روابط سینوسی پر تنش ایران و انگلیس
نويسنده: مرتضی سعیدی
با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي مردم ايران در بهمن ماه سال 1357 و بروز تحولات انقلابي در ايران، دولت انگليس اقداماتي را عليه ايرانيان به خصوص دانشجويان ايراني در انگليس انجام داد و سخت گيري هايي در اين زمينه آغاز نمود. اين اقدامات منجر به تشديد تنش ها ميان دوكشور و برگزاري نخستين تظاهرات مردمي برضد انگليس در اواخر سال 1357 در تهران گرديد.
با اخراج گروهي از دانشجويان ايراني از لندن و زنداني شدن شمار ديگري از آنها كه همان سال در مقابل سفارت امريكا در لندن و در اعتراض به دستگيري گروهي از دانشجويان ايران توسط پليس امريكا و در مقابل كاخ سفيد دست به تظاهرات زده بودند، دولت ايران در اين زمينه به مقامات دولت انگليس رسماٌ اعتراض و هشدار داد كه اين روند در نهايت منجر به تشديد بيشتر تنش ها در مناسبات دو كشور مي گردد. متعاقب اين وضعيت و تشديد تنش ها، وزارت خارجه انگليس در نيمه دوم سال 1359 كاردار و ديگر ديپلماتهاي سفارت انگليس در تهران بجز يك نفر را به لندن فراخواند و سفارت اين كشور در ايران را تعطيل اعلام كرد.
در آذر ماه سال 1359 مارگارت تاچر نخست وزير وقت انگليس اعلام داشت: « چندماه است كه چندتن از شهروندان انگليسي در ايران در بازداشت بسر مي برند. تازمانيكه اين افراد آزاد نشوند دولت انگليس هيچ گونه روابط سياسي با دولت ايران برقرار نخواهد كرد».
در اوايل سال 1360 كاردار وقت انگليس در ايران با جناب آقاي هاشمي رفسنجاني رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي ديدار و خواهان گسترش روابط دو كشور شد. رئيس مجلس شوراي اسلامي نيز در پاسخ اظهارداشت: سياست جمهوري اسلامي ايران اين بوده است كه با كشورهايي كه اهداف استعماري و سلطه جويانه ندارند روابط دوستانه داشته باشد. اما انگلستان در قضيه گروگانها امتحان خوبي پس نداده است.
اين وضعيت همچنان ادامه يافت و درسال 1365 پس از چندسال تيرگي روابط ميان دوكشور ، خانم تاچر نخست وزير وقت انگليس تغيير رويه داد و خواستار بهبود روابط با ايران شد و اعلام نمود كه انگليس و امريكا معتقدند ميان كشورهاي غربي و ايران بايد روابط بهتري برقرار شود. بديهي است كه اينگونه تغيير لحن ها در مواضع غرب دراثر پيروزي هاي رزمندگان ايران اسلامي در جبهه هاي جنگ با عراق ايجاد شد.
درسال 1365 باتعيين سرپرست دفتر حفاظت منافع در دو كشور ايران و انگليس موافقت شد اما با ماجراها و تنش هاي ديگر ازجمله دستگيري «راجر كوپر» به جرم جاسوسي در ايران و دستگيري يكي از ديپلمات هاي ايران در منچستر در 1366 از ورود سرپرست هاي مزبور در دو كشور ممانعت بعمل آمد.
درسال 1367 دوكشور بارديگر مذاكراتي را براي بهبود مناسبات دوكشور آغاز كردند و به نتايج رضايت بخشي دست يافتند كه منجر به تبادل هيئت هاي سياسي ميان دو كشور شد. بدنبال بازگشايي سفارت انگليس در تهران در آذرماه سال 1367 وزراي خارجه دوكشور نير باهم مذاكراتي بعمل آوردند كه در نهايت به سفر وزراي خارجه ايران و انگليس به لندن و تهران منتهي شد.
انتشار كتاب توهين آميز آيات شيطاني در اواخر سال 1367 بارديگر منجر به قطع روابط ديپلماتيك ميان انگليس و ايران شد. انگلستان پيشتاز تنش در روابط گردید و كليه ديپلمات هاي خود را از ايران فراخواند و مجلس شوراي اسلامي نيز در اسفند ماه 1367 طرح فانوني قطع كامل روابط سياسي با انگليس را تصويب نمود.
درسال 1369 رئيس گروه بين پارلماني ايران و انگليس در مجلس انگليس اعلام نمود كه پيشنهاد مربوط به فرستادن يك هيئت پارلماني به ايران مورد استقبال وزير خارجه وقت انگليس قرار گرفته است. با اختلاف نظرهايي كه ميان دوطرف پيش آمد اين سفر انجام نشد و متعاقباٌ در شهريورماه 1369 دولت انگليس از تلاش هاي ايران و سوريه براي آزادي «برايان كناد» شهروند ايرلندي اين كشور در لبنان ، تشكر كرد. در اقدامي ديگر، در 16 شهريور اين سال «داگلاس هرد» وزيرخارجه وفت انگليس اعلام كرد كه كشور متبوعش خواهان از سرگيري روابط با ايران است و درنهايت در5 مهرماه همانسال روابط سياسي دوكشور از سرگرفته شد.
دولت هاي ايران و انگليس در سال 1371 مذاكراتي را براي ارتقاي سطح مناسبات دوكشور به سطح سفير انجام دادند ، ولي تا ارديبهشت سال 1378 مناسبات دوكشور در سطح كاردار باقيماند.
با شروع دوره رياست جمهوري - آقاي سيدمحمد خاتمي بعنوان رئيس جمهوري اسلامي ايران در سال 1376 و سپس مذاكرات آقاي خرازي وزير خارجه وقت ايران و رابين كوك وزيرخارجه جديد انگليس روابط دو كشور به سطح سفير ارتقا يافت و از شهريور 1378 دوكشور توانستند سفراي خود را مبادله نمايند.
اين مناسبات كماكان در سطح سفير در دوره وزارت «جك استراو» نيز ادامه يافت و وي براي مذاكرات در خصوص مسائل دوجانبه و موضوع برنامه هاي هسته اي ايران توانست مجموعاً پنج بار به ايران سفر نمايد و متقابلاً وزير خارحه ايران نيز سه بار به انگليس سفر كرد.
در اين مقطع دستگيري آقاي هادي سليمانپور سفير پيشين ايران در آراژانتين موجب حساسيت در روابط شد كه در نهايت دستگاه قضايي و دولت انگليس تصميم به لغو حكم بازداشت وي گرفتند.
حمله يكجانبه آمريكا به عراق درسال 1381 و همراهي بي قيد و شرط انگليس از سياست هاي جنگي واشنگتن موجب دور تازه اي از تنش در روابط گرديد. حضور نيروهاي انگليسي در جوار مرزهاي جنوبي ايران كه همواره زمينه ساز مشكلات امنيتي بوده ، هنوز موجب نگراني عميق ايران است.
متعاقباً ، مذاكرات درخصوص برنامه هاي صلح آميز هسته اي ايران شروع شد كه بين ايران از يك سو وسه كشور ؛ بريتانيا، فرانسه و آلمان از سوي ديگر انجام شد و سه سال ادامه يافت. اين مذاكرات گرچه در مراحل اوليه و در راستاي اعتمادسازي ميان اين كشورها و ايران انجام شد و به توافقاتي نيز دست يافت اما باتوجه به ادامه مقاصد آنها براي جلوگيري از پيشرفت فني ايران در حهت غني سازي، از پيشرفت بازماند.
وضعيت مناسبات سياسي ايران و انگليس در دوره رياست جمهوري جناب آقاي دكتر احمدي نژاد از مرداد 1384 همچنان ادامه يافته است و دو كشور مناسبات خود را در سطح سفير حفظ كرده اند . اما پيشگامي دولت هاي انگليس و امريكا در اقدامات برضد ايران در شوراي امنيت سازمان ملل متحد و سنگ اندازي در تحقق حقوق مشروع و قانوني ملت ايران نسبت به دستيابي ايران فن آوري صلح آميز هسته اي ، شرايط و اوضاع مناسبات دو كشور را تحت تأثير قرار داده است. دخالت انگلستان در وقایع اخیر تهران نیز باعث تنش هایی در روابط بین این دو کشور در سال 1388 شده است .به گونه ای که طرفین دو تن از دیپلمات های دیگری را از کشور های مطبوع خود اخراج کرده اند.
با نگاهی به روابط پرفراز و نشیب دو کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 57 تا کنون نشانگر نوعی روابط سینوسی پرتنش و نبود یک سیر منطقی در کاهش یا افزایش روابط دو جانبه بوده است ،این موضوع ضرورت تعیین راهبردی مشخص برای ایجاد رویه ای خاص در سیاست خارجی ایران برای مراوده یا رویارویی با سیاست های پیچیده بریتانیا یی ها آشکار می سازد.
/خ
با اخراج گروهي از دانشجويان ايراني از لندن و زنداني شدن شمار ديگري از آنها كه همان سال در مقابل سفارت امريكا در لندن و در اعتراض به دستگيري گروهي از دانشجويان ايران توسط پليس امريكا و در مقابل كاخ سفيد دست به تظاهرات زده بودند، دولت ايران در اين زمينه به مقامات دولت انگليس رسماٌ اعتراض و هشدار داد كه اين روند در نهايت منجر به تشديد بيشتر تنش ها در مناسبات دو كشور مي گردد. متعاقب اين وضعيت و تشديد تنش ها، وزارت خارجه انگليس در نيمه دوم سال 1359 كاردار و ديگر ديپلماتهاي سفارت انگليس در تهران بجز يك نفر را به لندن فراخواند و سفارت اين كشور در ايران را تعطيل اعلام كرد.
در آذر ماه سال 1359 مارگارت تاچر نخست وزير وقت انگليس اعلام داشت: « چندماه است كه چندتن از شهروندان انگليسي در ايران در بازداشت بسر مي برند. تازمانيكه اين افراد آزاد نشوند دولت انگليس هيچ گونه روابط سياسي با دولت ايران برقرار نخواهد كرد».
در اوايل سال 1360 كاردار وقت انگليس در ايران با جناب آقاي هاشمي رفسنجاني رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي ديدار و خواهان گسترش روابط دو كشور شد. رئيس مجلس شوراي اسلامي نيز در پاسخ اظهارداشت: سياست جمهوري اسلامي ايران اين بوده است كه با كشورهايي كه اهداف استعماري و سلطه جويانه ندارند روابط دوستانه داشته باشد. اما انگلستان در قضيه گروگانها امتحان خوبي پس نداده است.
اين وضعيت همچنان ادامه يافت و درسال 1365 پس از چندسال تيرگي روابط ميان دوكشور ، خانم تاچر نخست وزير وقت انگليس تغيير رويه داد و خواستار بهبود روابط با ايران شد و اعلام نمود كه انگليس و امريكا معتقدند ميان كشورهاي غربي و ايران بايد روابط بهتري برقرار شود. بديهي است كه اينگونه تغيير لحن ها در مواضع غرب دراثر پيروزي هاي رزمندگان ايران اسلامي در جبهه هاي جنگ با عراق ايجاد شد.
درسال 1365 باتعيين سرپرست دفتر حفاظت منافع در دو كشور ايران و انگليس موافقت شد اما با ماجراها و تنش هاي ديگر ازجمله دستگيري «راجر كوپر» به جرم جاسوسي در ايران و دستگيري يكي از ديپلمات هاي ايران در منچستر در 1366 از ورود سرپرست هاي مزبور در دو كشور ممانعت بعمل آمد.
درسال 1367 دوكشور بارديگر مذاكراتي را براي بهبود مناسبات دوكشور آغاز كردند و به نتايج رضايت بخشي دست يافتند كه منجر به تبادل هيئت هاي سياسي ميان دو كشور شد. بدنبال بازگشايي سفارت انگليس در تهران در آذرماه سال 1367 وزراي خارجه دوكشور نير باهم مذاكراتي بعمل آوردند كه در نهايت به سفر وزراي خارجه ايران و انگليس به لندن و تهران منتهي شد.
انتشار كتاب توهين آميز آيات شيطاني در اواخر سال 1367 بارديگر منجر به قطع روابط ديپلماتيك ميان انگليس و ايران شد. انگلستان پيشتاز تنش در روابط گردید و كليه ديپلمات هاي خود را از ايران فراخواند و مجلس شوراي اسلامي نيز در اسفند ماه 1367 طرح فانوني قطع كامل روابط سياسي با انگليس را تصويب نمود.
درسال 1369 رئيس گروه بين پارلماني ايران و انگليس در مجلس انگليس اعلام نمود كه پيشنهاد مربوط به فرستادن يك هيئت پارلماني به ايران مورد استقبال وزير خارجه وقت انگليس قرار گرفته است. با اختلاف نظرهايي كه ميان دوطرف پيش آمد اين سفر انجام نشد و متعاقباٌ در شهريورماه 1369 دولت انگليس از تلاش هاي ايران و سوريه براي آزادي «برايان كناد» شهروند ايرلندي اين كشور در لبنان ، تشكر كرد. در اقدامي ديگر، در 16 شهريور اين سال «داگلاس هرد» وزيرخارجه وفت انگليس اعلام كرد كه كشور متبوعش خواهان از سرگيري روابط با ايران است و درنهايت در5 مهرماه همانسال روابط سياسي دوكشور از سرگرفته شد.
دولت هاي ايران و انگليس در سال 1371 مذاكراتي را براي ارتقاي سطح مناسبات دوكشور به سطح سفير انجام دادند ، ولي تا ارديبهشت سال 1378 مناسبات دوكشور در سطح كاردار باقيماند.
با شروع دوره رياست جمهوري - آقاي سيدمحمد خاتمي بعنوان رئيس جمهوري اسلامي ايران در سال 1376 و سپس مذاكرات آقاي خرازي وزير خارجه وقت ايران و رابين كوك وزيرخارجه جديد انگليس روابط دو كشور به سطح سفير ارتقا يافت و از شهريور 1378 دوكشور توانستند سفراي خود را مبادله نمايند.
اين مناسبات كماكان در سطح سفير در دوره وزارت «جك استراو» نيز ادامه يافت و وي براي مذاكرات در خصوص مسائل دوجانبه و موضوع برنامه هاي هسته اي ايران توانست مجموعاً پنج بار به ايران سفر نمايد و متقابلاً وزير خارحه ايران نيز سه بار به انگليس سفر كرد.
در اين مقطع دستگيري آقاي هادي سليمانپور سفير پيشين ايران در آراژانتين موجب حساسيت در روابط شد كه در نهايت دستگاه قضايي و دولت انگليس تصميم به لغو حكم بازداشت وي گرفتند.
حمله يكجانبه آمريكا به عراق درسال 1381 و همراهي بي قيد و شرط انگليس از سياست هاي جنگي واشنگتن موجب دور تازه اي از تنش در روابط گرديد. حضور نيروهاي انگليسي در جوار مرزهاي جنوبي ايران كه همواره زمينه ساز مشكلات امنيتي بوده ، هنوز موجب نگراني عميق ايران است.
متعاقباً ، مذاكرات درخصوص برنامه هاي صلح آميز هسته اي ايران شروع شد كه بين ايران از يك سو وسه كشور ؛ بريتانيا، فرانسه و آلمان از سوي ديگر انجام شد و سه سال ادامه يافت. اين مذاكرات گرچه در مراحل اوليه و در راستاي اعتمادسازي ميان اين كشورها و ايران انجام شد و به توافقاتي نيز دست يافت اما باتوجه به ادامه مقاصد آنها براي جلوگيري از پيشرفت فني ايران در حهت غني سازي، از پيشرفت بازماند.
وضعيت مناسبات سياسي ايران و انگليس در دوره رياست جمهوري جناب آقاي دكتر احمدي نژاد از مرداد 1384 همچنان ادامه يافته است و دو كشور مناسبات خود را در سطح سفير حفظ كرده اند . اما پيشگامي دولت هاي انگليس و امريكا در اقدامات برضد ايران در شوراي امنيت سازمان ملل متحد و سنگ اندازي در تحقق حقوق مشروع و قانوني ملت ايران نسبت به دستيابي ايران فن آوري صلح آميز هسته اي ، شرايط و اوضاع مناسبات دو كشور را تحت تأثير قرار داده است. دخالت انگلستان در وقایع اخیر تهران نیز باعث تنش هایی در روابط بین این دو کشور در سال 1388 شده است .به گونه ای که طرفین دو تن از دیپلمات های دیگری را از کشور های مطبوع خود اخراج کرده اند.
با نگاهی به روابط پرفراز و نشیب دو کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 57 تا کنون نشانگر نوعی روابط سینوسی پرتنش و نبود یک سیر منطقی در کاهش یا افزایش روابط دو جانبه بوده است ،این موضوع ضرورت تعیین راهبردی مشخص برای ایجاد رویه ای خاص در سیاست خارجی ایران برای مراوده یا رویارویی با سیاست های پیچیده بریتانیا یی ها آشکار می سازد.
/خ
