نویسنده: سعید کاوه
اغلب پدیده‌های موجود در جهان هستی آسیب‌پذیری‌های ویژه خود را دارند و به همین جهت احتمال مورد آسیب قرار گرفتن آن از سوی عوامل مشکل آفرین وجود داشته و می‌تواند اختلال و آسیب‌هایی را به همراه داشته باشد. رفتار انسان نیز از این امر مستثنی نیست و عوامل مختلف و متعددی می‌توانند برای آن مشکل آفرین شوند. بیماری از هر نوع که باشد، با ایجاد درد، رنجش و اختلال در عملکردهای طبیعی توأم است و شرایط و وضعیت نه چندان مناسب و ناخوشایندی را ایجاد می‌نماید و بدیهی است که فرد دچار بیماری و اختلال در عملکرد طبیعی بدن احساس چندان خوشایندی را نخواهد داشت. برای این که چنین موضوعی بهتر تفهیم شود، می‌توان آن را با موردی مشابه مثل جسم مورد مقایسه قرار داد. زیرا جسم آدمی را عوامل طبیعی‌زا و مشکل‌آفرین مختلفی می‌توانند تهدید نموده و عوارض آسیب‌زایی را برایش به همراه داشته باشند. در وضعیت و شرایطی که جسم دچار اختلال شود، علائم ویژه‌ای را به همراه دارد که به سه مورد از آنها به طور مختصر اشاره می‌شود.
1- درد
2- مختل شدن عملکرد
3- ایجاد وضعیت و شرایطی ناخوشایند
توضیحاتی در ارتباط با موارد عنوان شده ارائه می‌شود.
1- درد
عضو و یا بافتی که از سلامت برخوردار باشد، مشکلی از بابت درد نداشته، ورم نمی‌کند، تیر نمی‌کشد، مشکل، آزار، ناراحتی و پیامدهای ناخوشایندی را به همراه ندارد. اما هر گونه اختلال، عفونت، ضرب‌دیدگی و یا مشکلی که برای عضو دچار اشکال ایجاد شود، فرآیند درد را به کار انداخته و از طریق سامانه‌ی عصبی مرکزی و مغز، درد مرتبط با عضو مورد نظر احساس می‌شود تا شخص به واسطه درد اقدام لازم برای برطرف نمودن آن را اقدام دهد.2- مختل شدن عملکرد
عضو با اندام دچار مشکل قادر نخواهد بود تا وظایف خود را به درستی انجام دهد، البته در مواردی که آسیب، عفونت و اختلال وارد شده به مقدار قابل توجهی باشد، عملکرد آن عضو یا اندام را با اختلال مواجه خواهد نمود، اما در مواردی که اختلال ایجاد شده چندان شدید نباشد عضو و اندام مربوطه عملکردش را خواهد داشت، منتهی عملکرد یا به سختی انجام می‌شود و یا توأم با درد و ناراحتی خواهد بود.3- ایجاد وضعیت و شرایطی ناخوشایند
بیماری از هر نوع که باشد، با ایجاد درد، رنجش و اختلال در عملکردهای طبیعی توأم است و شرایط و وضعیت نه چندان مناسب و ناخوشایندی را ایجاد می‌نماید و بدیهی است که فرد دچار بیماری و اختلال در عملکرد طبیعی بدن احساس چندان خوشایندی را نخواهد داشت. افرادی که تجربه بستری شدن در بیمارستان را داشته‌اند، به خوبی از این امر آگاه هستند که با مشکل‌دار شدن و اختلال در عضوی از بدن وضعیتی ناخوشایند و در مواردی دردناک ایجاد می‌گردد.البته اختلال در جسم می‌تواند مشکلات بیش‌تری را به همراه داشته باشد، اما برای اختصار به همین سه مورد اشاره شد.
در ارتباط با رفتار نیز با توجه به توضیحاتی که تاکنون ارائه شده است. افراد به مشکلات و آسیب‌هایی در رفتار مبتلا می‌شوند. نکته‌ی جالب و قابل توجه در این است که علائم و مشکلات اختلال در رفتار، شباهت‌هایی به اختلال در جسم دارد که به عمده‌ترین موارد آنها اشاره می‌شود.
بیشتر بخوانید: اختلال های رفتاری روانی در نوجوانان
1- اضطراب
2- مختل شدن عملکرد
3- ایجاد وضعیت و شرایطی ناخوشایند
توضیحاتی در مورد عناوین مطرح شده ارائه می‌شود.
1- اضطراب
اضطراب مانند مکانیسم درد در ذهن هنگامی که ایجاد می‌شود، نوعی هشدار از خطر و آسیب را اعلام می‌نماید. در هر حال مکانیسم درد وضعیتی غیر عادی و آسیب‌آفرین را اعلام می‌کند. در واقع هنگامی که شخص دچار اضطراب، تشویش، نگرانی، ناآرامی و بی‌قراری می‌شود، این وضعیت نشان دهنده‌ی مشکل، خطر، ناامنی و یا آسیبی است که شخص را تهدید می‌کند. به عبارتی شرایطی غیر عادی ایجاد شده، طوری که این وضعیت می‌تواند شخص را در شرایط دشوار و آسیب‌آفرینی قرار دهد. چنان چه فردی دچار کمبود اعتماد به نفس و یا افسردگی شود، این‌گونه اختلال‌ها تأثیرات قابل ملاحظه‌ای را نه تنها در رفتار فرد، بلکه در زندگی خانوادگی و در شغل، تحصیل و اشتغال در فعالیت شغلی و حرفه‌ای و در نهایت در زندگی اجتماعی وی نیز تأثیرگذار خواهد بود. البته نباید از نظر دور داشت که عمده‌ترین جایی که مشکلات و اختلال‌های رفتاری در آن تأثیرگذار خواهد بود، در خانواده و با اعضای آن و زندگی مشترک با همسر است. البته اضطراب به مقدار و میزان کم حالت هشدار دهنده داشته و شخص را آماده برای مقابله با وضعیت نامساعد و خطرهای احتمالی می‌نماید. از این رو فرد را در حالت آماده باش قرار می‌دهد و شخص مضطرب می‌تواند با اقدامات لازم، مشکل و یا خطر احتمالی را کاهش دهد. مثل دانش‌آموزی که برای امتحان چند روز آینده‌اش دچار اضطراب می‌شود و نگرانی موجود باعث تلاش و فعالیت بیشتر او می‌گردد تا خطر مردود شدن را کاهش دهد. البته در بعضی موارد و مواقع اضطراب به قدری زیاد می‌شود که شخص دیگر قادر به انجام عمل خاصی نخواهد بود. بلکه همه تلاشش متمرکز بر این می‌شود که اضطراب موجود را کاهش دهد.2- مختل شدن عملکرد
فردی که دچار مشکل و یا اختلالی در رفتارش شود، مشکل ایجاد شده در عملکردهای عادی و طبیعی شخص، اختلال و ناملایماتی را به همراه خواهد داشت. در واقع همان‌طور که دردهای جسمانی ذهن شخص را به خود مشغول می‌نماید، طوری که فرد قادر نخواهد بود تا اعمال عادی زندگیش را انجام دهد و مشکلات و ناملایمات عاطفی و روانی نیز بدان صورت نیست که در قسمتی و یا گوشه‌ای از ذهن بایگانی شده و مشکل‌آفرینی برای سایر امور نداشته باشد، بلکه این گونه آسیب‌ها نه تنها مقدار قابل توجهی از نیروی فکری و ذهنی شخص را مصرف کرده و آثار قابل ملاحظه‌ای در افکار، رفتار و ارتباطات شخص با دیگر افراد و به ویژه اعضای خانواده‌اش خواهد داشت.برای مثال، چنان چه فردی دچار کمبود اعتماد به نفس و یا افسردگی شود، این‌گونه اختلال‌ها تأثیرات قابل ملاحظه‌ای را نه تنها در رفتار فرد، بلکه در زندگی خانوادگی و در شغل، تحصیل و اشتغال در فعالیت شغلی و حرفه‌ای و در نهایت در زندگی اجتماعی وی نیز تأثیرگذار خواهد بود. البته نباید از نظر دور داشت که عمده‌ترین جایی که مشکلات و اختلال‌های رفتاری در آن تأثیرگذار خواهد بود، در خانواده و با اعضای آن و زندگی مشترک با همسر است.
در زندگی مشترک به واسطه‌ی ویژگی‌های آن که ارتباط و تعاملات بسیار نزدیکی میان همسران وجود دارد، به همین جهت ناراحتی‌ها، نابسامانی‌ها و مشکلات رفتاری بارز و آشکار خواهد شد و همسر اولین فردی است که پس از خود فرد مبتلا در معرض آسیب، آزار و صدمه‌های ناشی از اختلال‌های رفتاری قرار خواهد گرفت.
در واقع برای اطمینان از مشکلات رفتاری افراد، غیر از خود آنها که از درون پرتلاطم و پر از ناآرامی‌شان باخبرند و با توجه به این امر که آنان دچار آشفتگی درون و ناملایماتی در ارتباطات بین فردی، درون خانوادگی، شغل و اجتماعی‌شان هستند، به نحوی که آسیب‌های بسیاری را به افرادی که با آنان در ارتباط می‌باشند، وارد می‌نمایند.
یکی از شاخص‌ترین این افراد همسر است. شریک زندگی به واسطه‌ی ارتباط‌های بسیار نزدیک و تنگاتنگ، تجربه کننده اغلب ضعف‌ها، آسیب‌ها و ناآرامی‌های شخص مشکل‌دار و آسیب‌خورده از نظر رفتاری خواهد بود.
3- ایجاد وضعیت و شرایطی ناخوشایند
همان‌طور که شخص نمی‌تواند دچار سرماخوردگی شود و از این بابت شاد و خندان باشد و یا فردی نمی‌تواند دچار عفونتی شدید گردد و خوشحال و سرحال باشد. زیرا عوارض انواع بیماری‌ها وضعیتی را به وجود می‌آورد که شخص نمی‌تواند به عملکرد عادی زندگی بپردازد، چه رسد به این که بخواهد خوشحال و سرحال نیز باشد.در صورت مختل شدن عملکرد شخص در زمینه‌های فردی، ارتباطی، شغلی و اجتماعی، دچار پیامدهای مشکل‌آفرین و آسیب‌زای آن خواهد شد.
در مجموع رفتار امری است که عوامل مختلفی بر آن تأثیرگذار بوده و به راحتی می‌تواند دچار اختلال شود. مجموعه‌ی این آسیب‌ها و اختلال‌های رفتاری، عاطفی و شخصیتی، عصبانیت، روان رنجوری و یا اختلال رفتار نامیده می‌شود و این آسیب‌ها و اختلالات عوارضی دارد که به سه مورد از عوارض آن اشاره و توضیحاتی نیز ارائه گردید.
منبع مقاله :
کاوه، سعید، (1387)، از عصبانیت تا سلامت رفتار، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول
