مراحل شش‌گانه‌ی ابراز وجود

1. آیا تنفس مناسب می‌تواند در ابراز وجود تأثیر داشته باشد؟
2. اگر کسی به صورت مستقیم به شما توهین کرد باید چه کنید؟
3. در برابر توهین‌های غیرکلامی دیگران، چه رفتاری انجام بدهیم؟
با کمک فرایند شش‌مرحله‌ای زیر برای ابراز وجود، به موفقیت‌های بسیاری دست می‌یابیم. هر توهین و تحقیر کلامی غیرمستقیم می‌تواند به یک توهین و تحقیر کلامی مستقیم تبدیل شود

1. آمادگی

نخستین گام برای ابراز وجود، تدوین یا آماده‌‎سازی پیام ابراز وجود، پیش از ارسال آن است. فایده‌ی این کار آن است که اگر پیام را به گونه‌ای مناسب تنظیم کنید، مطمئن خواهید شدکه مناسب، مختصر و غیر سرزنش‌آمیز است و توانایی برآورده‌سازی نیازهای شما را دارد. وقتی که افراد تازه‌کار، بدون آمادگی پیشن، به ابراز وجود می‌پردازند، معمولاً پیام‌های کم‌اثرتری را تدوین می‌کنند.

2. ارسال پیام ابراز وجود

وقتی پیام ابراز وجود آماده شد، تعامل را نباید با گفت‌وگو درباره‌ی مسائل کوچک و بی‌اهمیت آغاز کرد. بهتر است بسیار جدی، و بدون هیچ‌گونه زورگویی به برقراری ارتباط بپردازیم.
هنگامی که گفت‌وگو، برخلاف روش مستقیم یاد شده، با بحث درباره مسائل فرعی و بی‌اهمیت آغاز می‌شود، مهم بودن موضوع کاهش می‌یابد.
شیوه‌ی ارسال پیام به اندازه‌ی جمله‌بندی آن اهمیت دارد. در جریان ارائه‌ی یک پیام ابراز وجود که جمله‌بندی‌ای مناسب دارد، زبان بدن (1) فرد باید پیام کلامی او را تقویت کند. زبان بدن می‌تواند معنای ضمنی یک جمله‌ی واحد را، به گونه‌ای سلطه‌پذیرانه، پرخاشگرانه یا جرئت‌آمیز تغییر دهد.
برای مثال، فرشته و امید را در نظر بگیرید که به تازگی ازدواج کرده‌اند، و قرار گذاشته‌اند به سینما بروند و بیرون شام بخورند. قرار بوده امید رأس ساعت هفت شب از محل کارش، برای همراه بردن فرشته برود، اما او با یک ساعت و ربع تأخیر ساعت هشت و پانزده دقیقه رسیده است؛ بدون اینکه هیچ تماس تلفنی‌ای بگیرد یا در این باره به فرشته خبری بدهد.
اکنون می‌خواهیم بررسی کنیم که چگونه یک عبارت با واژه‌های یکسان، به واسطه‌ی پیام‌های غیرکلامی فرشته، در سه قالب متفاوت، پیام‌های گوناگونی را انتقال می‌دهد و مواجهه‌ی او را به صورت سلطه‌پذیرانه، پرخاشگرانه یا ابراز وجودی درمی‌آورد.
با چنین زبان بدن سلطه‌پذیرانه‌ای، احتمال بسیار کمی وجود دارد که پیام فرشته، جدی گرفته شود و خواسته‌هایش برآورده شوند.
روشن است که چنین زبان بدنی، دستیابی به تفاهم را دشوار می‌سازد. استفاده از این گونه زبان غیر کلامی، هدف اساسی یک پیام ابراز وجود را با شکست رو به رو می‌سازد. در نتیجه، ممکن است که همسرش تنها به سبب انتقام گرفتن از او، همچنان به دیر آمدن بر سر قرار ادامه دهد. شاید نیز اطاعت کند، اما بر فاصله‌ی رابطه‌ی خود و فرشته بیفزاید.
اگر فرشته بتواند ابراز وجود کند، زبان بدنش این گونه توصیف می‌شود:
وقتی که پیام ابراز وجود اثربخشی را مطرح می‌سازید، زبان تن و زبان کلامی شما هماهنگ‌اند و یکدیگر را تقویت می‌کنند. (2) برخی از ویژگی‌های اصلی زبان تن که در ابراز وجود اهمیت زیادی دارند عبارت‌اند از:

الف) تماس چشمی

نگاه انسان، معانی گوناگونی را منتقل می‌کند. برای ابراز وجود می‌توان از تماس چشمی و نگاه قدرتمند استفاده کرد. افرادی که در زمینه‌ی ابراز وجود مشکل دارند، از برقراری تماس چشمی دوری می‌کنند یا اینکه تماس چشمی آنها بسیار کوتاه، سطحی و گریزنده خواهد بود. برای ابراز وجود، به طور مستقیم، ولی نه خیره به چشمان فرد مقابل نگاه کنید. با این کار، شجاعت و اعتماد به نفس خود را به او بنمایانید. تماس چشمی مناسب، برای انتقال این واقعیت که قصد شوخی ندارید، بسیار مفید است.

ب) حالت بدن و چهره

نوع نشستن و ایستادن، قدرت نسبی اشخاص را تغییر می‌دهد. برای دفاع از خود، روی پایتان و به عبارتی سرِ پا بایستید و حرفتان را بزنید. قرار دادن بدن در حالت قائم و رودر رو قرار گرفتن با مخاطب، میزان ابراز وجود شما را افزایش می‌دهد. در حالتی قرار بگیرید که به شما احساس قدرت دهد و این حس را به مخاطب خود منتقل کنید؛ به گونه‌ای که او نیز قدرتمندی شما را درک کند. مراقب حالات صورت خود نیز باشید. چهره‌ی خود و خطوط آن را جدی نمایش دهید و توانمند جلوه کنید. سر خمیده به پایین، شانه‌های افتاده، بدن جمع‌شده و چشم‌هایی خیره به زمین، ناتوانی شما را نمایش می‌دهد.

ج) صدا

بلندی و لحن صدای شما، آثاری فزاینده در ابراز وجودتان دارد. چگونگی استفاده از صدا در برقراری روابط مؤثر، بسیار مهم است. روان صحبت کنید؛ بلند حرف بزنید و قاطعیت خود را در صدایتان به نمایش بگذارید. مراقب باشید صدایتان ضعیف و التماس‌‌آمیز نباشد. سرعت حرف زدنتان را نیز کنترل کنید. افرادی که مضطرب می‌شوند، بسیار سریع صحبت می‌کنند. این گونه حرف زدن، از قاطعیت کلامشان می‌کاهد و میدان را برای رقیب باز می‌کند. صریح، آشکار، دقیق و محکم سخن بگویید. می‌توانید بلند صحبت کردن را همراه با قاطعیت در تنهایی تمرین کنید.

د) تنفس

تنفس مناسب، اغلب بیش از آنچه بیشتر مردم فکر می‌کنند، در یک ابراز وجود مؤثر، اهمیت دارد. وقتی هوای کمی در شش‌ها وجود دارد، قفسه‌ی سینه فرو می‌رود و فرد کم جرئت‌تر به نظر می‌آید. افزون بر این، هوای کم موجب کاهش انرژی می‌شود؛ در حالی که هنگام ابراز وجود، شما به بیشترین انرژی موجود نیاز دارید. مقدار کم هوای موجود در ریه‌ها موجب افزایش اضطراب و مانع ابراز وجود می‌شود. خلاصه آنکه برای ایجاد ظرفیت کلامی لازم جهت ابراز وجود، به سینه‌ای پر از هوا نیاز داریم.

