پاکي و ناپاکي ها
رعايت طهارت و زدودن آلودگي ها طبق دستور شرعي، از نخستين آداب مسلماني است و بخشي از فقه را به خود اختصاص داده است . با توجه به گستردگي اين بحث، مواردي را که در محيط خانواده کاربرد بيشتري دارد، يادآوري مي کنيم.
1 و 2- مدفوع و ادرار انسان و هر حيوان حرام گوشتي که خون جهنده دارد و فضله ي پرندگان حرام گوشت.
3 و 4- مني و مردار هر حيواني که خون جهنده دارد؛ به استثناي پشم، مو، کرک، استخوان و دندان.(1)
5- خون انسان و هر حيواني که خون جهنده دارد.(2)
اگر حيوان حلال گوشتي را به دستوري که در شرع معين شده بکشند و خون آن به مقدار معمول بيرون آيد، خوني که در بدنش مي ماند، پاک است.(3)
6و 7 سگ و خوکي که در خشکي زندگي مي کنند و حتي مو و استخوان و پنجه و ناخن و رطوبت هاي آن ها نجس است، ولي سگ و خوک دريايي، پاک است.(4)
8- کافر يعني کسي که منکر خدا است، يا براي خدا شريک قرار مي دهد يا پيغمبري خاتم الانبيا محمدبن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم را قبول ندارد نجس است و هم چنين است اگر در يکي از اين ها شک داشته باشد و نيز کسي که ضروري دين يعني چيزي را که مثل نماز و روزه، مسلمانان جزء دين اسلام مي دانند، منکر شود چنانچه بداند آن چيز ضروري دين است و انکار آن چيز برگردد به انکار خدا يا توحيد يا نبوت، نجس مي باشد.(5)
اگر پدر و مادر و جد بچه ي نابالغ کافر باشند، آن بچه هم نجس است و اگر يکي از اين ها مسلمان باشد، بچه پاک است.
9- شراب و هر چيزي که انسان را مست مي کند. چنانچه به خودي خود روان باشد، نجس است. انگور و آب انگور اگر به خودي خود جوش بيايد يا آن را حرارت دهند و جوش بيايد، خوردنش حرام است و اگر مست کننده باشد نجس هم هست و اگر مست کننده نباشد پاک است.
خرما، مويز و کشمش و آب آن ها اگر جوش بيايد پاک و خوردن آن ها حلال است.
10- فقاع که از جو گرفته مي شود و به آن آبجو مي گويند، نجس است. ولي آبي که به دستور طبيب از جو مي گيرند و به آن ماء الشعير مي گويند پاک است.
11- عرق شتر نجاستخوار نجس است. و از عرق جنب از حرام بايد در نماز اجتناب کرد.(6)
آب با چهار شرط، چيز نجس را پاک مي کند؛ اول: آن که مطلق باشد؛ پس آب مضاف مانند گلاب و عرق بيد، چيز نجس را پاک نمي کند. دوم: آن که پاک باشد، سوم: آن که وقتي چيز نجس را مي شويند، آب، مضاف نشود و بو يا رنگ يا مزه ي نجاست هم نگيرد، چهارم آن که بعد از آب کشيدن چيز نجس، عين نجاست در آن نباشد.(8)
اگر چيز نجس را زير شيري که متصل به کر است، بشويند، آبي که ازآن چيز مي ريزد اگرمتصل به کر باشد و بو يا رنگ يا مزه ي نجاست، نگرفته باشد، پاک است.(9)
چيز نجسي که عين نجاست در آن نيست، اگر زير شيري که متصل به کر است يک دفعه بشويند، پاک مي شود و نيز اگر عين نجاست در آن باشد؛ چنانچه عين نجاست آن، زير شير يا به وسيله ي ديگر برطرف شود و آبي که از آن چيز مي ريزد، بو يا رنگ يا مزه ي نجاست به خود نگرفته باشد، با آب شير پاک مي شود.(10)
1- با آب قليل؛
اگر بخواهند لباس يا چيزي را که فشار لازم دارد، در ظرفي بگذارند و آب بکشند بايد در هر مرتبه که آب روي آن مي ريزند آن را فشار دهند و ظرف را کج کنند تا غساله اي که در آن جمع شده بيرون بريزد.(11)
2- با آب کر؛ جاري و باران؛
