عرفان اسلامی (59) لباس در قرآن
نویسنده : استاد حسین انصاریان
شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة
لباس ايمان زيباترين لباس
امام صادق عليهالسلام مىفرمايد :
زيباترين لباس از براى مؤمن لباس تقوا است ، چرا كه لباس چيزى است كه عورت ظاهرى آدمى را بپوشد و از شدت سرما و گرما انسان را محافظت كند .
و چون تقوا انسان را از رسوايى روز قيامت و از شدايد و رنجها و عذاب آن روز حفظ مىكند، پس زيباترين لباس براى آدمى است .
و نيز مىفرمايد :
نرمترين لباس براى مؤمن لباس ايمان است ، ايمان يعنى اعتقاد جازم و ريشه دار به حضرت حق و نبوت انبيا و هرچه از احوال مبدأ و معاد از جانب حضرت حق رسيده است .
اما نكتهاى كه در اينجا هست اين است كه ايمان با گناه و عصيان و فسق و فجور قابل جمع است ، پس ايمان داشتن كمال مطلق نيست ، بلكه با نقصان صاحبش را مستحق دخول در عذاب مىكند ، به خلاف تقوا كه كمال مطلق است و با گناه و عصيان و استحقاق دخول در عذاب قابل جمع نيست ؛ پس تقوا ازين لباس است و ايمان كمال فى الجمله است و به همين خاطر خداى بزرگ در قرآن مجيد فرمود :
لباس تقوا از هر لباسى بهتر است ، چرا كه لباس ظاهر عورت ظاهر را مىپوشاند و لباس تقوا هم ظاهر و هم باطن را از هر نوع رجس و آلودگى محافظت كرده و پاك نگاه مىدارد .
لباس در قرآن
1 ـ لباس مادى ظاهرى .
2 ـ لباس طبيعى .
3 ـ لباس معنوى .
4 ـ لباس بهشتى .
5 ـ لباس جهنمى .
1 ـ لباس مادى ظاهرى
وَهُوَ الَّذِى سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيّاً وَتَسْتَخْرِجوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [7] .
و اوست كه دريا را رام و مسخّر كرد تا از آن گوشت تازه بخوريد و زينتى را كه مىپوشيد از آن بيرون آوريد و در آن كشتىها را مىبينى كه آب را مىشكافند [ تا شما را براى حمل كالا ، تجارت و داد و ستد جابجا كنند ]و براى اينكه از فضل واحسان خدا طلب كنيد و [ در نهايت ] به سپاس گزارى خدا برخيزيد .
ملاحظه مىكنيد كه يكى از منابع مهم لباس براى پوشش بدن ، دريا است و خداى بزرگ در آخر آيه شريفه از مردم مىخواهد كه او را براى اين نعمت شكر كنند و شكر لباس به اين است كه انسان از آن لباس در راه خدا و خير رساندن به مردم استفاده كند .
وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّن بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَجَعَلَ لَكُم مِن جُلُودِ الأَنْعَامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثاً وَمَتَاعاً إِلَى حِينٍ * وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَجَعَلَ لَكُم مِنَ الْجِبَالَ أَكْنَاناً وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَسَرَابيلَ تَقِيكُم بَأْسَكُمْ كَذلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ [8] .
و خدا خانه هايتان را براى شما مايه آرامش و راحت قرار داد و براى شما از پوست دامها سر پناه [ مانند قبّه و خيمه ] مقرّر كرد ، كه آنها را روز كوچ كردنتان و هنگام اقامتتان [ در جابجا كردن ] سبك مىيابيد و [ براى شما ] از پشمها و كركها و موهاى آنها تا زمانى معين ، وسايل زندگى و كالاى تجارت پديد آورد . * و خدا براى شما از آنچه آفريده سايههايى قرار داد ، از كوهها پناهگاههايى برايتان به وجود آورد ، و تن پوشهايى براى شما قرار داد كه شما را از گرما نگه مىدارد و پيراهنهايى [ مقاوم ] كه شما را از آسيب جنگ و نبردتان حفظ مىكند ؛ اينگونه نعمت هايش را بر شما كامل مىكند تا تسليم فرمانهاى او شويد .