3. سکوت

پس از ارائه‌ی یک پیام کوتاه ابراز وجود، که با زبان بدنِ مناسب همراه است، صبر کنید و خاموش شوید. سکوت شما به دیگری اجازه می‌دهد درباره‌ی گفته‌هایتان بیندیشد، یا از آنچه در ذهن دارد صحبت کند. معمولاً نخستین پاسخ وی حالت تدافعی دارد. او گاه عذر می‌خواهد؛ گاهی حمله می‌کند؛ یا کناره می‌گیرد. پاسخ دفاعی، پاسخی پیش‌بینی‌پذیر است که اگر داده نشود، غیر عادی به نظر می‌رسد. سکوت به دیگری امکان می‌دهد که حالت تدافعی خود را بروز دهد؛ چیزی که معمولاً باید پیش از تلاش داوطلبانه‌ی او برای ارضای خواسته‌های گوینده‌ی پیام تخلیه شود. پس در یک تعامل ابراز وجودی، سکوت دیگری را قادر می‌سازد تا به راه حلی دست یابد که خواسته‌های دو طرف را برآورده می‌کند.

4. گوش کردن به پاسخ دفاعی

وقتی پیام ابراز وجود ارائه شد و سکوت برقرار گردید، فردی که پیام ابراز وجود به او معطوف است، پاسخ دفاعی بروز خواهد داد. در این موارد، به جای ابراز وجود دوباره‌، یا توضیح درباره‌ی متن ابراز وجود یا پرخاشگری، مهم‌ترین کار، گوش کردن به پاسخ دفاعی فرد مقابل است.
در این مرحله، گوش کردن به پاسخ دفاعی وی، امکان برقراری یک یا چند مورد از موارد زیر را فراهم می‌سازد: نخست به کاهش حالت دفاعی شخص دیگر کمک می‌کند. همچنین گاه اطلاعاتی که پس از ابراز وجود، از راه شنیدن، دریافت می‌شوند، نظر ما را تغییر می‌دهند و لزومی برای ادامه دادن ابراز وجود نمی‌بینیم.
فایده‌ی دیگر گوش کردن به پاسخ دیگری آن است که گاه نیازی قوی در فرد مقابل کشف می‌کنید که با نیاز شما در تعارض و تضاد است. درنتیجه، ممکن است تصمیم بگیرید از روش حل مشکل به صورت مشارکت‌آمیز استفاده کنید.

5. تکرار فرایند

هنگامی که پیام را ارسال کردید و سکوتی را فراهم ساختید که فرد در آن تفکر کند یا واکنش نشان دهد و به پاسخ دفاعی قابل انتظار او گوش دادید، آماده خواهید بود که کل فرایند را از آغاز تکرار کنید؛ زیرا وی در حالت دفاعی قرار داشته و شاید نتوانسته است وضعیت را از دیدگاه شما درک کند. پس همان پیام ابراز وجود را دوباره مطرح کنید و پس از آن کمی سکوت کنید و سپس به پاسخ دفاعی او گوش دهید. در بسیاری از مواقع، پیش از اینکه فرد مقابل به راستی مشکل را درک کند و برای برآورده کردن خواسته‌های شما، راهی را پیشنهاد دهد، به پنج تا ده بار تکرار نیاز است.
یکی از رموز ابراز وجود اثربخش، «پافشاری» (3) است. اما یکی از دلایل اصلی برآورده نشدن خواسته‌های افراد پس از ابراز وجود، آن است که پس از نخستین پاسخ دفاعی فرد مقابل، به ابراز وجود پایان می‌دهند. در حالی که معمولاً برای رسیدن به هدف، به سه تا ده بار تکرار پیام ابراز وجود (همراه با سکوت برای ارائه پاسخ دفاعی فرد دیگر و گوش کردن به پاسخ او) نیاز است.

6. تمرکز بر راه حل

یکی از دلایل مفید بودن پیام‌های ابراز وجود آن است که فرد مقابل را به گوشه‌ای نمی‌راند. او نه تنها مجبور نیست به راه‌حل‌های پیشنهادی ما پاسخ بلی، خیر دهد، بلکه می‌تواند به راه حلی بیندیشد که نیازهای او را نیز برطرف کند. وقتی فرد مقابل راه‌حل رضایت‌آمیزی را به ما هدیه می‌دهد، حتی پس از یک بحث داغ و تند، هر دو احساس بهتری داریم. فرایند توافق، رابطه‌ی ما را بهتر می‌سازد.
پس از ارائه‌ی راه‌حل دیگری، نخست باید مطمئن شوید که راه‌حل پیشنهادی او خواسته‌هایتان را برآورده می‌سازد؛ زیرا مهم آن است که در برابر دامنه‌ی وسیعی از راه‌های پیشنهادی که می‌توانند نیازهای شما را ارضا کنند انعطاف‌پذیر، باز و پذیرا باشید. اما اگر پیشنهاد وی نیازهایتان را ارضا نمی‌کند باید آن را یادآوری کنید. پس از رد یک راه حل پیشنهادی، برقراری یک سکوت طولانی بسیار مفید است؛ زیرا در آن فرصت، احتمال دارد که فرد مقابل راه‌حل دیگری را پیشنهاد کند یا دوباره به حالت دفاعی بازگردد. پس اگر می‌خواهید ابراز وجود به نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز برسد، لازم است که با کمک‌ سکوت، بروز هر یک از دو پاسخ بالا را تشدید کنید.
در پایان از فرد مقابل تشکر کنید؛ زیرا ممکن است دشواری فرایندی که به پایان رسیده است موجب شده باشد ملاحظه‌کاری و احترام اولیه را فراموش کنید. (4)

انواع رفتارهای تحقیر‌آمیز و راه‌حل‌های هر یک

«کسی که برای خود احترام قایل است از گزند دیگران در امان می‌ماند. او لباسی بر تن دارد که کسی توان پاره کردنش را ندارد». (5)
آیا زمانی را که دیگران به شما توهین یا تحقیرتان کرده‌اند به یاد دارید؟ احساس توهین شنیدن و تحقیر شدن می‌‌تواند از یک نگاه، یک گفته یا یک شانه بالا انداختن ناشی شود. ممکن است از سخن کسی احساس بی‌ارزش بودن بکنید. گیج شوید و به جای آنکه روحیه‌ی خود را بهتر کنید، کم‌کم روحیه‌ی خود را ببازید و احساس حقارت کنید. توهین و تحقیر کردن، سردرگمی ایجاد می‌کند و چه‌بسا سال‌ها در شما باقی بماند.

1. توهین و تحقیر کلامی مستقیم

توهین و تحقیر کلامی مستقیم، رفتاری کاملاً مشخص است، بسیار ساده، کسی با کلام، به شما توهین، و تحقیرتان می‌کند. برای مثال، فرض کنید از آسانسوری بیرون می‌آیید و بنابر اتفاق، به کسی که منتظر سوار شدن به آسانسور بوده، تنه می‌زنید. آن شخص بی‌درنگ با روشی خصمانه واکنش نشان می‌دهد: «چه خبرته، چرا مواظب نیستی؟ بی‌شعور، پهلوی مرا خُرد کردی!» محتوای گفته‌ی این فرد کاملاً مشخص است. چگونه باید به این واکنش تند پاسخ بدهید؟
خداوند تعالی در سوره‌ی فرقان می‌فرماید: «چون جاهلان آنان را مخاطب سازند به ملایمت سخن گویند». (6)
این آیه ما را به مدارا با مردم، به ویژه طبقه‌ی نادان و مغرور دعوت می‌کند؛ زیرا رفتار خشونت‌آمیز با چنین افرادی، لجاجتشان را تحریک می‌کند، و در آن راسخ‌تر می‌شوند. سرانجام نیز از این خشونت نتیجه‌ای نمی‌گیرند و اوضاع صدچندان بدتر می‌شود. افزون بر این، کسی که با افراد نادان درگیر شود، مقام خود را پایین آورده و خویش را در سطح جاهلان قرار داده است.
اما اگر در برابر سخن تند، خشن و اهانت‌آمیز آنان، سنجیده و با ملایمت پاسخ بگوییم، کمترین فایده‌اش این است که افراد فهمیده به حمایت از ما برمی‌خیزند و بر ضد جاهل موضع می‌گیرند. در این باره، از امیر مؤمنان (علیه السلام) روایت شده است: «نخستین سود و بهره‌ی بردباری و خویشتن‌داریِ انسان حلیم (7) آن است که مردم در برابر جاهل و نادان، یاورانش می‌شوند». (8)
آن حضرت در روایت دیگری فرموده‌اند: «حلم و خویشتن‌داری، دهان‌بند سفیهان است». (9)

بیشتر بخوانید: آداب گفتگو با همسر

آنچه هم‌اکنون می‌خواهید، مراحلی است که به باور ما برای برخورد با توهین‌ها و تحقیرهای کلامی مستقیم مؤثرند:
الف) بگذارید مخاطب شما، خشم خود را تخلیه کند و کمی آرام بگیرد؛
ب) اگر اشتباهی از شما سر زده، حتی اگر مخاطبتان به شما توهین کرده است، به آن اعتراف کنید؛
ج) با یک یا چند جمله‌ی کوتاه و خلاصه، برخورد را به پایان برسانید.
اگر قصد و نیت فرد مقابل شما روشن باشد، این اقدامات به از میان برداشتن تحقیرها کمک می‌کند.
در ماجرای آسانسور، می‌توانید با کمی حوصله اجازه بدهید شخصی که با او برخورد کرده‌اید خشم خود را تخلیه کند و به آرامش نسبی برسد. وقتی تندی کلام او کاهش یافت، به او بگویید: «از اینکه با شما برخورد کردم عذرخواهی می‌کنم. تصادفی بود. روشن است که شما ناراحتید و حق هم با شماست؛ اما من مایل نیستم حرف‌های تند و ناسزا بشنوم. می‌توانم بدون توهین نیز گفته‌های شما را بشنوم». این تنها یک مثال درباره‌ی مراحلی است که در بالا به آن اشاره کردیم.

2. توهین و تحقیرهای کلامی غیرمستقیم

فرض کنید شما به لباسی علاقه‌ای ویژه دارید، اما هنگامی که آن را می‌پوشید همسرتان می‌گوید: «وقتی این لباس را می‌پوشی جالب می‌شوی. لباس‌های قدیمی به تو خیلی می‌آیند». به این سخن همسرتان چه واکنشی نشان می‌دهید؟ یا هنگامی که فردی به شما می‌گوید: «چه ظاهر جذابی داری. بینی بزرگت خیلی به صورتت می‌آید» چه می‌کنید؟ آیا گیج می‌شوید؟ چه معنایی در پس پرده‌ی این اظهار نظرها نهفته است؟
توهین و تحقیرهای کلامی غیرمستقیم، در واقع پرخاش‌های غیر مستقیم‌اند. برای رو به رو شدن با توهین‌ها و تحقیرهای غیرمستقیم، پیش از هر کار بکوشید اطلاعات بیشتری بدست آورید.
در هر یک از مثال‌های بالا می‌توانید بپرسید: «منظورتان چیست؟» یا «چه می‌گویید؟» و با پاسخی که می‌گیرید، از نیت مخاطب خود آگاه می‌شوید. شاید شما حرف او را به درستی درک نکرده‌اید.
واکنش بعدی شما، به پاسخ فرد مقابل بستگی دارد. اما بخشی از هدف شما این است که به مخاطب خود بیاموزید به روشی دیگر با شما حرف بزند. اگر همسرتان در برابر پرسش شما پاسخ دهد: «به نظر من این لباس خیلی به تو می‌آید»، می‌توانید به او بگویید: «متشکرم، اما من کمی گیج شده‌ام. اگر واقعاً این لباس قدیمی شده و دیگر نمی‌شود از آن استفاده کرد، دلم می‌خواهد این مطلب را مستقیم بگویی تا من هم متوجه شوم و دیگر آن را نپوشم». با این سیاست به همسرتان می‌آموزید که با شما رُک و صریح حرف بزند.
در روابط میان زن و شوهر، گاه شوخی حساب شده می‌تواند نمک زندگی باشد. اما اغلب خصومت‌های واقعی در پس پرده، به شکل سربه سر گذاشتن ظاهر می‌شوند. ممکن است همسرتان با شما شوخی کند، ولی برای این کار روش‌های بهتری وجود دارد.
اما اگر همسرتان در مقام شوخی نباشد چه می‌کنید؟ فرض کنید واکنش بعدی همسر شما حالتی پرخاشگرانه داشته باشد. هر توهین و تحقیر کلامی غیرمستقیم می‌تواند به توهین و تحقیر کلامی مستقیم تبدیل شود. وقتی از مخاطب خود توضیحات بیشتری می‌خواهید، واکنش او می‌تواند بدتر شود. توصیه‌ی ما این است که ابراز وجود کنید و از مراحلی که در زمینه‌ی برخورد با تحقیرهای کلامی مستقیم گفتیم کمک بگیرید. باید آمادگی داشته باشید که اگر مخاطبتان در پاسخ به پرسش شما تحقیر کننده‌تر حرف زد، قاطعانه‌تر برخورد کنید؛ اما در کنار آن، حلم و بردباری را نیز فراموش نکنید تا از فواید آن بهره‌مند شوید.
از سوی دیگر، وقتی توضیح می‌خواهید، ممکن است اطلاعاتی ارزشمند را از مخاطب خود درباره‌ی رفتارش به دست آورید. به یاد داشته باشید که یکی از هدف‌های مهم رفتار همراه با ابراز وجود این است که هر دو طرف بتوانند نظرهای خود را آشکارا و صادقانه بیان کنند. برای اغلب ما انجام این کار دشوار است. به همین دلیل اغلب تفسیر و تعبیر خود را پنهان می‌سازیم و آن را به گونه‌‌ای غیرمستقیم و توهین‌آمیز ارائه می‌کنیم.