بايد عين نجاست برطرف شود و آب همه جاي آن را بگيرد و بنابر احتياط واجب آن را فشار دهند.(12)
اگر خون را از لباس برطرف کنند و لباس را آب بکشند و رنگ خون در آن بماند، پاک مي باشد، اما چنانچه به واسطه ي بو يا رنگ، يقين کند يا احتمال دهند ذره هاي نجاست در آن چيز مانده، نجس است.(13)
اگر موي سر و صورت زياد باشد و با آب قليل آب بکشند، بايد فشار دهند که غساله ي آن جدا شود.(14)
استفتا 1- قسمتي از فرش به واسطه ي بول، نجس شده و به پشت فرش هم رسيده و در نتيجه آن قسمت از کف اتاق هم نجس شده است؛ آيا وقتي که از رو، فرش را به وسيله ي آب لوله کشي تطهير مي کنيم، قسمت پشت فرش و آن قسمت از کف اتاق هم پاک مي شود يا خير؟
ج- براي آب کشيدن، زمين بايد جداگانه تطهير شود و براي پاک کردن فرش اگر با آب لوله، رويش آب بريزند و از پشتش عبور کند و خارج شود، هردو رو پاک مي شود.(15)
استفتا 2- کيفيت تطهير موکت نجسي که به زمين چسبيده است چگونه است؟ ( با توجه به اين که غساله دارد و موکت هم به زمين چسبيده است)
ج- اگر با اتصال به آب کر، بعد از زوال عين نجاست، احاطه آب کر به تمام آنچه نجس شده، بشود و با جريان آب، غساله به واسطه ي فشار آب يا فشار دست مثلا خارج گردد پاک مي شود.(16)
تطهير با ماشين لباس شويي؛
استفتا 1- آيا لباس شستن با هر نوع ماشين لباس شويي خانگي، پاک کننده مي باشد يا خير؟ اگر پاک مي کند، شرايط آن به چه صورت است؟
ج- اگر بعد از زوال عين نجاست، يک مرتبه با آب لوله يا دو مرتبه با آب قليل مي شويد، پاک مي کند.(17)
استفتا2- آيا خشک شويي هايي که لباس مردم را با مواد شيميايي مي شويند، در صورتي که لباس نجس باشد، باعث پاک شدن لباس مي شود و فرق بين خشک شويي و لباس شويي هايي که درمنازل است وجود ندارد؟
ج- در فرق مرقوم، طهارت حاصل نمي شود.(18)
تطهير مواد غذايي
اگر ظاهر برنج و گوشت ياچيزي مانند اين ها نجس شده باشد، چنانچه آن را در ظرفي بگذارند و سه مرتبه آب روي آن بريزند و خالي کنند پاک مي شود و ظرف آن هم پاک مي گردد.(19)
اگر ظاهر گندم و برنج و صابون و مانند اين ها نجس شود، به فرو بردن در کر و جاري پاک مي گردد و اگر باطن آن ها نجس شود پاک نمي گردد.(20)
اگر گوشت در آب نجس، پخته شود تطهير آن با آب کر و قليل امکان دارد؛ به اين شکل که آب بر روي آن بريزند و آب پاک به اندازه اي که آب نجس در آن نفوذ کرده نفوذ کند و غساله ي آن خارج شود و آب هم مضاف نگردد و اگر در آن نفوذ آب نجس به داخل آن ترديد دارند، تطهير ظاهرش کافي است.(21)
احکام غذاهاي نجس؛
خوردن و آشاميدن چيز نجس، حرام است و نيز خورانيدن عين نجس به اطفال در صورتي که ضرر داشته باشد، حرام مي باشد، بلکه اگر ضرر هم نداشته باشد. بنابر احتياط واجب بايد از آن خودداري کنند، ولي خوراندن غذاهايي که نجس شده است به طفل، حرام نيست. (22)
اگر انسان ببيند کسي چيز نجسي را مي خورد يا با لباس نجس نماز مي خواند، لازم نيست به او بگويد.(23)
اگر صاحب خانه در بين غذا خوردن بفهمد غذا نجس است، بايد به مهمان ها بگويد، اما اگر يکي از مهمان ها بفهمد لازم نيست به ديگران خبر دهد. ولي چنانچه طوري با آنان معاشرت دارد که مي داند به واسطه نگفتن، خود او هم نجس مي شود، بايد بعد ازغذا به آنان بگويد. (24)
وسواس، ممنوع!
