیم با فضولات مخلوط می شود که در نتیجه تصعید گاز آمونیاک متصاعد شده در سالنهای پرورش جوجه های گوشتی، سبب ایجاد هوایی مناسب تر می شود. اوناگی در سال 1965 نشان داد که جمعیت مگس های موسوم به « ماگوت » با افزودن مستقیم کلینوپتیلولیت به فضولات (به نسبت یک به سه ) کاهش می یابد. ظاهرا گاز آمونیاک در واکنش با زئولیت به یون آمونیوم تبدیل می شود و جذب ساختمان زئولیت می گردد. در نتیجه هزینه های جاری پرورش طیور کاهش می یابد، نتایجی که این تحقیقات بدان دست یافت در جدول( 1 ) درج گردیده است.
تاثیر زئولیتها بر فضولات جوجه های گوشتی :
افزایش تقاضای جهانی برای پروتئین حیوانی و توسعه روز افزون پرورش دام در قرن اخیر، بمنظور پاسخ به این نیاز و تقاضای رو به تزاد، انسانها را با مشکلات متعدد زیست محیطی روبرو نموده است. طبق گزارش « لاپورت » در سال 1975، تنها در ایلات متحده آمریکا سالانه بیش از یک میلیارد تن کود خشک و نزدیک به چهارصد میلیون تن کود مایع تولید می گردد، که سلامت انسانها را بشدت به مخاطره می اندازد. با دفع این حجم از کود، مقدار زیادی پروتئین هضم نشده نیز از چرخه غذایی دامها خارج می گردد. این ضایعات زیاد پروتئینی، دانشمندان را به فکر بهره برداری مجدد از فضولات دفع شده وا داشته است. با پیشرفت و توسعه فعالیتهای تحقیقاتی در زمینه دستیابی به راه و روشهای اقتصادی برای بازیافت مواد غذایی از مواد دفعی، اندیشه استفاده از زئولیتهای طبیعی، فکر محققین، را بخود مشغول نمود.
خواص فیزیکوشیمیایی زئولیتها، گستره عظیمی از مصرف آنرا پیش روی محققین گشوده است. که سر فصلهای آنها را می توان بشرح زیر خلاصه نمود:
1. کنترل رطوبت و کاهش بوی نا مطبوع فضولات.
2. ایجاد محیطی سالمتر برای گله های صنعتی.
3.کنترل ویسکوزیته مواد هضمی و حفظ ارزش غذایی آن.
4.خالص سازی گاز متان بطریق هضم بی هوازی فضولات.
متصاعد شدن گاز آمونیاک، انیدریدسولفورو و غیره... از فضولات نیمه مایع در سالنهای بزرگ مرغداری، باعث ایجاد بوی نا مطبوع و زننده می گردد که این خود ضمن ایجاد ناراحتی برای کارگران جوجه های موجود در سالن، سبب بالا رفتن خطر ابتلا به انواع بیماریهای تنفسی می شود. کلینوپیلولیت در بسیاری از مناطق ژاپن بصورت مستقیم با فضولات مخلوط می شود که در نتیجه تصعید گاز آمونیاک متصاعد شده در سالنهای پرورش جوجه های گوشتی، سبب ایجاد هوایی مناسب تر می شود. اوناگی در سال 1965 نشان داد که جمعیت مگس های موسوم به « ماگوت » با افزودن مستقیم کلینوپتیلولیت به فضولات (به نسبت یک به سه ) کاهش می یابد. ظاهرا گاز آمونیاک در واکنش با زئولیت به یون آمونیوم تبدیل می شود و جذب ساختمان زئولیت می گردد. در نتیجه هزینه های جاری پرورش طیور کاهش می یابد، نتایجی که این تحقیقات بدان دست یافت در جدول( 4 ) درج گردیده است.
(جدول1)

خصوصیت	زئولیت/کود				شاهد
	2:1	3:1	5:1	10:1
درصد رطوبت	3/12	1/13	4/13	7/15	5/18
میزان مگس ماگوت(تعداد در واحد سطح)	38	101	172	387	5730
تولید آمونیاک(مقادیر نسبی)	315	370	245	500	450

کوماکین در سال 1974 گزارشی مبنی بر اثر استفاده مستقیم از مخلوط زئولیتهای طبیعی همراه با سولفات آهن بر فضولات منتشر نمود. در این گزارش نشان داده شده است که سولفات آهن از تخمیر و تغییر فضولات، یون آمونیوم (NH4) تولیدی را بخود جذب می کنند. سپس این مخلوط با حرارتی حدود 120 تا 150 درجه سانتیگراد خشک می شود. از این مخلوط در جیره های غذایی انواع آبزیان و طیور بعنوان منبع پروتئینی استفاده می شود. این مخلوط دارای 22 درصد پروتئین قابل استفاده، 5/4 درصد ازت، 5/4 درصد اکسید پتاسیم و 5/4 درصد می باشد. این مخلوط می تواند جایگزین 20 درصد از جیره جوجه های گوشتی گردد.
در هضم بی هوازی فضولات حیوانی، مقدار زیادی گاز متان تولید می شود که این گاز خالص نبوده و غیر قابل استفاده است. لیکن « جوئل » در سال 1975 نشان داد که می توان با استفاده از زئولیتها، تحت شرایط صنعتی، گاز متان تولیدی را خالص نموده و از آن بعنوان منبع سوختی مناسب و با ایجاد حداقل آلودگی زیست محیطی، استفاده نمود.
اثر استفاده از زئولیتها در جیره طیور گوشتی :
از سال 1965 که نتایج تجربیات ژاپنی ها در مورد استفاده از زئولیتهای طبیعی در غذای گله های طیور گوشتی پیشرفت نمود و منتشر گردید، استفاده از این ماده در جیره غذایی گله های صنعتی و تجارتی دام و طیور حتی آبزیان در این کشور به رشد چشمگیری دست یافت
استفاده موفقیت آمیز از مونتموریلونیت به منظور کاهش حرکت غذا در دستگاه گوارش طیور و به دنبال آن بهره برداری بهتر و بیشتر از کالری موجود در غذا در سال 1968 توسط « کوئیزنبری » گزارش گردید . راندمان غذایی ( افزایش وزن نسبت به خوراک) و سلامت طیور بواسطه مصرف زئولیتها در غذای طیور گوشتی، بطور محسوس و معنی داری از نظر آماری، افزایش نشان می دهد. در تجربیات دو هفته ای که اوناگی در سال 1965 از آزمایش بر روی جوجه های نژاد لگهورن بدست آورد، نشان داد که جوجه ها با مصرف کلینوپتیلولیت و موردنیت در جیره غذایی، به آب و دان کمتری نیاز داشته و افزایش وزن بدن آنها نیز مشابه گروه شاهد بود. لیکن راندمان غذایی در گروهی که از زئولیتها استفاده کرد، بطور معنی داری بهتر از گروه شاهد بود. در این تجربه با اضافه نمودن10 % زئولیت به جیره جوجه ها، راندمان غذایی 20 % افزایش یافت. همچنین این محقق نشان داد که استفاده از زئولیتها تاثیر نامطلوبی بر سلامت طیور گوشتی ندارد. مقدار رطوبت فضولات نیز در گروهی که زئولیتها را دریافت کرد، 25% کمتر از گروه شاهد بود. محققین نیز گزارش نموده اند که جوجه های گوشتی تغذیه شده با جیره حاوی 5% کلینوپتیلولیت به مدت دو ماه، نسبت به گروهی که دان بدون زئولیت دریافت کرد، افزایش وزن کمتری نشان داد. لیکن راندمان غذایی در گروه اول حدود 5 % بهتر از گروه شاهد بود و نکته قابل توجه آنکه، هیچ گونه تلفاتی در گروهی که زئولیت دریافت کرده بود، مشاهده نشد از نظر فیزیولوژیک، زئولیتها با اتصال به یونNH4 ، باعث کاهش اوره در دستگاه گوارش و به دنبال آن در گردش خون طیور می شوند. آنتی بیوتیکهای محرک رشد نیز به همین منظور به جیره طیور اضافه می شود. زئولیتها را می توان به دلیل تشابه اثر، جایگزین اینگونه مواد نمود. ضمن اینکه زئولیتها، کم خونی ناشی از کمبود آهن را با جذب کادمیوم از محیط دستگاه گوارش، مرتفع می سازند.
زئولیت Na-A همچنین باعث کاهش بروز دیسکندروپلازی درشت نی در مرغهای گوشتی می شود. مکانیزم این اثر توسط واتکینز و ساوترن (1992) بین شرح توضیح داده شده است:
اولا: چون میزان ویتامین D3 پلاسما در زمان مصرف زئولیت مصنو عی Na-A تغییر نمی یابد، پس این ماده در میزان جذب فسفر ماده غذایی در دستگاه گوارش تاثیری نداد.
ثانیا: بدلیل فوق چنین استنتاج می شود که میزان فسفر پلاسما به دنبال مصرف زئولیت، کاهش نمی یابد.
ثالثا: در زمان مصرف زئولیت مصنوعی Na-A میزان بهره وری کلسیم و مقدار آلومینیوم استخوانها، برعکس مقدار فسفر افزایش می یابد.
شورسن (1984) و همکارانش این ارتباط را چنین توضیح می دهند که با بروز شکاف در ساختمان زئولیت مصنوعی Na-A در محیط دستگاه گوارش، آلومینیوم آزاد می شود که این خود در روند بهره وری فسفر تداخل ایجاد می نماید. این خاصیت در زئولیتهای طبیعی مانند کلینو پتیلولیت که در محیط دستگاه گوارشی پایدار است، مشاهده نشده است. لیت ناحیه شویل ( در ایالت اورگان آمریکا ) را به یک تن دان متداول جوجه های نر و ماده گوشتی بمدت چهار هفته و از سن 3 هفتگی به بعد اضافه نمودند و مشاهده کردند که مقدار انرژی و دیگر مواد مغذی جیره حدود 2% کاهش می یابد. ضمنا 14000 قطعه جوجه ماده و 6000 قطعه جوجه نر نیز بعنوان گروه شاهد در نظر گرفته شد. وجود و یا عدم وجود زئولیت در جیره، تنها تفاوت اعمال شده بین 4 گروه فوق الذکر بود. جوجه

