شب نیمه‌ی شعبان، شبی است که اولین و آخرین امید پیامبران و اولیای الهی و منجی عالم بشریت، حضرت ولی عصر(عج) متولد شد. شبی که بزرگان دین آن را با دعا و نیایش صبح می‌کردند و منتظران حضرت را به احیای این شب بزرگ سفارش می‌نمودند.
علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: "تعجب می‌کنم از کسی که چهار شب از سال را به بی‌تفاوتی می‌گذراند. آن چهار شب عبارتند از: عید فطر، عید قربان، شب نیمه شعبان و اولین شب از ماه رجب".[1]
یکی از اسامی این شب مبارک، "برات" است. برات به معنای حواله، سند و نوشته‌ای است که به کسی می‌دهند تا به استناد آن پول یا هر چیز دیگر را از دیگران بگیرد. به حواله معنوی نیز برات می‌گویند و از آنجا که در شب نیمه شعبان خداوند برات آزادی از جهنم را به بندگان خود می‌بخشد به این شب، شب برات گفته می‌شود.[2]
شب نیمه‌ی شعبان شبی است که جبرئیل امین، پیامبر(ص) را از خواب بیدار کرد و ایشان را به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود.[3]
پیامبر(ص) خود در این باره می‌فرمایند: "شب نیمه شعبان در خواب دیدم جبرئیل بر من نازل شد و فرمود: ای محمد! در چنین شبی خوابیده‌ای؟ گفتم: این شب چه شبی است؟ فرمود: برخیز!. مرا بلند کرد و به بقیع برد و سپس فرمود: سرت را بلند کن. زیرا در این شب درهای رحمت خدا در آسمان به روی بندگان باز است. همچنین درِ رضوان، درِ آمرزش، درِ فضل، درِ توبه، درِ نعمت، درِ جود و سخاوت و درِ احسان باز است. خداوند به عدد پشم‌ها و موهای چرندگان در این شب، گنهکاران را آزاد می‌کند. پایان عمرها در این شب تعیین می‌گردد، رزق‌های یک سال در این شب تقسیم می‌شود و حوادث یک سال در این شب معین می‌گردد. ای محمد! کسی که این شب را با تکبیر و تسبیح و تهلیل و دعا و نماز و قرائت قرآن و اطاعت و خضوع و استغفار به سر برد بهشت منزل و سرای اوست و خداوند گناهان گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد. ای محمد! این شب را احیا بگیر و به امت خود دستور بده آنها نیز این شب را احیا بدارند و با عمل به سوی خدا تقرب جویند چرا که این شب، شب شریفی است".[4]
یکی از همسران ایشان نیز از عبادت خاص و سجده‌های طولانی و متعدد پیامبر(ص) در شب نیمه شعبان خبر داده است.[5]
با توجه به روایات بالا، شب نیمه‌شعبان، ویژگی‌های بسیار و مهمی دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: "تعجب می‌کنم از کسی که چهار شب از سال را به بی‌تفاوتی می‌گذراند. آن چهار شب عبارتند از: عید فطر، عید قربان، شب نیمه شعبان و اولین شب از ماه رجب".[1]
یکی از اسامی این شب مبارک، "برات" است. برات به معنای حواله، سند و نوشته‌ای است که به کسی می‌دهند تا به استناد آن پول یا هر چیز دیگر را از دیگران بگیرد. به حواله معنوی نیز برات می‌گویند و از آنجا که در شب نیمه شعبان خداوند برات آزادی از جهنم را به بندگان خود می‌بخشد به این شب، شب برات گفته می‌شود.[2]
شب نیمه‌ی شعبان شبی است که جبرئیل امین، پیامبر(ص) را از خواب بیدار کرد و ایشان را به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود.[3]
پیامبر(ص) خود در این باره می‌فرمایند: "شب نیمه شعبان در خواب دیدم جبرئیل بر من نازل شد و فرمود: ای محمد! در چنین شبی خوابیده‌ای؟ گفتم: این شب چه شبی است؟ فرمود: برخیز!. مرا بلند کرد و به بقیع برد و سپس فرمود: سرت را بلند کن. زیرا در این شب درهای رحمت خدا در آسمان به روی بندگان باز است. همچنین درِ رضوان، درِ آمرزش، درِ فضل، درِ توبه، درِ نعمت، درِ جود و سخاوت و درِ احسان باز است. خداوند به عدد پشم‌ها و موهای چرندگان در این شب، گنهکاران را آزاد می‌کند. پایان عمرها در این شب تعیین می‌گردد، رزق‌های یک سال در این شب تقسیم می‌شود و حوادث یک سال در این شب معین می‌گردد. ای محمد! کسی که این شب را با تکبیر و تسبیح و تهلیل و دعا و نماز و قرائت قرآن و اطاعت و خضوع و استغفار به سر برد بهشت منزل و سرای اوست و خداوند گناهان گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد. ای محمد! این شب را احیا بگیر و به امت خود دستور بده آنها نیز این شب را احیا بدارند و با عمل به سوی خدا تقرب جویند چرا که این شب، شب شریفی است".[4]
یکی از همسران ایشان نیز از عبادت خاص و سجده‌های طولانی و متعدد پیامبر(ص) در شب نیمه شعبان خبر داده است.[5]
با توجه به روایات بالا، شب نیمه‌شعبان، ویژگی‌های بسیار و مهمی دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
برابری با شب قدر
امام صادق(ع) می‌فرمایند: "همان طور که خداوند به پیامبر(ص)، شب قدر را مرحمت فرمود، به ما اهل بیت(ع) نیز نیمه شعبان را عطا کرد".[6]
در روایت دیگری حضرت می‌فرمایند: "شب نیمه شعبان بهترین شب بعد از شب قدر است و خواندن دو رکعت نماز در شب نیمه شبان بعد از نماز عشا مستحب است: در رکعت اول بعد از حمد، سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره توحید خوانده شود".[7]
در فضیلت این شب همین بس که امام باقر(ع) در وصف آن می‌فرمایند: "با فضیلت‌ترین شب پس از لیله القدر شب نیمه شعبان است که خدواند در این شب فضل خویش را بر بندگانش ارزانی می‌دارد و با منّ و کرم خود آنان را می‌آمرزد. پس برای نزدیکی به خدای سبحان در این شب بکوشید چون خداوند سوگند یاد کرده است که هیچ سائلی را تا وقتی که امر ناپسند و گناهی نخواسته است محروم نگرداند".[8]
در روایت دیگری حضرت می‌فرمایند: "شب نیمه شعبان بهترین شب بعد از شب قدر است و خواندن دو رکعت نماز در شب نیمه شبان بعد از نماز عشا مستحب است: در رکعت اول بعد از حمد، سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره توحید خوانده شود".[7]
در فضیلت این شب همین بس که امام باقر(ع) در وصف آن می‌فرمایند: "با فضیلت‌ترین شب پس از لیله القدر شب نیمه شعبان است که خدواند در این شب فضل خویش را بر بندگانش ارزانی می‌دارد و با منّ و کرم خود آنان را می‌آمرزد. پس برای نزدیکی به خدای سبحان در این شب بکوشید چون خداوند سوگند یاد کرده است که هیچ سائلی را تا وقتی که امر ناپسند و گناهی نخواسته است محروم نگرداند".[8]
تقسیم روزی
در روایتی از امام رضا(ع) آمده است که: "امیرالمؤمنین علی(ع) در سه شب نمی‌خوابیدند: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه شعبان. همان شبی که روزی‌ها، اجل‌ها و آنچه در طول سال اتفاق می‌افتد مشخص می‌شود".9
پیامبر(ص) در شب نیمه شعبان به عایشه فرمود: "در نیمه شعبان اجل‌ها نوشته و ارزاق قسمت می‌گردد و خدای عز و جل در این شب بیش از موهای بزهای قبیله بنی کعب، بندگانش را می‌آمرزد و فرشتگان را به آسمان دنیا و از آنجا به زمین نازل می‌کند و در این نزول ابتدا در مکه فرود می‌آیند".[10]
بخشش گناهان
شب میلاد امام زمان(عج)، شب بخشش و آمرزش تمام انسانها( به غیر از مشرک، قمار باز، فرد قطع رحم کرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار می‌ورزد) است[11] و خداوند در این شب عزیز، به اندازه موی گوسفندان قبیله بنی کعب بندگانش را می‌آمرزد.[12]
در روایات آمده است که هرکس این شب را با گفتن تکبیر، تسبیح، تهلیل، دعا، نماز، قرائت قرآن و استغفار سپری کند بهشت جایگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده می‌شود.[13] همچنین خداوند فرشته‌ای را در این شب نازل می‌کند که از غروب خورشید تا طلوع فجر ندا می‌دهد: آیا توبه کننده‌ای هست که او را بیامرزم؟[14]
رسول خدا(ص) می‌فرمایند: "هر که در شب نیمه شعبان صد رکعت نماز با هزار قل هو الله احد بخواند، روزی که قلبها می‌میرند قلب او نمی‌میرد و تا نمرده است صد فرشته را خواهد دید که خیال او را از بیم عذاب الهی آسوده می‌کنند به این ترتیب که سی ملک از آنها به او نوید بهشت می‌دهند، سی ملک دیگر او را از شیطان حفظ می‌کنند، سی ملک دیگر روز و شب برای او طلب بخشش می‌کنند و ده تای آخر هم او را در برابر مکر و حیله حیله‌گران و مکاران یاری می‌کنند.[15]
در روایات آمده است که هرکس این شب را با گفتن تکبیر، تسبیح، تهلیل، دعا، نماز، قرائت قرآن و استغفار سپری کند بهشت جایگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده می‌شود.[13] همچنین خداوند فرشته‌ای را در این شب نازل می‌کند که از غروب خورشید تا طلوع فجر ندا می‌دهد: آیا توبه کننده‌ای هست که او را بیامرزم؟[14]
رسول خدا(ص) می‌فرمایند: "هر که در شب نیمه شعبان صد رکعت نماز با هزار قل هو الله احد بخواند، روزی که قلبها می‌میرند قلب او نمی‌میرد و تا نمرده است صد فرشته را خواهد دید که خیال او را از بیم عذاب الهی آسوده می‌کنند به این ترتیب که سی ملک از آنها به او نوید بهشت می‌دهند، سی ملک دیگر او را از شیطان حفظ می‌کنند، سی ملک دیگر روز و شب برای او طلب بخشش می‌کنند و ده تای آخر هم او را در برابر مکر و حیله حیله‌گران و مکاران یاری می‌کنند.[15]
منابع:
[1]. مصباح المتهجد، شیخ طوسی، ص852
[2]. لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین، ذیل برات
[3]. بحار الانوار، مجلسی، ج98، ص413
[4]. اقبال الاعمال، سید بن طاووس، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، ج3، ص320
[5]. همان،ص216-217
[6]. بحارالانوار، ج94، ص85
[7]. اثبات الهدی، شیخ حر عاملی، ج7، ص162
[8]. امالی، شیخ طوسی، ص297
[9]. بحارالانوار، ج97، ص88
[10]. همان، ج94، ص89
[11]. اقبال الاعمال، ص216-217
[12]. بحارالانوار، ج94، ص86
[13]. زاد المعاد، علامه مجلسی، ج1، ص59
[14]. ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ج3،ص323
[15]. اقبال، ص701