چنان که در ابتداي اين درس ياد کرديم. مسلمان موظف است مسائل طهارت و نجاست را طبق نظر شرع مقدس رعايت کند؛ نه از آن پيشي گيرد و مقدس تر از مجتهد شود و نه بي مبالاتي پيشه کند که زندگي اش آلوده گردد. پرداختن بيش از اندازه به پاکي و ناپاکي، راه وسوسه ي شيطان را به روي انسان مي گشايد و به تدريج او را دچار بيماري وسواس مي کند و نتيجه آن مي شود که روزانه به جاي انجام امور شرعي، مرتکب چندين کار حرام مي گردد. به چند استفتا پيرامون اين موضوع توجه کنيد؛
استفتا 1- بعضي از خانم ها در مسائل مختلف طهارت، داراي وسواس هستند به حدي که در بعضي موارد مطلقا فتواي مرجع تقليدشان را نيز قبول نکرده فقط به همان برنامه ي وسواسي خودشان عمل مي کنند، کار اين افراد چه صورتي دارد؟
ج- جايز نيست و بايد از وسوسه اجتناب نمايند.(25)
استفتا2- وسواس شرعي چيست و با کثير الشک چه فرقي دارد و در چه مواردي نبايد اعتنا کند؟
ج- وسواس شرعي نداريم و کسي که [حد] متعارف خارج شود، وسواسي است و حرام است.(26)
/س
الف- ناپاکي ها
1 و 2- مدفوع و ادرار انسان و هر حيوان حرام گوشتي که خون جهنده دارد و فضله ي پرندگان حرام گوشت.
3 و 4- مني و مردار هر حيواني که خون جهنده دارد؛ به استثناي پشم، مو، کرک، استخوان و دندان.(1)
5- خون انسان و هر حيواني که خون جهنده دارد.(2)
اگر حيوان حلال گوشتي را به دستوري که در شرع معين شده بکشند و خون آن به مقدار معمول بيرون آيد، خوني که در بدنش مي ماند، پاک است.(3)
6و 7 سگ و خوکي که در خشکي زندگي مي کنند و حتي مو و استخوان و پنجه و ناخن و رطوبت هاي آن ها نجس است، ولي سگ و خوک دريايي، پاک است.(4)
8- کافر يعني کسي که منکر خدا است، يا براي خدا شريک قرار مي دهد يا پيغمبري خاتم الانبيا محمدبن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم را قبول ندارد نجس است و هم چنين است اگر در يکي از اين ها شک داشته باشد و نيز کسي که ضروري دين يعني چيزي را که مثل نماز و روزه، مسلمانان جزء دين اسلام مي دانند، منکر شود چنانچه بداند آن چيز ضروري دين است و انکار آن چيز برگردد به انکار خدا يا توحيد يا نبوت، نجس مي باشد.(5)
اگر پدر و مادر و جد بچه ي نابالغ کافر باشند، آن بچه هم نجس است و اگر يکي از اين ها مسلمان باشد، بچه پاک است.
9- شراب و هر چيزي که انسان را مست مي کند. چنانچه به خودي خود روان باشد، نجس است. انگور و آب انگور اگر به خودي خود جوش بيايد يا آن را حرارت دهند و جوش بيايد، خوردنش حرام است و اگر مست کننده باشد نجس هم هست و اگر مست کننده نباشد پاک است.
خرما، مويز و کشمش و آب آن ها اگر جوش بيايد پاک و خوردن آن ها حلال است.
10- فقاع که از جو گرفته مي شود و به آن آبجو مي گويند، نجس است. ولي آبي که به دستور طبيب از جو مي گيرند و به آن ماء الشعير مي گويند پاک است.