تأثیرات مفید	نوع طیور	زئولیت	منبع
افیزایش رشد و بهبود  کیفی غذا	جوجه گوشتی	CP	Mumpton & Fishman,(1977)
افزایش کیفیت پوسته تخم مرغ	مرغ تخمگذار	Na-A	Frost & Ronald,(1992)
کاهش دیسکندرو پلازی	جوجه گوشتی	Na-A	Ballard & Edvards,(1988)
محافظت در مقابل سزیم 134	جوجه گوشتی	Mo	Forsberg et al,(1989)
کاهش بوی نامطبوع فضولات	انواع طیور	CP	Mumpton & Fishman,(1977)
محافظت در مقابل سموم قارچی	جوجه گوشتی	HSCAS	Kubena et al,(1990) Phillips et al,(1988) Huff et al,(1992)
CP=Clinoptilolite                                                                                                                                                                                                                                                           Mo=Mordenite          Na-A=Synthetic Zeolite HSCAS=Hydrated Sodium Cacium Alumino Silicate
زئولیتها باعث افزایش رشد و بهبود راندمان غذایی می شود. بعلاوه بنظر می رسدکه با مصرف زئولیتها احتمال ابتلا بهاسهال((Diarrhe، ورم روده های نر و ماده ای که زئولیت دریافت نموده بودند  بترتیب 7/1 و 5/1 درصد افزایش وزن نسبت به گروه شاهد نشان دادند و فقط در جوجه های نر که زئولیت در جیره غذایی دریافت کرده بودند، بهبود راندمان غذایی مشاهده گردید. از نظر آماری نیز هیچ تفاوت معنی داری بین تلفات گروه های مختلف آزمایشی دیده نشد. به عقیده گری (1987)، علی رغم کمبود اطلاعات در مورد تاثیرات افزودن زئولیتها به جیره غذایی دام و طیور، نتایج زیر غیر قابل انکار می باشد:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاثیر زئولیت طبیعی ایران بر میزان رشد، بازده غذایی و تلفات در جوجه های گوشتی:
در این بررسی ابتدا 600 قطعه جوجه یکروزه نر از سویه تجاری لوهمن بر اساس طرح آماری بلوکهای کاملا تصادفی (Randomized Comletely Block Design)به چهار گروه 150 قطعه ای و  هر گروه به سه گروه 50 قطعه ای تقسیم گردیدند. در هر چهار گروه               تحت آزمایش جوجه ها از سن یک روزگی تا پایان سه هفتگی با جیره غذایی پیش دان دارای ترکیبات مشابه و فاقد زئولیت (جدول1) و تحت شرایط یکسان پرورش داده شده اند و به طور هفتگی توزین گردیده، میانگین وزن جوجه ها در هر تکرار و هر گروه تعیین شد. در خاتمه سن سه هفتگی، پس از مشخص نمودن میانگین وزن جوجه ها و متوسط غذای خورده شده (بعد از محاسبه و کسر مقدار غذای مصرفی به وسیله جوجه های تلف شده تا پایان سه هفتگی، با حذف جوجه هایی کهدارای اختلاف وزن قابل توجهی با میانگین وزن تکرار و هر گروه مربوطه بودند. تعداد جوجه در هر گروه یکسان گردید، به طوری که هر تکرار مشتمل بر 45 قطعه، هر گروه دارای 135 قطعه جوجه بودند. سپس یکی از گروههای آزمایشی به عنوان گروه شاهد منظور گردیده و تا خاتمه آزمایش یعنی سن شش هفتگی با جیره پس دان فاقد زئولیت تغذیه گردید. در سه گروه دیگر به ترتیب 3، 5 و10 درصد زئولیت در جیره ها منظور گردید.
جدول1-درصد مواد اولیه و ترکیب شیمیایی جیره پیش دان.

