مقبره‎ی صوفی ملالهدوست

شهر فنوج در جنوب غربی بلوچستان و جزو شهرستان نیکشهر است که در دویست کیلومتری جنوب شهرستان ایرانشهر و پانصد و پنجاه کیلومتری مرکز استان قرار دارد و فاصله‌ی آن تا مرکز شهرستان نیکشهر صد و چهل کیلومتر است. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا صد و هشتاد و پنج متر است و سی و چهار هزار نفر جمعیت مرکزی و حومه دارد و چهل درصد کل جمعیت آن جوان محسوب می‌شود. مسجد جامع این شهر در فهرست آثار تاریخی شهر قرار دارد.

تعداد کلمات: 1034 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه

نویسنده: امین رضا کمالیان

نام: صوفی ولی ملالهدوست/ نشانی: شهرستان نیکشهر، بخش فنوج، شهر فنوج، خیابان الزهراء/ تاریخ نخستین بنا: قرن 12 هجری/ دایر/ مدیریت: مردمی

موقعیت مقبره

کشاورزی در آن رونق زیادی دارد و کارگران فصلی را در گذشته از مناطق دیگر جذب می‌کرده است. این شهر در فهرست شهرهای تاریخی کشور جای دارد و از شهرهای قدیمی جنوب بلوچستان است که در سر راه کاروان‌های تجاری از سواحل دریای عمان به خصوص بندر تجاری- تاریخی جاسک و بشاگرد به شمال استان قرار داشته است. آثار و سفال‌های به جا مانده در قلعه‌ی معروف به «بزرگان» و «پشت قلعه» که از زمان ایران باستان از گذشته‌ای پررونق و تمدنی کهن در جیرفت و جنوب کرمان و هرمزگان می‌دهد. نقاشی‌های یافت شده در کوه‌های اطراف و همچنین سنگ نبشته‌ها و غارهای منقش به طرح‌های باستانی و گورهای باستانی غیراسلامی یافت شده در دامنه‌ی سفیدکوه نیز گواه بر این ادعاست. مسجد جامع و قلعه «کلایان» مشرف به رودخانه بزرگ زوار و «خزانوک» نیز از میراث گذشتگان این شهر است.
مقبره‌ی صوفی ملالهدوست (به معنی الله دوست) در ابتدای وردی شهر فنوج از طرف اسپکه است. دسترسی به مقبره از خیابان اصلی مرکز الزهراء با توجه به نبودن دیوار و حصار آسان است. فاصله مقبره تا خیابان اصلی در حدود سیصد متر و مسیر آن خاکی است.

تاریخچه‌ی مقبره

نام و نشان صاحب مقبره:
اطلاعات مدونی درباره‌ی صوفی ملالهدوست در دست نیست. به گفته‌ی راویان محلی، ملالهدوست که فردی با کرامات بوده است به فنوج مهاجرت می‌نماید و پس از مدتی بر اثر بیماری دار فانی را وداع می‌گوید. اهالی فنوج وی را در این مکان دفن می‌نمایند و بر بالای این قبر اتاقی از خشت و گل می‌سازند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
بنا به اظهارات راویان محلی، قدمت مقبره به سیصد سال قبل بازمی‌گردد و مقبره در گذشته سقفی گنبدی شکل داشته که بر اثر عوامل طبیعی (باد، باران و ...) تخریب شده و هم‌اکنون فقط دیواره تخریب شده آن باقی مانده است. این مقبره در فاصله سیصد متری از خیابان اصلی شهر، در وسط محوطه آرامستان (قبرستان) قرار گرفته و صد و پنجاه متر تا نخلستان، که در ضلع جنوبی آن واقع شده است فاصله دارد. این مقبره در شمال غربی مقبره‌ی شیخ هیبتان قرار دارد.

محوطه و معماری کنونی مقبره

مقبره شامل اتاق مخروبه‌ای به شکل مستطیل و به مساحت بیست مترمربع از خشت و گل است که هشتاد درصد آن تخریب شده و فقط دیوار دور تا دور آن به ارتفاع یک متر و پنجاه سانتی‌متر باقی مانده است. در قسمت‌های جنوبی و شرقی مقبره دو پنجره به ابعاد بیست سانتی‌متر در سی سانتی‌متر به صورت هلالی دیده می‌شود که گویا با نشست دیوارها، این پنجره‌ها به نزدیک کف مقبره رسیده‌اند و هم اکنون به عنوان شمعدان از آنها استفاده می‌شود. کف مقبره خاکی و قبری سیمانی به ابعاد یک متر و هشتاد سانتی‌متر در یک متر و ده سانتی‌متر در وسط آن قرار گرفته و ارتفاع قبر از سطح زمین ده سانتی‌متر است. در حال حاضر، مقبره در ندارد و در چوبی آبی رنگ فرسوده‌ای به ابعاد یک متر و پنجاه در پنجاه سانتی‌متر در داخل مقبره قرار دارد که به دیوار تکیه داده شده است. شاید در گذشته همین، در ورودی مقبره بوده است.

توضیحات تکمیلی و ملاحظات

زائران:
زائران این مکان از اهالی محلی فنوج و ساکنان روستاهای اطراف هستند. بیشتر این افراد به مزار اهل قبور خود می‌آیند و بر سر تربت صوفی هم فاتحه می‌خوانند.

نذورات:
طبق گفته ساکنان محلی، افرادی که حاجاتی دارند به نیت نام ملالهدوست نذری را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می‌کنند. این نذر قبلاً به صورت قربانی احشام بوده است.

موقوفات:
زمینی که مقبره در آن قرار گرفته قبرستان قدیمی دهستان فنوج است.

مراسم:
در داخل مقبره در گوشه جنوب غربی آن تکه چوبی به طول دو متر به دیوار تکیه داده شده و پارچه‌های رنگی سفید، زرد و صورتی به آن گره خورده که بیانگر طلب یاری از صاحب مقبره در جهت رفع مشکلات است.

دفن شدگان:
مقبره در قبرستان قدیمی شهر قرار گرفته است. مساحت تقریبی قبرستان در حدود سه هزار مترمربع است که در آن قبرهای قدیمی و جدید وجود دارد. در فاصله هشتاد متری ضلع غربی مقبره صوفی، محل دفن خواهر ملالهدوست است که بزرگ نام داشته است. قبر خواهر شیخ قبلاً بنا نداشته و از حدود پانزده سال پیش، چهار دیوار بلوکی را فردی از اهالی روستا در اطراف آن ساخته است. ابعاد این چهار دیوار چهار متر و پنجاه سانتی‌متر در سه متر و بیست سانتی‌متر و ارتفاع آن از سطح زمین هشتاد سانتی‌متر است.

در کنار قبر درختان نخل فراوانی وجود دارد که طبق باور محلی پارچه‌های رنگی متعددی به یکی از این درختان، که در نزدیکی قبر می‌باشد، گره زده شده است. براسا س اظهارات اهالی روستا، پانزده سال قبل فردی از اهالی فنوج که در حال کندن پاجوش‌های (نهال‌های درخت خرما) درختان خرمای اطراف قبر بوده، ناگهان بی‌هوش می‌شود و به خواب می‌رود. در خواب شبحی را می‌بیند که وی را نکوهش می‌کند و می‌گوید این درختان پیش من به صورت امانت هستند. این فرد از آن روز به بعد به بیماری سختی دچار می‌شود و اطباء از معالجه وی عاجز می‌مانند. سپس شخصی از خویشاوندان وی او را به کنار مقبره می‌آورد و دور قبر می‌چرخاند و از کار وی طلب بخشش می‌نماید. این فرد در همان روز بهبود می‌یابد و به جبران خطایش این دیوار بلوکی را بنا می‌کند و هر جمعه نیز در این مکان مشک و عود می‌سوزاند.

از قبور دیگر، ساختمانی نیمه ساخته از مصالح آجر و سیمان به مساحت شانزده متر در فاصله سیصد متری از مقبره صوفی ملالهدوست است که متعلق به شخصی به نام صوفی هیبتان است. وی فردی متدین و مورد احترام مردم فنوج بوده که پس از فوت در این مکان به خاک سپرده شده است. بنا به گفته‌ی راویان محلی این قبر در گذشته دارای ساختمانی مستطیل شکل با دیواره‌هایی از خشت و گل و با سقفی گنبدی بوده که با گذشت زمان تخریب شده است.

در سال‌های 1376-1377ش به همت ساکنان محلی، دیواری آجری به ارتفاع دو متر بر روی قبر صوفی هیبتان ساخته شده است. این مکان در حال حاضر در ندارد و فاصله آن تا کنار خیابان اصلی یک متر است.

متولیان و خادمان:
این مقبره متولی یا خادمی ندارد و شاید یکی از دلایل تخریب آن نداشتن متولی بوده است.

راویان محلی:
مراد محمد لاشاری؛ همایون امیری

تحقیق میدانی:
1388/11/7

منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.

مطالب مرتبط
مقبره‎ی بی‌بی مرتضی علی
مقبره‎ی پیر زیارتجاه
تخت فولاد» اصفهان؛ آرامگاه بزرگان جهان تشیع