عقرب ها

عقرب گزيدگي

ازمعضلات بهداشتي درماني بسياري از مناطق دنيا است.مسموميت با سم عقرب يکي از فوريت هاي پزشکي تهديد کننده،به ويژه در کودکان کمتر از 6 سال است.اما مرگ و ميرعقرب گزيده درسن هاي بالاتر هم مشاهده شده است.
ساليانه حدود 5000 نفر در دنيا دراثرنيش و تزريق سم بيش از 25 نوع عقرب خطرناک فوت مي کنند.
با توجه به اين که تمام عقرب ها سمي نيستند،ولي وحشت از آنها باعث مي شود که درمان هاي اضافي براي آسيب ديده انجام شود.به همين دليل،لازم است درباره ي انواع عقرب و ويژگي هاي آنها مختصري نوشته شود.

عقرب ها (1)

عقرب ها بندپايان خطرناکي هستند که از اواخر دوره ي سيلورين يعني،حدود 330 ميليون سال پيش مي زيسته اند.

طول عمرعقرب ها زياد است،به همين علت، مطالعات جامع کمي درباره ي نحوه ي زندگي آنها،ازبدو تولد تا موقع مرگ، انجام شده است، مطالعات آزمايشگاهي متعددي درباره ي اين جانوران انجام شده است،ولي به علت تفاوت شرايط محيط زندگي و آب و هوا،نمي توان اين مطالعات را با زندگي طبيعي آنها مقايسه نمود.
به طول کل،گونه هاي مختلف عقرب ها درمحيط هاي زندگي متنوع و مخصوص و معمولاً خارج از خانه ها زندگي مي کنند.
عقرب ها گوشتخوار هستند و ازحشره ها، کرم ها، بندپايان، مارمولک ها و حتي نوزاد موش ها تغذيه مي کنند.آنها جانوراني هستند که در شب فعاليت مي کنند و با تاريک شدن هوا از پناهگاه ها خارج مي شوند و به جستجوي طعمه و شکار مي روند.با توجه به نحوه ي شکار و تغذيه ي عقرب ها، درباره ي شکل ظاهري و ساختمان بدن آنها توضيح مختصري داده مي شود.

شکل ظاهري،ساختمان بدن و ويژگي هاي عقرب ها

راسته ي عقرب ها(2)از رده ي عنکبوتيان (3)و شاخه ي بندپايان (4) هستند که آثار آنها روي کره ي زمين از دوره ي سيلورين يعني، حدود 420 ميلوين سال پيش،به صورت سنگواره پيدا شده است.اين مسئله نشان دهنده ي وجود عقرب ها پيش از پيدا شدن دايناسورها است.
به طر کل،راسته ي عقرب ها شامل 28 خانواده است که حدود نصف اين خانواده ها منقرض شده اند.گونه هاي زنده ي فعلي شامل 14 خانواده هستند که بيش از 1600 گونه را شامل مي شوند و در بيش از 200 جنس گروه بندي شده اند.
عقرب ها از قرن ها قبل به علت داشتن مشخصات ظاهري ويژه براي انسان شناخته شده هستند.اين جانوران در تمام دنيا پراکنده اند و در بيابان ها، جنگل ها، چمنزارها، سواحل درياها و اطراف رودخانه ها و کوهها ديده شده اند.

عقرب ها بدن نسبتاً پهن و کشيده دارند و اندازه ي آنها از 3 تا 10 سانتي متر متفاوت است، ولي بزرگ ترين آنها نوع آفريقايي است که طول آن به 21 سانتي مترهم مي رسد.

بدن عقرب ها مثل ساير جانوران رده ي عنکبوتيان از بخشي در جلو به نام سرسينه (5)و بخش ديگري در عقب به نام شکم (6)تشکيل مي شود. قسمت عقب به دو قسمت مياني (7)و خلفي (8)تقسيم مي شود که شامل شکم (9)و دم (10)است.
سرسينه يک تکه به نظر مي رسد،ولي دو قسمت ميان و خلفي به صورت بند بندديده مي شوند.در طرفين سرسينه انبرک ها و پاها و در جلوي آن آرواره هاي دهاني (11)قرار دارند.تمام اين اعضا بندبند هستند.
در سطح پشتي سرسينه چشم هاي مياني و جانبي قرار گرفته اند.سطح شکمي تقريباً به طور کامل به وسيله ي آخرين بند انبرک ها، پاها، ضمايم آنها و پلاک منفردي به نام استرنم (12)پوشيده شده است.هربند ناحيه ي مياني درسطح پشتي ترگيت (13)و در سطح شکمي استرنيت (14)ناميده مي شود.در سطح پشتي هفت بند و درسطح شکمي فقط پنج بند قابل شمارش است.در سطح شکمي مياني اعضايي نظيرشکاف هاي تنفسي، شانه ها و سرپوش تناسلي ديده مي شوند.قسمت خلفي يا دم باريک تر از تنه و از پنج بند تشکيل شده است.غده ي سمي و نيش (15)درانتهاي قسمت خلفي قرار گرفته اند.

