اصلاح الگوى مصرف، ضرورتى همگاني
نویسنده: سيدحرمت الله موسوي مقدم
امسال از سوي رهبر معظم انقلاب اسلامي، سال اصلاح الگوي مصرف اعلام شده است.
اصلاح الگوي مصرف اگربه درستي در شئون فردي و اجتماعي کشور اجرا شود بسياري از مشکلات فردي و اجتماعي مردم حل شده و برکات آسمان و زمين در زندگي مردم جاري و ساري مي گردد.
در مقاله حاضر، نويسنده کوشيده است نگاهي به اهميت و آثار اصلاح الگوي مصرف داشته باشد. مطلب را باهم ازنظر مي گذرانيم:
امام صادق(علیه السُلام) در اهميت تأمين مايحتاج ضروري زندگي مي فرمايند، کسي که براي برطرف نمودن نياز معاش خانواده اش تلاش نمايد همانند رزمنده ايست که در راه خدا با کفار مي جنگد (1) و در همين راستا مي فرمايند که خداوند متعال خواب زيادي و بي کار بودن را دشمن مي دارد(2) طبق آموزه هاي امامان معصوم(علیهم السّلام) بهبود بخشيدن به وضع زندگي و تدارک يک ساز و کار مترقي اقتصادي براي افراد و اجتماع از راه کار و تلاش مشروع، نه تنها نقص و عيبي براي آدم مسلم نيست، بلکه ناشي از قوت ايمان و اراده استوار او در راه رسيدن به اهداف والاي معنوي است.
اما متأسفانه هم اکنون عده زيادي در جامعه بدون تحمل کم ترين رنج و مرارت، يک شبه صاحب ثروت هاي هنگفت مي شوند و به همين خاطر منشاء بدترين اسراف و تبذير و سنتهاي نامشروع در جامعه مي شوند.
بطوريکه ديگراني که از اين پولهاي بادآورده برخوردار نيستند، با فشار فرزندان و يا افراد ديگر، از وضعيت دخل و خرج خود بي خبر شده و بسوي اين منکر پنهان هدايت مي شوند و بطور ناخواسته با مسائل و معضلات اجتناب ناپذير اجتماعي مواجه مي شوند. سعدي در اين باره گفته است:
چو دخلت نيست خرج آهسته ترکن
که مي گويند ملاحان سرودي
اگر باران به کوهستان نبارد
به سالي دجله گردد خشک رودي
اندازه نگهدار که اندازه نکوست
هم لايق دشمن است و هم لايق دوست
در هر دوره، گرفتاري هايي به عنوان بيماري، پيش مي آيد که بايد پادزهر آن که توکل بر خداست به جامعه تزريق شود، در زمان مولاي متقيان(علیه السلام) دنياطلبي و مال اندوزي به عنوان آفت، موجوديت حاکميت را تهديد مي کرد که امام(علیه السلام) با تأکيد فراوان مردم به زهد و نکوهش دنيا، از آن ممانعت کرد و به عقيده خيلي از معتمدين، امروز هم سم دنياگرايي و فزون طلبي لغزش گاهي است بر سر راه فرزندان انقلاب که دارد مسير را براي آنان ناامن مي کند بطوريکه رهبر معظم انقلاب اسلامي با ذکاوت، اين خطر را اعلام و دوري از آن را به همه توصيه کردند. ناتواني عقل سبب اصلي افراط و تفريط و تبذير در ابعاد اقتصادي، اجتماعي و سياسي است که درمان اين بليه، پادزهر اخلاقي است. دوري از اعتدال در همه امور به پيامدهاي انحرافي و زيانبار مي انجامد، بطوريکه افراط در عقايد موجب کفر و تفريط در آن، آدم را به سرنوشت خوارج نهروان دچار مي سازد، افراط در مصرف، روح انسان را از ارزشهاي الهي دور مي نمايد و تفريط در خوردن نيز رويه رهبانيت و دوري از دين اسلام را به دنبال دارد. تندروي در عبادت موجب بي ميلي و کسالت در عبادت شده و تفريط در آن سبب فراموشي ياد خالق مي گردد، همچنان که افراط در انفاق موجب تهي دستي و بيچارگي شده و تفريط در اين مقوله هم آسيب بخل و آز را تقويت مي کند و لذا اصلاح الگوي استفاده از امکانات و مصرف منطقي از انعام الهي ضرورتي است که مي بايست مورد دقت و کنکاش دقيق قرار گيرد.
براساس اعتقادات ديني ما مسلمانان، هرکس مجاز است به حد نياز خود از نعمتهاي خدادادي بهره گيرد و حق ندارد اين روند را به ولنگاري و ابتذال بکشاند، قبح اسراف و استفاده نامطلوب از امکانات الهي به حدي است، که خداي سبحان تبذيرکنندگان را برادر و هم رديف شيطان معرفي کرده است، اما از منظر و ابعاد قانون و اجتماع هم استفاده بي رويه و خارج از شمول و عقول از امکانات، گناهي است نابخشودني، زيرا کشور اسلامي ما، به واسطه شعائر ديني و مبارزه با قدرتهاي متجاوز به حقوق انساني، مورد تهديد و تجاوز و تحريم اين قدرتها است که براي ادامه اين مبارزه مشروع و دفاع از استقلال و آزادي خود بايد با بهترين وجه ممکن از منابع و توليدات خويش استفاده نموده و قناعت ديني و مناعت طبع را به اوج برسانيم، تا اينجاي کار بيشتر مربوط به مردم و قشرهاي گوناگون است، اما با نظارت و صداقت مديران و متوليان، لکن بخش ديگري از موضوع اصلاح الگوي مصرف به عنوان اولويت اول سال 88، گرچه بطور مستقيم در پيام نوروزي مقام معظم رهبري بدان تصريح نشده بلکه جز شالوده انکارناپذير اين بيانات ماندگار است، امکانات و موقعيتهاي غيرمادي و مناسب و مديريت هاي سياسي و اجرائي است که به واسطه رأي و نظر مردم به مديران جامعه واگذار شده و در اجراء دست مردم عامي بدان نمي رسد، اين مناصب و مواضع قدرت که مي تواند ضامن سعادت جامعه و يا باعث شقاوت آن شود به مراتب از مواهب و امکانات مادي و مصرفي مردم عادي مهمتر و اثرگذارتر مي باشند که اصلاح الگوي بکارگيري و استفاده از آنان از جايگاه و اولويت بسيار ممتازي در جامعه برخوردار است.
بدون اغراق بايد اين واقعيت را بپذيريم که بخش اعظمي از مسائل و مشکلات و معضلات و نابساماني هاي موجود در جامعه به دليل سوءاستفاده از مديريتها و مسئوليتهاي اجرايي است که بعنوان يک الگوي ناسالم و غيرمنصفانه اعمال مي شود.
نگاهي گذرا به اسلوب و عملکرد فردي، اجتماعي و خانوادگي تعدادي از متوليان و متنفذين که به نوعي به منابع قدرت و ثروت متصل اند، اين واقعيت را عيان مي کند که به جاي اينکه براي عامه مردم الگوي سازنده باشند، عملا، بدآموزيها و ناهنجاريهاي اجتماعي را در فضاي عمومي کشور گسترش مي دهند که عينا خلاف رأي و نظر مقام عظماي ولايت و انتظار مردم است.
امروزه مناصب اجرائي، تريبونهاي عمومي، امکانات رفاهي، ابزارهاي رسانه اي، شبکه هاي تبليغي، تشکيلات و احزاب سياسي و گروهها و انجمن هاي مذهبي و اجتماعي همه ابزارها و امکاناتي است که به برکت نهضت عظيم امام خميني(رحمت الله علیه) به افراد و اشخاص معدودي واگذار شده که استفاده از آن به اصلاح الگوي مصرف نياز مبرم دارد. اصلاح تفکر و انديشه، برداشت از قدرت، نگاه به حاکميت، انصاف در قضاوت، غور در عالم سياست، تلطيف در فضاي صداقت و تلقي درست از اعتماد ملت، مهمترين محصول است و فرآورده هاي معنوي و غيراقتصاديست که در سال اصلاح الگوي مصرف بايد مورد تجديدنظر جدي صاحب منصبان قرار گيرد، زيرا اگر تفکر مديران جامعه اصلاح شود، مي تواند به اصلاح ديگر بحثهاي جامعه نيز کمک نمايد.
گرچه در قانون اساسي، سازکار استفاده از اين عناوين و مناصب به روشني و شفاف معين شده است اما متأسفانه بعضا شاهديم که اين الگوي پر بهاء (قانون اساسي) که بهاي خون هزاران انسان فداکار است به درستي و دقيقا رعايت نمي شود.
در نظام ولائي و علوي، مسئوليتها امانتند نه ابزار اعمال قدرت، براي دستيابي به منافع حزبي، آزادي بيان و نقد صادقانه مديران نعمتي است که در گرو فداکاري مردم در لواي انقلاب اسلامي به دست آمده، اما گاهي هم از مسئوليت بد استفاده مي شود و هم از آزادي بيان برداشت نادرست، که در تعاقب فرامين نوروزي مقام معزز رهبري بايد اصلاح شوند والا خسارات جبران ناپذيري ببار خواهند آورد.
تفسير غلط از قوانين، بي حرمتي به جايگاه نهادهاي قانوني، تداخل در وظايف دستگاههاي اجرائي و نظارتي، ناديده انگاشتن نظر افکار عمومي، گفتارهاي بي عمل، نااميدکردن مردم از آينده، هدردادن سرمايه هاي مادي و معنوي کشور، فرصت سوزيهاي متعدد، آزمون و خطاهاي مکرر، تبار گرائيهاي مزمن، مصونيتهاي بي جا، استفاده هاي ابزاري از مقدسات، بي حاصل خواندن رنج ديگران، ناديده گرفتن عزت و اقتدار جهاني انقلاب اسلامي و تنگ نظري هاي جناحي و فزون خواهيهاي سياسي، از جمله آفتهائي است که اگر الگو و قالب بهينه اي براي آن بر مبناي پيام مقام معظم رهبري تعريف نشود، فرجام خوبي را در پي نخواهد داشت زيرا اينها هم در کنارنان و آب و برق و بنزين، خوراکهاي غيرمعنوي و مادي هستند که براي مصرف آنان، نياز به اصلاح الگوي مطلوب دارند قالب شکنيهاي مصلحت انديشانه و توسعه تعالي روحي و اجتماعي و بسط واقعيتهاي انساني، مؤثرترين راهبردي است که انقلاب اسلامي ايران را به يک پديده جهان شمول مبدل نموده است.
به اقرار عالمان منصف، امروز جمهوري اسلامي ايران براي بشر به يک الگوي منطقي تبديل شده، و زيبنده نيست که به الگوي هاي مسلم ملي و اسلامي خود بي تفاوت باشيم.
نصب بنرهاي طويل و رنگارنگ، کاشتن تابلوهاي ميليوني، تزئين سالنهاي مجلل، توزيع تراکتهاي رنگين، اعزام اردوهاي تفريحي، مأموريت هاي مکرر، سفرهاي متعدد خارجي، عمره هاي گزينشي و پخش سريالهاي تکراري، انتشار مجلات و روزنامه هاي بي محتوي، همه توسط نهادهاي دولتي که گاهي جهت دار و شائبه انگيز و حاشيه ساز نيز هست، بدترين الگويي است که بدآموزي را در جامعه توسعه مي بخشد که بايد خود را با اين منشور نوروزي هماهنگ سازند.
اکنون که دنياي استکبار نيز به جرم استقلال خواهي، انقلاب ما را مورد تهديد و تحريم قرار داده و حالا که در آستانه عظيم ترين تحول سياسي و اجرائي (انتخابات رياست جمهوري) قرار داريم، ضرورت دارد که با تاسي از کلام گهربار رهبر عزيز انقلاب اسلامي، از اسراف و تبذير و بد مصرف کردن منابع و سوءاستفاده سياسي از ظرفيتهاي نظام اسلامي به نفع يک جريان به جد خودداري کنيم و همه با هم منافع ملي را وجه همت خود قرار دهيم تا با استمرار از روح ملکوتي امام(رحمت الله علیه) و شهيدان، و عمل به پيام نوروزي مقام معظم رهبري با موفقيت از اين مرحله سخت و نفس گير نيز به سلامتي گذر کنيم.
