مقبره‎ی سید خواجه ملا بلال

***
نام: سید بلال؛ خواجه ملا بلال/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش مرکزی، دهستان حومه، روستای پیرآباد/ تاریخ نخستین بنا: اوایل قرن 14 هجری/ دایر/ مدیریت: مردمی
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره‌ی سید خواجه ملا بلال، در ضلع جنوب غربی روستای پیرآباد از توابع شهرستان سراوان در بخش مرکزی، دهستان حومه به فاصله‌ی چهارده کیلومتری از شهر محمدی و سی و پنج کیلومتری شهرستان سراوان واقع شده است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی سراوان به بَم پُشت و دِهَک امکان‌پذیر است. پس از طی مسافتی در حدود سی و پنج کیلومتر در جاده‌ی اصلی و مسافتی نزدیک به یک کیلومتر در جاده فرعی، روستای پیرآباد نمایان می‌شود. قدمت اولیه بنا مربوط به صد و بیست سال پیش می‌رسد که آن را چندین مرتبه اهالی روستا تعمیرات سطحی کرده‌اند ولی در شکل بنا، تغییری ایجاد نشده است. فاصله‌ی مقبره تا جاده اصلی تقریباً هزار و دویست متر و تا روستای پیرآباد پانصد متر است. مسیر مقبره جاده‌ای خاکی است که معمولاً زائران با وسایط نقلیه مانند اتومبیل و موتورسیکلت خود را به مقبره می‌رسانند. جمعیت این روستا در حدود 680 نفر است که بیشتر آنان کشاورز و دامدار هستند. آب و هوای این روستا گرم و مرطوب است (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سراوان و سوران، بی‌تا، صص85-94).

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

بنا به گفته‌ی راویان محلی، اصل و نسب سیدبلال ملقب به «خواج مُلا بلال» به سادات و دراویش برمی‌گردد. وی از نوادگان خواجه مرشد، یکی از عرفا و زاهدان نامی منطقه دهک و سراوان است. سید در حدود صد و سی و پنج سال پیش در این منطقه زندگی می‌کرده است. وی که هما نند نیاکان خود فردی عالم، زاهد و پرهیزگار و مفسّر قرآن و حدیث بود، بیشتر اوقات خود را صرف نماز و عبادت و ارشاد و راهنمایی مردم می‌کرد. بنا به گفته‌ی روستاییان محلی، وی در خانه‌ی خود به آموزش قرآن و حدیث مشغول بوده است. وی در حیات خویش، شاگردان زیادی آموزش داده است. افراد زیادی از اهالی شهرستان سراوان و روستاهای اطراف فرزندان خود را برای یادگیری علوم دینی نزد وی می‌فرستادند. خواجه بلال همواره مورد احترام گذشتگان و نسل کنونی بوده است. وی را بعد از وفات مردم در روستای پیرآباد در نزدیکی مقبره‌ی نیاکان خویش به خاک سپرده‌اند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

بنای مقبره خواجه بلال در ضلع جنوبی روستای پیرآباد و نزدیک به مقبره‌ی خواجه منصور واقع شده است. ساختمان مقبره روی زمینی پست و ناهموار با پوشش پراکنده از درختان خودروی جنگلی گز، کَهور، داز و برخی از گیاهان خودروی دیگر بنا شده است. سابقه‌ی دقیقی از زمان احداث اولیه این بنا در دست نیست. عده‌ای از ساکنان روستا معتقدند که قدمت اولیه بنا مربوط به صد و بیست سال پیش می‌رسد که آن را چندین مرتبه اهالی روستا تعمیرات سطحی کرده‌اند ولی در شکل بنا، تغییری ایجاد نشده است.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

بنای مقبره به مساحت بیست و چهار متر شامل دو اتاق مربع شکل متصل به هم است. مقبره، دیوارهایی خشت و گلی به طول شش متر، عرض چهار متر و ارتفاع دو متر با ضخامت پنجاه سانتی‌متر دارد. سقف این بنا با چوب و نی پوشیده شده است؛ دیوارها بیرونی و پشت را با کاه‌گل اندود کرده‌اند در ورودی آن، آهنی آبی رنگ یک لنگه‌ای به عرض شصت سانتی‌متر و طول صد و بیست سانتی‌متر که یک قفل آویز بر روی آن نصب شده است. کف آن را با لایه‌ی نازکی از ماسه و سیمان به صورت صاف پوشانده‌اند. دو قبر در وسط به صورت پلکانی شکل با نمای آستری از سیمان سفید و پودرسنگ وجود دارد و در دو طرف هر کدام از قبور، یک موزاییک گذاشته شده است. هر یک از قبرها دو متر و چهل سانتی‌متر طول و شصت سانتی‌متر و پنجاه سانتی‌متر ارتفاع دارد که بر روی هر قبر، انواع پارچه‌های رنگی که دور برخی از آنها با نخ طلایی دوره‌دوزی شده به جهت جلوگیری از نشستن گرد و غبار بر روی قبور پهن شده است. در عرض اتاق، دو حصیر سنتی بافته شده از برگ درخت خرما و در طول آن دو حصیر پلاستیکی پهن شده است.
نمای دیوارهای داخلی بنا، همانند دیوارهای خارجی با کاهگل اندود و سپس روی آن را با گچ سفید کرده‌اند. بر دیوار ضلع جنوبی اتاق، با رنگ مشکی نام پیامبر بزرگوار اسلام، در طرف دیگر با رنگ سبز عبارت «دمادم مست قلندر شهباز» که دعایی برای رفع اجنه است، نوشته شده است. در وسط اتاق با پولک قهوه‌ای، نام صاحب زیارت به زبان بلوچی به صورت «واجه ملا بلال رحمه الله علیه و واجه محمد فاروق رحمه الله علیه»، که در کنار خواجه بلال دفن گردیده، نوشته شده است. سقف بنا از داخل با ده قطعه چوب از تنه‌ی درختان با فاصله‌ی چهل سانتی‌متر از یکدیگر به صورت عرضی چیده شده است، که با نخ‌های بافته شده از نی به هم متصل شده‌اند.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

بنا به گفته‌ی راویان محلی، زائران بیشتر از اهالی روستای پیرآباد و دِهَک و روستاهای مجاور یا دیگر مناطق شهرستان سراوان هستند.

2. نذورات:

معمولاً در روزهای پنج‌شنبه و سه‌شنبه زائران به توزیع نذوراتی از قبل نان روغنی با نام «هلکاری» و حلوایی محلی با نام «برّوکی» و «مَلایی» می‌پردازند. طبق اظهارات راویان محلی، در مواقع بسیاری قربانی کردن گوسفند هم رایج است که گوشت آن را در بین روستائیان تقسیم می‌نمایند. از دیگر مراسم می‌توان به سوزاندن مشک و عود در این مکان توسط زائران اشاره نمود.

3. موقوفات:

مجموعه ساختمان مقبره و ضمائم آن، که در زمینی به مساحت سیصد و پنجاه مترمربع قرار گرفته است، متعلق به این مکان و از طرف نوادگان سید وقف مقبره شده است.

4. مراسم:

مهم‌ترین مراسم، برگزاری نماز عید فطر و قربان است، بعد از ادای نماز عید، نوادگان خواجه در کنار مقبره‌ی وی جمع می‌شوند و بعد از روشن کردن مشک و عود به دعا و نیایش می‌پردازند.

5. دفن شدگان:

در مجاورت مقبره‌ی سید خواجه ملا بلال، ملا محمد فاروق یکی از نوادگان خواجه مدفون شده؛ در نزدیکی بنای اصلی، اتاق دیگری وجود دارد که دو نفر از نوادگان خواجه به نام‌های سید خواجه محمداکبر و سید خواجه ملا سید محمد در آن دفن شده‌اند.

6. متولیان و خادمان:

ملا زاهد حسینی نژاد؛ احمد دهواری؛ سید انور حسینی از نوادگان خواجه بلال

راویان محلی:

ملازاهد حسینی نژاد؛ اکبر دهواری

تحقیق میدانی:

فروردین ماه 1390
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.