اضافه می نماید که با افزودن زئولیت به جیره های پس دان، به همان مقدار، از میزان ذرت ( که عمده ترین بخش ترکیب جیره ها را تشکیل می داد ) کاسته شد تا هم جیره ها از 100 % بیشتر نشود ( جدول2 ). از سه هفتگی تا پایان آزمایش ( خاتمه سن شش هفتگی )، جوجه های هرتکرار بصورت هفتگی به طور جداگانه توزین شده و بدین ترتیب میانگین مقدار افزایش وزن جوجه ها در هر تکرار و در هر گروه بدست آمد. همچنین بعد از محاسبه و کسر مقدار غذایی خورده شده به وسیله جوجه های تلف شده از کل غذای مصرفی، میانگین مقدار غذای مصرفی هر تکرار و هر گروه بطور هفتگی تعیین و با تقسیم میزان افزایش وزن بر مقدار غذای مصرف شده، میانگین بازده غذایی در هر تکرار و هر گروه بصورت هفتگی مشخص گردید. علاوه بر این، در خاتمه آزمایش با محاسبه میانگین وزن نهایی جوجه ها و متوسط مقدار غذای مصرفی جوجه ها در هر تکرار و هر گروه در کل مدت پرورش (6 هفته ) و با توجه به میانگین وزن اولیه جوجه ها ( یعنی میانگین وزن در پایان سه هفتگی ) و متوسط مقدار غذای خورده شده در سه هفته اول دوره پرورش، میانگین افزایش وزن جوجه ها و همچنین متوسط مقدار غذای مصرف شده و در نتیجه میانگین بازده غذایی در هر گروه در طی مدت استفاده از زئولیت تعیین گردید و در پایان، نتایج بدست آمده بر اساس آزمون آنالیز واریانس، مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته و با یکدیگر مقایسه گردیدند.
نتایج:
الف- افزایش وزن
در طی اولین هفته بکارگیری زئولیت در جیره غذایی، بیشترین و کمترین میزان افزایش وزن به ترتیب به دو گروه B (3 درصد زئولیت در جیره ) و D (10درصد زئولیت در جیره ) اختصاص داشت (جدول3). در خلال دومین هفته مصرف زئولیت، بیشترین اضافه وزن مربوط به گروه C (5 درصد زئولیت جیره) و کمترین مقدار اضافه وزن مربوط به گروه B ( 3 درصد زئولیت در جیره ) بود (جدول4). در طی سومین هفته استفاده از زئولیت در جیره، بالاترین و پایین ترین میزان افزایش وزن به گروههای C (5 درصد زئولیت در جیره ) و B (جدول5). در طول مدت استفاده از زئولیت در جیره ( از 6-3 هفتگی ) نیز بیشترین و کمترین مقدار اضافه وزن به ترتیب به گروه C (5 درصد زئولیت در جیره) و D (1درصد زئولیت در جیره) اختصاص داشت (جدول6). بااین حال از نظر آماری اختلاف معنی داری بین گروههای مختلف آزمایشی مشاهده نگردید.
ب- غذای خورده شده
کمترین و بیشترین مقدار غذای خورده شده در طی اولین هفته مصرف زئولیت در جیره های غذای، به ترتیب به دو گروه C(5 درصد زئولیت) و D(10درصد زئولیت) اختصاص داشت (جدول 3). در هفته دوم مصرف زئولیت، دو گروه B (3درصد زئولیت ) و D(10درصد زئولیت) به ترتیب کمترین و بیشترین مقدار غذای خورده شده را به خود اختصاص دادند (جدول 4). در سومین هفته استفاده از زئولیت پایین ترین و بالاترین مقدار غذای مصرفی به ترتیب مربوط به گروهC(5 درصد زئولیت) و گروه A (کنترل) بود (جدول5). در طول مدت استفاده از مکمل غذایی زئولیت در جیره، کمترین و بیشترین میزان غذای خورده شده به ترتیب به گروههای D ( 10درصد زئولیت ) و B (3درصد زئولیت) اختصاص داشت (جدول 6) با این وجود از لحاظ میانگین مقدار غذای مصرفی، هیچگونه تفاوت آماری بین گروههای مختلف وجود نداشت .
ج- بازده غذایی
بالاترین و پایین ترتیب بازده غذایی در اولین هفته استفاده از زئولیت به ترتیب به دو گروه A (گروه کنترل ) و D (10درصد زئولیت ) اختصاص داشت (جدول3 ) . در هفته دوم مصرف زئولیت در جیره، گروههای C (5 درصد زئولیت ) و D (10درصد زئولیت) به بالاترین و پایین ترین بازده غذایی را به خود اختصاص دادند (جدول 4 ). در سومین هفته استفاده از زئولیت در جیره، بالاترین و پایین ترین بازده غذایی به ترتیب به گروههای C (5 درصد زئولیت) و A (کنترل) بود (جدول5). در طول مدت استفاده از زئولیت در جیره غذایی گروههای آزمایشی، بالاترین و پایین ترین بازده غذایی به ترتیب به دو گروه B ( 3 درصد زئولیت) و D (10درصد زئولیت) اختصاص داشت (جدول6).
علیرغم انکه در اولین هفته استفاده از زئولیت بین دو گروه A و B با گروههای C و دو گروه C وD با یکدیگر اختلاف آماری معنی داری مشاهده گردید (p<O.O5)< FONT> ولی بطور کلی در طول مدت استفاده از این مکمل غذایی، تفاوت آماری معنی داری میان گروههای مختلف آزمایشی از لحاظ بازده غذایی وجود نداشت.
د-میزان تلفات
در طی اولین هفته مصرف زئولیت در جیره غذایی تنها گروه B (3درصد زئولیت) تلفات ناچیزی مشاهده گردید در حالیکه در سه گروه دیگر تلفاتی دیده نشده (جدول3). در دومین هفته مصرف زئولیت بیشترین و کمترین میزان تلفات به ترتیب در دو گروه D (10درصد زئولیت) و A (کنترل) مشاهده شد (جدول4). بیشترین و کمترین میزان تلافات در سومین هفته مصرف زئولیت به ترتیب به گروههای A (کنترل) اختصاص داشت (جدول5). در طول مدت استفاده از زئولیت در جیره غذایی گروههای آزمایشی، گروههای A (کنترل) و D (10درصد زئولیت) به ترتیب بیشترین و کمترین میزان تلفات را به خود اختصای دادند (جدول6). با این حال در طی مدت استفاده ، اختلاف آماری معنی داری از نظر تلفات بین گروههای آزمایشی مختلف دیده نشده (05/0p).

جدول2- درصد مواد اولیه و ترکیب شیمیایی جیره های پس دان در گروه های آزمایشی مختلف3تا6 هفتگی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول3- میانگین افزایش وزن، مقدار غذایی خورده شده، بازده غذایی و میزان تلفات در گروه های مختلف در هفته اول استفاده از زئولیت.

 

 

 

 

جدول4- میانگین وزن، مقدار غذای خورده شده، بازده غذایی و میزان تلفات در گروه های مختلف در هفته دوم استفاده از زئولیت.

 

 

 

 

 

NS) Not
جدول5-   میانگین افزایش وزن، مقدار غذای خورده شده، بازده غذایی و میزان تلفات در گروه های مختلف در هفته سوم استفاده از زئولیت.

NS) Not Sigificant

جدول6- میانگین افزایش وزن، مقدار غذای خورده شده، بازده غذایی و میزان تلفات در گروه های مختلف در طول مدت استفاده از زئولیت(3-6 هفتگی)

NS) Not Significant          

بحث :

نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که استفاده از زئولیت در جیره غذایی می تواند موجب افزایش بازده غذایی و کاهش میزان تلفات گردد. در هنگام افزودن زئولیت به جیره های غذایی مشاهده گردیده که گروه B (3درصد زئولیت در جیره ) و گروه C (5 درصد زئولیت در جیره ) در مقایسه با گروه کنترل، غذای کمتری مصرف نمودند، در حالی که میزان مصرف غذا در گروه D( 10 درصد زئولیت) بیشتر از گروه کنترل بود. این امر نشان دهنده آن است که در گروه B و C بواسطه آثار مطلوب و مثبت زئولیت، علی رغم رقیق شدن غذا و کاهش نسبی انرژی جیره، تاثیر چندا نی در میزان غذای مصرفی حاصل نگردید و لذا بازده غذایی بویژه در گروه B قدری افزایش پیدا کرد. لیکن در گروه D، به دلیل آنکه جیره زیاد رقیق گردیده و از میزان انرژی در حد نسبتا بالایی کاسته شد، جوجه ها به منظور تامین انرژی مورد نیاز، غذای بیشتری مصرف نمودند. میانگین وزن در گروه C (5 درصد زئولیت) نسبت به گروه کنترل و سایر گروههای تحت آزمایش بیشتر گردید که می توان آن را ناشی از تاثیر مطلوب زئولیت در این سطح در جیره دانست، کمترین وزن به گروه D (10درصد زئولیت در جیره ) اختصاص داشت که علت آنرا می توان به بالا بودن میزان زئولیت در جیره و تقلیل شدید میزان انرژی جیره نسبت داد. بازده غذایی گروه D در هفته اول مصرف زئولیت درجیره با سایر گروهها اختلاف آماری معنی داری داشت ولی در مجموع این اختلاف، در مراحل بعدی بر طرف گردید. درصد تلفات در گروههای مختلف با بالا رفتن سطح زئولیت مورد استفاده در جیره کاهش یافت که می تواند ناشی از تاثیر مفید زئولیت در سلامتی به دلیل کاهش غلظت گازهای زیان آور و رطوبت بستر باشد. البته نقش زئولیتها در پیشگیری از اثرات نا مطلوب مایکوتوکسین های احتمالی موجود در غذا را نیز می توان یکی از عوامل موثر دانست. در مجموع، با توجه به عدم وجود اختلاف آماری معنی دار میان گروههای آزمایشی با گروه کنترل و با یکدیگر، از نظر میانگین افزایش وزن، مقدار غذای خورده شده، بازده غذایی و تلفات، می توان چنین استنتاج کرد که امکان اضافه نمودن زئولیتهای طبیعی به صورت محدود در جیره وجود دارد ولی با توجه به نتایج بدست آمده در این تجربه به نظر می رسد که بکارگیری 3% زئولیت در جیره جوجه های گوشتی، می تواند از نظر شاخص های تولید، قابل توصیه باشد.
بررسی اثرات استفاده از دو نوع زئولیت طبیعی در جیره های غذایی برعوامل بیوشیمیایی خون، وزن نسبی اندامهای داخل بدن و عملکرد جوجه های گوشتی:
به منظور بررسی اثرات استفاده از سطوح مختلف دو نوع زئولیت طبیعی در جیره های غذایی برعوامل بیوشیمیایی خون، وزن نسبی اندامهای داخل بدن و توان تولید جوجه های گوشتی، آزمایش در قالب طرح آماری کاملا تصادفی به روش فاکتوریل به مدت 56 روز بر روی 640 قطعه جوجه گوشتی از هیبرید تجاری اربورایکرز انجام شد. جیره های آزمایشی برای سه دوره پرورش، آغازین، رشدی و پایانی با استفاده از دو نوع زئولیت طبیعی ( هیولاندیت و کلینوپتیلولیت ) در چهار سطح ( 0،2،4 و 6 درصد ) به نحوی تهیه شدند که انرژی قابل سوخت و ساز، پروتئین و سایر مواد مغذی در آنها یکسان بود. فاکتور های بیوشیمیایی خون شامل میزان گلوکز، اسید اوریک، کلسترول، تری گلیسیرید، کلسیم، فسفر، پروتئین، آلبومین، کراتینین، فعالیت آنزیمهای اسپاراتات ترانس آمیناز(AST) و آلکالین فسفاتاز(ALP) در سنین 21، 42، 49 روزگی به تفکیک جنس مورد بررسی قرار گرفتند. وزن نسبی اندامهای داخل بدن ( پیش معده، سنگدان، کبد، قلب، طحال، و کلیه ها ) نیز در سنین فوق به تفکیک جنس و صفات افزایش وزن، خوراک مصرفی، و ضریب تبدیل غذایی هر هفته تا پایان آزمایش و نیز در دوره های مختلف در مخلوط دو جنس مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی اثرات اقتصادی جیره های آزمایشی در پایان هفته های 3، 6، 7، 8 هزینه خوراک به ازای هر کیلو گرم افزایش وزن و نیز شاخص تولید در تیمارهای مختلف محاسبه و مورد مقایسه قرار گرفت.
Ewans و Farrell اثرات استفاده از زئولیتهای طبیعی و زئولیت سنتز شده را در جیره های غذایی طیور مورد بررسی قرار داده و گزارش نموده اند که استفاده از زئولیتهای طبیعی در جیره های غذایی در سطح تجاری قابل توصیه نیست، زیرا دلایل بسیار کمی وجود دارد نشان بدهد زئولیتها چیزی بیشتر از دیگر مواد رقیق کننده و یا مواد خنثی مانند آلومینو سیلیکاتهای طبیعی کائولن و سدیم بتنونیت باشند. محققین فوق همچنین گزارش داده اند توانایی زئولیتها (چه طبیعی و چه مصنوعی) در بهبود عملکرد طیور بصورت مداوم مورد سئوال است. Lon-Wo و همکارانش گزارش نموده اند که جایگزینی 5 درصد زئولیت طبیعی به جای غلات مورد استفاده در جیره های طیور، ضریب تبدیل غذایی را از 43/2 به 27/2، درصد لاشه را از 9/63 به 8/64 و چربی محوطه بطنی را از 13/2 به 69/1 درصد تغییر می دهند.
اثرات مفید زئولیتها بیشتر در آزمایشاتی مشاهده می شود که از جیره های آزمایشی آلوده به آفلاتوکسین ها در تغذیه آنها استفاده شده است. آفلاتوکسینها سنتز پروتئین را دچار اشکال می کنند و علائم آن کاهش آلبومین، گلوبولین، پروتئین سرم خون می باشد. Kececi و همکاران نیز نشان داده اند وزن نسبی کبد، قلب، کلیه ها، سنگدان و پانکراس در نتیجه تغذیه با جیره ی غذایی حاوی آفلاتوکسین افزایش می یابد. مواد جاذب در داخل دستگاه گوارش سموم را به خود جذب می کنند به طورکلی در جلوگیری و یا کاهش تغییرات وزن اندامهای بدن در جوجه های تغذیه شده با جیره های آلوده به آفلاتوکسین موثر هستند. مرادمند در تحقیقی بر روی جوجه های گوشتی از سویه آرین نتیجه گرفتند، در کل پرورش جوجه های تغذیه شده با جیره های حاوی 9 درصد زئولیت نوع اول دارای میانگین رشد روزانه بالاتری نسبت به جوجه های تغذیه شده سطوح دیگر دو نوع زئولیت و جیره شاهد بودند ولی در رابطه با ضریب تبدیل غذایی اختلاف معنی داری وجود نداشت.
کیانی و همکاران در در مطالعه ای بر روی جوجه های گوشتی سویه تجاری لوهمن نتیجه گرفتند استفاده از سطوح مختلف زئولیت در جیره های غذایی تاثر معنی داری در عملکرد آنها ندارد. در این آزمایش بهترین بازده غذایی در گروهی بدست آمد که از جیره های غذایی حاوی 3 درصد زئولیت استفاده نموده بودند. مدیر صانعی در آزمایش بر روی جوجه های گوشتی نر از سویه تجاری راس نتیجه گرفتند که حضور آفلاتوکسین در جیره موجب افزایش تلفات، وزن نسبی کبد، طحال و کاهش وزن نسبی بورس فابریسیوس و کاهش غلظت پروتئین سرم خون می گردد. استفاده از زئولیت طبیعی تاثیر معنی داری در بهبود اثرات زیان آور ناشی از حضور آفلاتوکسین در جیره غذایی بر روی وزن بدن، سرعت رشد، خوراک مصرفی، ضریب تبدیل غذایی و وزن نسبی اندامها داخل بدن و غلظت پروتئین سرم خون نداشت.
Kohkan nezhad و همکاران گزارش نموده اند افزودن 2 درصد زئولیت به جیره غذایی جوجه های گوشتی موجب کاهش خوراک مصرفی در دوره آغازین می گردد. در این آزمایش افزودن زئولیت، ضریب تبدیل غذایی و نیز وزن نسبی اندامهای داخل دستگاه گوارشی را بطور معنی داری تغییر نداده بود. هدف از انجام این تحقیق بررسی ارتباط بین عوامل بیوشیمیایی خون، تغییرات وزن اندامهای داخلی بدن و عملکرد جوجه های گوشتی هنگام استفاده از زئولیت ها در جیره های غذایی و نیز مقایسه اثرات دو نوع زئولیت طبیعی کلینوپتیلولیت و هیولاندیت بر روی صفات فوق می باشد. زئولیت نوع هیولاندیت به مقدار بسیار زیادی در مناطق مختلف کشور وجود دارد که خصوصیات و اثرات استفاده از آن در تغذیه طیور کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج :

الف) اثرات دو نوع زئولیت بر روی عوامل بیوشیمیایی خون
نتایج حاصل از بررسی اثر زئولیت بر عوامل بیوشیمیایی خون در سن 49 روزگی در جدول -3 نشان داده شده است. بین دو نوع زئولیت از نظر تاثیر بر کلیه عوامل مورد بررسی در سرم خون اختلاف معنی داری وجود نداشت. با این حال میزان گلوگز، کلسترول، کلسیم، کلسیم، آلبومین و کراتینین در سرم خون جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی زئولیت کلینوپتیلولیت و میزان اسید اوریک، تری گلیسیرید، فسفر و پروتئین در سرم خون جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی زئولیت هیولاندیت بالاتر بود.
نتایج حاصل از بررسی اثر سطح زئولیت بر عوامل بیوشیمیایی خون در جدول -4 نشان داده شده است. سطح زئولیت در جیره های غذایی بر میزان گلوکز، کلسیم، پروتئین و فعالیت آنزیم های AST و ALP اثر معنی دار داشت. با استفاده از سطوح مختلف زئولیت در جیره های غذایی میزان گلوکز خون بطور معنی دار کاهش پیدا کرد )05/0>p ). بالاترین میزان گلوکز سرم خون مربوط به جوجه های تغذیه شده با جیره شاهد و کمترین آن مربوط به جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت بود. میزان کلسیم در سرم خون جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت بالاتر از دیگر سطوح زئولیت و گروه شاهد بود (01/0>p). میزان پروتئین نیز در سرم خون جوجه های تغذیه شده با سطوح مختلف زئولیت نسبت به جیره شاهد بطور معنی دار بالاتر بود (01/0>P). بالاترین میزان پروتئین سرم خون مربوط به جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت (51/3گرم در دسی لیتر) و کمترین آن مربوط به گروه شاهد (74/2 گرم در دسی لیتر) بود. میزان فعالیت آنزیم اسپارتات ترانس آمیناز در سرم خون جوجه های تغذیه شده با 4 و 6 درصد زئولیت نسبت به جیره شاهد و سطح 2 درصد زئولیت بالاتر و اختلاف بین آنها نیز از نظر آماری معنی دار بود (05/0>P) ولی میزان فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز در تمامی سطوح زئولیت به غیر از 4 درصد نسبت به جیره شاهد کمتر بود.
ب)اثرات دو نوع زئولیت بر وزن نسبی اندام های داخل بدن
نتایج حاصل از بررسی اثر نوع زئولیت بر وزن نسبی اندامهای داخل بدن در سن 49 روزگی به تفکیک جنس در جدول -5 نشان داده شده است. بطوری که در جدول مذکور مشاهده می گردد بین دو نوع زئولیت از نظر تاثیر بر وزن نسبی پیش معده، کبد، طحال و کلیه ها در جنس نر و سنگدان در جنس ماده اختلاف معنی دار وجود دارد (05/0>P) در مورد پیش معده و (01/0>p) در مورد کبد، طحال و کلیه ها، وزن نسبی اندام های فوق در جوجه های نر که با جیره های غذایی حاوی زئولیت هیولاندیت تغذیه شده اند نسبت به جوجه های تغذیه شده با زئولیت کلینوپتیلولیت بالاتر می باشد. وزن نسبی سنگدان نیز در جوجه های ماده تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی زئولیت هیولاندیت بالاتر و اختلاف آن با زئولیت کلینوپتیلولت معنی دار بود (01/0>P). سطح زئولیت در جیره بر وزن نسبی اندام های داخل بدن در جنس نر اثر معنی دار نداشت. با این حال با افزایش سطح زئولیت در جیره وزن نسبی سنگدان و قلب کاهش ولی وزن نسبی کبد و طحال افزایش پیدا کرده بود ( جدول6 ). بطوری که در جدول -6 نشان داده شده است اثر سطح زئولیت بر وزن کلیه ها و طحال در جنس ماده معنی دار بود )05/0>P). وزن طحال در جوجه های ماده تغذیه شده با جیره شاهد کمتر از جوجه های تغذیه شده با سطوح مختلف زئولیت بود. بالاترین وزن طحال نیز مربوط به جوجه های تغذیه شده با جیره های حاوی 4 درصد زئولیت بود. وزن نسبی کلیه ها در جوجه های ماده تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت نسبت به جیره شاهد و دیگر سطوح زئولیت در جیره های غذایی بالاتر بود.
ج) اثرات دو نوع زئولیت بر عملکرد جوجه های گوشتی:
بین دو نوع زئولیت در همه دوره ها از نظر تاثیر بر عملکرد جوجه های گوشتی اختلاف معنی دار وجود نداشت. ولی سطح زئولیت بر افزایش وزن و در 21، 42، و 49 روزگی بر میزان خوراک مصرفی اثر معنی دار داشت. مقایسه اثر سطح زئولیت بر عملکرد جوجه های گوشتی در دوره های مختلف در جدول 7 نشان داده شده است. بطوریکه در جدول فوق مشاهده می گردد با افزایش سطح زئولیت در جیره های غذایی، خوراک مصرفی افزایش یافته و به تبع آن افزایش وزن نیز بیشتر شده است. در 8 هفتگی بالاترین میزان خوراک مصرفی به طور عددی و افزایش وزن به طور معنی دار) 01/0>P) مربوط به جوجه هایی بود که از جیره های غذایی حاوی 6 درصد زئولیت استفاده کرده بودند.
در همه دوره ها علیرغم بهبود ضریب تبدیل غذایی با افزایش سطح زئولیت در جیره ها، اختلاف موجود بین میانگین ها از نظر آماری معنی دار نبود. در جیره های غذایی نسبت به جیره شاهد موجب بهبود ضریب تبدیل غذایی به میزان 4 درصد شده بود.
د)اثرات دو نوع زئولیت در جیره بر راندمان لاشه و درصد قسمتهای مختلف آن:
اثر انواع زئولیت در جیره بر راندمان لاشه و قسمت های مختلف آن در جدول-8 نشان داده شده است. بین دو نوع زئولیت از نظر تاثیر بر راندمان لاشه و درصد قسمت های مختلف آن به غیر از درصد سینه در جنس ماده اختلاف معنی داری وجود نداشت. درصد سینه در جنس ماده در گروهی که از زئولیت نوع کلینوپتیلولیت در جیره های غذایی استفاده کرده بودند نسبت به زئولیت نوع هیولاندیت بالاتر (91/33 درمقابل19/30درصد) و اختلاف بین میانگین ها نیز از نظر آماری معنی دار بود. موضوع فوق در جنس نر دقیقا بر عکس ( 59/30 در مقابل 05/32 درصد) ولی اختلاف بین میانگین ها از نظر آماری معنی دار نبود. اثر سطح زئولیت در جیره های غذایی بر راندمان لاشه و درصد قسمت های مختلف آن در جدول-9 نشان داده شده است. به طوری که در جدول مذکور مشاهده می گردد، اثر سطح زئولیت در جیره های غذایی تنها بر درصد چربی محوطه بطنی در جنس ماده معنی دار می باشد. کمترین میزان چربی محوطه بطنی مربوط به جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت بود که از این نظر با جیره شاهد در یک گروه قرار دارد. در جنس نر نیز کمترین درصد چربی محوطه بطنی مربوط به جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 4 درصد زئولیت می باشد، هرچند از نظر آماری اختلاف آن با میانگین گروه شاهد و سایر سطوح زئولیت معنی دار نبود.
ذ) اثرات دو نوع زئولیت بر هزینه خوراک مصرفی به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن :
در تمام مراحل آزمایش بین دو نوع زئولیت از نظر تاثیر بر هزینه خوراک مصرفی به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن اختلاف معنی داری وجود نداشت. اثر سطح زئولیت در جیره های غذایی بر هزینه خوراک در مراحل مختلف معنی دار بود (جدول-10). در تمام مراحل بالاترین هزینه خوراک مربوط به جیره های غذایی حاوی 6 درصد زئولیت بود ولی در کل دوره (56-1روز) هزینه خوراک به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن در گروهی که از جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت استفاده نمود بودند نسبت به گروه شاهد و دیگر سطوح زئولیت پایین تر ولی اختلاف بین میانگین ها از نظر آماری معنی دار نبود.
ر) اثرات دو نوع زئولیت بر شاخص تولید :
در تمام مراحل آزمایش بین دو نوع زئولیت از نظر تاثیر بر شاخص تولید اختلاف آماری معنی داری وجد نداشت. اثر سطح زئولیت در جیره های غذایی بر شاخص تولید در مراحل مختلف در جدول-11 نشان داده شده است. به طوری که در جدول مشاهده می گردد، در تمام مراحل بالاترین شاخص تولید مربوط به جیره های غذایی حاوی 6 درصد زئولیت می باشد. شاخص تولید در گروه شاهد در 49 و56 روزگی به ترتیب 9 و 5/13 درصد بالاتر بود که اختلاف بین آنها نیز از نظر آماری معنی دار بود.

