نویسنده: حسین شیدائیان

چکیده

تأمین امنیت اساسی‌ترین نیاز کنونی جوامع بشری است و پیوندی عمیق و ناگسستنی با شکوفایی و رشد و توسعه‌ی نظام‌های سیاسی و حکومت‌ها برقرار ساخته است. در واقع «امنیت» در زمره‌ی اهداف و منافع ملی و ارزش‌های اصولی به شمار می‌آید و ترسیم استراتژی و تحقق راهبردهای نظام‌ها در سایه چتر حمایت آرامش جامعه امکان‌پذیر است.
این مقاله بر آن است تا با بازخوانی اندیشه‌های راه‌گشا و روشنگر امام و رهبری ابعاد و مؤلفه‌های امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی و چالش‌های فراروی آن را به اختصار برای مخاطبان بیان نماید.

سرآغاز

واژه‌ی ترکیبی «امنیت ملی» که ظاهراً پس از جنگ جهانی دوم از دنیای غرب به سایر کشورهای جهان گسترش یافت، عمر چندانی ندارد و به جهت گستردگی مفهومی تعریف دقیق منطقی و مشخصی که مورد اجماع علمای سیاست باشد از آن مشاهده نمی‌شود. امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی در اندیشه‌ی امام و رهبری همانند سایر مفاهیم و تعابیر مهم و محوری سیاسی در قلمرو مکتب حیاتبخش اسلام و آموزه‌های دینی تفسیر و تحلیل می‌شود که مجموعه عواملی همانند اعتقادات دینی، خدمتگزاری، عدالت طلبی، دشمن‌شناسی و مشارکت عمومی و ... در پیدایش مؤلفه‌های امنیت ملی و استقرار آن سهیم هستند. براین اساس «امنیت ملی» در نظام جمهوری اسلامی ایران یک مقوله قدسی و ارزشی به شمار می‌آید. با این وصف تعریف فرهنگامه‌ای و معروف و مشهور آن چنین است: «مصونیت نسبی یا مطلق یک کشور از حمله مسلحانه یا خرابکارانه سیاسی یا اقتصادی احتمالی همراه با وارد کردن ضربه کاری مرگبار در صورت مورد حمله قرار گرفتن. امنیت ملی بیانگر تمام مقاصد دفاعی کشور است، یعنی آمادگی برای مخاصمه به خاطر بازداشتن آن با دوری گزیدن از آن... روحیه‌ی نیروهای نظامی، تعداد و هوشمندی دانشمندان، تکنولوژی، ویژگی‌های رهبران و شخصیت‌های سیاسی و نظامی، موقعیت ژئوپولیتکی و قدرت اقتصادی کشور از جمله عوامل مؤثر در امنیت ملی است». (1)
علاوه بر کشورهای صنعتی و پیشرفته، در کشورهای در حال توسعه نیز مقوله‌ی امنیت ملی به معانی مختلفی از جمله تمامیت ارضی، حفظ جان و مال مردم و نیز ارتقای منابع حیاتی کشور و دفع تهدیدات جدی از خارج و استمرار سیستم اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، تعمیم یافته است.
امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی در اندیشه‌ی امام و رهبری همانند سایر مفاهیم و تعابیر مهم و محوری سیاسی در قلمرو مکتب حیاتبخش اسلام و آموزه‌های دینی تفسیر و تحلیل می‌شود که مجموعه عواملی همانند اعتقادات دینی، خدمتگزاری، عدالت طلبی، دشمن‌شناسی و مشارکت عمومی و ... در پیدایش مؤلفه‌های امنیت ملی و استقرار آن سهیم هستند. براین اساس «امنیت ملی» در نظام جمهوری اسلامی ایران یک مقوله قدسی و ارزشی به شمار می‌آید.
امام معتقد است که: «اسلام برای همه است و ما همه در تحت لوای اسلام ان‌شاءالله امیدوارم با رفاه و امنیت زندگی کنیم». (2)
مقام معظم رهبری کلام جامع و راهبردی امام را چنین تبیین می‌نماید:
"امام می‌دانست که اگر ما به اسلام متمسک شویم هم عزت دنیا و هم رفاه مادی، هم قدرت سیاسی، هم آسایش و هم امنیت عمومی برای مردم پدید خواهد آمد؛ لذا امام اسلامیت را به معنای حقیقی کلمه در بافت نظام اسلامی و این بنای مستحکم و شاخص گذاشت. (3)"
انقلاب شکوهمند و نظام سرافراز جمهوری اسلامی ایران سه دهه‌ی پرنشیب و فراز را سپری کرده و به آستانه دهه چهارم گام نهاده است و فرهنگ غنی و دینی آن گستره‌ گیتی را درنوردیده و تأثیر فراوانی در اندیشه و افکار صاحب‌نظران و تئوری‌پردازان گذاشته است. میراث گرانسنگ اندیشه‌های تابناک امام خمینی و گنجینه‌ی ارزشمند دیدگاه‌های مقام معظم رهبری در تعریف و بازشناخت فرهنگ اصیل اسلامی طرحی نو درانداخته و در حوزه‌ی اندیشه سیاسی و مفاهیمی چون امنیت ملی ساختار نظریه‌پردازی و تحلیل و تبیین را بر شالوده‌ی آموزه‌های دینی و فرهنگ اصیل اسلامی بنا نهاده‌اند.
علی‌رغم نارسایی مفهومی و عدم جامعیت در تعریف منطقی امنیت ملی، این اصطلاح رایج سیاسی در فرهنگ‌های نظام‌های سیاسی گوناگون کاربردهای متفاوتی دارد. از نگاه امام و رهبری، امنیت ملی دارای مفهوم چندوجهی و سیال و برخاسته از آرمان و سیاست کلی نظام جمهوری اسلامی است. در این مقاله با رویکرد به اندیشه‌های این بزرگواران وجوه و مؤلفه‌های استقرار امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی و چالش‌های ملی آن را مرور می‌کنیم.

ابعاد و وجوه امنیت ملی

اصولاً شکل‌بندی امنیت ملی در صورت‌های مختلف خود را نشان می‌دهد و نظام‌های سیاسی که اساس آن بر امنیت ملی تک بعدی قوام یافته است، در برابر حوادث و ناملایمات بیشتر شکننده هستند تا نظام‌هایی که امنیتشان بر چند پایه استوار است.
برجسته‌ترین وجوه و ابعادی که برای امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی ایران متصور است و از جمع‌بندی متن راهبردهای امام و رهبری استخراج شده عبارتند از:

1. امنیت فردی:

یعنی هر فرد بتواند بدون دغدغه از امکانات عمومی بهره‌مند گردد و از آزادی‌های قانونی و مشروع در جهت رشد و تعالی مادی و معنوی بهره‌برداری کند و با هیچ‌گونه مانع و تهدیدی مواجه نگردد و کرامت انسانیش رعایت شود.

2. امنیت اجتماعی:

یعنی آرامش و سلامت جامعه و رشد حس تعاون و همیاری و دوری از ناهنجاری‌ها اخلاقی، و رعایت قانون.

3. امنیت اقتصادی:

فراهم بودن زمینه‌های درآمد مناسب اقشار میانی و پائین جامعه در حل مشکلات معیشتی و مسکن، سرمایه‌گذاری و اشتغال، قانونمندی و سلامت در چرخه‌ی تولید، توزیع و مصرف، بهره‌وری مناسب از ذخایر و معادن، توسعه و مکانیزه نمودن بخش کشاورزی، رهایی از اقتصاد تک محصولی، خودکفایی در صنایع مهم و کلیدی و دست‌یابی به تکنولوژی‌های پیشرفته، تعادل و توازن در عرضه و تقاضا.

4. امنیت سیاسی:

تعامل احزاب و جناح‌های دلسوز انقلاب، پرهیز از تشنج و درگیری‌های قومی و جزئی، وفاق و همدلی کارگزاران نظام، آرامش در محیطهای علمی، سیاسی و رسانه‌ای، فضای سالم و مناسب برای نقد منصفانه عملکردها، اقتدار نهادهای امنیتی و سیاسی در ردیابی تحرکات طراحان براندازی نرم و اشراف بر روند شکل‌گیری طرح‌های دشمنان و عوامل داخلی و منطقه‌ای آنان در توطئه‌های فرهنگی سیاسی و نظامی، حضور همگانی مردم در عرصه‌های گوناگون سیاست و حمایت همه جانبه از نظام اسلامی.

5. امنیت قضایی:

حفظ حقوق و حرمت شهروندی، اجرای یکسان قانون برای همه متخلفان، احقاق حقوق ستمدیدگان و مظلومان، ضابطه‌مندی و قاطعیت در مسیر مراحل قضایی پرونده‎های مفسدان سیاسی و اقتصادی.

6. امنیت فرهنگی:

رشد اخلاقی دینی، ارتقاء فرهنگ عمومی و اسلامی، پویایی و گسترش ارزش‌های انقلاب و دفاع مقدس، فراهم بودن بسترهای مناسب تولید علم و تقویت جنبش نرم‌افزاری، استحکام پایه‌های معرفت دینی و ایمن‌سازی اخلاقی و روحی نسل جدید در برابر تهاجمات و شبیخون فرهنگی دشمنان.

7. امنیت دفاعی مرزی و منطقه‌ای:

ساماندهی و تقویت نیروهای مسلح متناسب با دفع تحرکات نظام دشمنان و نبردهای نامتقارن و ناهمتراز، خودکفایی تسلیحاتی در جهت بازدارندگی تهدیدات، تعامل سالم و سازنده با همسایگان، احترام متقابل و تفاهم بر محور مشترکات سیاسی، دینی و جغرافیایی در جهان اسلام، دیپلماسی فعال و تأثیرگذار در عرصه سیاست بین‌الملل.
در بندهای اصل سوم و اصل بیست‌ودوم و یکصد و هفتاد و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به وجوه امنیت ملی اشاراتی دارد و اجرای برخی از اصول و بندهای آن منوط به استقرار امنیت در نظام جمهوری اسلامی است.

مؤلفه‌های درونی استقرار امنیت ملی

اصطلاح «امنیت ملی» سیاسی دارای مفهوم چندوجهی به کمک واژه‌های دخیل است. تبلور و استقرار امنیت ملی در حاکمیت و جامعه نیز مشروط به فراهم آمدن زمینه مناسب رشد و توسعه در حوزه‌های گوناگون نظام جمهوری اسلامی است. در این بخش به اهمیت و جایگاه مؤلفه‌های درونی نظام جمهوری اسلامی که تحقق کامل و حضور جمعی آن‌ها تجلی‌بخش امنیت ملی است اشاره می‌کنیم.

