حاج تاج نیشابوری؛ دستگاه‌دانِ مشهور

حاج تاج نیشابوری (ح 1264- ح 1342 ق) روضه‌خوانی استاد و دستگاه‌دانِ مشهور قرن گذشته که از تأثیر معجزه آسای صوت دل‌انگیز و اجرای مقتدر او، داستانهای زیادی باقی است. اساتید وی مشخص نیستند و شاگرد شناخته شده‌ای هم از او باقی نیست. تنها اثر مصوتی که از او به یادگار مانده، در تک نسخه‌ای از استوانه‌های حافظ الاصوات (فونوگراف) مربوط به حدود نود سال قبل است که نظر به قدمت و نفاست و نایابی آن، در اختیار یکی از مجموعه داران معروف اصفهان است. زادگاه او نیشابور بود و در شهرهای مختلف، به مناسبتهای گوناگون، روضه‌خوانی و منبر نشینی می‌کرد. نقل کرده‌اند که روزی جمعی از دوستان او در باغ سالاریه رشت مجلس انسی داشتند که او نیز بی‌خبر وارد می‌شود و با طرزی آهنگین و موزون، شعر مصیبت می‌خواند و بعد از جلب ضمیر مخاطبان، با آهنگی مناسب و جانگداز، وضع بردن اهل بیت پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را از کربلا به شام چنان ادا می‌کند که همگان به گریه می‌افتند و مجلس سرور و شادی به محفل عزاداری مبدل می‌شود، در موارد معمول، او مجلس وعظ خود را با تلاوت آیه‌ای از کلام‌الله مجید شروع می‌نمود و بعد از آن با شعری به سبک مثنوی، مجلس را گرم می‌کرده و با کشش‌های مناسب در صدا و ادای خُرده تحریرهای مناسب بر مصوتهای شعر و مکثهای مطبوع بین بندهای سخن، گاه کلام غیر منظوم را نیز آهنگین بیان می‌کرده و به لطف و تأثیر اجرای خود قوت بیشتری می‌بخشیده است. حالات سخن او شجاعانه توأم با بلاغت و وضوح و صداقت و آمیخته با تنوع بسیار در فراز و فرودهای صدا بوده است. اساتید متأخر در اصفهان مانند شیخ اسماعیل تاج اصفهانی و دیگران متأثر از شخصیت و هنر تاج‌الواعظین بوده‌اند. نمونه‌ی صدای حاج تاج نیشابوری توسط فاتح‌الملک در لوله‌های فونوگراف (حافظ الاصوات) ضبط شده و بعدها مورد ضبط مجدد و مطالعه‌ی صوتی قرار گرفته است.
کتابنامه:
سرگذشت موسیقی ایران، 355؛ تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران، 14 به بعد؛ چشم‌انداز موسیقی ایران، مقدمه و 89.
منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.