بحث:

سلامتی و عملکرد تولیدی حیوان همواره تحت تاثیر مواد مغذی و متابولیتهای موجود در خون می باشد. انتظار می رود با شناخت رابطه بین عوامل بیوشیمیایی خون و صفات تولیدی بتوان تولید را افزایش داد. غلظت ترکیبات مختلف خون تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله سن، جنس، وضعیت فیزیولوژیکی، تغذیه و ژنتیک متغییر می باشد.
در این آزمایش سعی شد کلیه عوامل به غیر از تغذیه ثابت باشند. غلظت گلوکز خون در جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی سطوح مختلف زئولیت نسبت به جیره شاهد کمتر بود و کمترین میزان غلظت گلوکز خون در جوجه های تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت مشاهده گردید. عملکرد جوجه های گوشتی با توجه به شاخص های اقتصادی (ضریب تبدیل غذایی، هزینه خوراک به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن و شاخص تولید) نیز نشان که استفاده از هر دو نوع زئولیت(کلینوپتیلولیت و هیولاندیت) در سطح 2 درصد مناسب تر است و این نتیجه با نتایج دیگر محققین نیز مطابقت داشت. کیائی و همکاران گزارش نموده اند که بهترین بازده غذایی در جوجه های گوشتی با استفاده از 3 درصد زئولیت طبیعی در جیره غذایی به دست آمده است.
خادمی شور مستی نیز 5/2 درصد زئولیت طبیعی را بهترین سطح استفاده آن در جیره های غذایی جوجه های گوشتی گزارش کرده اند. Oguz و همکاران نیز گزارش نموده اند سطح پایین زئولیتها در جیره های غذایی بهتر از سطوح بالاتر آنها در عملکرد جوجه های گوشتی موثر هستند. از طرف دیگر گزارش شده است زمانی که سوخت و ساز در بدن بالا باشد غلظت گلوکز خون کاهش پیدا می کند. لذا به نظر می رسد استفاده از زئولیت طبیعی در سطح 2 درصد موجب افزایش سوخت و ساز هضم و جذب مواد مغذی می گردد. افزایش میزان کلسیم سرم خون جوجه های گوشتی و کاهش فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز در گروههای که از جیره های غذایی حاوی سطوح مختلف زئولیت طبیعی استفاده نموده بودند نیز با نتایج آزمایشات Hossien و همکاران مطابقت دارد. نامبرده گزارش کرده که وقتی کلسیم جیره افزایش یابد به تبع آن میزان کلسیم خون افزایش یافته و میزان فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز به طور معنی دار کاهش پیدا می کند و با افزودن1- 5/1 درصدزئولیت طبیعی به جیره های غذایی حاوی 7/0 -2/1 درصد کلسیم، این کاهش شدت پیدا می کند. علت این موضوع شاید به خاطر وجود مقداری کلسیم در زئولیت های طبیعی باشد. Watkins و همکاران نیز گزارش نموده اند افزایش کلسیم جیره بطور خطی موجب افزایش کلسیم در پلاسما می شود و استفاده از زئولیت سنتز شده A استفاده از کلسیم جیره غذای را بهبود می بخشد. گزارش شده است یکی از علل افزایش میزان کلسیم خون، افزایش زمان عبور غذای حاوی کلسیم و فسفر کافی می باشد. زئولیتهای طبیعی بعلت داشتن توانای جذب آب مدت زمان عبور خوراک از دستگاه گوارش را افزایش می دهند. افزایش کلسیم سرم خون و به تبع آن افزایش میزان کلسیم در خاکستر استخوان درشت نی موجب استحکام اسکلت بدن، سلامتی و بهبود عملکرد طیور می گردد. بطوری که ذکر شد مواد جاذب در داخل بدن نیز موثر هستند. سموم موجب کاهش میزان آلبومین، گلوبولین و پروتئین سرم خون می گردند.
Poulsenو همکاران گزارش نموده اند که استفاده از زئولیت طبیعی نوع کلینوپتیلولیت تغییر معنی دار در ذخیره پروتئین در بدن خوکهای در حال رشد ایجاد نمی کند ولی سیستم دفع ازت را از بدن تغییر می دهد، به طوری که دفع ازت از مدفوع افزایش پیدا کرده ولی دفع ازت از طریق ادرار کاهش پیدا می کند. در این آزمایش میزان پروتئین سرم خون در جوجه های گوشتی تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی 2 درصد زئولیت بالاترین و اختلاف آن با جیره شاهد معنی دار بود. وقتی زئولیت طبیعی به جیره افزوده می شود توانای جذب آب در آنها زمانی که ساختمان زئولیت تغییر نیافته باشد موجب کاهش امکان آلودگی خوراکها به آفلاتوکسین می گردند و از این طریق موجب بهبود عملکرد طیور می گردد، علت افزایش میزان پروتئین سرم خون را می توان ناشی از این اثر زئولیت طبیعی دانست و به نظر می رسد 2 درصد زئولیت از این نظر بهتر باشد . در اکثر آزمایشات استفاده از زئولیت طبیعی موجب کاهش اثرات زیان آور آفلاتوکسین ها برعملکرد جوجه های گوشتی شده است.
در آزمایش اخیر کمترین میزان چربی محوطه بطنی نیز مربوط به جوجه های تغذیه شده با 2 درصد زئولیت بود ولی در سطوح بالاتر زئولیت میزان چربی محوطه بطنی افزایش پیدا کرده بود. و علت آن استفاده از چربی در جیره های غذایی برای تنظیم انرژی قابل سوخت و ساز در حد جیره شاهد (فاقد زئولیت ) بود. این موضوع با نتایج آزمایش Cornejo و همکاران مطابقت دارد، نامبرده گزارش کرده که مقدار چربی محوطه بطنی با افزودن زئولیت طبیعی به جیره غذایی بیشتر می شود. ولی Lon-wo گزارش نمود میزان چربی غیر طبیعی لاشه هنگام استفاده از زئولیت طبیعی نسبت به جیره شاهد از 6/1 به 13/2 درصد کاهش می یابد.
علت تفاوت نتیجه آزمایشات فوق این می باشد که Lon-Wo و همکاراندر آزمایش خود زئولیت طبیعی را به صورت وزنی جایگزین غلات در جیره های غذایی نموده اند و با افزایش سطح جایگزینی انرژی قابل سوخت و ساز جیره ها نسبت به شاهد پایین تر بود. با توجه به نتایج بدست آمده از بررسی صفات مختلف بنظر می رسد استفاده از زئولیتهای طبیعی به میزان 2 درصد در جیره غذایی جوجه های گوشتی دارای اثرات سودمندی در تولید آنها می باشد. به طوری که ذکر شد در تمامی مراحل آزمایش بین دو نوع زئولیت از نظر تاثیر بر شاخص تولید در تمامی دوره ها معنی دار بود. از طرف دیگر اثر متقابلی بین نوع و سطح زئولیت از نظر تاثیر براین صفت مشاهده نگردید، لذا می توان نتیجه گرفت که در صورت دسترسی به زئولیت طبیعی از هردو نوع می توان از آنها به میزان اشاره شده (2 درصد جیره) استفاده نمود. دراین صورت قطعا ملاک انتخاب قیمت زئولیت در بازار خواهد بود.
قبل از مصرف هر ماده ای بعنوان زئولیت، باید به چند نکته اساسی توجه نمود:
اولا- چون زئولیت یک ماده معدنی است، باید به کمک آزمایشگا ههای شیمی معدنی معتبر از فرمول شیمیایی و نوع آن اطمینان حاصل نمود.
ثانیا- اندازه ذرات زئولیت چنانچه در بالا نیز ذکر شد، باید مورد بررسی و توجه ویژه قرارگیرد. زئولیتهایی که بسیار ریز و بصورت خاکه باشند، خواص طبیعی خود را بطور کامل نخواهند داشت.
ثالثا- اطمینان از حرارت دادن زئولیت در حدود 3000 تا 4000 درجه سانتیگراد، توسط شرکت تولید کننده آن، که تامین کننده حداکثر توانایی زئولیت در جذب کاتیونها و رسیدن به حداکثر ظرفیت جابجایی یونی در این ماده است.

