دیابت چیست؟ و چگونه آن را کنترل کنیم؟

دیابت چیست؟

بیماری است که میزان قند خون بالاتر از حد طبیعی است. قند (گلوکز) یکی از سوختهای مهم بدن می باشد. سطح قند خون بالاتز از حد نرمال، خطرات و عوارضی را ایجاد می کند که عبارتند از حمله قلبی، سکته ، نارسایی کلیه، کوری، زخم پا و غیره که این عوارض الزاماً در دیابت دیده نمی شوند، بلکه با کنترل قندخون می توان میزان بروز آنها را کم کرد یا از بین برد تا فرد کاملاً طبیعی باشد.
دیابت نوع I: بدلیل تخریب سلولهای لوزالمعده ایجاد می شود.
دیابت نوع II: بدلیل مقاومت زیاد به انسولین همراه با نقص در ترشح انسولین می باشد.
دیابت حاملگی: عدم تحمل قند که شروع یا تشخیص آن در حاملگی باشد.
انواع غیراختصاصی: این نوع دیابت بسیار نادر می باشد.

جدول تشخیص دیابت

قند ناشتا بیشتر یا مساوی 126 mg/dl

قند اتفاقی در روز (بدون ناشتا بودن) بیشتر از 200mg/dl+ علائم دیابت (پرنوشی ـ پرادرای، کاهش وزن غیر قابل توجه)

قند خون پس از مصرف 75 گرم قند (تست تحمل گلوگز) مساوی یا بیشتر از 200mg/dl

تعریف کنترل دیابت

زمانی می توانم بگویم دیابت من کنترل است که قند خون، وزن بدن، چربی خون و فشار خون و HbALC در محدوده طبیعی باشد.
زمانی می توانم بگویم دیابتم کنترل است که:
1- قند ناشتا 100-70
2- قند 2 ساعت بعد از غذا 80-180
3- قند عصر 135-80
4- تری گلیسیرید TG کمتر از 150
5- کلسترول کمتر از 200
6- LDL کمتر یا مساوی 100
7- HDL بیشتر از 40
8- فشارخون 120 روی 80
9- هموگلوبین گلیکوزیله HbALG / 5%-8 HbA2 کمتر از 7%
10- شاخص توده بدنی MI 13
13MI=(وزن (kg))/(قد×قد (m))=18-25

هموگلوبین گلیکوزیله (HbAL) چیست؟

عمر گلبولهای قرمز 120-90 روز می باشد و قند موجود در گردش خون به هموگلوبین گلبولهای قرمز متصل شده و تحت تأثیر واکنش شیمیایی قرار می گیرد و باعث می شود گلوکز به طور دائم به هموگلوبین ثابت شود (هموگلوبین گلیکوزیله) هموگلوبین گلیکوزیله (HbAlc) قابل اندازه گیری است. در نتیجه آزمایش HbALc شاخص غلظت قند خون در سه ماه گذشته است و بهترین ملاک برای ارزیابی کنترل قند خون می باشد و هر سه ماه یکبار انجام می شود. افر ادی که هر سه ماه HbALc آنها کمتر از 7% باشد می توانند درصد زیادی اطمینان داشته باشند. سلامتی آنها از نظر پیشگیری یا به تعویق افتادن عوارض دیابت تضمین می باشد و می توانند زندگی فعال و با نشاط داشته باشند.

روشهای کنترل قند خون به ترتیب اولویت:

1- شرکت در کلاسهای آموزشی دیابت و بالا بردن دانش . مهارت لازم جهت کنترل دیابت
2- رعایت برنامه غذایی طبق نظر کارشناس تغذیه، داشتن برنامه صحیح غذایی مهمترین عامل در کنترل قند خون می باشد (تعداد مراجعات شما به واحد آموزش تغذیه 4-3 بار در سال باید باشد)
3- انجام ورزش مناسب حداقل 5 روز در هفته به مدت 30-20 دقیقه و برای افراد چاق 6-5 روز در هفته به مدت 40 دقیقه ورزش شامل: پیاده روی، دوچرخه سواری، نرمش، شناـ شرکت در باشگاههای ورزشی، دویدن و غیره ...
افرادی که قند بالای 300 دارند یا بیماری قلبی و فشار چشم دارند با نظر پزشک ورزش نمایند.
4- مصرف دارو به موقع، بدون وقفه و به مقدار کافی طبق نطر پزشک
5- انجام آزمایش قند خون به موقع و طبق نظر پزشک
6- مراجعه منظم و به موقع به پزشک

نتایج زیر نشاندهنده موفقیت فرد در کنترل دیابت است.