/الف
اصلاح الگوي مصرف اگربه درستي در شئون فردي و اجتماعي کشور اجرا شود بسياري از مشکلات فردي و اجتماعي مردم حل شده و برکات آسمان و زمين در زندگي مردم جاري و ساري مي گردد.
در مقاله حاضر، نويسنده کوشيده است نگاهي به اهميت و آثار اصلاح الگوي مصرف داشته باشد. مطلب را باهم ازنظر مي گذرانيم:
اعتقاد سالم و تلاش مستمر
امام صادق(علیه السُلام) در اهميت تأمين مايحتاج ضروري زندگي مي فرمايند، کسي که براي برطرف نمودن نياز معاش خانواده اش تلاش نمايد همانند رزمنده ايست که در راه خدا با کفار مي جنگد (1) و در همين راستا مي فرمايند که خداوند متعال خواب زيادي و بي کار بودن را دشمن مي دارد(2) طبق آموزه هاي امامان معصوم(علیهم السّلام) بهبود بخشيدن به وضع زندگي و تدارک يک ساز و کار مترقي اقتصادي براي افراد و اجتماع از راه کار و تلاش مشروع، نه تنها نقص و عيبي براي آدم مسلم نيست، بلکه ناشي از قوت ايمان و اراده استوار او در راه رسيدن به اهداف والاي معنوي است.
اما متأسفانه هم اکنون عده زيادي در جامعه بدون تحمل کم ترين رنج و مرارت، يک شبه صاحب ثروت هاي هنگفت مي شوند و به همين خاطر منشاء بدترين اسراف و تبذير و سنتهاي نامشروع در جامعه مي شوند.
بطوريکه ديگراني که از اين پولهاي بادآورده برخوردار نيستند، با فشار فرزندان و يا افراد ديگر، از وضعيت دخل و خرج خود بي خبر شده و بسوي اين منکر پنهان هدايت مي شوند و بطور ناخواسته با مسائل و معضلات اجتناب ناپذير اجتماعي مواجه مي شوند. سعدي در اين باره گفته است:
چو دخلت نيست خرج آهسته ترکن
که مي گويند ملاحان سرودي
اگر باران به کوهستان نبارد
به سالي دجله گردد خشک رودي
جايگاه اعتدال
اندازه نگهدار که اندازه نکوست
هم لايق دشمن است و هم لايق دوست
در هر دوره، گرفتاري هايي به عنوان بيماري، پيش مي آيد که بايد پادزهر آن که توکل بر خداست به جامعه تزريق شود، در زمان مولاي متقيان(علیه السلام) دنياطلبي و مال اندوزي به عنوان آفت، موجوديت حاکميت را تهديد مي کرد که امام(علیه السلام) با تأکيد فراوان مردم به زهد و نکوهش دنيا، از آن ممانعت کرد و به عقيده خيلي از معتمدين، امروز هم سم دنياگرايي و فزون طلبي لغزش گاهي است بر سر راه فرزندان انقلاب که دارد مسير را براي آنان ناامن مي کند بطوريکه رهبر معظم انقلاب اسلامي با ذکاوت، اين خطر را اعلام و دوري از آن را به همه توصيه کردند. ناتواني عقل سبب اصلي افراط و تفريط و تبذير در ابعاد اقتصادي، اجتماعي و سياسي است که درمان اين بليه، پادزهر اخلاقي است. دوري از اعتدال در همه امور به پيامدهاي انحرافي و زيانبار مي انجامد، بطوريکه افراط در عقايد موجب کفر و تفريط در آن، آدم را به سرنوشت خوارج نهروان دچار مي سازد، افراط در مصرف، روح انسان را از ارزشهاي الهي دور مي نمايد و تفريط در خوردن نيز رويه رهبانيت و دوري از دين اسلام را به دنبال دارد. تندروي در عبادت موجب بي ميلي و کسالت در عبادت شده و تفريط در آن سبب فراموشي ياد خالق مي گردد، همچنان که افراط در انفاق موجب تهي دستي و بيچارگي شده و تفريط در اين مقوله هم آسيب بخل و آز را تقويت مي کند و لذا اصلاح الگوي استفاده از امکانات و مصرف منطقي از انعام الهي ضرورتي است که مي بايست مورد دقت و کنکاش دقيق قرار گيرد.