نتیجه گیری :

با توجه به مطالب عنوان شده در بالا، خواص زیر را می توان برای زئولیتهای طبیعی قائل شد. ضمن اینکه تایید برخی از خواص بر شمرده شده در زیر، به تجربیات و تحقیقات بیشتری نیاز دارد:
1- ارزا نتر تمام شدن قیمت دان ( به علت گرانتر بودن قیمت اکثر اجزای جیره، بویژه ذرت نسبت به زئولیت ).
2- تسهیل در جذب مواد انرژی زای خوراک و تقلیل مواد غذایی جذب نشده در فضولات.
3- جذب رطوبت فضولات و تسهیل در جمع آوری آنها و کاهش بوی بد در محیط زیست و بسترطیور.
4- کاهش هزینه های مربوط به خشکاندن فضولات طیور.
5- کاهش خطر ابتلا به کوکسیدیوز بدنبال کاهش رطوبت بستر و کاهش هزینه های مربوط به خریداری و استفاده از کوکسیدیواستاتها.
6- افزایش وزن طیور گوشتی.
7- بهبود ضریب تبدیل غذایی.
8- تنظیم سرعت عبور غذا در دستگاه گوارش.
9- افزایش توانایی دستگاه گوارش برای جذب مواد مغذی مصرف شده.

ماده خوراکی(%)

دوره های آغازی(3-0هفتگی) درصدزئولیت

دوره رشد(6-3 هفتگی) درصدزئولیت

دوره پایانی(8-6 هفتگی) درصد زئولیت

0             2                       4                                  6

0        2                     4                                  6

0         2                    4                                  6

ذرت کنجاله سویا جو پورد ماهی روغن ذرت پودر صدف دی کلسیم فسفات مکمل ویتامینی مکمل مواد معدنی نمک دی ال- متیونین جمع

07/63 30 - 44/3 26/0 13/1 12/1 25/0 25/0 36/0 12/0 100

88/59 30 - 87/3 26/1 05/1 08/1 25/0 25/0 25/0 12/0 100

59/56 30 - 3/4 29/2 97/0 03/1 25/0 25/0 2/0 12/0 100

22/56 30 - 75/4 35/3 89/0 98/0 25/0 25/0 19/0 12/0 100

30/6 45/27 5 - - 33/1 07/1 25/0 25/0 3/0 05/ 100

98/60 08/28 5 - 97/0 16/1 08/1 25/0 25/0 17/0 05/0 100

32/57 79/28 5 - 04/2 06/1 09/1 25/0 25/0 15/0 05/0 100

61/53 50/29 5 - 12/3 97/0 09/1 25/0 25/0 15/0 06/0 100

89/63 2/22 10 - - 56/1 54/1 25/0 25/0 3/0 02/0 100

44/62 48/22 10 - 44/0 1/1 93/0 25/0 25/0 1/0 02/0 100

59/58 22/23 10 - 61/1 03/1 93/0 25/0 25/0 1/0 02/ 100

74/54 96/23 10 - 78/2 95/0 94/0 25/0 25/0 1/0 02/0 100

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10- کاهش حساسیت طیور نسبت به برخی از بیماریهای دستگاه گوارش مانند اسهال و تورم روده.
11- جذب برخی از عناصر سنگین و مسمومیت زا از جیره مانند سزیم و سرب.
12- جذب گروهی از سموم قارچی مانند آفلاتوکسین و غیره …
13- عدم ایجاد عوارض سمی و تقلیل میزان باکتریهای مضر.
14- امکان ایجاد کارخانه های خالص سازی گاز متان از فضولات و تامین انرژی حرارتی بسیار ارزان قیمت در مرغداریها.
15- امکان جایگزینی زئولیتهای طبیعی بجای برخی از آنتی بیوتیکهای محرک رشد مانند زینک باسیتراسین که با توجه به قیمت نازل زئولیتها بیشتر مقرون به صرفه می باشد.

ذرت کنجاله سویا جو پورد ماهی روغن ذرت پودر صدف دی کلسیم فسفات مکمل ویتامینی مکمل مواد معدنی نمک دی ال- متیونین جمع

07/63 30 - 44/3 26/0 13/1 12/1 25/0 25/0 36/0 12/0 100

88/59 30 - 87/3 26/1 05/1 08/1 25/0 25/0 25/0 12/0 100

59/56 30 - 3/4 29/2 97/0 03/1 25/0 25/0 2/0 12/0 100

22/56 30 - 75/4 35/3 89/0 98/0 25/0 25/0 19/0 12/0 100

30/6 45/27 5 - - 33/1 07/1 25/0 25/0 3/0 05/ 100

98/60 08/28 5 - 97/0 16/1 08/1 25/0 25/0 17/0 05/0 100

32/57 79/28 5 - 04/2 06/1 09/1 25/0 25/0 15/0 05/0 100

61/53 50/29 5 - 12/3 97/0 09/1 25/0 25/0 15/0 06/0 100

89/63 2/22 10 - - 56/1 54/1 25/0 25/0 3/0 02/0 100

44/62 48/22 10 - 44/0 1/1 93/0 25/0 25/0 1/0 02/0 100

59/58 22/23 10 - 61/1 03/1 93/0 25/0 25/0 1/0 02/ 100

74/54 96/23 10 - 78/2 95/0 94/0 25/0 25/0 1/0 02/0 100

 

 

 

 

 

 

 

جدول1-مقدار مواد خوراکی مورد استفاده در جیره های آزمایشی در مراحل مختلف پرورش.        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول2- مقدار انرژی قابل متابولیسم و مواد مغذی موجود در جیره های آزمایشی در مراحل مختلف پرورش.
جدول3- مقایسه میانگین ها و انحراف معیار صفاتمورد بررسی در سرم خون جوجه های مورد آزمایش تحت تاثیر نوع زئولیت در سن 49 روزگی.