سرسينه و ضمايم آن

اين بخش سفالوتراکس نيزناميده مي شود که قدامي ترين قسمت بدن عقرب است و با پوشش کيتيني و ذوزنقه اي شکل يک تکه اي به نام سپرسري پوشيده شده است.ممکن است سپرسري ساده يا داري تزئيناتي باشد.
در طرفين محور طولي سرسينه و درموقعيت مياني ـ قدامي دو برآمدگي ديده مي شود که حامل دو چشم بزرگ مياني است.2 تا 5 چشم کناري در زاويه ي کناري ـ قدامي سرسينه به شکل برآمدگي هاي کوچک و شفافي ديده مي شوند. عقرب هاي غازي بدون چشم هستند.لبه ي قدامي سرسينه که پيشاني نام دارد، ممکن است مستقيم،محدب يا مقعر باشد.
لبه ي خلفي سپرسري با اولين بند ناحيه ي شکم در ارتباط است.حدود سرسينه در سطح شکمي کاملاً مشخص نيست و به طول کامل با کوکساي پاها پوشيده شده است.فقط کوکساي پاي چهارم حد خلفي اين قسمت را در سطح شکمي مشخص مي سازد.ضمايم ناحيه ي سرسينه شش جفت و در ناحيه ي شکمي قرار دارند.

ضمايم ناحيه ي شکمي

1-کليسر يا آرواره ي دهاني

کليسرهاي به صورت دو گيره ي کوچک و کاملاً متحرک در قدامي ترين ناحيه ي شکمي سرسينه قرار دارند.

کليسريها براي قطعه قطعه کردن طعمه به کارمي روند.کليسر شامل سه بند است.دو بند قدامي گيره ي کوچکي را تشکيل مي دهند که يک انگشت ثابت و يک انگشت متحرک دارد.اين دو انگشت افقي هستند و در حالت طبيعي از بالاي سرسينه ديده مي شوند.انگشت ثابت حجيم و سطح شکمي آن که از موهاي متراکمي پوشيده شده است،ديواره ي فوقاني محوطه ي دهاني را تشکيل مي دهند.انگشت متحرک خميده و مانند انگشت ثابت به دندانه مجهزاست و ممکن است بسته به نوع عقرب تک شاخه يا دو شاخه باشد.سطح شکمي درانگشت متحرک نيز پوشيده از مو است.
بند سوم يا بند قاعده اي زيرسينه قرار دارد.سطح داخلي اين بند به وسيله ي پرده ي کيتيني نرم به دو قسمت تقسيم شده است.

2-انبرک ها يا پاتزـ ماشو آرز
انبرک ها نسبت به ساير ضمايم رشد بيشتري دارند.هرانبرک از شش بند تشکيل شده است.اين بندها مانند بندهاي پا،نام هاي مختلفي دارند.عقرب شناسان کشورهاي مختلف به انبرک و بندهاي آن نام هاي مختلفي داده اند. اولين بند هرانبرک که مستقيم به بدن وصل مي شود، کوکسا يا هانش نام دارد که در مجموع ديواره هاي جانبي محوطه ي دهاني را تشکيل مي دهد.کوکساي انبرک ها درجلو و طول محوربدني آزادند، اما در بخش خلفي به کوکساي پاهاي اول و دوم متصل مي شوند.سطح داخلي آنها که با محوطه ي دهاني درارتباط است، پوشيده ازمو است.