لزوم اصلاح الگوي مصرف
براساس اعتقادات ديني ما مسلمانان، هرکس مجاز است به حد نياز خود از نعمتهاي خدادادي بهره گيرد و حق ندارد اين روند را به ولنگاري و ابتذال بکشاند، قبح اسراف و استفاده نامطلوب از امکانات الهي به حدي است، که خداي سبحان تبذيرکنندگان را برادر و هم رديف شيطان معرفي کرده است، اما از منظر و ابعاد قانون و اجتماع هم استفاده بي رويه و خارج از شمول و عقول از امکانات، گناهي است نابخشودني، زيرا کشور اسلامي ما، به واسطه شعائر ديني و مبارزه با قدرتهاي متجاوز به حقوق انساني، مورد تهديد و تجاوز و تحريم اين قدرتها است که براي ادامه اين مبارزه مشروع و دفاع از استقلال و آزادي خود بايد با بهترين وجه ممکن از منابع و توليدات خويش استفاده نموده و قناعت ديني و مناعت طبع را به اوج برسانيم، تا اينجاي کار بيشتر مربوط به مردم و قشرهاي گوناگون است، اما با نظارت و صداقت مديران و متوليان، لکن بخش ديگري از موضوع اصلاح الگوي مصرف به عنوان اولويت اول سال 88، گرچه بطور مستقيم در پيام نوروزي مقام معظم رهبري بدان تصريح نشده بلکه جز شالوده انکارناپذير اين بيانات ماندگار است، امکانات و موقعيتهاي غيرمادي و مناسب و مديريت هاي سياسي و اجرائي است که به واسطه رأي و نظر مردم به مديران جامعه واگذار شده و در اجراء دست مردم عامي بدان نمي رسد، اين مناصب و مواضع قدرت که مي تواند ضامن سعادت جامعه و يا باعث شقاوت آن شود به مراتب از مواهب و امکانات مادي و مصرفي مردم عادي مهمتر و اثرگذارتر مي باشند که اصلاح الگوي بکارگيري و استفاده از آنان از جايگاه و اولويت بسيار ممتازي در جامعه برخوردار است.
بدون اغراق بايد اين واقعيت را بپذيريم که بخش اعظمي از مسائل و مشکلات و معضلات و نابساماني هاي موجود در جامعه به دليل سوءاستفاده از مديريتها و مسئوليتهاي اجرايي است که بعنوان يک الگوي ناسالم و غيرمنصفانه اعمال مي شود.
نگاهي گذرا به اسلوب و عملکرد فردي، اجتماعي و خانوادگي تعدادي از متوليان و متنفذين که به نوعي به منابع قدرت و ثروت متصل اند، اين واقعيت را عيان مي کند که به جاي اينکه براي عامه مردم الگوي سازنده باشند، عملا، بدآموزيها و ناهنجاريهاي اجتماعي را در فضاي عمومي کشور گسترش مي دهند که عينا خلاف رأي و نظر مقام عظماي ولايت و انتظار مردم است.
امروزه مناصب اجرائي، تريبونهاي عمومي، امکانات رفاهي، ابزارهاي رسانه اي، شبکه هاي تبليغي، تشکيلات و احزاب سياسي و گروهها و انجمن هاي مذهبي و اجتماعي همه ابزارها و امکاناتي است که به برکت نهضت عظيم امام خميني(رحمت الله علیه) به افراد و اشخاص معدودي واگذار شده که استفاده از آن به اصلاح الگوي مصرف نياز مبرم دارد. اصلاح تفکر و انديشه، برداشت از قدرت، نگاه به حاکميت، انصاف در قضاوت، غور در عالم سياست، تلطيف در فضاي صداقت و تلقي درست از اعتماد ملت، مهمترين محصول است و فرآورده هاي معنوي و غيراقتصاديست که در سال اصلاح الگوي مصرف بايد مورد تجديدنظر جدي صاحب منصبان قرار گيرد، زيرا اگر تفکر مديران جامعه اصلاح شود، مي تواند به اصلاح ديگر بحثهاي جامعه نيز کمک نمايد.
گرچه در قانون اساسي، سازکار استفاده از اين عناوين و مناصب به روشني و شفاف معين شده است اما متأسفانه بعضا شاهديم که اين الگوي پر بهاء (قانون اساسي) که بهاي خون هزاران انسان فداکار است به درستي و دقيقا رعايت نمي شود.
در نظام ولائي و علوي، مسئوليتها امانتند نه ابزار اعمال قدرت، براي دستيابي به منافع حزبي، آزادي بيان و نقد صادقانه مديران نعمتي است که در گرو فداکاري مردم در لواي انقلاب اسلامي به دست آمده، اما گاهي هم از مسئوليت بد استفاده مي شود و هم از آزادي بيان برداشت نادرست، که در تعاقب فرامين نوروزي مقام معزز رهبري بايد اصلاح شوند والا خسارات جبران ناپذيري ببار خواهند آورد.
تفسير غلط از قوانين، بي حرمتي به جايگاه نهادهاي قانوني، تداخل در وظايف دستگاههاي اجرائي و نظارتي، ناديده انگاشتن نظر افکار عمومي، گفتارهاي بي عمل، نااميدکردن مردم از آينده، هدردادن سرمايه هاي مادي و معنوي کشور، فرصت سوزيهاي متعدد، آزمون و خطاهاي مکرر، تبار گرائيهاي مزمن، مصونيتهاي بي جا، استفاده هاي ابزاري از مقدسات، بي حاصل خواندن رنج ديگران، ناديده گرفتن عزت و اقتدار جهاني انقلاب اسلامي و تنگ نظري هاي جناحي و فزون خواهيهاي سياسي، از جمله آفتهائي است که اگر الگو و قالب بهينه اي براي آن بر مبناي پيام مقام معظم رهبري تعريف نشود، فرجام خوبي را در پي نخواهد داشت زيرا اينها هم در کنارنان و آب و برق و بنزين، خوراکهاي غيرمعنوي و مادي هستند که براي مصرف آنان، نياز به اصلاح الگوي مطلوب دارند قالب شکنيهاي مصلحت انديشانه و توسعه تعالي روحي و اجتماعي و بسط واقعيتهاي انساني، مؤثرترين راهبردي است که انقلاب اسلامي ايران را به يک پديده جهان شمول مبدل نموده است.
به اقرار عالمان منصف، امروز جمهوري اسلامي ايران براي بشر به يک الگوي منطقي تبديل شده، و زيبنده نيست که به الگوي هاي مسلم ملي و اسلامي خود بي تفاوت باشيم.
نصب بنرهاي طويل و رنگارنگ، کاشتن تابلوهاي ميليوني، تزئين سالنهاي مجلل، توزيع تراکتهاي رنگين، اعزام اردوهاي تفريحي، مأموريت هاي مکرر، سفرهاي متعدد خارجي، عمره هاي گزينشي و پخش سريالهاي تکراري، انتشار مجلات و روزنامه هاي بي محتوي، همه توسط نهادهاي دولتي که گاهي جهت دار و شائبه انگيز و حاشيه ساز نيز هست، بدترين الگويي است که بدآموزي را در جامعه توسعه مي بخشد که بايد خود را با اين منشور نوروزي هماهنگ سازند.
اکنون که دنياي استکبار نيز به جرم استقلال خواهي، انقلاب ما را مورد تهديد و تحريم قرار داده و حالا که در آستانه عظيم ترين تحول سياسي و اجرائي (انتخابات رياست جمهوري) قرار داريم، ضرورت دارد که با تاسي از کلام گهربار رهبر عزيز انقلاب اسلامي، از اسراف و تبذير و بد مصرف کردن منابع و سوءاستفاده سياسي از ظرفيتهاي نظام اسلامي به نفع يک جريان به جد خودداري کنيم و همه با هم منافع ملي را وجه همت خود قرار دهيم تا با استمرار از روح ملکوتي امام(رحمت الله علیه) و شهيدان، و عمل به پيام نوروزي مقام معظم رهبري با موفقيت از اين مرحله سخت و نفس گير نيز به سلامتي گذر کنيم.
پی نوشت ها :
(1) وسائل الشيعه ج17 ص66
(2) الکافي ج5 ص84
/الف