نوع زئولیت	اسید اوریککلسترول     تری گلیسیرید       کلسیم                             فسفر						پروتئین آلبومین کراتینیاسپارتات ترانس آمیناز                                     آلکالینفسفاتاز
	mgr/dclit						gr/dclit		micgr/mlit	واحد بین الملل در لیتر
هیولاندیت	04/201	24/6	16/108	41/51	66/7	15/5	20/3	804/0	400/0	66/291	25/1971
	80/15	26/1	24/14	02/11	00/1	83/0	64/0	15/0	11/0	45/12	97/61
کلینوپتیلولیت	95/206	95/5	00/109	95/50	83/7	97/4	15/3	837/0	417/0	00/290	08/2187
	54/22	38/1	88/11	47/9	93/0	67/0	47/0	15/0	10/0	56/17	35/105
SE	97/3	27/0	68/2	10/2	20/0	15/0	11/0	03/0	02/0	92/24	85/175

 

 

 

 

 

سطح زئولیت

گلوکز

اسیداوریک

کلسترول

تری گلیسیرید

کلسیم

فسفر

پروتئین

آلبومین

کراتینین

اسپاراتات ترانس آمیناز

آ لکالین فسفاتاز

0 درصد

08/216 48/24

99/5 66/1

66/103 64/8

08/52 07/11

98/7 78/0

84/4 78/0

74/2 53/0

767/0 13/0

367/0 11/0

33/253 36/90

41/2105 03/601

2 درصد

25/198 73/19

17/6 3/1

08/107 08/11

66/48 16/10

45/8 89/0

34/5 83/0

51/3 6/0

868/0 12/0

475/0 11/0

58/229 52/95

83/1785 78/771

4 درصد

16/201 21/15

11/6 23/1

83/111 58/15

33/53 53/11

19/7 82/0

00/5 81/0

14/3 44/0

792/0 17/0

383/0 07/0

75/343 12/139

16/2629 14/1192

6س درصد

5/200 59/13

10/6 19/1

75/111 11/15

66/50 36/8

37/7 88/0

08/5 58/0

33/3 36/0

858/0 14/0

408/0 1/0

66/336 29/121

25/1796 72/512

SE

41/5

39/0

73/3

99/2

24/0

22/0

14/0

04/0

03/0

71/23

64/234

*

* *

**

*

*

*معنی دار)05/0>p)         ** معنی دار)01/0>p)
جدول-4 مقایسه میانگینها وانحراف معیار صفات مورد بررسی در سرم خون جوجه های مورد آزمایش تحت تاثیر سطوح مختلف زئولیت در سن 49 روزگی.

* معنی دار)05/0>p)                         ** معنی دار)01/0>p)

 

 

جدول-5 مقایسه اثر نوع زئولیت در جیره بر وزن نسبی اندام های داخل بدن

جوجه های گوشتی در سن 49 روزگی.

*معنی دار)05/0>p)        ** معنی دار(01/0>p)
جدول-6: مقایسه اثر سطح زئولیت در جیره بر وزن مسبی اندامهای داخل بدن جوجه های گوشتی در سن 49 روزگی

* معنی دار)05/0>p) ** معنی دار)01/0>p)
جدول7: مقایسه اثر سطوح مختلف زئولیت طبیعی بر عملکرد جوجه های گوشتی در دوره های مختلف پرورش.

نوع زئولیت

جنس نر (درصد)

جنس ماده (درصد)

لالشه

سینه

رانها

بالها

پشت وگردن

چربی محوطه بطنی

لاشه

سیه

رانها

بالها

پشت وگردن

چربی محوطه بطنی

هیولاندیت

06/59 21/2

05/32 20/4

44/33 97/2

26/9 61/0

89/23 95/1

09/3 15/1

54/57 38/4

91/30 65/2

46/31 71/2

61/9 06/1

85/23 56/2

97/4 33/1

کلینوپتیلولیت

64/59 87/1

59/30 54/1

54/33 27/1

10/9 61/0

71/23 44/1

74/3 30/1

84/58 11/1

91/33 64/1

34/31 74/0

86/8 98/0

74/23 82/1

18/4 14/1

SE

59/0

91/0

66/0

18/0

49/0

34/0

92/0

64/0

57/0

30/0

64/0

36/0

*

* معنی دار)05/0>p)
جدول8: مقایسه اثر زئولیت در جیره بر راندمان لاشه و قسسمت های مختلف آن.

سطح زئولیت

جنس نر (درصد)

جنس ماده (درصد)

لاشه

سینه

رانها

بالها

پشت و گردن

چربی محوطه بطنی

لاشه

سینه

رانها

بالها

پشت و گردن

چربی محوطه بطنی

0  درصد

86/59 22/2

30/30 58/1

77/33 39/1

94/8 73/0

45/24 36/1

40/3 38/1

35/56 44/2

17/32 95/1

66/31 82/1

41/9 09/

02/25 67/1

57/4 05/0

2  درصد

88/58 56/1

21/32 43/1

85/32 97/1

95/8 44/0

79/22 13/1

36/3 07/1

40/58 78/0

75/31 87/1

69/31 9/0

81/9 28/1

08/23 51/1

45/3 66/0

4  درصد

09/60 92/1

79/27 41/1

22/33 27/1

22/9 37/0

06/24 35/1

30/3 25/1

63/57 10/2

32/31 18/3

48/32 52/1

21/9 49/0

35/24 89/0

23/5 76/1

6  درصد

58/58 43/2

97/32 64/0

12/34 83/3

62/9 66/0

92/23 49/2

60/3 48/1

38/60 08/5

98/32 92/2

78/29 50/2

50/8 23/1

72/22 43/3

06/5 69/0

SE

84/0

26/1

95/0

23/0

68/0

52/0

24/1

04/1

73/0

42/0

86/0

46/0

*

* معنی دار)05/0>P)
جدول9: مقایسه اثر سطح زئولیت در جیره بر راندمان لاشه و قسمت های مختلف آن

سطح زئولیت	هزینه های خوراک به ازای هرکیلو گرم افزایش وزن(ريال)
	21-1 روزگی		42-1 روزگی	49-1 روزگی			56-1 روزگی
0 درصد	03/2457 64/24	60/2856 37/79			72/3139 48/114	52/3212 26/133
2  درصد	46/2504 61/95	91/2882 49/47			77/3208 21/68	22/3146 87/146
4  درصد	25/2635 51/22	44/2958 17/44			05/3301 80/106	14/3254
6  درصد	24/2717 95/40	77/3030 70/46			75/3393 83/109	36/3323 85/83
SE	31/19	91/19			89/35	10/48
	**	**			**

**معنی دار در سطح)01/0>P)
جدول10: مقایسه میانگین ها و انحراف معیار هزینه خوراک مصرفی به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن تحت تاثیر سطوح مختلف زئولیت.

سطح زئولیت	شاخص تولید
	21-1 روزگی	42-1 روزگی	49-1 روزگی	56-1 روزگی
0  درصد	58/138 67/5	20/189 79/12	10/194 08/14	96/190 91/15
2  درصد	29/201 94/12	61/202 27/9	43/202 60/9	06/212 62/17
4  درصد	27/198 14/7	75/203 82/8	15/204 26/9	52/210 82/13
6  درصد	06/207 96/5	78/208 59/8	76/211 30/11	23/216 72/17
SEM	99/2	54/3	97/3	78/5
	**	**	*	*

* معنی دار)05/0>P)
جدول11: اثر سطح زئولیت در جیره های غذایی بر شاخص تولید در مراحل مختلف آزمایش.
منابع:
1- خادمی شورمستی، د.1380.مقایسه اثر زئولیتهای طبیعی و فرآیند شده ایران بر عملکرد جوجه های گوشتی. پایان نامه کارشناسی علوم دامی. دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
2- کیانی،م ،فرخی، م.، میر صانعی، م . رسول زاده ، ح .1376. تأثیرات زئولیتهای طبیعی ایران بر میزان رشد، بازده غذایی و تلفات در جوجه های گوشتی. مجله دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران. شماره 52 .
3- مراد مند. ب . 1376 . بررسی اثرات استفاده از دو نوع زئولیت طبیعی در تغذیه جوجه های گوشتی. پایان نامه دکترای دامپزشکی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون.
4- مشفقی،ح،م.1379.کاربرد زئولیت در تغذیه طیور1- تأثیر زئولیت بر مایکوتوکسین ها. چکاوک، دوره چهارم، شماره 2.
5-Ames,L.L.,1960.The cation sieve properties of clinoptilolite,Amer. Mineral .45:689-700
5-Debeic,M.(1995) Influence of clinoptilolite on chiken growth.Poultry Abstract.Vol.,21,No.9,P:309
6-http://forum.parsigold.com
7-http://aftab.ir
8-http://www.ui.ac.ir
9-http://ylym.wordpress.com
/خ