1. وفاق و همگرایی ملی

مهم‌ترین شاخصه‌ی اندیشه‌ی سیاسی امام و رهبری، تأکید بر وحدت و همدلی میان تمام اقشار مردم و مسئولان است، زیرا شرایط فرهنگی، جغرافیایی و سیاسی ایران به گونه‌ای است که همیشه امکان ایجاد رخنه برای نفوذ دشمن در آن فراهم است.
"اگر این اخوت ایمانی در سرتاسر کشور ما محفوظ بماند و هر کش برای خودش توجه به خود نداشته باشد؛ توجه به مقصد داشته باشد و خودش را برای مقصدش بخواهد، هیچ‌کس نمی‌تواند به این کشور تعدی کند. (4)"
حفظ کردن [نظام اسلامی] این است که هر روز محکم کنیم برادری خودمان را، سر اغراض جزئیه که زود می‌گذرد لطمه‌ای خدای نخواسته به اسلام وارد نکنیم، لطمه‌ی به جمهوری اسلام وارد نکنیم. (5)
مقام معظم رهبری معتقد است که دستاوردهای عظیم انقلاب اسلامی در پرتو برکت معنوی وحدت حاصل آمده است و استمرار وحدت نیز عامل پویایی و ثبات نظام است:
"همیشه به برکت اتحاد کلمه توانستیم بزرگترین موانع را از سر راه خود برداریم؛ الان هم می‌توانیم به برکت اتحاد کلمه میان مردم و مسئولان، بزرگترین موانع را از مقابل راه حرکت این ملت برداریم. (6)"
وحدت اقوام و مذاهب، هم‌اندیشی حوزه و دانشگاه، همگرایی اقشار مختلف مردم، همدلی نیروهای مسلح و در مرتبه عالی‌تر وحدت مسئولان و مردم شاخصه‌های اصلی وفاق و همگرایی در تأمین امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی است. و حجم گسترده‌ی دیدگاه‌ها، راهبردها و راه‌کارهای امام و رهبری در تدوین چشم‌انداز حفظ دستاوردهای انقلاب و نظام اسلامی بر محور موضوع وحدت قرار دارد.

2. ولایت‌مداری

رهبری و ولایت فقیه جامع‌الشرایط، تداوم بخش نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامت ائمه معصومین (علیهم السلام) و ضامن حاکمیت و اجرای احکام الهی است. رهبری در انقلاب و نظام اسلامی هدایت‌گر سکان کشتی انقلاب و ترسیم‌گر سیاست‌های کلی نظام اسلامی است که بیداری و جوشش میلیونی توده‌های مردم را به ارمغان می‌آورد. مقام معظم رهبری درباره‌ی پیوند مردم با رهبر می‌فرماید:
"ولایت؛ یعنی آن حکومتی که در آن ارتباطات حاکم با مردم، ارتباطات فکری، عقیدتی، عاطفی، انسانی و محبت‌آمیز است، مردم به او متصل و پیوسته‌اند و به او علاقمندند. (7)"
بدیهی است نقش رهبری در بسیج مردم در تمام مراحل انقلاب و حمایت و پیروی همه جانبه مردم از فرامین رهبری تضمین کننده امنیت ملی است. به همین دلیل امام با اشاره به اصل مترقی ولایت فقیه در قانون اساسی همگان را به انقیاد در برابر این اصل برای حفظ نظام اسلامی از آسیب‌ها فرامی‌خواند:
"من به همه ملت، به همه قوای انتظامی اطمینان می‌دهم که امر دولت اسلامی، اگر با نظارت فقیه و ولایت فقیه باشد، آسیبی بر این مملکت نخواهد وارد شد. (8)"
مقام معظم رهبری حضور خالصانه و عاشقانه مردم ولایتمدار بر گرد ستون خیمه انقلاب را عامل استحکام نظام و دفع توطئه‌ها می‎‌داند:
"تا وقتی که این اصل نورانی در قانون اساسی هست و این ملت از بن دندان به اسلام عقیده دارند، توطئه‌های این‌ها ممکن است برای مردم دردسر درست کند اما نخواهد توانست این بنای مستحکم را متزلزل کند. (9)"
البته برتری ملت ایران در امتیازات ولایتمداری نسبت به مسلمانان صدر اسلام و تمجید و تکریم امام از این ملت قهرمان و فداکار در سخنرانی و وصیت‌نامه‌شان (10) گواهی روشن بر اصل مهم ولایتمداری مردم در پیروی از رهبرشان در گذر از تمامی شداید و بحرانها برای پیروزی انقلاب و تثبیت نظام اسلامی و دفع توطئه‌های دشمنان است.