3. توهین و تحقیرهای غیرکلامی

با کسی که به ما بد نگاه می‌کند یا ژست می‌گیرد، چگونه باید رفتار کنیم؟ وقتی مخاطب شما بدون اینکه واژه‌ای در تحقیرتان بگوید با رفتارش تحقیرتان می‌کند، به او چه پاسخی می‌دهید؟
برخورد با توهین غیرکلامی بسیار دشوارتر است؛ زیرا این احتمال وجود دارد که شخص توهین کننده هرگز متوجه جنبه‌ی توهین‌آمیز رفتارش نباشد. از آن گذشته نمی‌توانید مطمئن باشید که از قصد و نیت شخص توهین‌کننده بدون شک آگاه شده‌اید.
ابراز وجود کم‌کم موجب افزایش اعتماد به نفس می‌شود
اگر مخاطبتان به طور مسلم می‌خواهد بدون ابراز کلمه‌ای شما را تحقیر کند، بکوشید او را به شکلی مجبور کنید که به جای ژست از واژه‌ها استفاده کند. می‎توانید به گونه‌ای قاطعانه بگویید: «ممکن است این طرز نگاهت را برای من توضیح بدهی؟ من نمی‌توانم به درستی منظورت را درک کنم، مگر اینکه مستقیم نظرت را با من در میان بگذاری». در این لحظه، منتظر یک پرخاشگری کلامی باشید با توجه به آنچه در آغاز بدان اشاره شد، به آن واکنش نشان دهید.
تحقیر غیرجرئت‌آمیز و غیرکلامی از همه‌ی انواع تحقیرها صراحت کمتری دارد. بعید است وقتی کسی پرخاشگرانه مشت خود را به صورت شما می‌زند، ندانید که قصد دارد به شما توهین کند. البته ممکن است کسی که به طور غیرمستقیم و بی‌کلام به شما توهین می‌کند، این کار را از سر عادت انجام دهد. همه‌ی ما گاه به جای کلام از رفتارهایی استفاده می‌کنیم. گرچه نمی‌توانیم همه‌ی پیام‌های غیرکلامی را از بین ببریم، بهتر است تا حد امکان آنها را به واژه‌ها تبدیل کنیم؛ زیرا این امکان وجود دارد که رفتار مخاطب خود را به اشتباه تفسیر کرده باشیم.
فرض کنید از فروشگاهی‌ خرید کرده‌اید و حالا کنار صندوق پرداخت ایستاده‌اید. صندوق‌دار نگاهی ناخوشایند به شما می‌اندازد و از سر خشم آهی می‌کشد. شما می‌خواهید این رفتار او را شخصی نشمارید. ممکن است با خود بگویید که صندوق‌دار روز دشواری را پشت سر گذاشته است و بدون اینکه آن را به خود بگیرید و ناراحت شوید، با خویشتن‌داری و بردباری از آن بگذرید. اما اگر از این رفتار او ناراضی هستید، چرا مستقیم با آن برخورد نکنید؟ از او بخواهید که توضیح دهد. به او بگویید: «من حالت شما را درک نکردم» یا «نمی‌دانم چه منظوری دارید؟» و یا «آیا من کاری کردم که شما از آن خوشتان نیامد؟» با این رفتار، واکنش غیرکلامی را به پاسخی آشکار تبدیل می‌کنید.
اگر رفتار شما کسی را ناراحت کرده است، و شایسته است که از این رفتار خود آگاه شوید. واکنش بعدی شما بستگی به پاسخ مخاطب شما دارد.

خلاصه

هیچ کس از توهین شنیدن و سرزنش شدن خوشش نمی‌آید. اگر از دیگران توضیح بیشتری بخواهید، اغلب مشکل برطرف می‌شود.
البته اینکه به دل رنجشی راه ندهید و پس‌نشینی نیز نکنید، گاه دشوار است، اما برقراری ارتباط صادقانه تلاشی است که فایده‌ی آن از زحمتش بیشتر است.
ناراحتی ناشی از تحقیر شدن با ابراز وجود کردن از بین می‌رود. از دیگران بخواهید نظرشان را توضیح دهند. احساسات خود را بیان کنید و درباره‌ی خود و روابطی که با دیگران دارید، اطلاعات تازه‌ای به دست آورید. (10)
با هر بار ابراز وجود، اعتماد به نفس افزایش می‌یابد.

نمایش پی نوشت ها:
1. Body language.
2. رابرت بولتون، روان‌شناسی روابط انسانی، ترجمه‌ی حمیدرضا سهرابی، ص 232.
3. Persistence.
4. ر. ک: رابرت بولتون، روان‌شناسی روابط انسانی، ترجمه‌ی حمیدرضا سهرابی.
5. هنری لانگ فلو، چکامه سرای آمریکایی (1807- 1882).
6. وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً (فرقان، 63).
7. حلم به معنای خویشتن‌داری هنگام هیجان غضب است، و حلیم کسی است که متصف به این صفت باشد. (الراغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 253).
8. اَوَّلُ عِوَضُ الحَلیم مِن حِلمِهِ اَنَّ الناسَ اَنصاره عَلَی الجاهل (محمد بن حسن بن علی حر عاملی، وسائل الشیعه، ج15، ص 269).
9. الحِلمُ فِدامُ السَفیه (محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج66، ص 410).
10. رابرت آلبرتی و مایکل آمونز، روان‌شناسی ابراز وجود، ترجمه‌ی مهدی قراچه‌داغی، ص 194.

منبع مقاله :
صالحی، علی محمد، (1391)، خودی نشان بدهید، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول.