مقبره‎ی خواجه سید منصورجان

***
نام: سید منصور؛ ملقب به خواجه منصورجان/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش مرکزی، دهستان حومه، روستای پیرآباد/ تاریخ نخستین بنا: قرن سیزده هجری/ تاریخ بازسازی: 1382/ بانیان: نوادگان سیدمنصور/ دایر/ مدیریت: مردمی
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره‎ی سیدمنصور، ملقب به خواجه سید منصورجان، در روستای پیرآباد از توابع شهرستان سراوان در بخش مرکزی، دهستان حومه به فاصله‌ی چهارده کیلومتری از شهر محمدی و سی و پنج کیلومتر از مرکز شهرستان سراوان قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده اصلی سراوان به بَم پُشت و دِهَک امکان‌پذیر است.
بنا به گفته‌ی معتمدان و اعضای شورای اسلامی روستا، خواج سید ملا منصورجان در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد و اصل و نسب وی به سادات برمی‌گردد. او نوه‌ی خواجه مرشد است که در حدود 250 سال پیش در این روستا زندگی می‌کرده است. پس از طی مسافتی در حدود 35 کیلومتر در جاده اصلی به سمت بم پشت و دهک وارد جاده فرعی روستای پیرآباد می‌شویم. روستای پیرآباد در یک کیلومتری جاده‌ی اصلی مذکور واقع شده است. مقبره‌ی خواجه منصورجان در فاصله چهارصد متری جنوب روستای پیرآباد و نزدیک به مقبره‌ی خواجه بلال، بنا شده است. روستاییان معمولاً پیاده یا با استفاده از وسایل نقلیه از طریق جاده خاکی اختصاصی به این مقبره دسترسی پیدا می‌کنند. روستای پیرآباد جمعیتی بالغ بر 680 نفر دارد. آب و هوای آن گرم و مرطوب و مردمان آن غالباً به فعالیت‌های کشاورزی و دامداری می‌پردازند (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سوران و سراوان، بی‌تا، صص85-94).

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

بنا به گفته‌ی معتمدان و اعضای شورای اسلامی روستا، خواج سید ملا منصورجان در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد و اصل و نسب وی به سادات برمی‌گردد. او نوه‌ی خواجه مرشد است که در حدود 250 سال پیش در این روستا زندگی می‌کرده است. وی از عارفان و عالمان و زاهدان نامی سراوان به شمار می‌آمده است و به دلیل دینداری، خداپرستی و ریاضت مورد توجه مردم بود و همواره به ارشاد و راهنمایی مردم می‌پرداخت. به همین دلیل، همه روزه افراد زیادی از مقبره‌ی خواجه دیدن می‌کنند. وی در زمان حیاتش اولین مکتب‌خانه را در روستای پیرآباد تأسیس کرد و شاگردان زیادی تربیت کرد. خواجه منصور، همانند جدّ خود در زمینه‌ی شعر قریحه‌ی بالایی داشت و از وی اشعار زیادی در قالب غزل عرفانی و قصیده برجای مانده است که در سال‌های اخیر، برخی از اشعار وی را نوادگانش به قصد چاپ دیوانی به نام او جمع‌آوری کرده‌اند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

مقبره در جنوب روستای پیرآباد بر فضایی باز و دشتی وسیع پوشیده از گیاهان خودروی متنوعی چون داز و غیره بنا شده است. سابقه‌ی دقیقی از زمان احداث اولیه‌ی این بنا در دست نیست. عده‌ای از ساکنان روستا اظهار می‌دارند که قدمت اولیه این بنا در حدود قرن سیزده هجری است. این بنا از خشت خام و گل ساخته شده بود که بعدها بر اثر باران سقف آن ریخت و تخریب شد. اما در حدود سال 1382 چند تن از نوادگان سیدمنصور آن را بازسازی کرده‌اند.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

این مقبره در جنوب روستای پیرآباد و در زمینی نسبتاً هموار و به صورت چند ضلعی نامنظم ساخته شده است که پوشش سقف آن، از سه قسمت تشکیل شده و بسیار جالب است قسمت اول، در جلو ساختمان دارای سقفی کوتاه است، قسمت دوم سقفی مرتفع‌تر دارد که روی آن گنبدی به چشم می‌خورد و شاید بهتر باشد بگوییم که این بنا فاقد شکل هندسی است و احتمالاً در چند دوره‌ی ساختمان سازی به این شکل درآمده است.
نمای جلوی بنا به ارتفاع دو متر و پنجاه سانتی‌متر است که پیش‌آمدگی حدود پنجاه سانتی‌متر دارد و روی آن سایبانی مشاهده می‌شود و قسمت دوم یا همان صحن اصلی، چهار متر و سی سانتی‌متر ارتفاع دارد که در قسمت وسط مسطح و دو طرف آن، شیب‌دار است، که در قسمت وسط صحن اصلی، پنجره‌ای مشبک به طول یک متر و بیست سانتی‌متر و عرض یک متر برای روشنایی تعبیه شده است و بر آن سایبانی دیده می‌شود و روی صحن اصلی گنبدی به ارتفاع سه متر دیده می‌شود که در ساقه‌ی گنبد دو نورگیر به ابعاد پنجاه سانتی‌متر در پنجاه سانتی‌متر تعبیه شده‌اند؛ همچنین روی سقف صحن و گنبد مقبره با ایزوگام آلومینیومی پوشیده شده است.
دو پنجره‌ی آهنی هلالی سبزرنگ به ارتفاع یک متر و بیست سانتی‌متر و عرض هشتاد سانتی‌متر نیز در ضلع شمالی بنای مقبره مشاهده می‌شود، بر دیواره‌ی ضلع جنوبی نیز پنجره‌ی آهنی هلالی سبزرنگی به ارتفاع یک متر و بیست سانتی‌متر و عرض هشتاد سانتی‌متر تعبیه شده است. همچنین در نزدیکی این پنجره، بر بالای دیوار تابلوی فلزی سبزرنگی با عبارت الصلواة و السلام علیک یا رسول الله مشاهده می‌شود و پرچم آبی رنگ الله اکبر با استفاده از تیر چوبی ارچین یا خیزران به ارتفاع ده متر برافراشته شده است.
برای ورود به مقبره، در آهنی سبزرنگ دو لنگه‌ای به ارتفاع دو متر و هشتاد سانتی‌متر و عرض دو متر تعبیه کرده‌اند که قسمت بالای آن هلالی شکل است، با گذشتن از در ورودی و پس از عبور از دالانی کوچک به قبری سنگی، به ابعاد دو متر و سی سانتی‌متر در شصت سانتی‌متر و ارتفاع پنجاه سانتی‌متر از کف دیده می‌شود، قبر با پارچه‌ای قرمز مزّین به سوره‌های چهارقل پوشیده شده و براساس اظهارات روستاییان، این قبر متعلق به یکی از نوادگان سید منصور است، قسمت صحن اصلی بنا، با در آهنی سبز رنگ دو لنگه‎‌ای از دالان جدا می‌شود که در پشت آن، پرده‌ی پارچه‌ای کرم رنگی با پایه فلزی نصب شده است.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

بنا به گفته‌ی خادم مقبره، بیشتر زائران از اهالی روستای پیرآباد و شهرستان‌های سیب و سوران، سراوان و روستاهای مجاور و حتی از بعضی از شهرستان‌های استان حضور پیدا می‌کنند. معمولاً زوّار با خواندن فاتحه، قرآن و کتب سوره و حدیثی که در داخل مقبره موجود است به دعا می‌پردازند. طبق اظهارات روستاییان محلی، مراجعه کنندگان بدون وضو حق ورود به داخل مقبره را ندارند. مراجعه کنندگان بعد از خواندن فاتحه و دعا هرچه را که آرزو دارند از خداوند می‌طلبند.

2. نذورات:

بیشتر نذورات را در روز پنج‌شنبه زائران در بین دیگر مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل خرما، انواع نان محلی روغنی و در بعضی موارد شامل سوپی است با نام محلی دَلَک که از جوانه گندم، ادویه، روغن حیوانی و برخی از حبوبات دیگر درست می‌شود. طبق اظهارات راویان محلی، در گذشته گوسفند هم برای قربانی و نذر ذبح می‌نمودند و گوشت آن را در بین مستمندان تقسیم می‌کردند.

3. موقوفات:

بنای مقبره در زمینی به مساحت تقریبی سیصد مترمربع قرار دارد که تحت تملک شخصی نیست و متعلق به مقبره است.

4. مراسم:

در روزهای عید فطر و عید قربان بعد از اقامه‌ی نماز عید، مردم و نوادگان خواجه در کنار مقبره حاضر می‌شوند و به دعا و نیایش می‌پردازند. یکی دیگر از رسوم مرسوم در این مقبره، با توجه به اینکه خواجه منصور در کار غزل‌سرایی عرفانی چیره‌دست بوده است، برخی از نوادگان وی در روز چهارشنبه در مقبره‌ی حاضر می‌شوند و بعد از خواندن فاتحه و دعا اشعار وی را به صورت همخوانی زمزمه می‌کنند.

5. دفن شدگان:

به غیر از افرادی که داخل مقبره دفن شده‌اند، در مجاورت مقبره‌ی خواجه منصور، چند نفر از نوادگان وی مدفون هستند.

6. متولیان و خادمان:

در حال حاضر مِهیم سَردارزهی و شَهدر شَستونی امورات مقبره را برعهده دارند.

راویان محلی:

مِهیم سَردارزهی؛ شَهدُّر شَستونی.

تحقیق میدانی:

فروردین ماه 1390
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.