3. مشارکت عمومی

در نظام اسلام پذیرش آرای مردم و حضورشان در عرصه‌های مختلف نظام عامل مقبولیت و پایداری آن است. به همین جهت امام در تمام مراحل انقلاب و تثبیت نظام حضور مردم را رکن مهم و پایه اصلی استحکام نظام می‌دانست و همواره به آرای عمومی تکیه می‌کرد. ایشان بر این باور بود که: «انقلاب اسلامی ما انقلابی است که به دست مردم صورت گرفته، مردم انقلاب کرده‌اند و مردم باید آن را به آخر برسانند». (11)
بنابراین تاکنون تمام توطئه‌های داخلی و خارجی دشمنان در جهت شکست یا استحاله و انحراف انقلاب با حضور قدرتمندانه ملت خنثی شده و سفارش امام برای استمرار حضور پرصلابت مردمی در حفظ و تقویت امنیت نظام این است که:
"تا شما زنده‌اید آمریکا برنمی‌گردد. در نسل‌های آتیه، اگر ملت‌ها در نسل‌های آتیه به همین روش حرکت کنند و روحانیون در همه‌جا حاضر باشند و مردم در صحنه باشند و قوای نظامی و انتظامی، قوای نظامی و انتظامی اسلام باشد این در طول تاریخ هم ان‌شاء‌الله نخواهد شد. (12)"
از سوی دیگر در ترسیم راهبردهای سازندگی و توسعه نظام اسلامی نقش مؤثر و کارساز مردم را در حرکت تکاملی نظام به مسئولان یادآور می‌شود تا آنان از بهره‌وری از این پشتوانه عظیم غفلت نکنند: «اگر مردم را شریک خودتان نکنید، موفق نخواهید شد». (13)
راز مهم غلبه بر مشکلات داخلی در این سه دهه حضور مردمی است. از این‌رو تحقق توسعه واقعی در نگاه مقام معظم رهبری بدون مشارکت عمومی امکان‌پذیر نیست:
"اگر بخواهیم کشور را آباد کنیم و کشاورزی را که زمینه‌ی مستعدی در کشور ما دارد رایج و دایر کنیم و صنعت مستقل و متکی به استعداد و علم و تجربه‌ی متخصصان داخلی را به وجود بیاوریم و راه بیندازیم و علم و تحقیق را در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور توسعه بدهیم و ان شاء الله رفاه عمومی را در سطح کشور تا اعماق روستاها پیش ببریم و ... وسیله و ابزار انجام همه‌ی این خواسته‌ها، شما مردم هستید و حضور و ایمان شما، این راه را هموار خواهد کرد. (14)"

4. ساماندهی اقتصادی

بهبود وضع اقتصادی جامعه یکی از مباحث کلیدی و نقش‌آفرین است که از دیرباز تا امروز امام و رهبری ابعاد و زوایای آن را برای کارگزاران نظام اسلامی برجسته ساخته‎‌اند.
در فرهنگ اسلامی و جوامع روایی نیز به حل مشکلات اقتصادی انسان‌ها اهمیت خاصی داده‌اند به گونه‌ای که امنیت عمومی جامعه و تحقق برخی از امور فرهنگی، عقیدتی و اخلاقی را در پرتو سامان‌یافتگی اقتصادی و رفع دغدغه‌های معیشتی میسر می‌دانند. به عنوان مثال پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید:
بارِک لنا فِی الخُبزُه وَلا تُفَّرق بَینَنا وَ بَینَهٌ فَلَوُلا الخُبز ما صَلَینّا وَلا صُمنا وَ لا اَدَّینا فَرائضُ رَبّنا.
"پروردگارا، نان را بر ما مبارک کن و میان ما و او جدایی قرار نده، زیرا اگر نان نباشد ما توانایی انجام فرائض الهی و نماز و روزه را نداریم. (15)"
از نظر امام فرایند سامان‌دهی اقتصادی با رفع فقر و محرومیت و دستیابی به یک زندگی متوسط و رفاه متناسب با شأن انسان مسلمان در نظام اسلامی و به دور از اسراف و تجمل آغاز شود از این‌رو به مسئولان می‌فرماید:
"دولت شما دولت محرومین است یعنی باید برای محرومین کار کنید. (16)"
"هر قدر کشور ما به طرف فقرزدایی و دفاع از محرومین حرکت کند، امید جهانخواران از ما منقطع و گرایش ملت‌های جهان اسلام زیادتر می‌شود. (17)"
مقام معظم رهبری، در اولویت‌بندی مسائل اقتصادی توجه به امر معیشت را مورد تأکید قرار می‌دهد: «مسأله معیشت قطعاً در اولویت اول است، معیشت که نبود، دین هم نیست، اخلاق هم نیست، حفظ عصمت و عفت هم نیست». (18)
نکته مهم دیگر رهایی از اقتصاد تک محصولی و سرمایه‌گذاری بنیادین در بخش کشاورزی و صنعت است.
"تا آنجا که بتوانیم باید کشور را از مسأله نفت جدا کنیم. (19)"
"ما باید سعی کنیم از حیث اقتصاد قوی و بدون وارستگی باشیم... البته به طرف صنعت هم باید رفت، ولی اگر از کشاورزی منحرف بشویم، اسباب آن می‌شود که آنچه خودمان نیز داریم از بین برود. (20)"

بیشتر بخوانید: اطلاعات و امنیت در اسلام

خودکفایی در کشاورزی یکی از محورهای مهم امنیت ملی است.
"بخش کشاورزی یک محور اصلی در اداره کشور است... شریان اصلی زندگی جامعه در این بخش است و زندگی واقعی و ملموس جامعه حیات اجتماعی در این بخش بیشتر معنا پیدا می‌کند چون این‌جا، مسأله غذا، و مسأله امنیت غذایی و مسأله استقلال ناشی از امنیت غذایی و خودکفایی مطرح است. (21)"

5. اقتدار نظامی و دفاعی

به گفته امیر بیان حضرت علی (علیه السلام) «فَالجنُودُ بِأذنِ الله حُصونٌ الرَّعیَّة، وَ زَینُ الوُلاة، وَ عزُّالدینِ، و سُبُلُ الاَمنِ وَ لَیسَ تَقُومُ الرَّعیَّة الاّ بِهِم؛ سپاهیان به فرمان خدا پناهگاه استوار و رعیت زینت و وقار زمامداران و شکوه دین و راه‌های تحقق امنیت کشورند، امور مردم جز با سپاهیان استوار نگردد». (22)
نیروی مسلح جمهوری اسلامی ایران به عنوان بازوی قدرتمند ولایت، پاسدار حفظ دستاوردهای نظام و کارگزار اصلی استقرار امنیت داخلی و مرزهای کشورند. تقویت بنیه معرفت دینی و سیاسی به همراه فراگیری فنون پیشرفته و لازم نظامی در کنار دستیابی به فن‌آوری تولید تجهیزات مدرن نظامی، از مجموعه نیروهای مسلح بنیان مرصوصی پدید می‌آید که مقتدرانه حافظ استقلال، تمامیت ارضی، امنیت داخلی کشور می‌شود. پس از دفاع مقدس مهم‌ترین عامل بازدارندگی تهاجم نظامی دشمنان به کشور جمهوری اسلامی ایران، صلابت، و استواری و توانمندی نیروهای مسلح است. به همین دلیل امام به مسئولان نظام سفارش داشتند که:
"در هیچ شرایطی از تقویت نیروهای مسلح و بالا بردن آموزش‌های عقیدتی و نظامی و توسعه‌ی تخصص‌های لازم و خصوصاً حرکت به طرف خودکفایی نظامی غفلت نکنند... غفلت از تقویت بنیه دفاعی کشور، طمع تهاجم و تجاوز بیگانگان و نهایتاً تحمل جنگ و توطئه‌ها را به دنبال می‌آورد. (23)"
مقام معظم رهبری آمادگی‌های لازم و هوشیاری نیروهای مسلح در رصد کردن تحرکات دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را یادآور می‌شود و خواهان افزایش توان دفاعی آنان برای تأمین امنیت در بازدارندگی از تهاجم دشمنان است:
"نیروهای مسلح، باید کاری کنند که هیچ دشمنی نتواند در استقلال و استحکام یکپارچگی و تمامیت ارضی ما طمع کند. (24)"
"ما آمادگی‌های خود را برای مقابله با استکبار، همیشه حفظ می‌کنیم، همین حالا هم آماده هستیم، ما قصد تجاوز به هیچ کس را نداشتیم، باز هم نداریم؛ اما آماده‌ایم که برای مقابله با تجاوز هر کس که باشد، اقدام کنیم. (25)"
مزیت و امتیاز منحصر به فرد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی پشتوانه میلیونی ملت ایثارگر ایران در قالب بسیج است که نقش مهمی در استحکام و اقتدار نیروهای نظامی و انتظامی دارد و دلاوری‌های آنان در کارنامه درخشان پیروزی‌های نبرد هشت سال دفاع مقدس ثبت است.
امام پس از روزگاران سراسر حماسه جاوید دفاع مقدس هم خواهان گسترش و تقویت تفکر بسیجی در دوران سازندگی و توسعه سیاسی و اقتصادی است تا اقتدار و امنیت نظام در تمام مراحل پیشرفت و توسعه برای همیشه محفوظ بماند.
"اگر بر کشوری ندای دلنشین تفکر بسیجی طنین اندازد، چشم طمع دشمنان و جهان‌خواران از آن دور خواهد گردید و الا هر لحظه باید منتظر حادثه باشیم. بسیج باید مثل گذشته و با قدرت و اطمینان خاطر به کار خود ادامه دهد. (26)"
"باید برای شکستن امواج طوفان‌ها و فتنه‌ها و جلوگیری از سیل آفت‌ها به سلاح پولادین صبر و ایمان مسلح شویم، ملتی که در خط اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم) و مخالف با استکبار و پول‌پرستی و تحجرگرایی و مقدس‌نمایی است، باید همه‌ی افرادش بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاعی لازم را بدانند، چرا که در هنگامه خطر ملتی سربلند و جاوید است که اکثریت آن آمادگی لازم رزمی را داشته باشند. (27)"

6. قانونگذاری و قانون‌مداری

تدوین و تصویب قوانین جامع، راه‌گشا در سهولت اجرای برنامه‌های بلندمدت توسعه پایدار نظام اسلامی و هم در روان‌سازی پیدایش و گسترش امنیت اجتماعی، اقتصادی و قضایی کمک می‌کند و هم مسیر حرکت سیاستگذاران و مدیران عالی و میانی اجرایی را روشن می‌سازد.
به همین دلیل امام از عصاره فضایل ملت می‌خواهد که در طرح قوانین و تصویب لوایح نگاه فراگیر و اصولی به مسائل کلان نظام داشته باشند و از امور جزئی و مقطعی پرهیز کنند:
"نمایندگان محترم مجلس قبل از پرداختن به لوایح و تبصره‌ها و موارد غیرضروری به فکر مسائل اصلی و کلیدی کشور باشند. (28)"
از نگاه تحلیلی مقام معظم رهبری، قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی ترسیم کننده چگونگی حرکت مدیران در تحکیم پایه‌های امنیت ملی نظام باشد:
"با قوانین مجلس است که مسئولان می‌توانند حرکت کنند و پیش بروند، مجلس می‌تواند حافظ امنیت ملی باشد، می‌تواند سد مستحکمی در برابر دشمنان و طمع‌ورزی بیگانگان باشد. (29)"
نظم عمومی روشمند، با رعایت قانون در تمام سطوح کشور بیانگر رشد سیر صعودی ضریب امنیت اجتماعی و ملی است. و تذکر مهم امام به ملت این است که: «همه قشرها که در هر جا هستند و در هر محلی هستند حفظ قانون را بکنند و حفظ قواعدی که بر کشور جاری هست بکنند». (30) و نیز به عمل به قانون اساسی سفارش می‌کند:
معیار در اعمال نهادهای قانون اساسی است و تخلف از آن برای هیچ کس چه متصدیان امور کشوری و لشکری و چه اشخاص عادی جائز نیست. (31)

7. گسترش و تعمیق معارف دینی

با یک نگاه موشکافانه و رویکرد تحقیقی، آشکار می‌شود که ریشه و راه‌کار حل بسیاری از ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ارتقای سطح فرهنگ دینی عموم اقشار ملت ایران قرار دارد. جمهوری اسلامی، طالب اخوت ایمانی با مسلمانان جهان و منطقه و طالب زیست مسالمت‌آمیز با همه کشورهای عالم است و امروز نیز که تنها قدرت منطقه است. همان مطلب را تکرار می‌کند و صلاح مسلمانان را در وحدت مقابل جهانخواران و سلطه‌جویان می‌داند. «روح ایمان را در آن‌ها (مردم) تقویت کنید که اگر جنبه‌ی ایمان مردم تقویت شد، همه‌ی امور به راحتی انجام می‌شود». (32) «دنبال این بروید که معارف اسلامی را در بین مردم تقویت کنید که رأس امور این معارف اسلامی است و اگر درست بشود همه کارها درست می‌شود». (33)

8. جنبش نرم‌افزاری و تولید علم

با توجه به نقش کارآمد پیشرفت علم و تکنولوژی و مزایای خودکفایی سیاسی و اقتصادی آن در تأمین امنیت ملی، مقام معظم رهبری ضمن فراخوانی سیاستگذاران فرهنگی به زمینه‌سازی رشد علم در تمام سطوح جامعه، نقش تولید علم را در اقتدار ملی و جایگاه آن را در ثبات و امنیت توصیف می‌نماید: «علم با خودش رفاه و سیادت سیاسی و برتری نظامی می‌آورد در همه‌ی بخش‌های اقتصادی و سیاسی نفوذ کلمه ایجاد می‌کند، پول یک کشور را تقویت می‌کند و اقتصاد یک کشور را رونق می‌دهد، این‌ها همه هنرهای علم است». (34)

مؤلفه‌های منطقه‌ای امنیت ملی

ارتباط مستقیم و تنگاتنگ کارکردهای داخلی نظام با سیاست خارجی و تأثیر متقابل و تعامل آن‌ها با یکدیگر دلیل پیوند و گسترش امنیت نظام جمهوری اسلامی به امنیت جهان اسلام و منطقه خاورمیانه است. تحرکات سیاسی نظامی گسترده آمریکا جهت مهار فرهنگ جهان‌شمول انقلاب اسلامی و پیشگیری از تأثیر کارآمدی نظام بر کشورهای منطقه و جهان اسلام، امنیت ملی جمهوری اسلامی را به چالش فرامی‌خواند. امام و رهبری با رویکرد به مشترکات فراوان فرهنگی دینی، جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی برای پیشگیری از نفوذ دشمن و ایجاد ثبات و آرامش در منطق راهبردهایی را مطرح ساخته‌اند:
1. همگرایی جهان اسلام بر محور مشترکات در سایه احترام متقابل و همزیستی مسالمت‌آمیز برای تثبیت آرامش و دفع تجاوزات دشمن.
امام:
"جمهوری اسلامی، طالب اخوت ایمانی با مسلمانان جهان و منطقه و طالب زیست مسالمت‌آمیز با همه کشورهای عالم است و امروز نیز که تنها قدرت منطقه است. همان مطلب را تکرار می‌کند و صلاح مسلمانان را در وحدت مقابل جهانخواران و سلطه‌جویان می‌داند. (35)"
مقام معظم رهبری:
"دولت‌ها باید بدانند که خواست ملت‌های مسلمان آن است که همه‌ی آن‌ها با هم به خواست مستکبرانه آمریکا و اسرائیل پاسخ «نه» بگویند. این مطمئن‌ترین اقدام برای حفظ خود دولت‌ها و حفظ شرف و عزت کشورهای اسلامی است. (36)"
2. تشکیل جبهه‌ی متحد اسلامی در برابر پیمان‌های مشترک نظامی، اقتصادی و سیاسی غرب و نظام سلطه.
امام:
"ما باید خود را آماده کنیم تا در برابر جبهه‌ی متحد شرق و غرب جبهه‌ی قدرتمند اسلامی انسانی، با همان نام و نشان اسلام و انقلاب ما تشکیل شود. (37)"
مقام معظم رهبری:
"مسلمانان باید نشان دهند که جهان اسلام دارای قدرت برخورد است و می‌توانند در برابر تجاوزات و دشمنی آمریکا و هر متجاوز دیگری بایستند. (38)"
3. حمایت آموزشی، تربیتی، فرهنگی و سیاسی اقتصادی از نهضت‌های آزادیبخش و تقویت بیداری اسلامی برای بازدارندگی از روش‌های ناجوانمردانه تهاجمات سیاسی و نظامی استکبار جهانی، صهیونیسم بین‌الملل و استعمار فرانو.
امام:
"جمهوری اسلامی ایران برای همیشه حامی و پناهگاه مسلمانان آزاد جهان است و کشور ایران به عنوان یک دژ نظامی و آسیب‌ناپذیر نیاز سربازان اسلام را تأمین و آنان را به مبانی عقیدتی و تربیتی اسلام و همچنین به اصول و روش‌های مبارزه علیه نظام‌های کفر و شرک آشنا می‌سازد. (39)"
مقام معظم رهبری:
"آمریکا پشتیبان رژیم‌های نژادپرست است و ما به حمایت خود از مبارزات عدالتخواهانه ملت‌ها ادامه خواهیم داد. (40)"

تهدیدات و چالش‌های فراروی

امام و رهبری در کنار فهرست دستاوردها و ویژگی‌های برجسته نظام و انقلاب اسلامی آسیب‌ها را نیز شناسایی و رصد کرده‌اند. که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:

الف. چالش‌های درونی

1. فرهنگی:

اباحه‌گری و فساد اخلاقی، غرب‌زدگی، دوری از معنویت، اخلاق و تهذیب، پیدایش فرقه‌های نوظهور، رشد خرافات، بدعت و سطحی‌نگری، شکاف فرهنگی نسل‌ها، انحراف در سیستم آموزشی، رکود علمی و عدم خلاقیت، تحجر و جمود فکری.

2. مدیریتی:

باند بازی و رانت‌خواری، ضعف مدیریت، قدرت‌طلبی، بی‌توجهی به مطالبات مشروع و منطقی و قانونی مردم، قدرت‌طلبی.

3. سیاسی:

تکثر بی‌رویه احزاب و جریانات سیاسی، گرایش به سازش با آمریکا. تحرکات مشکوک احزاب و جریانات سیاسی وابسته، تفرقه و اختلاف در کارگزاران، بی‌اعتمادی مردم به مسئولان، تقویت و گسترش خط نفوذ و استحاله در مراکز حساس و کلیدی نظام.

4. اقتصادی:

رشد نرخ بیکاری، تورم و گرانی، وابستگی صنایع کلیدی و کشاورزی به بیگانگان، فشار اقتصادی و مالیاتی به اقشار کم درآمد، ارتشا، ربا، اختلاس، تجمل‌گرایی و اسراف.

5. اجتماعی:

فساد اداری، ناهنجاری‌های اخلاقی، قاچاق، مواد مخدر، عدم نظارت عمومی بر عملکردها. (41)

ب. تهدیدات بیرونی

1. گسترش حوزه نفوذ نظامی سیاسی آمریکا و اتحادیه اروپا و پیمان نظامی ناتو در خاورمیانه، جهان اسلام، آسیای میانه و قفقاز شمالی خصوصاً در کشورهای همسایه ایران اسلامی.
2. تحرکات سیاسی، نظامی و تبلیغاتی و طرح‌های سلطه‌طلبانه رژیم صهیونیستی در خاورمیانه.
3. حمایت مالی و تبلیغاتی و تسلیحاتی گروه‌های تروریستی توسط آمریکا در کشورهای همسایه ایران.
4. تلاش‌های مرموزانه و منافقانه پنهان و آشکار دولت‌های وابسته در خاورمیانه برای نفوذ و تقویت صهیونیسم و آمریکا در منطقه.
5. جاسوسی سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی درباره‌ی توانایی و امکانات و استعدادهای درونی نظام و بهره‌گیری از رسانه‌ها در جنگ روانی و تبلیغاتی جهت فریب افکار عمومی. (42)

پیوند توسعه و امنیت ملی

امنیت ملی زمینه‌های زیرساخت اصلاحات، بازسازی و توسعه همه جانبه را فراهم می‌سازد و توسعه پایدار عدالت‌محور عامل استحکام و اقتدار امنیت ملی است.
امام رابطه امنیت ملی و توسعه و سازندگی را یک رابطه دو سویه و متقابل می‌داند:
"... آیا می‌شود اصلاحی بدون آرامش؟ می‌شود در حال جنگ اعصاب و جنگ خارجی و به هم خوردن همه‌ی اوضاع، قضایا و مشکلات ما حل بشود... تا آرامش پیدا نشود هیچ اصلاحی امکان ندارد. (43)"
مقام معظم رهبری می‌فرماید:
"تمدن و فکر اسلامی، پیشرفت مادی را می‌خواهد، اما برای امنیت مردم، آسایش مردم، رفاه مردم و همزیستی مهربانانه مردم با یکدیگر این خصوصیات نظام اسلامی است. (44)"

سخن پایانی

پیروزی انقلاب اسلامی و تثبیت و پویایی نظام جمهوری اسلامی بسیاری از معادلات سیاسی و فرهنگی دیکته شده استکبار جهانی را برهم زد و شگفتی صاحبنظران را برانگیخت و عامل بازنگری و دگرگونی در نظام‌های سیاسی بین‌الملل شد و سیاست‌های درازمدت استعمار فرانو را به چالش کشاند. در این نظام تمام مفاهیم و اصطلاحات سیاسی از متن آموزه‌های وحیانی تفسیر و تحلیل می‌شود به همین جهت تعبیرات و اصطلاحاتی که قومیت و ملیت ایرانی را منهای آرمان‌های متعالی دینی و ارزشی تبیین کند به هیچ شکل در اندیشه امام و رهبری مشاهده نمی‌شود. این بزرگواران بر مبنای ماهیت دینی نظام به ترویج و تفسیر حاکمیت، تثبیت و گسترش اسلام می‌اندیشند و همه مفاهیم و عناوین را در پرتو حاکمیت و نهادینه ساختن آموزه‌های دین تحلیل و تعبیر می‌کنند، زیرا تحلیل و کاربرد مفاهیم سیاسی در ترسیم سیاست‌های کلی نظام در اندیشه امام و رهبری بخشی از دیدگاه کلان و جهان‌شمول معرفت دینی این بزرگواران است. یکی از این مقولات مهم در ادبیات سیاسی امام و رهبری مفهوم امنیت یا امنیت ملی است.
از نگاه امام و رهبری، امنیت ملی همان فرایند گسترده حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی است و دستیابی به آرمان‌های متعالی و هموار ساختن مسیر رشد و تعالی مرهون توسعه اقتدار روزافزون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی؛ تا بتواند با بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌ها، امکانات و استعدادهای درونی بحران‌های ناخواسته داخلی و تهدیدهای دشمنان خارجی را یکی پس از دیگری خنثی نماید و به سلامت به سر منزل مقصود برسد. بنابراین به صراحت می‌توان گفت که پرداختن همه جانبه به مقوله‌ی ابعاد مؤلفه‌های امنیت ملی و دوری از چالش‌ها و دفع تهدیدها در شرایط فعلی و حساس نظام مهم‌ترین موضوعی است که شایسته است در دستور کار کارگزاران نظام اسلامی قرار گیرد. مقام معظم رهبری هم مسیر صعود به قله افتخارات کشور را عبور از پل‌های امنیت ملی می‌داند:
"امنیت، مقوله بسیار مهمی است و بدون امنیت، یک کشور در همه‌ی عرصه‌ها و صحنه‌های فعالیت و تلاش دچار مشکل است، در مقوله علم، در مقوله پیشرفت‌های اقتصادی، در مقوله‌ی مسائل معیشتی و شهروندی، در مقوله‌ی سازندگی کشور، در همه مقولاتی که می‌تواند افتخارات بزرگ ملی را برای یک کشور به ارمغان بیاورد، پیش‌نیاز اصلی و اساسی عبارت است از امنیت. (45)"

نمایش پی نوشت ها:
1. فرهنگ علوم سیاسی، علی آقابخشی، مینو افشاری راد، ص443، نشر چاپار، 1383، تهران.
2. صحیفه امام، ج9، ص439.
3. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم سالگرد ارتحال امام، 1380/3/14.
4. صحیفه امام، ج17، ص435.
5. همان، ج20، ص56.
6. بیانات مقام معظم رهبری، 80/10/12.
7. همان، 79/1/6.
8. صحیفه امام، ج10، ص85.
9. بیانات مقام معظم رهبری، 79/2/23.
10. ر.ک: صحیفه امام، ج16، ص93 و 96 و نیز ج21، ص410و411.
11. صحیفه امام، ج19، ص54.
12. همان، ج17، ص449.
13. همان، ج19، ص35.
14. حدیث ولایت، ج1، ص73.
15. کافی، ج5، ص73، حدیث3.
16. صحیفه امام، ج19، ص34.
17. همان، ج20، ص341.
18. بیانات در دیدار با نمایندگان مجلس، 79/3/29.
19. بیانات در جمع اعضای هیأت دولت، 74/6/8.
20. صحیفه امام، ج17، ص33.
21. بیانات در دیدار کشاورزان، 84/10/14.
22. نهج‌البلاغه، نامه53، علی دشتی، ص408.
23. صحیفه امام، ج21، ص358.
24. حدیث ولایت، ج4، ص214.
25. همان، ج5، ص95.
26. صحیفه امام، ج21، ص195.
27. همان.
28. همان، ص50.
29. بیانات در تاریخ 82/9/25.
30. صحیفه امام، ج15، ص449-450.
31. همان، ج14، ص301.
32. همان، ج17، ص120.
33. همان، ج20، ص300.
34. بیانات در دیدار با برگزیدگان المپیادهی جهانی و کشوری، 81/7/3.
35. صحیفه امام، ج18، ص483.
36. پیام به مسلمانان جهان، 70/7/27.
37. صحیفه امام، ج21، ص91.
38. پیام به حجاج بیت‌الله الحرام، 71/3/18.
39. صحیفه امام، ج21، ص91-92.
40. بیانات در دیدار با نلسون ماندلا، 1371/5/1.
41. جهت آشنایی بیشتر با مطالب امام در این‌باره ر.ک: آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی از نگاه امام و آسیب‌شناسی نظام اسلامی و وظایف جوانان از نگاه رهبری.
42. برای آگاهی بیشتر در این‌باره ر.ک: آمریکا از دیدگاه امام و از دیدگاه مقام معظم رهبری.
43. صحیفه امام، ج7، ص81-82.
44. بیانات در جمع مردم شاهرود، 85/8/20.
45. بیانات در صبحگاه مشترک نیروهای مسلح کرمان، 84/2/15.