11- عرق شتر نجاستخوار نجس است. و از عرق جنب از حرام بايد در نماز اجتناب کرد.(6)
ب- پاک کننده ها
آب با چهار شرط، چيز نجس را پاک مي کند؛ اول: آن که مطلق باشد؛ پس آب مضاف مانند گلاب و عرق بيد، چيز نجس را پاک نمي کند. دوم: آن که پاک باشد، سوم: آن که وقتي چيز نجس را مي شويند، آب، مضاف نشود و بو يا رنگ يا مزه ي نجاست هم نگيرد، چهارم آن که بعد از آب کشيدن چيز نجس، عين نجاست در آن نباشد.(8)
اگر چيز نجس را زير شيري که متصل به کر است، بشويند، آبي که ازآن چيز مي ريزد اگرمتصل به کر باشد و بو يا رنگ يا مزه ي نجاست، نگرفته باشد، پاک است.(9)
چيز نجسي که عين نجاست در آن نيست، اگر زير شيري که متصل به کر است يک دفعه بشويند، پاک مي شود و نيز اگر عين نجاست در آن باشد؛ چنانچه عين نجاست آن، زير شير يا به وسيله ي ديگر برطرف شود و آبي که از آن چيز مي ريزد، بو يا رنگ يا مزه ي نجاست به خود نگرفته باشد، با آب شير پاک مي شود.(10)
تطهير فرش و لباس
1- با آب قليل؛
اگر بخواهند لباس يا چيزي را که فشار لازم دارد، در ظرفي بگذارند و آب بکشند بايد در هر مرتبه که آب روي آن مي ريزند آن را فشار دهند و ظرف را کج کنند تا غساله اي که در آن جمع شده بيرون بريزد.(11)
2- با آب کر؛ جاري و باران؛
بايد عين نجاست برطرف شود و آب همه جاي آن را بگيرد و بنابر احتياط واجب آن را فشار دهند.(12)
اگر خون را از لباس برطرف کنند و لباس را آب بکشند و رنگ خون در آن بماند، پاک مي باشد، اما چنانچه به واسطه ي بو يا رنگ، يقين کند يا احتمال دهند ذره هاي نجاست در آن چيز مانده، نجس است.(13)
اگر موي سر و صورت زياد باشد و با آب قليل آب بکشند، بايد فشار دهند که غساله ي آن جدا شود.(14)
استفتا 1- قسمتي از فرش به واسطه ي بول، نجس شده و به پشت فرش هم رسيده و در نتيجه آن قسمت از کف اتاق هم نجس شده است؛ آيا وقتي که از رو، فرش را به وسيله ي آب لوله کشي تطهير مي کنيم، قسمت پشت فرش و آن قسمت از کف اتاق هم پاک مي شود يا خير؟
ج- براي آب کشيدن، زمين بايد جداگانه تطهير شود و براي پاک کردن فرش اگر با آب لوله، رويش آب بريزند و از پشتش عبور کند و خارج شود، هردو رو پاک مي شود.(15)
استفتا 2- کيفيت تطهير موکت نجسي که به زمين چسبيده است چگونه است؟ ( با توجه به اين که غساله دارد و موکت هم به زمين چسبيده است)
ج- اگر با اتصال به آب کر، بعد از زوال عين نجاست، احاطه آب کر به تمام آنچه نجس شده، بشود و با جريان آب، غساله به واسطه ي فشار آب يا فشار دست مثلا خارج گردد پاک مي شود.(16)
تطهير با ماشين لباس شويي؛
استفتا 1- آيا لباس شستن با هر نوع ماشين لباس شويي خانگي، پاک کننده مي باشد يا خير؟ اگر پاک مي کند، شرايط آن به چه صورت است؟
ج- اگر بعد از زوال عين نجاست، يک مرتبه با آب لوله يا دو مرتبه با آب قليل مي شويد، پاک مي کند.(17)
استفتا2- آيا خشک شويي هايي که لباس مردم را با مواد شيميايي مي شويند، در صورتي که لباس نجس باشد، باعث پاک شدن لباس مي شود و فرق بين خشک شويي و لباس شويي هايي که درمنازل است وجود ندارد؟
ج- در فرق مرقوم، طهارت حاصل نمي شود.(18)
تطهير مواد غذايي
اگر ظاهر برنج و گوشت ياچيزي مانند اين ها نجس شده باشد، چنانچه آن را در ظرفي بگذارند و سه مرتبه آب روي آن بريزند و خالي کنند پاک مي شود و ظرف آن هم پاک مي گردد.(19)
اگر ظاهر گندم و برنج و صابون و مانند اين ها نجس شود، به فرو بردن در کر و جاري پاک مي گردد و اگر باطن آن ها نجس شود پاک نمي گردد.(20)
اگر گوشت در آب نجس، پخته شود تطهير آن با آب کر و قليل امکان دارد؛ به اين شکل که آب بر روي آن بريزند و آب پاک به اندازه اي که آب نجس در آن نفوذ کرده نفوذ کند و غساله ي آن خارج شود و آب هم مضاف نگردد و اگر در آن نفوذ آب نجس به داخل آن ترديد دارند، تطهير ظاهرش کافي است.(21)
احکام غذاهاي نجس؛
خوردن و آشاميدن چيز نجس، حرام است و نيز خورانيدن عين نجس به اطفال در صورتي که ضرر داشته باشد، حرام مي باشد، بلکه اگر ضرر هم نداشته باشد. بنابر احتياط واجب بايد از آن خودداري کنند، ولي خوراندن غذاهايي که نجس شده است به طفل، حرام نيست. (22)
اگر انسان ببيند کسي چيز نجسي را مي خورد يا با لباس نجس نماز مي خواند، لازم نيست به او بگويد.(23)
اگر صاحب خانه در بين غذا خوردن بفهمد غذا نجس است، بايد به مهمان ها بگويد، اما اگر يکي از مهمان ها بفهمد لازم نيست به ديگران خبر دهد. ولي چنانچه طوري با آنان معاشرت دارد که مي داند به واسطه نگفتن، خود او هم نجس مي شود، بايد بعد ازغذا به آنان بگويد. (24)
وسواس، ممنوع!
چنان که در ابتداي اين درس ياد کرديم. مسلمان موظف است مسائل طهارت و نجاست را طبق نظر شرع مقدس رعايت کند؛ نه از آن پيشي گيرد و مقدس تر از مجتهد شود و نه بي مبالاتي پيشه کند که زندگي اش آلوده گردد. پرداختن بيش از اندازه به پاکي و ناپاکي، راه وسوسه ي شيطان را به روي انسان مي گشايد و به تدريج او را دچار بيماري وسواس مي کند و نتيجه آن مي شود که روزانه به جاي انجام امور شرعي، مرتکب چندين کار حرام مي گردد. به چند استفتا پيرامون اين موضوع توجه کنيد؛
استفتا 1- بعضي از خانم ها در مسائل مختلف طهارت، داراي وسواس هستند به حدي که در بعضي موارد مطلقا فتواي مرجع تقليدشان را نيز قبول نکرده فقط به همان برنامه ي وسواسي خودشان عمل مي کنند، کار اين افراد چه صورتي دارد؟
ج- جايز نيست و بايد از وسوسه اجتناب نمايند.(25)
استفتا2- وسواس شرعي چيست و با کثير الشک چه فرقي دارد و در چه مواردي نبايد اعتنا کند؟
ج- وسواس شرعي نداريم و کسي که [حد] متعارف خارج شود، وسواسي است و حرام است.(26)
پي نوشت :
1- ر.ک: توضيح المسائل، مسائل 83- 89.
2- همان، مسأله ي 96.
3- همان، مسأله ي 97.
4-توضيح المسائل، مسأله ي 105.
5- همان، مسأله ي 106.
6- ر.ک: همان، مسأله ي 108-120.
7- توضيح المسائل ، مسأله ي 148.
8- همان، مسأله ي 149.
9-همان، مسأله ي 21.
10- همان، مسأله ي 177.
11- همان، مسأله ي 166.
12- تحرير الوسيله، ج 1، ص 126، فصل( در آب باران فشار دادن لازم نيست) .
13- توضيح المسائل، مسأله ي 170.
14- همان، مسأله ي 173.
15- اسفتائات از محضر امام، ج 1، ص 118.
16- احکام خانواده، ص 236.
17- استفتائات از محضر امام، ج 1، ص 119-120.
18- همان، ص 121.
19- توضيح المسائل، مسأله ي 166.
20- همان، مسأله ي 164.
21- تحرير الوسيله، ج 1، ص 129، مسأله ي 6.
22- توضيح المسائل، مسأله ي 141.
23- همان، مسأله ي 143.
24- همان، مسأله ي 145.
25- استفتائات از محضر امام، ج 1، ص 109.
26- همان.
/س
