نگاهی گذرا به سوره حمد (3)
تهیه کننده : احمدرضا داودی
منبع : راسخون
منبع : راسخون
به نام خداوند بخشاینده بخشایشگر
گذشت که در حديثی که در منابع شيعه و سنى آمده ، رسول خدا (ص) فرمود: « هر امرى از امور كه اهميتى داشته باشد، اگر به نام خدا آغاز نشود، ناقص و أبتر مىماند، و به نتيجه نمىرسد» و كلمه (ابتر) بمعناى چيزيست كه آخرش بريده باشد.از همين جا مىتوانيم بگوئيم حرف: «باء» كه در اول« بسم اللَّه »است، از ميان معناهايى كه براى آنست، با معناى ابتداء مناسبتر است، در نتيجه معناى جمله اين مىشود: «كه من به نام خدا آغاز مىكنم».
و نيز از اينجا مىفهميم كه اغراض و مقاصدى كه از هر سوره بدست مىآيد مختلف است، و هر سورهاى غرضى خاص و معناى مخصوصى را ايفاء مىكند، غرضى را كه تا سوره تمام نشودآن غرض نيز تمام نمىشود، و بنا بر اين جمله (بسم اللَّه) در هر يك از سورهها راجع به آن غرض واحدى است كه در خصوص آن سوره تعقيب شده است.
پس بسم اللَّه در سوره حمد راجع به غرضى است كه در خصوص اين سوره هست و آن معنايى كه از خصوص اين سوره بدست مىآيد، و از این سوره برمىآيد حمد خدا است، اما نه تنها بزبان، بلكه باظهار عبوديت، و نشان دادن عبادت و كمك خواهى و در خواست هدايت است، پس كلامى است كه خدا به نيابت از طرف بندگان خود گفته، تا ادب در مقام اظهار عبوديت را به بندگان خود بياموزد.و اظهار عبوديت از بنده خدا همان عملى است كه مىكند، و قبل از انجامش بسم اللَّه مىگويد، و امر ذى بال و مهم همين كارى است كه اقدام بر آن كرده، پس ابتدا به نام خداى سبحان هم راجع به او است، و معنايش اين است: خدايا من به نام تو عبوديت را براى تو آغاز می کنم.»
«الرحمن» صيغه مبالغه و بر وزن «فَعلان» است اين لغت از رحمت ريشه گرفته است و با توجه به وزن آن به معناي رحمت گسترده و فرا گير مي باشد. و «الرحيم» نیز از كلمه رحمت ريشه گرفته و بر وزن «فعيل» است . و بر رحمتي كه دوام و ثبات دارد دلالت مي کند رحمت خداوند بر دو گونه است.رحمتی که عام و فراگيراست و همه موجودات و مخلوقات الهي را شامل مي شود.مانند نعمت آب که انسان و حیوان و گیاه از آن بهره می برند. و بهره برداری از گوشت حیوانات و سبزیجات که همه انسانها بدون هیچ استثنایی از آن استفاده می کنند.اين نوع رحمت و بخشش سرچشمه از رحمان بودن خدا مي گیرد.
اما پروردگار جهان يك رحمت خاص نيز دارد كه تنها اختصاص به مومنان دارد و در دنیا و آخرت شامل حال آنان مي شود. اين رحمت را رحمت رحيميه مي نامند.شما اگر به زندگی انسانهاي دیندار نگاه كنيد به وضوح مي بينيد كه اهل ايمان داراي زندگي سرشار از معنويت هستند و اضطراب و نگرانی ندارند و اين معنويت يكي از جلوه هاي رحيميت حضرت حق در اين دنيا نسبت به مومنان است.
گذشت که در حديثی که در منابع شيعه و سنى آمده ، رسول خدا (ص) فرمود: « هر امرى از امور كه اهميتى داشته باشد، اگر به نام خدا آغاز نشود، ناقص و أبتر مىماند، و به نتيجه نمىرسد» و كلمه (ابتر) بمعناى چيزيست كه آخرش بريده باشد.از همين جا مىتوانيم بگوئيم حرف: «باء» كه در اول« بسم اللَّه »است، از ميان معناهايى كه براى آنست، با معناى ابتداء مناسبتر است، در نتيجه معناى جمله اين مىشود: «كه من به نام خدا آغاز مىكنم».
علت ابتداء هر سوره با بسم اللَّه
و نيز از اينجا مىفهميم كه اغراض و مقاصدى كه از هر سوره بدست مىآيد مختلف است، و هر سورهاى غرضى خاص و معناى مخصوصى را ايفاء مىكند، غرضى را كه تا سوره تمام نشودآن غرض نيز تمام نمىشود، و بنا بر اين جمله (بسم اللَّه) در هر يك از سورهها راجع به آن غرض واحدى است كه در خصوص آن سوره تعقيب شده است.
پس بسم اللَّه در سوره حمد راجع به غرضى است كه در خصوص اين سوره هست و آن معنايى كه از خصوص اين سوره بدست مىآيد، و از این سوره برمىآيد حمد خدا است، اما نه تنها بزبان، بلكه باظهار عبوديت، و نشان دادن عبادت و كمك خواهى و در خواست هدايت است، پس كلامى است كه خدا به نيابت از طرف بندگان خود گفته، تا ادب در مقام اظهار عبوديت را به بندگان خود بياموزد.و اظهار عبوديت از بنده خدا همان عملى است كه مىكند، و قبل از انجامش بسم اللَّه مىگويد، و امر ذى بال و مهم همين كارى است كه اقدام بر آن كرده، پس ابتدا به نام خداى سبحان هم راجع به او است، و معنايش اين است: خدايا من به نام تو عبوديت را براى تو آغاز می کنم.»
«الرحمن» صيغه مبالغه و بر وزن «فَعلان» است اين لغت از رحمت ريشه گرفته است و با توجه به وزن آن به معناي رحمت گسترده و فرا گير مي باشد. و «الرحيم» نیز از كلمه رحمت ريشه گرفته و بر وزن «فعيل» است . و بر رحمتي كه دوام و ثبات دارد دلالت مي کند رحمت خداوند بر دو گونه است.رحمتی که عام و فراگيراست و همه موجودات و مخلوقات الهي را شامل مي شود.مانند نعمت آب که انسان و حیوان و گیاه از آن بهره می برند. و بهره برداری از گوشت حیوانات و سبزیجات که همه انسانها بدون هیچ استثنایی از آن استفاده می کنند.اين نوع رحمت و بخشش سرچشمه از رحمان بودن خدا مي گیرد.
اما پروردگار جهان يك رحمت خاص نيز دارد كه تنها اختصاص به مومنان دارد و در دنیا و آخرت شامل حال آنان مي شود. اين رحمت را رحمت رحيميه مي نامند.شما اگر به زندگی انسانهاي دیندار نگاه كنيد به وضوح مي بينيد كه اهل ايمان داراي زندگي سرشار از معنويت هستند و اضطراب و نگرانی ندارند و اين معنويت يكي از جلوه هاي رحيميت حضرت حق در اين دنيا نسبت به مومنان است.
پي نوشت :
- سیدمحمدحسین طباطبایی،المیزان،ترجمه سید محمدباقر موسوی،چاپ پنجم،قم،دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1382،ج1،ص26و27.
/س