1- بدست آوردن دانش و مهارت لازم جهت کنترل دیابت
2- تغییر و اصلاح برنامه درمانی (رژیم ـ ورزش ـ دارو) طبق دستور متخصصین.
3- داشتن قند، چربی ، HbAL و فشارخون طبیعی و وزن ایده آل.
4- انجام معاینات دوره ای منظم سالیانه جهت بررسی سلامت سیستم های قلب، عروق و چشم و کلیه و مغز و اعصاب
5- مراقبت روزانه جهت پیشگیری از آسیب رسیدن به پاها
6- شناسایی علائم افزایش شدید و پایین افتادن ناگهانی قند خون
7- با کاهش یا عدم ابتلاء به عوارض حاد و مزمن دیابت هزینه های درمانی تحمیل شده به بیمار کاهش یابد.
8- مناسبات خانوادگی، شغلی و اجتماعی خود را مانند سایر افراد جامعه حفظ نمائید.
نکته: سایر افراد خانواده شخص مبتلا به دیابت که دیابت ندارند اما سن بالاتر از 30 سال دارند لازم است جهت تشخیص به موقع دیابت سالی یکبار آزمایش قندخون را انجام دهند.

شاخصه های کنترل دیابت	سطح قند خون
نشانه های قند خون خیلی بالا	450
تشنگی و تکرار ادرار زیاد	400
ضعف و خستگی و اختلال بینایی	350
پرخوری	300
هشدار	270
ممکن است علائم قند خون بالا در برخی از افراد متبلا به دیابت با وجود بالا بودن سطح قند خون مشاهده نشود
اندازه گیری مرتب قند خون بهترین راه برای پی بردن به میزان دقیق آن است	180
میزان طبیعی	150
در صورت طبیعی بودن میزان قند خون سلامتی افراد تضمین شده	120
می توانند زندگی فعال و با نشاطی داشته باشند	70
کاهش قند خون	50
گرسنگی ـ ضعف ـ سردردـ تعریق ـ لرزش بدن ـ سنگینی	30
کرخی زبان و لب ـ تغییر رفتار و خلق و خوـ تهوع ـ بیهوشی	20

کلمات کلیدی و چند توصیه کلی در دیابت:

دقت کنید نداشتن علائم قندخون بالا همیشه دلیل طبیعی بودن قند خون و کنترل دیابت نیست. ممکن است قند خون بالاتر از 150باشد ولی هیچ یک از علائم قند خون بالا از جمله: احساس تشنگی زیاد، پرخوری ،ادرار زیاد و بی حالی را نداشته باشیم، زیرا علائم قند خون بالا زمانی در ما ظاهر می شود که قند خون بطور مستمر در طولانی مدت خیلی باشد. در نتیجه ممکن است قند خون بین 270-110 باشد اما علائم قندخون بالا وجود نداشته باشد و در صورت اهمیت ندادن به کنترل دقیق قند خون یا عدم تشخیص به موقع دیابت این قند خون بالاتر از حد طبیعی و بدون علائم شدید، به مرور زمان روی قسمتهای مختلف بدن اثر سوء می گذارد و افراد وقتی متوجه می شوند که کمی دیر است و عوارض قلب، چشم و کلیه و ... در آنها آشکار می شود. لذا ضروری است جهت اطمینان از کنترل دقیق قندخون طبق نظر پزشک و مرتب آزمایشات لازم انجام شود.
- سیگار نکشید! سیگار یک عامل بسیار مهم برای ایجاد بیماریهای قلبی و مغزی است.
- با داشتن تغذیه صحیحی می توانیم وزن مناسب داشته باشیم.
- مواد نشاسته ای مانند: نان و برنج را زیاد مصرف نکنیم.
- مصرف غذاهای سرخ شده را به حداقل برسانیم
- قبل از پخت غذا، چربی گوشت قرمز و مرغ را جدا نمائیم
- مواد غذایی مانند سوسیس ـ کالباس ـ پیتزاـ کله پاچه ـ لبنیات پرچرب و شیرین را تا حد امکان مصرف نکنیم.
- با رساندن وزن به حد طبیعی، دیابت را بهتر کنترل کنیم.
- فعالیت بدنی منظم مانند پیاده روی و نرمش حداقل سه بار در هفته و به مدت حداقل 30 دقیقه داشته باشیم که ضامن پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی و کنترل بهتر قندخون می باشد.
- زمانی می توانیم بگوئیم قند خونمان کنترل شده که قند ناشتا 100-70 دو ساعت بعد از غذا 180-80 عصر 140-80 ـ و HbALe کمتر از 7% باشد.

آشنایی با دیابت نوع دو (بزرگسالان)

194 میلیون نفر در جهان در سال 2005 مبتلا به دیابت بودندو پیش بینی می شود در سال 2025 میلادی این تعداد به بیش از 330 میلیون نفر برسد. 75 درصد کل جمعیت دیابتی ها در کشورهای درحال توسعه می باشد. این در حالی است که در سال 1995 این میزان 62% بوده است. شیوع دیابت در ایران در سال 1380 در جمعیت بالای 20 سال حدود دو میلیون نفر با شیوع 7/4% تخمین زده شده است و در سال 1385 بیش از سه میلیون نفر دچار دیابت بودند (با شیوع 5-3%) علت اولیه افزایش شیوع دیابت، افزایش سن و جمعیت است و علل دیگر شامل افزایش شیوع چاقی ـ کم تحرکی ـ مصرف بیشتر قندهای ساده و غذاهای پرکالری می باشد. در کشورهای در حال توسعه بیشتر افراد مبتلا به دیابت در دامنه سنی 56-45 سال و در کشورهای توسعه یافته در دامنه سنی بیشتر از 65 سال قرار دارند دیابت یک بیماری مزمن است که درمان قطعی آن شناخته نشده است از یک سو بی توجهی به این بیماری منجر به ایجاد و پیشرفت عوارض جبران ناپذیر آن می گردد و از سوی دیگر در صورتی که بیماران دیابتی نسبت این بیماری، عوارض و درمان آن آگاهی کافی داشته و به اصلاح تغذیه و عادات زندگی خود بپردازند می توانند از یک زندگی سالم با عمرطبیعی بهره مند شوند. درحال حاضر ماهیت آموزش صحیح و مراقبتهای فردی در بیماران دیابتی بیش از پیش برای پزشکان و بیماران آشکار شده است و امید می رود که با فراگیر شدن آموزش اصولی و افزایش آگاهی مردم (بخصوص بیماران) عوارض دیابت ریشه کن گردد. با توجه به شیوع 7% دیابت در افراد بالای 30 سال و 14% دیابت پنهان ـ در واقع 20% جمعیت بزرگسالان یا دیابتی هستند و یا مستعد دیابت می باشند و از آنجا که عوارض ناشی از دیابت در هر سال 22 هزار سال از عمر مفید کل جمعیت مان را می کاهد. از این رو سازمان بهداشت جهانی شعار روز جهانی دیابت در سال 2006 را چنین تعریف کرده است (مراقبت در قبال دیابت برای همه)
دیابت نوع دو (دیابت بزرگسالی) بیماری است که میزان قند خون بالاتر از حد طبیعی است این حالت افزایش قندخون (هیپرگلیسمی) نامیده می شود. قند (گلوگز) یکی از سوختهای مهم بدن می باشد. سطوح قندخون بالاتر از حد نرمال خطرات و عوارضی را ایجاد می کند که عبارتند از: حمله قلبی، سکته، نارسایی کلیه، کوری، زخم پا و غیره که این عوارض الزاماً در دیابت دیده نمی شوند بلکه با کنترل قندخون، می توان میزان آنها را کم کرد و یا از بین برد و فرد می تواند کاملاً طبیعی باشد. آنچه در دیابت تخریب می شود، فعالیت انسولین می باشد.
انسولین ماده ای است که به قند اجازه می دهد توسط ارگانهای مختلف بدن مصرف شود برخلاف دیابت، نوع یک که تولید انسولین به طور کامل از بین می رود، علت دیابت نوع دو عدم هماهنگی بین نیاز بدن به افزایش ترشح انسولین و توانایی بدن در انجام این کار می باشد. مهمترین دلایل افزایش نیاز به انسولین افزایش توده چربی بدن (چاقی و اضافه وزن) و کاهش فعالیت فیزیکی می باشد. از این رو مؤثرترین درمان شامل کاهش وزن و ورزش منظم می باشد. استفاده از قرص ها می تواند به تحریک ترشح انسولین و مؤثرتر شدن انسولین کمک کند.

نشانه های دیابت نوع 2 چیست؟

متأسفانه دیابت یک بیماری بی سر و صدا می باشد. در واقع سطح نسبتاً بالای قندخون 200-180 mg/dl نشانه ای در بیمار ایجاد نمی کند و ممکن است برای ماه ها و سالهای علامتدار نشود در حالی که آسیبهای آن متوجه بدن می شود، همچنین سطوح بسیار بالای قندخون 220-200 mg/dl فقط نشانه های خفیفی را ایجاد می کند که شامل افزایش حجم ادرار و تشنگی غیرطبیعی می باشد، در حالی که می تواند برای سالها بدون علامت باشد. در همین زمان ممکن است ضعف و گرفتگی عضلات و سایر نشانه های دیابت وجود داشته باشد.

جهت کنترل دیابت چه باید بکنیم؟

تغییر عادات روزمره، آیا ممکن است؟ پیشرفت قدم به قدم.
تغییر عادت روزمره، مشکل است. اگر شما از توصیه های پزشکی از قبیل کم کردن وزن متقاعد نشوید وظیفه ی شماست که توضیحات بیشتری را از پزشک خود بخواهید. اگر احساس کردید که انجام آن برای شما بسیار دشوار است یا شما قدرت کافی را ندارید. جهت حل مشکل خود با پزشک، پرستار یا کارشناس تغذیه تماس بگیرید.

پیشرفت قدم به قدم

اگر یک کوهنورد که قصد صعود به قله را دارد به جای توجه به نوک قله به قدمهای خو توجه کند ممکن است راحت تر به هدف نهایی دست یابد. شما نیز با توجه به این مثال به جای این که دائماً به اهداف و نتایج نهایی درمان در دراز مدت (مانند وزن ایده آل یا قند خون ایده آل)
فکر کنید بهتر است به فعالیت و ورزش خود در هر بار جهت کاهش وزن حدود 500 تا 800 گرم در هفته یا کاهش قند خون به کمتر از 200 mg/dl فکر کنید.

چه تغییراتی در زندگی بیمار دیابتی لازم است؟

هر فرد مبتلا به دیابت باید به درک صحیحی از بروز بیماریهای احتمالی همزمان با دیابت که یکی از آنها خطر حملات قلبی ـ عروقی از قبیل سکته قلبی یا سکته مغزی می باشد برسد. درمان دیابت به تنهایی و بدون توجه به سایر عوامل خطرساز بیماریهای قلبی عروقی، درست شبیه این است که برای یک سفر طولانی مدت، سوار اتومبیلی شویم که فقط میزان بنزین موجود در آن به دقت کنترل شده باشد و به سایر قسمتهای آن از جمله باد لاستیکها و روغن آن توجه نشده باشد! با توجه به شیوع بالای عوارض قلبی عروقی توجه به عوامل خطر بسیار مهم است زیرا در حال حاضر سالیانه 20000 نفر دچار سکته ی قلبی و 25000 نفر سکته مغزی و 62000 نفر مبتلا به فشار خون بالا در اثر دیابت می شوند و 40000 نفر در سال در اثر دیابت فوت می کنند.

عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی چیست؟

ده عامل خطر مهم عبارتند از:
1- دیابت: که با سطح قندخون ناشتا بالاتر از حد طبیعی مشخص می شود (بیشتر از 126)
2- افزایش فشار خون: که با فشار خون بالاتر از حد طبیعی مشخص می شود (بیشتر از 80/130)
3- افزایش چربی خون: که با افزایش کلسترول خون مشخص می شود
HD2 <35mg/dl , LDL>100mg/dl در آقایان
LDL<45 mg/dL در خانم ها
4- اضافه وزن که با تجمع چربی در ناحیه کمر و شکم مشخص می شود.
5- زندگی کم تحرک
6- مصرف سیگار
7- زندگی پراسترس
8- سابقه فامیلی ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی
9- جنس مذکر
10- سن: با افزایش سن میزان ابتلاء به بیماری افزایش می یابد.
داشتن یکی از معیارهای فوق نشان می دهد که احتمال ابتلاء به حملات قلبی ـ عروقی در هر سنی بالاتر از حد طبیعی است. اگر فردی بیشتر از یک عامل خطر را داشته باشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟
فردی که دو عامل خطر را داشته باشد مثلاً مبتلا به دیابت و بیماری فشارخون باشد. احتمال ابتلا به حملات قلبی ـ عروقی در چنین فردی سه برابر خواهد شد. خوشبختانه همه ی عوامل خطر می تواند اصلاح شود و بسیار اوقات این کار به آسانی قابل انجام است. موارد ذکر شده در گزینه های 1تا 3 (دیابت ـ فشارخون ـ چربی خون) بهبود نمی یابد مگر این که فرد به صورت دقیق و مؤثر تحت درمان قرار گیرد. سایر موارد از قبیل اضافه وزن، زندگی کم تحرک، سیگار کشیدن فقط در صورتی که خود فرد اراده کند قابل اصلاح است. زندگی پر استرس به راحتی قابل تغییر نیست اما حداقل برخی از استرسهای را می توان از بین برد، البته در صورتی که خود فرد انگیزه لازم جهت انجام این کار را داشته باشد.

وزن طبیعی من چه مقدار باید باشد؟

فرمول کلی برای تعیین وزن در آقایان میزان قد را منهای عدد 100 و در خانم ها میزان قد را منهای عدد 105 می نمائیم عدد بدست آمده محدوده وزن طبیعی را نشان می دهد.
وزن آقایان = 100- قد
وزن خانم ها = 105- قد
جهت تشخیص اضافه وزن و چاقی از فرمول شاخص توده بدنی (BMI) استفاده می شود.
BMI=(وزن (کیلوگرم ))/((متر )قد×(متر)قد)= شاخص توده بدنی
مثلاً اگر شخصی دارای وزن 70 kg و قد 170 سانتی متر داشته باشد شاخص توده بدنی این چنین محاسبه می گردد.
BMI=70/(1/7×1/7)=24/2
وزن این شخص در محدوده طبیعی می باشد.
BMI یا شاخص توده بدنی
کمتر از 18 شخص لاغر است
25-18 وزن طبیعی است
30-25 اضافه وزن
35-30 چاقی درجه 1
40-35 چاقی درجه 2
بیشتر از 40 چاقی درجه 3

چرا باید وزن خود را کم نمائیم

1- اضافه وزن حتی به میزان کم بخصوص اگر چربی در ناحیه شکم ذخیره شده باشد خطر پیشرفت دیابت نوع دو افزایش فشارخون و سطح بالای کلسترول را افزایش می دهد. وزن مناسب و ترکیب بدنی مناسب می تواند از این بیماریها جلوگیری کند.
2- در مبتلایان به دیابت نوع دو با فشارخون بالا، کلسترول بالا یا ترکیبی از این بیماریها، کم کردن وزن بهترین درمان است. ورزش روزانه (حداقل هفته ای 3 روز، نیم ساعت پیاده روی با شدت متوسط) به تنهایی یا همراه با سایر درمانها بسیار مؤثر است و حتی گاهی نیاز به درمان دارویی را نیز از بین می برد
3- افزایش وزن یک عامل خطر قلبی ـ عروقی می باشد. این جمله به این معنی است که حتی در غیاب دیابت افزایش فشار خون یا سطح بالای کلسترول یا حتی وقتی که این بیماری به خوبی درمان شوند.
کاهش وزن می تواند طول عمر شما را افزایش دهد.
4- اضافه وزن باعث تحمیل فشار مداوم بر روی مفاصل مختلف از جمله مچ، زانو، لگن و ستون فقرات کمر می شود که با گذشت زمان باعث فرسودگی و درد مفاصل و کاهش حرکت می گردد. کاهش وزن ایجاد احساس راحتی می کند که شاید شما در زمانی که بار سنگینی را زمین می گذارید تجربه کرده باشید.
5- بزرگی شکم، نفس کشیدن را با مشکل مواجه می کند و ممکن است این احساس سختی در تنفس، وقتی شما خواب هستید خطرناک باشد و استعداد ایجاد عفونت راههای هوایی، برونشیت مزمن و نارسایی تنفس را در شما افزایش دهد.

ورزش

فعالیت بدنی برای سلامتی بدن بسیار لازم و ضروری است. همچنین به افزایش حساسیت سلولها نسبت به انسولین کاهش فشارخون و وزن نیز کمک می کند. بنابراین یکی از درمانهای کلیدی در دیابت (بخصوص دیابت نوع دو) می باشد.

الگوی فعالیت بدنی در زندگی روزانه چگونه طراحی شود؟

شدت ورزش در طی فعالیت باید نسبی باشد. نه خیلی کم و نه خیلی زیاد. یکی از مسائل مهم این است که شروع فعالیت با حرکات سبک باشد و به تدریج به حد متوسط برسد. میزان سختی و سنگینی فعالیت بدنی افراد مختلف، به سن، وزن، مهارت و میزان فعالیت فرد در گذشته بستگی دارد. قدم زدن تند با سرعت 4 تا 5 کیلومتر (10 ایستگاه اتوبوس) در ساعت مثالی است که به عنوان یک تمرین مناسب به طیف وسیعی از بالغین توصیه می شود.
مدت آن چقدر باشد؟ ورزش منظم باید بخشی از برنامه ی روزانه زندگی ما را تشکیل دهد. میزان فعالیت روزانه باید حداقل نیم ساعت باشد ولی بهتر است طولانی تر باشد. در واقع هیچ محدودیتی در مدت فعالیت وجود ندارد. فقط شدت آن سبک یا سنگین باشد.

منظور از ورزش سبک یا متوسط چیست؟

ورزش سبک = پیاده روی 5 کیلومتر در ساعت (10 ایستگاه اتوبوس) یا دوچرخه سواری 9 کیلومتر در ساعت
ورزش متوسط= پیاده روی 7 کیلومتر در ساعت (14 ایستگاه اتوبوس) یا دوچرخه سواری 16/5 کیلومتر در ساعت
ورزش سنگین = دو، کوهنوردی ، بسکتبال، فوتبال، دوچرخه سواری با سرعت بیش از 18 کیلومتر در ساعت

چه نوع ورزشی انجام دهیم:

بهترین انتخاب، ورزشهای هوازی است که هر روز به صورت پایه ای انجام شود. ورزشهایی که در حد ورزشهای سبک تا متوسط هستند عبارتند از: پیاده روی، دوچرخه سواری، تنیس روی میزـ اسکیت ـ و شنا و... اگر هرگونه محدودیت حرکتی در پاهایمان داریم باید ورزشهایی که در حالت نشسته و یا خوابیده قابل انجام است یاد گرفته، مدت زمان آن را به بیشتر از نیم ساعت و تعداد دفعات آن را به یک تا دو بار در روز افزایش دهیم. ورزش ممکن است قندخون را به پایین تر از حد طبیعی برساند (افت قندخون یا هیپوگلیسمی) بخصوص در افرادی که از داروهای کاهنده ی قند خون (قرص یا انسولین) استفاده می کنند. بنابراین، همیشه همراه خود قند یا سایر خوراکیهای نشاسته ای داشته باشیم. تنها در زمان ورزش یا هر وقتی که احساس ضعف نموده از آن استفاده کنیم. در صورتی که به طور مداوم و منظم ورزش می کنیم با پزشک خود جهت کاهش مقدار داروهای مصرفی مشورت کنیم.

در موارد زیر بهتر است ورزش نکنیم
- وقتی بیمار هستیم
- وقتی که در ناحیه سینه، مفصل یا پاها احساس درد می کنیم (اگر در حین ورزش احساس درد کردیم. فوراً ورزش را متوقف کرده و قبل از شروع مجدد ورزش توسط پزشک خود معاینه شویم).
- وقتی احساس خستگی می کنیم
- وقتی مشکل تنفس داریم

چرا باید سیگار کشیدن را ترک کرد؟

سیگار کشیدن یک علامل خطر بیماریهای قلبی ـ عروقی است و باید فوراً قطع شود به ویژه در حضور یکی یا تعداد بیشتری از عوامل خطر مانند: دیابت، بیماری فشارخون و غیره...

چطور می توانیم دیابت خود را کنترل کنیم؟

دیابت نوع دو بخوبی به واسطه تغییر شیوه ی زندگی که شامل رژیم غذایی و ورزش می باشد قابل کنترل است در مواقعی که تغییر عادات، غیر عملی و یا بی اثر است، می توان از درمان دارویی استفاده نمود.

قرصهای دیابت چگونه عمل می کنند:

قرصهای دیابت حاوی انسولین نیستند. اما از راههای مختلفی اثربخشی انسولین را در بدن بهبود می بخشند برخی از آنها باعث ترشح انسولین در بدن می شوند، برخی دیگر میزان حساسیت بدن را نسبت به انسولین بالا می برند، دسته ی دیگر میزان جذب مواد غذایی از دیواره ی روده را کاهش می دهند و گروه دیگر ترکیبی از اعمال مذکور را انجام می دهند. پس این نکته را به خاطر داشته باشیم که این قرصها انسولین نیستند و در صورتی که بدن قادر به ترشح میزان کافی انسولین نباشند، این قرصها مفید نخواهند بود.

دارو چه مدتی باید مصرف شود؟

دارویی را که به درستی توسط پزشک برای ما تجویز می شود باید به مدت طولانی مصرف کنیم بنابراین اگر دارویی برای ما مفید واقع شود باید مصرف آن را ادامه داده و حتی اگر فکر می کنیم دیابت ما بهبود یافته است نباید آن را قطع کنیم زیرا با وجود مصرف قرص دیابت کنترل شده است اگر قرص را قطع یا کم کنیم مجدداً قندخون بالا خواهد رفت مواردی که ممکن است باعث تغییر میزان داروی ما شود عبارتند از: الف ـ در صورت کاهش چربی شکمی و انجام منظم ورزش روزانه اگر دچار علائم افت قندخون هستیم به پزشک مراجعه نمائیم شدید مقدار دارو کم شود. ب ـ برعکس اگر تولید انسولین در بدن کم شده باشد، ادامه ی مصرف قرص مؤثر نخواهد بود. در این حالت نیاز به تزریق انسولین یک یا چند بار در روز می باشد.

افت قندخون (هیپوگلیسمی) چیست؟

دیابت بیماری است که در آن میزان قند خون بالا می رود و درمان آن رساندن قندخون به حد طبیعی است. ولی گاهی ممکن است بدلیل به موقع و به اندازه نخوردن غذا، قند خون بیش از حد کاهش یابد که این حالت را هیپوگلیسمی (افت قندخون) می نامند. قندخون کمتر از 60-50 را کاهش قندخون می گوئیم.

علائم و نشانه های هیپوگلیسمی چیست؟

علائم آن بسیار زیادند اما از آنجایی که این علائم از بیماری با بیمار دیگر متفاوتند باید تمام آن علائم را در ذهن داشته باشیم بعضی از علائم کاهش ©قندخون عبارتند از:
1- گرسنگی ناگهانی
2- تغییرات ناگهانی خلق و خو
3- خستگی ناگهانی
4- احساس لرز و عرق سرد
5- تاری دید
6- رنگ پریدگی و سردی
7- تپش قلب
8- بی خوابی و بی قراری
9- افزایش ضربان قلب
10- احساس خواب رفتن اندام فوقانی
11- در آخر سرگیجه و بالاخره بیهوشی.

چه عواملی منجر به هیپوگلیسمی می شود؟

1- غذای کافی نخورده ایم
- غذای کافی که شامل کربوهیدرات (نان، سیب زمینی، برنج ، ذرت، میوه و...) باشد نخورده ایم.
©-یک وعده ی غذایی را حذف کرده ایم یا کم خوردن یا دیر خوردن.
2- درمان دارویی:
- اگر چه هیپوگلیسمی در افرادی که از داروهای خوراکی استفاده می کنند نسبت به افرادی که انسولین مصرف می کنند شیوع کمتری دارد. ولی این خطر همواره وجود دارد و مصرف نکردن دارو یا زیاد مصرف کردن قرص یا انسولین.
- اگر انسولین مصرف می کنید باید به میزان کافی کربوهیدرات میل کنید، حذف وعده غذایی یا مصرف غذا به مقدار ناکافی موجب هیپوگلیسمی می شود.
3- فعالیت بدنی زیاد:
ورزش قند خون را کاهش می دهد زیرا عضلات شما قند خون را برای نیاز خود مصرف می کنند و مقاومت به انسولین را کاهش می دهند. بخصوص در افرادی که به فعالیت بدنی زیاد عادت ندارند این نوع فعالیت اغلب ایجاد هیپوگلیسمی می کند.

مثلاً بدون صرف غذا، دارو مصرف کرده اید.

چگونه از هیپوگلیسمی (افت قند خون) جلوگیری کنیم؟

1- هرگز وعده ی غذایی را ترک نکنیم و داشتن نظم در وقت و مقدار غذا بنا به توصیه پزشک
2- در هر وعده ی غذایی کربوهیدرات مصرف کنیم.
3- تنطیم و دقت در زمان و مقدار مصرف داروی ضد دیابت
4- دقت در زمان ورزش و میزان ورزش، اگر ورزش می کنیم میان وعده در حد 15 تا 30 gr کربوهیدرات (یک عدد میوه ـ یک چهارم نان و غیره) درست قبل از شروع ورزش بخوریم در صورتی که فعالیت ما زیاد است هر یک ساعت میان وعده را میل کنیم.
5- در صورتی که یک وعده ی غذایی به دلیلی به تأخیر افتد و بیش از یک ساعت باشد ما باید سریعاً چیزی بخوریم.
6- علائم قندخون پایین را یاد بگیریم و علائم آن را نادیده نگیریم و با ظاهر شدن اولین علائم اقدام به درمان کنیم.
7- همیشه شکر همراه خود داشته و آن را در کنار میز، داخل ماشین، کیف دستی، کیف خرید و... قرار دهیم.
8- پزشک یا پرستار آموزش دهنده باید علائم پایین آمدن قندخون و مراقبت لازم را آموزش دهد ساعات و مقدار مصرف دارو را آموزش دهد و مقدار دارو را براساس میزان تغییر قندخون تغییر دهد.
9- خانواده، نزدیکان، مدسره و محل کار از احتمال پایین آمدن قندخون ما آگاه باشند.
10 برای تقاضای غذا از مردم دیگر خجالت نکشیم.

درمان قند خون پایین:

1- می توان یک لیوان شیر یا یک قاشق مرباخوری عسل و یا نصف لیوان آب میوه یا نصف لیوان آب همراه با 4 تا 6 حبه قند استفاده کنیم.
2- بعد از 10 دقیقه در صورت عدم بهبود عمل قبل را دوباره تکرار کنیم.
3- در صورت عدم بهبود به پزشک مراجعه نمائیم.
4- در صورتی که با خوردن شربت قند حالمان بهتر شد، یک میان وعده مثل یک ساندویچ یا دو عدد بیسکویت بخوریم.
5- پس از رفع کاهش قندخون عوامل ایجاد کننده را جویا باشیم و علت آن را کشف کنیم این به ما کمک خواهد کرد که در آینده از آن اجتناب کنیم.

کنترل دیابت در زمان بیماری:

در زمان بیماری (آنفولانزا، عفونت و ...) باید مراقب دیابت خود باشید و نکات زیر را مورد توجه قرار دهید:
1- به پزشک خود بگوئید مریض هستید.
2- قندخون خود را هر 4 ساعت یادداشت کنید.
3- مصرف داروهای دیابت خود را ادامه دهید حتی اگر نمی توانید غذا بخورید شما به داروهای دیابت نیاز دارید.
4- اگر قند خونتان خیلی بالاست مایعات فراوان بنوشید.
5- در صورتی که نمی توانید غذاهای معمولی استفاده کنید.
6- از وعده های غذایی کم حجم و سوپ های غلیظ و آب میوه استفاده نمائید.
7- در شرایط زیرکتون ادرار را آزمایش کنید.
1- قند خون بالای 240 2- ناتوانی در خوردن یا نوشیدن 3- کاهش وزن
8- در شرایط زیر حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
- قند خون شما برای 2 بار آزمایش بالاتر از 300 است
- در ادرار کتون یافتید
- نمی توانید مایعات بخورید
- اسهال یا عفونت دارید
- بیش از حد احساس خواب آلودگی می کنید
- بیش از یکبار استفراغ کردید.
9- اگر در بیمارستان بستری شدید به پرستار و پزشک خود بگوئید دیابت دارید.
10- اگر انسولین استفاده می کنید، انسولین خود را مصرف کنید حتی اگر احساس سلامتی ندارید.
11-اگر انسولین استفاده نمی کنید، در صورتی که بخاطر بیماری یا جراحی باید به بیمارستان بروید دکتر ممکن است برای مدت کوتاهی برایتان انسولین تجویز کند تا مطمئن شود قند خونتان خیلی بالا نمی رود.

مراقبتها در زمان آنفولانزا:

- قند خون را در سطح 150 نگه دارید و کتون ادرار منفی باشد (هر 4 ساعت اندازه گیری شود).
- از کم آب شدن بدنتان جلوگیری کنید، اگر اسهال یا استفراغ دارید مطمئن باشید مایعات کافی می نوشید.
- شما باید همیشه داروهای دیابت را مصرف کنید. در زمانی که مریض هستید شانس شما برای بالارفتن قند خون بیشتر است حتی اگر استفراغ می کنید (به جز زمانی که قرص متفورمین می خورید و استفراغ یا اسهال دارید فوراً مصرف متفورمین را قطع کنید و با پزشکتان تماس بگیرید).
- داروهایی که پزشک تجویز کرده است حتی اگر شکر دارند. جهت درمان بیماری باید استفاده نمائید و شاید نیاز باشد داروهای دیابت یا انسولین را تغییر داده شوند.
- جهت پیشگیری از بروز آنفولانزا در آبان ماه واکسن آنفولانزا بزنید.
- در صورتی که کتون در ادرار دارید یا قند خون خیلی بالا دارید (بالاتر از 300) ورزش نکنید.
- اگر اسهال یا استفراغ دارید می توان از (ORS)، دوغ، آب میوه، چای کم رنگ هر ساعت یک فنجان استفاده کنید ( یا هر چند دقیقه یکبار با قاشق چایخوری مصرف کنید)
- اگر قند خون شما بالاتر از 150 باشد نوشابه بدون الکل مثل آب، نوشابه رژیمی یا چای بدون شکر میل کنید.
- اگر تهوع دارید و قند خون کمتر از 150 است آب میوه، نوشابه، آب نبات، یخ مک، چای با عسل یا شکر میل نمائید.
- شما ممکن است هنگام بیماری اشتهایتان را از دست بدهید تا زمانی که به مایعات کافی می خورید و کالری کافی دریافت می کنید بسیار خوب است خودتان (بچه تان) را مجبور به خوردن نکنید. اشتها با بهبودی برخواهد گشت. زمانی که شروع به غذاخوردن کردید و اشتها دارید از نان برشته به مقدار کم شروع کنید سپس مایعات و آشامیدنی بدون شکر .
- اگر نمی توانید غذاهای جامد بخورید از دوغ، آب میوه، و سوپ رقیق استفاده کنید.
- زمانی که اشتهایتان برگشت ساعتی یکبار وعده های غذایی کوچک (15-10 gr) مثل یک وعده میوه، یک چهارم نان و ... استفاده نمائید. مکرر خوردن بهتر از سه وعده غذای کامل اثر دارد.

غذاهای دم دست (راحت) روزهای ناخوشی:

((این غذاهای حاوی 15-10 گرم کربوهیدرات است))
یک فنجان شیر
یک فنجان سوپ
یک فنجان آب میوه
نصف فنجان نوشابه
6 عدد بیسکویت ترد
4 عدد ویفر
یک قطعه نان تست
نصف فنجان حبوبات
2/1 فنجان بستنی
نصف فنجان سیب زمینی پوره شده
4/1 لیوان شربت
به بدن خود گوش دهید، اگر شما احساس خوبی ندارید، خودتان را مجبور نکنید کاری را انجام دهید که بدنتان می گوید انجام ندهید.
منابع:
جزوات مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم، نویسنده: فرشته کلانتری
جزوات مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم، نویسنده: عزت آذری
جزوات مرکز تحقیات غدد و متابولیسم، نویسنده: نسیم ورد
/خ