يك بار ديگر در اين دو آيه و آنچه به عنوان نتيجه در پايان آن ذكر شده دقت كنيد ؛ لباس مادى نعمت خداست ، پوششى است كه حضرت حق مقرر فرموده ، تا از سرما و گرما محفوظ مانده و براى شما زينت زندگى باشد و شما با به دست آوردن آن از هر رنجى دور مانده و خيالتان آسوده باشد ، تا با سلامت كامل و آسودگى خيال به اطاعت از اوامر و نواهى جناب او اقدام كنيد .
فكر كنيد كه تاكنون با لباسهايى كه در اختيار شما قرار گرفته چه برخوردى داشتيد و از آنها در چه راهى استفاده كرديد ، براى چه به دست آورديد و براى كه پوشيديد و براى چه به تن كرديد ؟ آيا به لباس خود به عنوان نعمت حضرت دوست نظر كرديد ؟ آيا به خاطر او به دست آورديد و به خاطر او پوشيديد و در مقام قدردانى و تشكر از حضرت او بر آمديد و اين لباس ظاهر را مقدمه به دست آوردن لباس باطن قرار داديد ؟ در اين لباس به تواضع حركت كرديد ؟ يا دچار كبر و خوشحالى زودگذر شديد ؟ از اين لباس در راه عدل و حكمت استفاده كرديد يا در آن لباس به ظلم آلوده شديد ؟ و يا در آن لباس به پايمال كردن حقوق معطى لباس و حقوق مردم دچار شديد ؟ !
يَا بَنِى آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاساً يُوَارِى سَوْءَاتِكُمْ وَرِيشاً [9] .
اى فرزندان آدم ! ما لباسى كه شرمگاهتان را مىپوشاند ، و لباسى فاخر و گران كه مايه زينت و جمال است ، براى شما نازل كرديم .
وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُم مِن بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاكِرُونَ [10] .
و به سود شما صنعتِ ساختنِ پوششهاى دفاعى را به او آموختيم تا شما را از [ آسيب ]جنگتان محافظت نمايد ، پس آيا شما شكرگزار حق هستيد ؟
2 ـ لباس طبيعى
وَهُوَ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِبَاساً وَالنَّوْمَ سُبَاتاً وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُوراً [11] .
و اوست كه شب را براى شما پوشش ، و خواب را مايه استراحت و آرامش ، و روز را [ زمان ] پراكنده شدن [ جهت فعاليت و كوشش ]قرار داد .
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ [12] .
در شبِ روزهايى كه روزهدار هستيد ، آميزش با زنانتان براى شما حلال شد .
آنان براى شما لباسند و شما براى آنان لباسيد .
از آنجايى كه زنان به وسيله بهره گرفتن از شوهران خود از بسيارى از گناهان محفوظ مىمانند و مردان نيز به خاطر همسران خويش از بسيارى از معاصى در امان مىمانند و زن و مرد به وسيله يكديگر در پوششى از عفت و حيا و كرامت قرار مىگيرند ، خداوند بزرگ از زن نسبت به مرد و از مرد نسبت به زن تعبير به لباس و جامه فرمود ، همان طور كه لباس مادى پوشاننده عيوب ظاهر است ، لباس طبيعى هم پوشاننده بسيارى از عيوب و حافظ انسان از بسيارى از گناهان است .
3 ـ لباس معنوى
اين لباس است كه در دنيا انسان را از تمام آلودگىهاى اعتقادى ، عملى و اخلاقى حفظ كرده و در آخرت از عذاب الهى در امان حضرت حق برده و بالاترين درجات بهشت را نصيب انسان مىنمايد .
در سوره اعراف مىخوانيد :
وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذلِكَ خَيْرٌ [13] .
و لباس تقوا [ كه انسان را از آلودگىهاى ظاهر و باطن بازمىدارد ]بهتر است .
4 ـ لباس بهشتى
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لاَ نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً * أُولئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَاباً خُضْراً مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقاً [14] .
مسلماً كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند [ پاداششان داده خواهد شد ]؛ زيرا ما پاداش كسانى را كه كار نيكو كردهاند ، تباه نمىكنيم .
براى آنان بهشتهاى جاودانى است كه از زير درختانش نهرها جارى است ، در حالى كه در آنجا بر تختها تكيه دارند با دستبندهايى از طلا آراسته مىشوند ، و جامههايى سبز از ديباى نازك و سِتبر مىپوشند ، چه پاداش خوبى و چه آسايشگاه نيكويى .
