گنجینه معرفت(5)

اطاعت از خدا

اگر می‏خواهید مورد توجّه خاص خداوند باشید، سعی کنید که در همه حالات انسان مطیع خدا باشید. باید دانست که بندگی خدا و عمل کردن به دستورهای الهی قلب و روح انسان را صفا می‏دهد و انسان را به عالی‏ترین مراحل معنوی می‏رساند. بنابراین نباید نسبت به برخی از دستورهای الهی مطیع ونسبت به برخی دیگر بی‏اعتنا باشیم؛ مانند کسانی که نسبت به خیلی از وظایف فردی و اجتماعی خود چنان بی‏اعتنایند که انسان تصور می‏کند که به هیچ چیز اعتقادی ندارند و چه بسا عباداتی همچون نمازهای واجب خود را هم انجام نمی‏دهند. حضرت علی(علیه السلام) می‏فرمایند:
اَطیعُوا اللّهَ حَسْبَ ما اَمَرکُم بِهِ وَ رُسُلُهُ
دستورهای الهی را آن‏گونه که خدا و رسولش فرموده‏اند، اطاعت کنید.

حساب اموال

انسان عاقل کسی است که مقدار اندک خود را بر بسیارِ دیگران ترجیح دهد. چیزی که متعلق به شماست، می‏توانید بر آن تکیه کنید، براساس آن هزینه کنید و هیچ‏کس نمی‏تواند آن را از چنگ‏تان به درآورد، فرقی نمی‏کند آن چیز کم باشد یا زیاد؛ حال آنکه بر مال دیگران نمی‏توانید اتّکا داشته باشید. مال دیگران در اختیار شما نیست و طبعا صاحبانش به راحتی می‏توانند از مال خود دفاع کنند و اگر آن مال نزدتان باشد، آن را به اموال خود باز گردانند. پس برای اینکه در برنامه‏ریزی‏های مالی‏تان با مشکلی مواجه نشوید، تنها بر اموال شخصی خود تکیه و اعتماد، و با توجه به آن اقدام کنید. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
قَلیلٌ لَکَ خَیْرٌ مِنْ کثیرٍ لِغَیْرِکَ
اندکی که از آنِ توست بهتر از بسیاری است که مال تو نیست.

پیروی از پیامبران

در این جهان مکاتب فکری و عملی گوناگونی وجود دارد که هریک پیروانی دارد و مردم را به سوی خود می‏خواند. در این میان تنها مکتبی که قابل اعتماد است، مکتب پیامبران است که پشتوانه الهی دارد و از مقام وحی پروردگار سرچشمه می‏گیرد. مکتبِ پیامبران، مکتب فطرت است. این راه ملکوتی به روی همگان باز است و هرکس می‏تواند از این خوانِ گسترده توشه‏هایی برچیند. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
ما اَعْظَمَ فَوْزٍ مَنْ اِقْتَفی اَثَرَ النَّبِیّینَ
چه بزرگ است کسی که پا جای پای پیامبران گذارد.

ناراحتی از پاسخ

برخی از افراد ممکن است به ناحق سخنان ناروایی درباره کسی بگویند که عکس‏العمل شدیدی به دنبال داشته باشد. در این حال شخص از پاسخ طرف مقابل، که معمولاً شدیدتر است، خواهد رنجید. در حالی که اگر قبل از آن فکر می‏کرد، هرگز به این عمل غیر انسانی دست نمی‏زد و از حملات انتقامی طرف مقابل آسیب نمی‏دید. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرماید:
لا تَقُولَنَّ ما یَسوءُکَ جَوابُهُ
چیزی که از پاسخش می‏رنجی، مگو.

خورش گرسنگی

معمولاً خورش‏ها را علاوه بر طعم و خاصیت‏هایی که دارند، بیشتر برای این می‏خورند که غذای ساده را مطبوع‏تر و گواراتر می‏کند، و انسان با اشتهای بیشتری غذا می‏خورد. اما آنچه اشتها را زیادتر می‏کند گرسنگی است. ممکن است در مواقع معمولی هیچ توجهی به نان بیات موجود در سفره منزل نداشته باشید و حتی حاضر نشوید که یک تکه از آن بخورید، ولی اگر انسان گرسنه باشد، همان تکه نان را با اشتهای کامل می‏خورد، تو گویی مدت‏ها در انتظار رسیدن به آن بوده است. حضرت علی(علیه السلام)در این‏باره می‏فرمایند:
نِعْمَ الاِدمُ الْجُوعُ
گرسنگی خورش خوبی است.

ضمانت

وقتی کسی از انسان درخواست ضمانت می‏کند انسان باید نخست توانایی اقتصادی خود و اوضاع مالی تقاضا کننده را بررسی کند و بعد تصمیم مثبت یا منفی بگیرد. کسی که برای رفاقت یا کمک به شخصی اقدام به ضمانت می‏کند، ولی در مقام عمل توان پرداخت مبلغ مورد ضمانت را ندارد، علاوه بر شرمندگی، ممکن است با مشکلات عدیده‏ای روبرو شود، در حالی که اگر از ابتدا جوانب امر را می‏سنجید، دچار این مشکلات نمی‏شد. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
لا تَضْمَنْ مالا تَقْدِرُ عَلَی الوفاءِ بِهِ
مبلغی که قادر به پرداخت آن نیستی، ضمانت مکن.

سرعت در جواب

برخی از مردم سعی می‏کنند در جواب دادن بر دیگران سبقت بگیرند و این امر را برای خود امتیازی به حساب می‏آورند و احساس می‏کنند با این کار تیزهوش و حاضرجواب معرفی می‏شوند. در حالی که این اشتباه است؛ زیرا زیانی که از این کار می‏بینند بیشتر است. اساسا بیش‏تر اشتباهات انسان مربوط به مواردی است که در کار خود عجله کرده است، هم‏چنان‏که بیش‏ترین موفقیت‏ها از درنگ و تأمل به دست آمده است. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
مَنْ اَسْرَعَ فِی الْجوابِ لَمْ یُدْرِکِ الصَّوابَ
هرکس در پاسخ دادن عجله کند، خطا خواهد کرد.

چاه کندن برای دیگران

کسانی هستند که بر اثر بدآموزی‏ها یا احساس حسادت و در پی برخی عقده‏ها، همواره تلاش می‏کنند که برای دیگران مشکلاتی به وجود آورند. این از پلیدترین صفات اخلاقی است. ممکن است کسی بدون هیچ سابقه دشمنی و فقط برای لذّت بردن به این عمل غیرانسانی دست بزند. بدون شک این افراد، اگر هرچه زودتر به اصلاح درون خویش نپردازند،کارشان به جای خطرناکی خواهد رسید. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
مَنْ حَفَرَ لِاَخیهِ الْمُؤْمنِ بِئْرا اُوقِعَ فیه
هرکس برای برادر مؤمن خود چاهی بکند، خود در آن خواهد افتاد.

سخن حق

بعضی وقتی سخنی می‏شنوند، پیش از هرچیز می‏خواهند ببینند گوینده آن کیست؛ چنانچه گوینده شخص مشهور و دارای مقام و منصبی باشد، آن سخن را بدون تحقیق می‏پذیرند و اگر نه به آن اعتنا نمی‏کنند. این کار درستی نیست. ممکن است کلام سودمند و زیبایی از زبان شخص عادی و فاقد شهرت و شخصیت ظاهری خارج شود. هم‏چنان‏که احتمال دارد فرد باسواد و دانشمند و آگاهی سخنان کم‏ارزشی بگوید. پس آنچه به کلام ارزش می‏دهد محتوای کلام است، نه گوینده آن. بکوشیم بر اساس تبلیغات و غوغاسالاری حرفی را نپذیریم، بلکه به حقیقت سخن توجه داشته باشیم. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
لا تَنْظُرْ اِلی مَنْ قالَ وَ انْظُرْ اِلی ما قالَ
نگاه نکن چه کسی می‏گوید، بلکه ببین چه می‏گوید.

انس با قرآن

آنان که می‏خواهند در مشکلات زندگی، دچار وحشت و اضطراب نشوند و حوادث گوناگون قلب‏شان را نلرزاند و چون کوه استوار و پابرجا باشند، باید خود را با آیات دلنشین قرآن مأنوس سازند. مداومت بر این کار به همه زوایای زندگی روشنایی و صفا می‏بخشد و چنان اطمینان و اعتمادی به انسان می‏دهد که هر وحشت و اضطرابی را تبدیل به امنیت و رحمت می‏کند. آنان که با قرآن همدم‏اند، مایه آرامش خاطر دیگرانند؛ زیرا آنها با خزانه رحمت الهی پیوندی ناگسستنی دارند. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
مَنْ آنَسَ بِتِلاوَةِ الْقُرْانِ لَمْ تُوحِشْهُ مُفارَقَهُ الْاِخوانِ
هر که با قرآن مأنوس است، از دوری یاران وحشتی ندارد.

با آنچه نمی‏دانید دشمنی نکنید

ممکن است سخنی بشنوید که عجیب و باور نکردنی باشد. در این حال نباید از درِ مخالفت درآمد و گوینده را دروغگو پنداشت. انسان تا وقتی که دلیل محکمی بر غلط بودن حرف دیگران ندارد، نباید آن را تکذیب کند، بلکه باید دلایل قاطع ارایه دهد. حقیقت این است که بعضی از سخنان، درست و واقعی است، ولی عده‏ای به علت کم‏سوادی از درک آن عاجزند. پس قبل از مخالفت با سخنی، جوانب امر را کاملاً بسنجید تا مخالفت‏تان جاهلانه نباشد. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
لا تُعادُوا ما تَجْهِلُونَ فَاِنَّ اَکْثَرَ الْعِلْمِ فیما لا تَعْرِفُونَ
با آنچه نمی‏دانید دشمنی نکنید؛ چون بخش اعظم دانش، در محدوده دانسته‏های شما نیست.

درگیری با افراد پست

شکی نیست که هر انسان عاقلی از ایجاد درگیری با دیگران خودداری می‏کند. این مسأله زمانی تأکید بیشتر دارد که طرف مقابل، شخص پست و نانجیبی باشد. چنین کسی برای از بین بردن حریف، از هیچ عمل ناجوان‏مردانه‏ای دریغ نمی‏کند و به تنها چیزی که فکر می‏کند، از میان برداشتن رقیب است. انسان پست و فرومایه به هیچ اصلی عقیده ندارد و با نسبت دادن اتهامات شخصیت دیگران را مسخ می‏کند و طوری صورت قضیه را عوض می‏کند که ساده‏اندیشان شما را مقصر به حساب می‏آورند. حضرت علی(علیه السلام)در این‏باره می‏فرمایند:
لا تُلاحِ الدَّنِیَّ فَیَجْتَرِی‏ءَ عَلَیْکَ
با افراد پست درگیر نشو که نسبت به تو جری نشوند.

ادای حقوق

ممکن است در زندگی برخی از حقوق مردم یا خدا بر گردن شما باشد که هنوز نسبت به پرداخت آنها تصمیمی نگرفته باشید. باید هرچه زودتر آنچه بدهکارید، بپردازید، یا حداقل از آنها رضایت بطلبید، وگرنه باید در جهان دیگر جوابگوی اعمالتان باشید. اینک آنچه مایه خوش وقتی است این است که هنوز فرصت باقی است و می‏توان در پرداخت حقوق دیگران کوشید.
حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
اَخْرِجْ مِنْ مالِکَ اَلْحُقُوقَ
حقوق خدا و مردم را از مال خود خارج کن.

بررسیِ نامه

گاهی، انسان نامه‏ای می‏نویسد و بدون وارسی، آن را به صندوق پُست می‏اندازد. نویسنده نامه، زمانی که مشغول نوشتن است، ممکن است از بعضی مطالب غافل باشد و دچار اشتباهاتی شود. از طرف دیگر بسیاری از اوقات، بعد از نوشتن نامه و ارسال آن، تازه متوجه می‏شود که مسئله‏ای را فراموش کرده، یا در نوشتن بخشی از نامه دچار اشتباه شده است. بنابراین بهتر است قبل از ارسال نامه، یک‏بار آن را به دقت بررسی کرد. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
إذا کَتبْتَ کِتابا فَاَعِدْ فیهِ النَّظَرَ قَبْلَ خَتْمِهِ
وقتی نامه‏ای نوشتید، قبل از پایان، یک‏بار دیگر آن را از نظر بگذرانید.

خطاب مؤدبانه

بعضی در صدا زدنِ افراد رعایت ادب نمی‏کنند، در حالی که اگر دیگران آنها را بدان‏گونه بخوانند عصبانی می‏شوند و حتی جوابشان را هم نمی‏دهند. جای تعجب است افرادی که خطاب پرخاشگرانه دارند، وقتی که نیازمند کمک دیگران باشند، چنان مؤدبانه و محترمانه صحبت می‏کنند که انگار آن شخص دیروزی نیستند. بنابراین آن‏گونه که انتظار دارید دیگران با شما برخورد کنند، با مردم رفتارکنید. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
اَجْمِلُوا فِی الخطابِ تَسْمَعُوا جمیلَ الْجَوابِ
مردم را مؤدبانه صدا بزنید تا پاسخ مؤدبانه بگیرید.

تغافل

ممکن است شخصی از روی جهالت سخن ناروایی به شما بگوید و سعی می‏کند برای رسیدن به مقاصد نامطلوبش، با شما درگیر شود. شکی نیست که در چنین مواردی مصلحت ایجاب می‏کند که سخن او را نشنیده بگیرید تا جلوی شرارت او گرفته شود و از شرش در امان بمانید. چه بسا اگر چنین نکنید ضررهای جبران‏ناپذیری به بار خواهد آمد. حضرت علی می‏فرمایند:
مَنْ لَمْ یَتَغافَلْ وَ لا یَغُضُّ عَنْ کَثیرٍ مِنَ الْاُمُورِ تَنَقَّصَتْ عیشَتُهُ
هرکس مسامحه نکند و از بسیاری از آنچه می‏بیند چشم نپوشد، در زندگی راحتی نمی‏بیند.

کمک‏خواهی

ممکن است در زندگی دچار کمبودهایی شوید ونیاز به کمک اقتصادی داشته باشید. در چنین مواردی تا آنجا که ممکن است سعی کنید که از دیگران کمک نخواهید. اگر خدای ناکرده ناگزیر شدید، از افراد پست همت و فرومایه کمک نگیرید؛ زیرا آنها آن‏قدر ناجوان‏مرد و پلیدند که شما را دچار پشیمانی و شرمندگی می‏کنند.
حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
طالِبُ الْخَیْرِ مِنْ الّلِئام مَحْرومٌ
کسی که از فرومایه چشم انتظار نیکی باشد، ناکام می‏ماند.

دشمنی با خوبان

برخی از مردم روحیه‏ای شرارت‏بار دارند و از وجود افراد صالح و خیراندیش رنج می‏برند و به شکل‏های گوناگون وسایل آزار و اذیت آنها را فراهم می‏آورند. ناراحتی آن‏ها بیشتر از این روست که وجود افراد نیک در میان مردم معمولاً مانع پیاده شدن نقشه‏های شیطانی آنان می‏شود؛ چون نیکان بر سر راهشان موانعی ایجاد می‏کنند. چنانچه این افراد اطمینان می‏یافتند که صالحان هرگز جلوی مطامع مادی‏شان را نمی‏گیرند، چه بسا هیچ دشمنی و مزاحمتی ایجاد نمی‏کردند. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
عادَةُ الْاَشْرارِ مُعاداتُ الْاَخْیارِ
عادت بدکاران دشمنی با خوبان است.

دوری از حرام

هر مسلمانی موظف است از کارهای حرام دوری کرده، در برابر حرام و حلال خدا فروتن باشد. متأسفانه بسیاری از مردم دچار هوای نفس می‏شوند و به عمل خلاف دست می‏زنند که بی‏شک این نوعی ستیزه‏جویی با تعالیم پیامبران است. این افراد با اندکی تفکّر درمی‏یابند که زیان‏کار خواهند بود و این سرپیچی دامن‏گیرشان شده، جز زیان ابدی چیزی در پی نخواهد داشت. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
لا وَرَعَ اَنْفَعُ مِنْ تَجَنُّبِ الْمَحارِمِ
هیچ پارسایی سودمندتر از ترک کارهای حرام نیست.

دشمنی با مردم

از راه‏های نفوذ در قلب مردم، داشتن رفتار دوستانه و محبت‏آمیز است. دشمنی با مردم باعث دوری و بدبینی و گریزان شدن مردم می‏شود. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
رَأسُ الْجَهْلِ مُعاداةُ النّاسِ
دشمنی با مردم رأس گم‏راهی است.

آموزش

هر انسانی وظیفه دارد تا آنجا که می‏تواند بیاموزد و دیگران را نیز از دانش خود بهره‏مند کند. هیچ‏کس نباید با بهانه‏گیری از زیربار این مسئولیت بزرگ شانه خالی کند. بی‏اعتنایی نسبت به آموزش دیگران مانند بی‏اعتنایی در برابر مردم گرسنه‏ای است که نیاز به نان دارند. چه زشت است که از دانایی آموختن چیزی را تقاضا کنند و او فرصت کافی داشته باشد و اقدامی نکند. حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
عَلَی الْعالِمِ اَنْ یَتَعَلَّمَ ما لَمْ یَعْلَمْ وَ یُعَلِّمَ النّاسَ ما قَدْ عَلِمْ
بر داناست آنچه نمی‏داند بیاموزد و آنچه می‏داند به مردم یاد دهد.

باطن بیمار

از صفات خداوند ستار بودن اوست. اگر خداوند پرده‏پوش نبود و باطن‏مان و اسرارِ درون‏مان برای دیگران فاش می‏شد، هرگز نمی‏توانستیم در برابر دیگران سر بلند کنیم. راستی اگر به سبب بدکاری‏های ما مصحلت پروردگار ایجاب کند که برای عبرت دیگران، چهره باطنی ما در نزد مردم آشکار شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا بهتر نیست از پلیدی‏های باطن بکاهیم و ظاهر و باطن‏مان را یکی کنیم؟ حضرت علی(علیه السلام)می‏فرمایند:
ما اَقْبَحَ بِالْاِنْسانِ باطِنا عَلیلاً و ظاهرا جَمیل
چه‏قدر بد است که انسان باطنی بیمار و ظاهری زیبا داشته باشد.
منبع: پایگاه حوزه
/س