در برخي عقرب ها،ماننده هترومتروس،درسطحي از اين بندها که با بند مشابه در پاهاي اول ارتباط دارد،چند خارک سخت و خميده ديده مي شود.جانور با کشيدن اين خارک ها روي کوکساي پاهاي اول صدا ايجاد مي کند.
بندهاي دوم تا چهارم به ترتيب عبارت اند از:تروکانتر(16)پرفمور (17) و فمور(18).
دو بند آخر،يعني بندهاي پنجم و ششم، به گيره ي نسبتاً بزرگي تبديل شده است.يکي از اين بندها که متحرک است، انگشت متحرک يا پست ـ تارس (19)و بند ديگر انگشت ثابت يا تي بيا (20)ناميده مي شوند.

انگشتان فقط حرکات عمودي دارند و مانند گيره هاي کليسر،دستگاه ترشح سم ندارند.

درانتهاي هرانگشت يک دندان نوک تيز وجود دارد.انگشت ثابت با انتهاي حجيم خود به نام دست در مجموع تي بيو تارس (21)ناميده مي شود.برحسب تيره، دست ها شکل هاي متفاوتي دارند.به طورمثال، درتيره ي بوتيده، تخم مرغي شکل يا نيمه پهن و در تيره ي اسکرپيونيده، به صورت پهن ديده مي شوند.اندازه ي انگشت ها برحسب نرو ماده بودن عقرب متفاوت است. سطح داخلي هرانگشت با رديف هايي از دندانه پوشيده شده است.ممکن است در خارج يا داخل هررديف يک گرانول (22)فرعي نيز ديده شود.زير دندان انتهايي انگشت متحرک، گرانول هايي به صورت دسته هاي دو تايي،سه تايي، چهارتايي يا بيشتر ديده مي شوند.بندهاي انبرک ها تزئينات مختلف ديگر،از جمله تريکوبتري ها(23)يا تارهاي حساس دارند که به آنها اشاره خواهد شد.تريکوبتري ها که از نظرطبقه بندي اهميت بسياري دارند،در عقرب ها فقط روي انگشت ثابت،فمور و پرفمور انبرک ها ديده مي شوند.انبرک ها وسيله اي براي گرفتن و نگهداري طعمه هستند.تحرک زياد تروکانترامکان جابه جايي زيادي به اين عضو داده شده است.
3-پاها يا پاتزـ آمبولاتوآرز (24)
پاها چهارجفت ازضمايم ديگرسرسينه هستند و در طرفين بدن قرار دارند.به طول پاها به تدريج از پاهاي قدامي به خلفي افزوده مي شود.
هرپاهشت بند دارد که به ترتيب عبارت اند از:کوکسا، تروکانتر، پرفمور، فمور، تي بيا، بازي تراس، تارس و پست ـ تارس.
بند کوکسا درپاهاي دوم رشد زيادي داشته و دو تيغه ي بلند به نام ماگزيلرها از آن منشعب شده است.ماگزيلرها کف حفره ي دهاني را تشکيل داده اند.در کوکساي پاي اول نيزيک تيغه ي کوچک متصل ديده مي شود.کوکساي پاهاي سوم و چهارم به طور مورب قرار دارند و بلندتر و باريک تر از کوکساي پاهاي اول و دوم هستند.دربرخي عقرب ها، مانند بليزاريوس، اين دو کوکسا به وسيله ي کيتين چين خورده اي از يکديگر جدا شده اند.
تي بيا و بازي تارس اغلب به يک سيخک کم و بيش بلند مجهز هستند که در رده بندي اين جانوران استفاده مي شود.اين سيخک ها از پوشش کيتيني سفيدرنگي تشکيل شده اند که داخل آن پراز لنف است.

تصور مي شود که سيخک ها به علت وجود انشعاب هاي عصبي،به حرارت حساس هستند و جانور را از تغيير درجه حرارت زمين مطلع مي سازند.

سيخک تي بيا منفرد است و معمولاً درقاعده ي تي بيا و درمحل اتصال با بازي تارس ديده مي شود.اين سيخک از بدو تولد وجود دارد.سيخک هاي بازي تارس دو تاهستند و درقاعده ي بازي تارس و درمحل اتصال با تارس قرار گرفته اند.اين سيخک ها درتمام پاها و در تمام سنين ديده مي شوند.در عقرب هاي زير تيره ي بوتيده سيخک هاي بازي تارس شاخه ي کوچکي به نام دندانه ي قاعده اي دارند.
سيخک هاي بازي تارس خارک هايي دارند که تعداد آنها برحسب نوع عقرب متغير است.درانواعي از عقرب ها که درشن زار زندگي مي کنند،باز تارس پهن تر و لبه هاي تيزجانبي دارد.همچنين،خارک هاي بلند شانه مانندي دارد که بخش پشتي بازي تارس آنها را مي پوشاند و باعث سهولت حرکت جانورروي شن و خاک نرم مي شود.اين رديف خارک فقط روي بازي تارس پاهاي اول،دوم و سوم ديده مي شود.
سطح زيرين تارس که با زمين تماس دارد، سل تارسال (25)ناميده مي شود.بايد توجه داشت عقرب ها هنگام حرکت علاوه براين قسمت، روي سطح جانبي ـ داخلي تارس هم تکيه مي کنند.سل تارسال تزئيناتي از نوع خار يا خارک يا چيزي بين اين دو دارد.از سطح پشتي تارس زبانه اي به سمت جلو کشيده شده است.اين زبان را لانگت تارسال (26)مي نامند که در گذشته براي رده بندي عقرب ها مورد توجه بوده است.
پست ـ تارس قطعه کيتيني منفردي است که درانتهاي پا و بين دو پنجه قرار گرفته است و با تارس روي زمين تکيه دارد.تاندون هاي عضلات جلوآورنده و عقب کشنده ي پنجه ها به پست ـ تارس متصل است.پنجه ها به صورت دو ناخن ساده و کمي خميده و ظريف درطرفين پست ـ تارس قرار گرفته اند.
ميزان خميدگي و طول پنجه هادرعقرب ها متفاوت است.برخي جانورشناسان در رده بندي عقرب ها به اين تفاوت توجه کرده اند.عقرب ها در مرحله ي نوزادي و قبل از اولين پوست اندازي،به جاي پنجه، بادکش دارند.

زايش عقرب ها

عقرب ها زنده زا هستند.با وجود اين، برخي محققان عقرب هايي که نوزاد آنها پوشش جنيني ندارند،زنده زا و آنهايي را که پوشش جنيني دارند، تخم زنده زا دانسته اند.عقرب باردار شکمي متورم دارد و در حالت پيشرفته تر بارداري، مي توان جنين ها را در ديواره ي جانب شکم، به ويژه در نيمه ي خلفي مزوزوما مشاهده کرد.مدت باروري بسته به نوع عقرب متفاوت و معمولاً بين 2 تا 4 ماه است.زمان خروج نوزادها نيزبراساس نوع رشد جنين از يک ساعت تا ده روز گزارش شده است.

عقرب ها معمولاً در فاصله ي نيمه ي تابستان تا نيمه ي پاييز زاد و ولد مي کنند.

ابتدا،عقرب باردار روي نيمه ي خلفي بدن و پاي جلو تکيه مي کند و دم خود را به طور مايل درسمت راست بدن قرار مي دهد.نيمه ي جلوي بدن حدود يک سانتي متر با يک زاويه ي حاده از روي زمين بلند است.انبرک ها با زمين تماس ندارند و انگشتان دست نيمه باز هستند.و پاي جلو از ناحيه ي تي بيا خم شده اند.دراين حالت، دو سرپوش تناسلي باز مي شوند و به طور عمود قرار مي گيرند.نوزاد بدون هيچ انقباض عضلاني قابل مشاهده اي خارج مي شود.دو پاي جلو که از تي بيا خم شده اند، مانند يک حايل نوزاد را در آغوش مي گيرند.
نوزاد اسکرپيو از دم و ادنتوبوتوس از سرخارج مي شود.اين قاعده عموميت دارد يعني،نوزاد عقرب هاي تيره ي اسکرپيونيده از دم و نوزاد عقرب هاي تيره ي بوتيده از سر خارج مي شوند.اين تفاوت خروج به علت اختلاف در شکل رشد جنيني دو عقرب است.زمان خروج نوزاد متفاوت است و از چند دقيقه تا چند ساعت طول مي کشد.

عقرب ها پس از زايمان در صورت دردسترس نبودن طعمه، اغلب از نوزاد خود تغذيه مي کنند.

چگونگي قرارگيري نوازد در بغل مادربه شکلي است که سطح پشتي به طرف زمين و پاها و دست ها به مادر تکيه دارد و دم نوزاد به سمت دم مادر است. عکس اين حالت نيزديده شده است.نوزادها به تدريج خود را از سطح شکمي مادر به سطح پشتي او مي کشانند.گاهي نوزادها ابتدا روي زمين قرار مي گرفتند و سپس خود را به پشت مادر مي رساندند.اين عمل به کندي صورت مي گرفت و گاهي حدود يک ساعت طول مي کشيد.دراين فاصله نوزادها روي دست و پاي مادر بين 5 تا 15 دقيقه استراحت مي کردند. وضعيت قرارگيري نوزادها در سطح پشتي مادر ثابت نبود وبا حرکت تغيير جهت مي دادند.
نوزادهاي اسکرپيو 6 تا 10 عدد و بدون پوشش جنيني بودند.در حالي که نوزادهاي ادنتوبوتوس حداکثر 26 عدد بودند و همگي پوشش جنيني داشتند. هر نوزاد پس از پاره کردن پوشش جنيني خود را به سطح پشتي مادر مي کشاند.
همان طور که اشاره شد،خروج نوزادها تک تک و برحسب تيره از جهت سر يا دم است.خروج دوتايي نيزديده شده است که يک نوزاد از دم و همزمان نوازد ديگر از سرخارج شده است.تعداد نوزادها برحسب نوع عقرب متفاوت و از 6 تا 90 عدد گزارش شده است.

پوست اندازي و مراحل مختلف رشد نوزاد

نوزاد عقرب را لارو مي نامند.در مرحله ي اول رشد (لارو)جانور بدون دهان و مخرج باز است و از ذخيره ي زرده ي موجود در بدن تغذيه مي کند.پاها به جاي پنجه،بادکشي دارد که به وسيله ي آن نوزاد در پشت مادر قرار مي گيرد.مجراي سمي نيزروزنه ي خروج ندارد.
کارن ها وخارک ها کاملاً شکل نگرفته و پوشش رنگ اصلي را به خود نگرفته است.مرحله ي دوم رشد (پرونمف)،معمولاً پس از يک هفته و با اولين پوست اندازي نوزاد در پشت مادر شروع مي شود.

عقرب ها اگرچه مانند حشرات دگرديسي ندارند،اما برخي اصطلاحات مربوط به مراحل رشد حشرات درباره ي اين جانوران هم به کار مي برند.

در اين مرحله از رشد،نوزاد شکل کامل تري به خود مي گيرد، اما هنوز نسبت به عقرب بالغ اختلاف هايي دارد.اين اختلاف ها در تمام پوست اندازي کم و بيش ديده مي شود و نسبت به نوع عقرب متفاوت است.مثلاً درآندرکتونوس ـ کراسيکودا با بالا رفتن سن نوزاد، به تعداد خارک هاي سيخک بازي تارس پاها اضافه مي شود.حفره هاي تريکوبرتي نيز در مراحل اوليه ي رشد در تمام عقرب ها بزرگ و به سهولت قابل رؤيت است.در مرحله ي پرونمف انواع عقرب هاي تيره ي بوتيده، به جاي چهارتريکوبتري در سطح داخلي فمور، سه تريکوبتري ديده مي شود که تعداد آن در پوست اندازي بعد کامل مي شود.
در مرحله ي سوم رشد (نمف)(27)که پس از دومين پوست اندازي است، عقرب شکل کامل تري به خود مي گيرد.درمرحله ي نمف،جانور در سال اول 4 تا 5 بار و در سال دوم 2 بار ديگر براي ادامه ي رشد پوست اندازي مي کند.احتمالاً تعويض پوست تحت تأثير نوعي هورمون داخلي است.

عقرب ها به طور کل،از دوران نوزادي تا رسيدن به سن بلوغ که حدود 3 سال طول مي کشد، 8 تا 10 بار پوست اندازي مي کنند.

در مرحله ي بلوغ،عمل اين هورمون تحت تأثير هورمون مخالف متوقف مي شود.مرحله ي بلوغ درماده با رشد کامل و آمادگي جانور براي جفت گيري و در نربا پيدايش اندام پاراکسيال آغاز مي شود.ظهور و ويژگي هاي بلوغ درمرحله ي لاروي (نئوتني)درعقرب ها نادر است.

شرايط زيستي و عوامل بيماري زا

نوزادها پس از تولد و گذراندن مراحل ابتدايي رشد خود در پشت مادر، با فاصله ي کمي از يکديگر، به زندگي ادامه مي دهند.اين امر نشانه ي کم تحرکي آنهاست،نه به علت وجود غريزه ي اجتماعي.در دوران بلوغ نيز در نزديکي محل زندگي خود به شکار مي روند.
عقرب ها شب زي هستند.روزها را در مکان هاي امن، از قبيل شکاف ديوارها،زير سنگ ها، لاي خاشاک و پوست درختان و برگ ها، زير حصير و خرده چوب ها (نوع حفار در حفره)به سر مي برند و با تاريک شده هوا، از مکان امن خود براي شکارخارج مي شوند.در طبيعت، اکثراً به تنهايي زندگي مي کنند، با وجود اين،گاهي چند عقرب از يک نوع يا انواع مختلف در زير يک سنگ ديده شده است.عقرب ها علاوه بر دشت در مناطق کوهستاني هم ديده مي شوند.وجود آنها را تا ارتفاع 3000 متري از سطح دريا گزارش کرده اند.

تقسيم بندي عقرب ها از نظر شرايط زيست محيطي

الف)عقرب هاي مرطوب زي:اين عقرب ها در مکان هاي مرطوب مانند کناره ي رودخانه ها، جويبارها، مکان هاي جنگلي يا ارتفاعات پوشيده از برف زندگي مي کنند.
عقرب هاي غارزي نيز در اين گروه قرار دارند.گونه هايي از جنس مزبوتوس از تيره ي بوتيده ي ايراني درمناطق لار،گرگان،رودبار و کوههاي برغان از انواع ايراني اين گروه هستند.
ب)عقرب هاي خشک زي:اين عقرب ها ترجيح مي دهند در مناطق خشک کوهستاني وصحرايي زندگي کنند.تارس و بازي تارس عقرب هايي که دردشت زندگي مي کنند از دو طرف فشرده است.موهاي بلند و مرتب به شکل شانه دراين بندها حرکات جانور را روي خاک و شن آسان مي سازد.

برخي جنس هاي تيره ي بوتيده مانند آندرکتونوزس،آپيستوبوتوس و ادنتوبوتوس از نمونه ايراني اين گروه هستند.عقرب هاي حفار نيز در اين گروه قرار دارند.از نمونه هاي ايراني عقرب هاي حفار مي توان اسکرپيوـ موروس و ادنتوبوتوس ـ دوريه را نام برد.عمق حفره ي پناهگاه اين عقرب ها گاهي به 50 سانتي متر هم مي رسد.شکل حفره،دهانه ي آن و حتي جهت جغرافيايي دهانه ي آن درعقرب هاي حفار متفاوت است.مثلاً،دهانه ي حفره ي ادنتوبوتوس نيمه بيضي و با سقف قوسي است.اين حفره به طور مايل شروع مي شود و سپس جهت عمودي به خود مي گيرد و پس از مسافت کوتاه تقريباً به حالت افقي تا انتها ادامه مي يابد.شايد شکل بناي حفره به علت آب و هواي متغيرصحرايي باشد که روزها گرم و خشک و شبها سرد است و جانوربراساس نياز، طبقه ي بالاتر يا پايين تر را براي زندگي انتخاب مي کند.

عقرب هاي خشک زي بيشتر از تيره ي بوتيده هستند و خطر گزش آنها براي انسان از انوع مرطوب زي بيشتر است.

همان طورکه اشاره شد،عقرب ها شب زي هستند ومعمولاً درفصل گرما فعاليت مي کنند.درفصل هاي سرد،فعاليت بدني آنها به حداقل مي رسد. در حال استراحت يا به تعبيري خواب،جانور روي پاهاي تاشده ي خود قرار مي گيرد و دم را به حالت خميده در کنارش مي گذارد.شانه به شکم چسبيده است و انبرک ها در جلو جمع شده و انگشت ها بسته هستند.و جانور بدون کوچک ترين حرکتي مدت ها به اين حالت مي ماند.درهنگام فعاليت، عقرب روي پاها مي ايستد،انبرک ها به جلو کشيده مي شود،انگشت ها باز است و دم به حالت کماني بالاي پشت جانور قرار مي گيرد.وقتي جانور درحال حرکت است،شانه به حالت عمود بر محور بدن نوسان دارد.

توانايي عقرب ها دربرابر تغييرات حرارت و رطوبت

آزمايش هاي انجام شده روي عقرب هاي ايراني نشان داده است که حتي انواع خشک زي اين جانوران نمي توانند حرارت بالاتر از 40 درجه را تحمل کنند. تواناي تحمل حرارت به درصد رطوبت محيط بستگي دارد.هرچه درصد رطوبت بالاتر باشد،تواناي جانور نسبت به تحمل حرارت کمتر مي شود.در اين آزمايش ها،زمان زنده ماندن جنس آندرکتونوس در رطوبت 31درصد و حرارت 47 درجه، حداکثر يک ساعت بود.در اين فاصله ي زماني نيمي از وزن جانور کاسته شد.درباره ي ساير عقرب ها نيز نتيجه هاي مشابهي به دست آمد.

سه عامل مرگ عقرب ها در اين آزمايش ها

1-از دست دادن سريع آب بدن،
2-انعقاد همولنف،
3-انسداد عروق و مجاري.
حالت آخر دراثر فشار مايعات دروني و استحکام پوشش کيتيني است.در واقع، افسانه ي خودکشي عقرب هايي که در آتش محصور هستند،به همين علت است.دردرجه حرارت پايين توانايي تحمل عقرب ها بيشتر است و مي توانند ساعت ها حرارت نزديک به صفررا تحمل کنند.

توانايي عقرب ها در برابر اثر پرتوها

تجربه هاي آزمايشگاهي به دست آمده دراثر تابش پرتوها روي عقرب ها، بيشتربا استفاده از پرتوهاي گاماي کبالت 60 و پرتوهاي ايکس بوده است. آزمايش هاي انجام شده نشان مي دهد که بي مهرگان در برابر اثر پرتوها از مهره داران مقاوم تر هستند.در بين بي مهرگان بندپايان و در بين بندپايان، عقرب ها از بقيه مقاوم تر هستند.قدرت مقاومت برحسب LD50 (28)و با واحد راد محاسبه مي شود.قدرت مقاومت با توجه به نوع عقرب متفاوت است و رقم هاي به دست آمده بين 40000 تا 90000 راد تغيير مي کند.جالب است که عقرب هاي تيره ي بوتيده به ويژه انواع خطرناک آنها در برابر اثر پرتوها مقاوم تر هستند.

برخي صاحب نظران علت اين امر را سروتونين موجود در سم عقرب هاي مي دانند که در برابر تشعشعات ماده ي مقاومي است.

درباره ي مقاومت کلي عقرب ها در برابر اثر پرتوها نظريه هاي متفاوتي وجود دارد.مثلاً اثر پرتوهاي يونيزه با شدت تقسيم سلولي ارتباط مستقيم دارد.يعني،هرچه شکل ظاهري سلول ثابت تر و تغييرات دروني کمتر باشد، اثر پرتوهاي يونيزه روي اين نوع سلول کمتر است.درعقرب ها، تقسيم رشد سلولي (ميتوز)فقط در مرحله ي پوست اندازي انجام مي گيرد و در مراحل ديگر سلول وضع ثابتي دارد.به همين دليل، مقاومت عقرب ها در برابر اثر پرتوها را ناشي از اين مسئله مي دانند.برخي نيز معتقدند که هر چه هسته ي سلولي کوچک تر و در نتيجه مقدار DNA کمتر باشد،سلول در براب اثر پرتوها مقاوم تر است. شايد به علت کوچکي هسته ي سلولي است که عقرب ها چنين مقاومتي دارند.همچنين،وجود مقدار زياد اسيد آمينه ي تورين درهموسيانين عقرب ها که عامل محافظي در برابر تشعشعات است، دليل مقاوم بودن اين جانوران مي دانند.متأسفانه هنوز علت مقاومت طبيعي عقرب ها دربرابر عواملي مانند گرسنگي، تشنگي، سرما، بي اکسيژني و پرتوهاي يونيزه به درستي روشن نيست.

پي نوشت ها:

1-Scorpions
2-Scorpionida
3-Arachnoidea
4-Arthropoda
5-Posoma
6-Opistosoma
7-Mesosoma
8-Metasoma
9-Abdomen
10-Postabdomen
11-Chelicera
12-Sternum
13-Tergite
14-Sternite
15-Telson
16-Trochanter
17-Prefemur
18-Femur
19-Post- Terse
20-Tibia
21-Tibio-Tarse
22-Granule
23-Trichobothries
24-Pattes-ambulatoires
25-Sole tarsal
26-Languette tarsal
27-Nymph
28-مقدارپرتو يا ماده ي کشنده اي که مرگ 50 درصد ازجانوران مورد آزمايش را موجب مي شود.

منبع:کتاب راهنماي درمان عقرب گزيدگي
/خ