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِى مَقَامٍ أَمِينٍ * فِى جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ * يَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَقَابِلِينَ [15] .
مسلماً پرهيزكاران در جايگاه امنى خواهند بود . * در ميان بوستانها و چشمهسارها ؛ * لباسهايى از حرير نازك و ديباى ضخيم مىپوشند در حالى كه برابر هم مىنشينند .
إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤاً وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ [16] .
بىترديد خدا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادهاند ، در بهشتهايى درمىآورد كه از زير درختانش نهرها جارى است ، در آنجا با دستبندهايى از طلا و مرواريد آرايش مىشوند، و لباسشان در آنجا حرير است.
5 ـ لباس جهنمى
وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَداً مِن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ [17] .
و خدا [ براى پندآموزى به ناسپاسان ] مَثَلى زده است : شهرى را كه امنيت و آسايش داشت و رزق و روزىِ [ مردمش ] به فراوانى از همه جا برايش مىآمد ، پس نعمت خدا را ناسپاسى كردند ، در نتيجه خدا به كيفر اعمالى كه همواره مرتكب مىشدند ، بلاى گرسنگى و ترس فراگير را به آنان چشانيد .
اينچنين مردم كه از نعمتهاى حضرت حق قدردانى نكرده و به شكر در برابر آن نعمتها برنمىخيزند و بلكه راه عصيان و كفر در پيش گرفته و خود و محيط خود را آلوده به فساد مىكنند ، در قيامت به آنان لباس عذاب پوشانده مىشود ، چنانچه در قرآن مجيد آمده است :
وَتَرَى الْمُـجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُقَرَّنِينَ فِى الأَصْفَادِ * سَرَابِيلُهُم مِن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمُ النَّارُ [18] .
و آن روز مجرمان را مىبينى كه در زنجيرها [ به صورتى محكم و سخت ]به هم بسته شدهاند . * پيراهنهايشان از قطران [ مادهاى متعفّن ، قابل اشتعال و بدبو ]است ، و آتش چهرههايشان را مىپوشاند .
اين بود نوع لباسهايى كه قرآن براى فرزندان آدم اسم مىبرد ، چه نيكوست كه اين چند روزه كوتاه عمر را ملبس به لباس تقوا شويم و از لباس ظاهر هم جهت عبادت و خدمت به خلق و شكر حضرت حق استفاده كنيم و از لباس طبيعى هم براى رضاى دوست بهره بگيريم تا در جهان آخرت از لباس بهشتى بر ما بپوشانند و از لباس عذاب در امان بمانيم .
سراج قمرى شاعر پرمايه قرن ششم در مقام نصيحت انسان مىگويد :
اى باز پس فتادهتر از جمله جهان
هين راه پيش گير كه رفتند همرهان
از راه باز ماندهاى بىنور و خاكسار
چون آتشى كه باز بماند زكاروان
امروزه راه راست نيارى شدن دلير
فردا ره صراط سپردن كجا توان
آخر چگونه طاقت درد سفر بود
آن را كه درد سر بودش بوى بوستان
پيرى برانده است جوانيت هم چو دود
رانده شود زشعله آتش بلى دخان
مانند شمع شعله شيب است بر سرت
زان زرد وتن ضعيفى چون موى وريسمان
چون از سرت سپيده برآمد سپيد شد
گلگونه مى ار سيهش كرد خان و مان
پيرى چو خاك بر سرم افشاند شد يقين
كان آتش جوانى من مرد بىگمان
آتش چو مرد يا به ستم يا به طبع خويش
بر فرق او زمانه كند خاك در زمان
خداوندا ! ما فرزندان ضعيف و ناتوان آدم را از قيد اسارت تن برهان كه هركس اسير تن شد ، بزرگترين خيانت را به ابديت خويش كرد و از تمام حقايق و فضايل و حسنات الهى محروم گشت . بارالها ! اسير تن ، پستترين و زبونترين موجود اين كره كوچك خاكى است ، موجودى است كه تمام درهاى رحمت و مغفرت را به روى خويش بسته است !!
خداوندا ! اسيران تن و بردگان شكم و شهوت ، از حيات چه فهميدند و از هستى كه خير محض است ، چه خيرى ديدند و از عنايات و الطاف خاصه تو چه بهرهاى بردند ؟
صد و بيست و چهار هزار پيغمبر بزرگوار تو ، امامان عزيز ، مصلحان ، انديشمندان ، عارفان ، حكيمان ، براى هدايت انسان چه فريادها كه نكشيدند و چه حكمتها كه از خود بروز نداند و چه جانهاى شيرين كه در اين ميدان زندگى براى بيدارى انسان نثار راه تو نكردند ، ولى اين بدبخت اسيران تا آخر عمر انگار كر و كور زيستند و گويى در اين خط پرفيض هستى خبرى و ندايى و صدايى نبوده و برقى براى روشن شدن محيط زندگى اينان ندرخشيده .
اين بيچارهها چه با فضاحت زندگى كردند و چه تهيدست و دست خالى و بدون برداشت محصول مثبت از حيات و زندگى روز و شب گذراندند ، اينان بالاترين مايه وجود را كه عمر است و در درياى خلقت گوهرى پرقيمتتر از آن يافت نمىشود با شيطان معامله كردند ، ولى در مقابل از اين دشمن غدار و ديرين انسانيت چيزى نگرفتند !
اينان جهان را كه بر عدل و علم و حكمت حق استوار است به بازيچه گرفتند و والاترين انسانها را مسخره كرده و به آنان پوزخند زدند و ندانسته يا دانسته راهى كه نبايد بروند رفتند و با اين خط سيرشان هم خود را تباه كردند ، هم آنان كه در اشراف آنان مىزيستند .
اينان خود را از پيشگاه مقدس تو دور كردند و لعنت ابدى براى خويش خريدند و آخرت پرنعمت را با دنياى دون عوض كرده و در اين معامله جز غضب و سخط و عذاب تو سودى نبردند .
[ وَأَمَّا لِباسُ الظَّاهِرِ فَنِعْمَةٌ مِنَ اللّهِ تَعالى يُسْتَرُ بِها الْعَوْراتُ وَهِىَ كَرامَةٌ أَكْرَمَ اللّهُ بِها ذُرِّيَّةَ آدَمَ عليهالسلام ما لَمْ يُكْرِمْ بِها غَيْرَهُمْ وَهِىَ لِلْمُؤْمِنينَ آلَةٌ لِأَداءِ مَاافْتَرَضَ اللّهُ عَلَيْهِمْ ]
لباس ظاهر نعمت الهى
لحظهاى فكر كنيد و در نظر بگيريد كه اگر ميدان زندگى كه داراى همه چيز است ، تنها از لباس ظاهر خالى بود ، مسئله پاكىها و فضايل چه مىشد و آيا نسيم تربيت جاى وزيدن داشت ؟
امام صادق عليهالسلام مىفرمايد :
لباس ظاهر نعمتى است از حضرت حق به سوى انسان كه با آن عيوب و عورات آدمى پوشيده مىشود و اين لباس ظاهر كرامت الهى است كه فرزندان آدم را به آن گرامى داشته ، كرامتى كه غير آدمى زاد را به آن آراسته نفرموده است و اين لباس براى مردم مؤمن وسيله اداى واجبات خداست .
اسلام كه در تمام جوانب حيات مقرراتى بس پرارزش وضع نموده و نقطهاى از نقاط زندگى بشر را از هنگام ولادت تا مرگ از نظر دور نداشته و مسئلهاى نبوده مگر اينكه براى آن قانونى وضع نموده ، درباره لباس هم مقررات بسيار ارزندهاى چه نسبت به ظاهر لباس ، چه نسبت به مسائل معنوى آن ارائه نموده كه دقت در آن مقررات انسان را متوجه حقيقت دين و كمال آن نموده و به اين نكته واقف مىكند كه اسلام دلسوزترين مكتب براى سعادت بشر و جامعترين مدرسه براى اداره حيات و زندگى انسانها است .
... ادامه دارد.
پي نوشت :
[7] ـ نحل 16 : 14 .
[8] ـ نحل 16 : 80 ـ 81 .
[9] ـ اعراف 7 : 26 .
[10] ـ انبيا 21 : 80 .
[11] ـ فرقان 25 : 47 .
[12] ـ بقره 2 : 187 .
[13] ـ اعراف 7 : 26 .
[14] ـ كهف 18 : 30 ـ 31 .
[15] ـ دخان 44 : 51 ـ 53 .
[16] ـ حج 22 : 23 .
[17] ـ نحل 16 : 112 .
[18] ـ ابراهيم 14 : 49 ـ 50 .
